ӛспе ӛсуінің дербестілігі

377
дейді. 
Ӛспе жасушаларының тіршілігін жоғалтпай, шексіз ӛсіп-
ӛнуі. 
Ӛспелердің шексіз ӛсуі олардың жасушаларының толық 
жетіліп нақтыланбай, қартаймай, жас кҥйінде сақталып 
қалуынан болады. Сондықтан олар ҥдайы бӛлініп кӛбейе 
береді. Қалыпты жасушалар, жабыстырғыш (адгезиялық) 
молекулалардың 
(кадгериндер 
мен 
интегриндердің) 
қатысуымен, ӛзара жанасқаннан кейін бӛлінуін тоқтатады. 
Осындай жағдайды жасуша бӛлінуінің 
жанасулық тежелуі 
деп 
атайды. Сол себепті жасанды жағдайда ӛсетін жасушалар 
белгілі бір қатты қабатқа жабысып, бір қатарға тізіліп 
ӛседі. Ӛспе жасушаларында бҧл жанасулық тежелу қатты 
азайған. Сондықтан бҧл жасушалар әр бағыттарда кӛбейе 
беруінен, олар кӛп қабатталып ӛседі. Ӛспе жасушалары бір 
қатты қабатқа жабыспайды. Ӛйткені оларда жабыстырғыш 
молекулалар қатты азайған немесе жоғалып кеткен. Содан 
ӛспе жасушалары жартылай сҧйық ортада ӛсіп-ӛну қабілетін 
қабылдайды. Олардың жетіліп дамуы бҧзылғандықтан ӛспе 
жасушалары, тіршілігін жоғалтпай, жас кҥйінде сақталып 
қалады. Осыдан олар ҧдайы ӛсіп-ӛне береді. Осы жағдайды 
ӛспенің тоқтамай 
шексіз ӛсуі
дейді. Бҧл жасушаларда 
қалыпты жағдайларда болатын 
шекті бӛліну ӛлшемі (Хейфлик. 
ӛлшемі) 
жоғалған. Мәселен, адамның фибробласт жасушасы 
қалыпты жағдайда тек 50 рет қана бӛлінеді. Ары қарай ол 
қартайып, тіршілігін жоғалтады. Ӛспе жасушалары қартаймай, 
жетілмеген жас тҥрінде қала береді. Бҧндай жағдай ӛспе 
жасушаларында апоптозды қадағалайтын гендердің қызметтері 
бҧзылыстарынан байқалады. 
Ӛспе ӛсуі ҥшін оның ошағына қан тамырларының тарауы 
маңызды орын алады. Ӛспе жасушалары қаннан қажетті 
қоректік заттарын қабылдап тҧруы керек. Сол себепті ӛспе 
ошағында жаңа қан тамырлары ашылады. Осы жағдайды 
ангиогенез 
дейді. Ӛспе жасушалары ангиогенезді дамытатын 
факторлар ӛндіріп шығарады. Бҧл факторларға: қалыпты 
жағдайда жараның бітуі кезінде ӛндірілетін ангиогенин, 
гепатоциттердің ӛсу факторы, α- және β-ӛсу фактолары, 
ӛспені жоятын фактор, простагландиндер Е
1 
және Е
2 
, 
интерлейкин-8 т .б. заттар жатады.Содан жақын орналасқан 
дәнекер тіндерінен ӛспе ошағына эндотелий жасушалары еніп, 
жаңадан қан тамырлары ӛседі. 
Ӛспе жасушаларының ӛсіп жетілуі және нақтылануы 
бҧзылыстарына байланысты анаплазия (дамымау), катаплазия 
(кері 
даму, 
ҧрық 
жасушаларына 
ҧқсас 
нақтыланбаған 
жасушалардың болуы), метаплазия (басқа тін жасушасына 
айналып даму немесе басқа тін жасушаларына ҧқсап, ӛспе 

378
жасушаларының қҧрылымы мен атқаратын міндеттемелерінің 
ӛзгеріп кетуі), дисплазия (бҧрыс даму, ӛспе жасушаларының 
орналасқан тін жасушаларынан сыртқы пішіні, қҧрылымы және 
орналасу тәртібі бойынша қатты алшақтанып, ерекшеленіп 
кетуі) деген тҥсініктер қалыптасқан. 

жүктеу/скачать 6,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: