СУ МЕН ЭЛЕКТРОЛИТТЕР АЛМАСУЫ БҰЗЫЛЫСТАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ

185
(гипотониялық) және гиперосмостық (гипертониялық) болып 
бөлінеді. 
Осмостық белсенді заттардың мөлшерін судың көлеміне 
шағып есептеу қажет. Өйткені дене қызымы өзгеруіне қарай 
судың мөлшері де өзгеріп түрады және қан плазмасының 94%-
на жуығы ғана судан тұрады. Сол себептен осмостық 
белсенді заттардың мөлшерін 
осмолялдық
деп белгілеп, 1 кг 
судағы миллиосмоль өлшемімен (мОсм/кг Н
2
О) өлшейді. 
Қалыпты жағдайда тіндер мен қанның осмолялдығы 280 - 290 
мОсм/кг суға тең болады. Қан плазмасының осмолялдығында 
Nа
+
ең маңызды орын алады және ол осмостық әсерлі зат деп 
аталады. Сонымен бірге оның осмолялдығына глюкоза мен 
мочевинаның 
азоты 
да 
қатысады. 
Осыған 
қарай 
қан 
плазмасының осмолялдығы (Росм) мына өрнек бойынша 
анықталады: Р
ОСМ 
= 2 х [Nа
+
] плазмада + [глюкоза мг%] : 18 
+ қандағы зәрнәсілдің (мочевинаның) азоты : 2,88. 
Мәселен: Nа
+
— 135 м М/л, 
глюкоза — 120 мг%, 
қан зәрнәсілінің азоты — 14 мг% (5 м М/л) : 18+14 : 
2,88 = 281,5мосм/л. 
Гипогидратация немесе сусыздану.
Организмнің 
сусыздануын, 
оның 
дәрежелерін 
және 
салдарларын ең алғаш ХҮ11-ғ. екінші жартысында Өтебойдақ 
Тілеуқабылұлы зерттеп анықтаған. Ол кісінің қолжазбасында 
хижраның 1060 ж. Есіл өзені тартылып, құдықтағы сулар 
жоғалып
кеткені туралы баяндалады. Сонда адамдар мен 
жануарлар қатты шөлге ұшырағаны жазылады. Осыдан қанның 
қоюланатыны 
туралы 
дерек 
келтіреді. 
Организмнің 
сусыздануын бұл бабамыз: «дегду, кеберсу, құрғап кету» 
деп үш дәрежеге ажыратыпты. «құрғап кету» бүгінгі тілмен 
айтқанда эксикозға дөлме дәл келеді. 
Организмнің сусыздануы: 
● организмге су жеткіліксіз түсуінен (сусыз жерде 
адасып кеткенде, әртүрлі апаттардың нәтижесінде адам 
сыртқа шыға алмай қалғанда, өңеш тарылуынан жұту 
бұзылғанда, ауыр сырқаттарда, шала туған балаларда, 
кейбір ми ауруларында т. б.) адам су іше алмауынан; 
● судың организмнен тым артық шығарылуынан (іш өту, 
құсу, қан кету, полиурия, гипервентиляция, қатты терлеу, 
гиперсаливация, күйіктік ауру т. б. кездерінде тері 
жаралары арқылы т. с. с.); 
● бұлардың біріккен әсерлерінен - байқалады. 
Сусыздану организмге біршама теріс әсер етеді. Оның 
нәтижесінде қан қоюланады, айналымдағы қанның көлемі 
азаяды, артериялық және веналық қан қысымдары төмендейді, 

186
қан ағуының жылдамдығы баяулайды. 
Осылардың 
нәтижесінде 
көптеген 
ішкі 
ағзаларда 
микроциркуляция бұзылады, гипоксия дамиды, тырыспа-
селкілдек ұстамалары, елестеу, кома т. т. пайда болады. 
Олардың даму жолдарының негізінде миға:
♣ қоректік заттардың (глюкозаның) аз жеткізілуі;
♣ оттегінің жеткіліксіз түсуі;
♣ жүйке жүйесінде ферментгік үрдістердің бұзылуы - 
жатады. 
Жоғарғы 
жүйке 
әрекеттері 
бұзылыстарының 
дамуы 
гипоксияның әсерінен және сусыздану кезінде үлкен қан 
айланым шеңберінде артериялық қан қысымы төмендеуіне 
байланысты 
организмнің 
сұйықтарында 
осмостық 
тепе-
теңдіктің 
бұзылуынан, 
метаболизмдік 
ацидоз 
және 
гиперазотемия дамуының маңызы зор болады. 
Бүйректе қан айналым нашарлауына байланысты, оның 
несеп 
шығару 
қызметі 
бұзылады. 
Осыдан 
организмде 
гиперазотемия 
мен 
уремия 
дамуы 
мүмкін. 
Бұл 
да 
метаболизмдік ацидоз дамуына үлкен үлес қосады. 
Ас 
қорыту 
жолдарында 
сусызданудың 
нәтижесінде 
ферменттік үрдістер бұзылады, ішек-қарынның қимылдық 
әрекеттері тежеледі. Осыдан іш кебуі, астың дұрыс 
сіңірілмеуі байқалады. 
Балаларда сусыздану ересек адамдарға қарағанда біршама 
ауыр өтеді. Өйткені оларда ересек адамдарға қарағанда: 
● жасуша сыртындағы сүйықтың мөлшері көбірек болады. 
Сусыздану кезінде ең алдымен жасуша сыртындағы, содан 
кейін оның ішіндегі су мен электролиттер шығарыла 
бастайды; 
● бүйректің бастапқы несептен суды қанға кері сіңіруі 
қабілеті жетілмеген болады; 
● тыныс алу жиі болуынан су деммен көптеп шығарылады; 
● су мен электролиттер алмасуының нейро-гуморалдық 
реттелу жолдары жетілмеген. Осылардың нәтижесінде 2 жасқа 
дейінгі 
балаларда 
уытты 
диспепсиялардан, 
гипервентиляциядан 
т. 
б. 
жағдайлардан 
дененің 
сусыздануынан баланың шетінеуіне дейін әкелетін қауіпті 
асқынулар дамуы мүмкін. 

жүктеу/скачать 6,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: