Патофизиология пәні, мақсаты мен міндеттері және оларға жету
жүктеу/скачать 6,76 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы патфиз
| Патогенезі.
Дене қызымының бір деңгейде ҧсталып тҧруы денеде орталық жҥйке жҥйесінің әрекеттерімен қадағаланатын жылу ӛндіру мен оны сыртқа шығару ҥрдістерінің тепе-теңдігімен қамтамасыз етіледі. Мида жылылық орталығы алдыңгы гипоталамуста орналасқан. Бҧл жерде: ● қызуды сезетін аумақ («термостат»), ● қызуды орнықтыратын аумақ («орнықтыратын нҥкте»), ● жылу ӛндіру және оны сыртқа шығару орталықтары орналасқан. Қызуды сезетін аумақтың жҥйкелік жасушалары ми артерияларымен ағып ӛтетін қанның қызымын қадағалайды және терімен басқа тіндердің терморецепторларынан, орталық жҥйке жҥйесінің бӛліктерінен ҥдайы серпіндер қабылдап тҧрады. Осы серпіндердің біріктірілуі мен талдануларының негізінде дене қызымы анықталады. Бҧл туралы хабар «қызуды орнықтыратын нҥктеге» беріледі. Ол, жылу ӛндіру мен оны сыртқа шығару орталықтарының қызметтерін қадағалайды да, дене қызымын белгілі дәрежеде ҧстап тҧрады. Егер «орнықтыру нҥктесінің» нейрондары дене қызымының қалыпты деңгейден тӛмендеуін сезсе, онда жылу ӛндіру орталығын кҥшейтіп, жылуды сыртқа шығаруды азайтады. Керісінше, дене қызымы кӛтеріліп кетсе «орнықтыру нҥктесі» жылу ӛндіруді азайтып, жылудың сыртқа шығарылуын арттырады. Жылу ӛндіру мен оны сыртқа шығару орталықтары алдыңғы және артқы гипоталамуста бӛлек орналасқанына қарамай, олар ӛзара тығыз байланыста болады. Бҧл орталықтар ӛздерінің әрекеттерін дербес (вегетативтік) жҥйке жҥйесі мен эндокриндік бездердің (гипофиз, бҥйрек ҥсті бездері, қалқанша бездер) қатысуымен жҥргізеді. Симпатикалық жҥйкелердің артқы гипоталамустағы орталығының қозуы тері 247 қан тамырларының жиырылуына, тер бӛлінуінің азаюына, қанға және тіндерге адреналин, норадреналин, тиреиодтық гормондардың артық тҥсуіне әкеліп, жылудың сыртқа шығарылуын азайтады да, тін жасушаларында жылу ӛндірілуді арттырады. Парасимпатикалық жҥйке жҥйесінің алдыңғы гипоталамустағы орталыгы қозғанда тері мен шырышты қабықтардың қан тамырлары кеңіп, тер бӛліну артуынан жылуды сыртқа шығару кӛбейеді. Қызба кезінде эндогендік пирогендердің әсерінен гипоталамустағы «орнықтыру нҥктесі», қалыпты дене қызымын тӛмен деңгей деп қабылдап, жаңа жоғары температура деңгейіне ауысады. Енді ол симпатикалық жҥйке жҥйесінің орталықтарын қоздырып, парасимпатикалық жҥйке жҥйесін тежеп, жылу ӛндіруді арттырады да, жылуды сыртқа шығаруды шектейді. Осыдан ары қарай денеде жылу ӛндіру мен оны сыртқа шығарудың арасында тепе-теңдік жаңа жоғары деңгейде қалыптасады. Эндогендік пирогендер гипоталамустагы «орнықтыру нҥктесінің» нейрондарына Е 1 және Е 2 простагландиндердің қатысуымен әсер етеді (1-сурет). Оған дәлел ретінде мына деректерді келтіруге болады. Егер жануарлардың миындағы бҥйірлік қарыншаларға ӛте аз мӛлшерде простагландин Е 1 немесе Е 2 енгізсе, онда оларда дене қызымы кӛтеріледі. Ал, простагландиндердің тҥзілуін тежейтін аспирин, парацетамол т.с.с. дәрілерді дене қызымы кӛтерілген жануарларға немесе адамдарға енгізгенде дене қызымы қалыпты деңгейге тҥседі. Сонымен бірге, қызба кезіндегі дене қызымы реттелуінің жаңа жоғары деңгейге кӛтерілуі нейрон мембраналарындағы кальций насосының қызметі бҧзылуына байланысты болады. Мәселен, тәжірибелік жануарлардың гипоталамусындағы преоптикалық аумағын мҧздатса, бҧл нейрондардан Са 2+ иондарының сыртқа шығуы артады. Ал, керісінше, кӛрсетілген аумақты қыздырғанда жҥйке жасушаларынан Са 2+ иондарының сыртқа шығарылуы тежеледі. Қызба туындататын пирогендерді гипоталамустағы преоптикалық аумаққа енгізсе, бҧл аумақтың жасушаларынан Са 2+ иондарының жасуша сыртына шығарылуы кӛбейеді. |