Патофизиология пәні, мақсаты мен міндеттері және оларға жету

138
Жарақаттық 
сілейме 
(
шок) 
ауыр 
жарақаттанулар 
кездерінде дамиды. Бұл үғымды ең алғаш 1737 жылы француз 
ғалымы Lе Dгап кіргізген. Содан бері осы күнге дейін оның 
қағидалық және амалдық маңызы зор күйінде сақталып 
келеді. Үлкен қалаларда ауруханаларға жарақаттанудан 
түскен науқастардың 2,5%-травмалық шокпен асқынады, ал 
осылардың 60—80%-жарық дүниеден қайтады. 
Жарақаттық сілеймені (шокты) зерттеудің маңызды сатысы 
болып 1853—1856 жылдардағы Қырым соғысы саналады. Сол 
соғысқа қатысқан орыс хирургі Н. И. Пирогов бұл шоктың 
клиникалық көріністерін алғаш рет ажыратып жазды (1855), 
оның бұл жазғандары әлі күнге дейін мәнін жоғалтқан жоқ. 
«Байлау орнында қолын немесе аяғын жұлып кеткен жаралы 
адам 
сіресіп 
қозғалмай 
жатыр; 
ол 
айғайламайды, 
ыңырсымайды, шағымданбайды, ештемеде шаруасы жоқ және 
ештемені қажет етпейді; денесі салқын, беті өлген адамдай 
бозарған, 
көз 
қарасы 
ешқайда 
қозғалмай 
алысқа 
бағытталған, тамыр соғуы саусақтың астында әрең сезіледі, 
кейде жиі сезілмейді. Сұраққа жауап қайтармайды немесе 
ақырын әзер естілетін сыбырмен қайтарады, тынысы зорға 
байқалады. Жарасы мен терісі ештемені сезбейді, бірақ 
жарадан шығып тұрған үлкен жүйкені түртіп қоздырса, онда 
жаралы адам бұлшық еттерінің әлсіз ғана қысқаруымен 
тіршілік белгісін көрсетеді».
Осыған орай Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының Шипагерлік 
баян атты қолжазбасында эмоциялық шокты 
«ұшықтық сілейме»
– деп былай сипаттаған: «әуелгі тұрса тұрған күйі, отырса 
отырған беті, жатса жатқан қалпы бежірейген күйі, қатып 
қалған тақілетті болмағы шарт. Алыстан айғайлағанды 
қойып, 
жанына 
барғаныңды 
сезбейді. 
Тіпті 
түртсең 
қозғалым, 
қарау 
тақілетті 
пенделік 
тіл 
алысымдық 
ұштасымдылық көрсетуге шамасы келмек емес, жетпек емес» 
(121 бет). 
Н. И. Пирогов шоктың көп қан жоғалтқан науқастардан 
айырмашылығын көрсетіп, травмалық шок кезінде адамның 
естен тануы болмайтындығына назар аударады. 
Сонымен, бұл сілейме аяқ-қолдың немесе кеуде мен іш 
қуыстары ағзаларының қатты жарақаттануларында дамиды. Бұл 
кезде: 
● зақымданган тіндердің жүйкелік қабылдағыштарының 
қозуы;
● адамның жаны жаралануы; 
● қан мен плазманың тамыр сыртына шығуы; 
● биологиялық әсерлі және уытты заттардың зақымданған 

139
тіннен қанға түсуі; 
● бүлінген ағзалар мен тіндердің қызметтерінің 
бұзылыстары біріккен түрде байқалады. Бұл құбылыстар 
бірін бірі күшейтіп, жарақаттық сілейменің даму жолдарына 
әкеледі. Бірақ шоктың пайда болуында олардың біріккен 
әсері міндетті жағдай емес. Травмалық шок қансыраусыз-ақ, 
ал көпшіілік жағдайларда қанның аз мөлшерде жоғалуында 
(1-2% дене массасынан) дами беруі мүмкін. Сонымен бірге, 
жарақаттану кезінде көп қан жоғалту сілейменің дамуын 
тездетеді және оның өтуін ауырлатады. 
Жарақаттық 
шок 
тіндердің 
зақымдануы 
нәтижесінде 
экстеро-, 
интеро- 
және 
проприорецепторлардың 
қатты 
қозуынан 
орталық 
жүйке 
жүйесінің 
қызметтері 
бұзылыстарымен 
сипатталады. 
Сонымен 
травмалық 
шок 
дамуында бүлінген тіндерден миға бағытталған дерт 
туындататын серпіндердің маңызы үлкен. 
Сілейме бір-біріне ауысатын:
● 

жүктеу/скачать 6,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: