Баяу дамитын (тұрақты) гипоксияға икемделу-бейімделу

576
Гипоксия кезіндегі зат алмасулары мен физиологиялық 
міндеттемелердің бұзылыстары.
Оттегінің 
жеткіліксіздігі 
кезінде 
зат 
алмасулары 
бұзылады және тотықпаған қышқыл өнімдер денеде жиналады. 
Бауыр мен бұлшықеттерде гликоген азайып, глюкозаньщ 
тотығуы аяғына дейін жүрмейді. Осыдан сүт қышқылы т. б. 
қышқыл өнімдер жиналып қалады. Майлардың алмасуы бұзылудан 
аралық қышқыл өнімдер - кетондық денелер (ацетон, 
ацетосірке қышқылы, β-оксимай қышқылы) жиналады. Осылардың 
нәтижесінде 
метаболизмдік 
ацидоз 
дамиды. 
Май 
қышқылдарының асқын тотығуы артып кетеді. 
Нәруыздардың түзілуі азайып, нәруыздар алмасуының 
аралық өнімдері көбейеді. Сондықтан аммиактың деңгейі 
көтеріледі, теріс азоттық баланс дамиды. Сонымен бірге, 
электролиттердің 
алмасуы 
өзгереді, 
иондардың 
жасуша 
мембраналары арқылы тасымалдануы бұзылады, жасуша ішінде 
натрий мен кальций көбейіп, калийдің денгейі азаяды. 
Жүйкелік дәнекерлердің (медиаторлардың) түзілуі бұзылады. 
Ары қарай қышқыл өнімдердің және май қышқылдарының асқын 
тотықтарының әсерінен лизосомалардың мембраналары бүлінуі, 
қышқыл 
протезалардың 
босауы, 
митохондрийлардың 
мембраналары бүлінуі, энергия түзілуі бұзылуы дамиды. 
Жасушаларда энергия тапшылығынан Са
2+
-АТФ-аза, Na
+
-, K
+
-
АТФ-аза ферменттерінің белсенділігі төмендейді. Содан 
жасуша ішінде натрий мен кальций иондары одан сайын 
көбейеді. Қозымды тін жасушаларында электр потенциалы 
қалыптасуы бұзылады. Са
2+
-иондарының жасуша ішінде көп 
жиналуынан 
фосфолипаза, 
протеаза 
ферменттерінің 
белсенділігі 
артады. 
Осыдан 
жасуша 
мембранасындағы 
фосфолипидтер мен нәруыздар ыдыратылып, олардың қызметтері 
бұзылады. 
Ядроның 
құрылымдық 
және 
функциялық 
өзгерістері 
болады, ДНК-, РНК-нәруыздар түзілуі бүлінеді. 
Оттегінің 
жеткіліксіздігіне 
әртүрлі 
ағзалар 
мен 
тіндердің сезімталдығы әрқилы. Ол: 
● зат алмасуларының қарқынына; 
● тіннің оттегіге мұқтаждығына немесе оттегісіз 
энергия түзуге қабілетіне; 
● гликолиздік жүйенің қуатына; 
● гендік құралдарының мүмкіншіліктеріне - байланысты. 
Осы 
жағынан, 
жүйке 
жүйесі 
ең 
қолайсыз 
жағдайда 
болғандықтан, 
оттегінің 
жеткіліксіздігіне 
оның 
әрекеттерінің бұзылыстары тым ерте байқалады. Бұл кезде 
алдымен адамда эмоциялық және қимылдық қозу, тоқмейілсу, 
өз мүмкіншіліктерін асыра бағалау, кейде, керісінше, 
түнжырау, айналасындағыларға немқұрайды қарау т. с. с. 

577
белгілер пайда болады.
Бұл қүбылыстардың негізгі себебі болып мида, тежегіш 
медиаторлардың 
(гамма-аминомай 
қышқылы, 
глицин) 
аз 
түзілуінен немесе оларды қабылдайтын нейрон беттеріндегі 
рецепторлардың сезімталдығы төмендеуінен, орталық жүйке 
жүйесінің төменгі бөліктері мен тіндердің тежеуші 
ықпалдан шығып кетуі байқалады. Ұзақ гипоксия кезінде 
орталық жүйке жүйесінде өте ауыр зат алмасулық және 
функциялық бұзылыстар байқалады. Онда алдымен қозу, 
артынан тежелу үрдістері дамиды, рефлекстік әрекеттер 
бұзылады, тыныс алу және қанайналымы жүйелерінің реттелуі 
өзгереді. Ауыр гипоксия кездерінде адамның естен тануы, 
сіңір тартылуы, тырыспа-селкілдек байқалады. 
Гипоксия кезіндегі басқа мүшелер мен жүйелердің 
бүліністері: 
● орталық жүйке жүйесінің реттеуші әрекеттерінің 
бұзылыстарымен; 
● энергияның тапшылығымен; 
● зат алмасуларының уытты өнімдері жиналуымен – 
түсіндіріледі. 
Оттегі жеткіліксіздігіне жүйке жүйесінен басқа жүрек 
еті 
де 
өте 
сезімтал 
болады. 
Бұл 
кезде 
жүректің 
қозымдылығы, өткізгіштігі және жиырылғыштыгы бұзылады, 
жүрек соғуы жиілейді, оның ырғағы өзгереді, аритмия 
дамиды. 
Гипоксия кезінде өкпеде ауа алмасуы бұзылады. Тыныс 
алу ырғағы өзгереді, жиі үзілісті Чейн-Стокс тынысы 
байқалады. Ас қорыту жүйесінде гипоксияның әсерінен 
асқазанның, ішектердің және үйқыбездің сөл шығару, 
қимылдық қызметтері әлсірейді. 
Гипоксияның ауыр түрлерінде дене қызымы азаяды. 
Өйткені: зат алмасуларының қарқыны төмендейді және 
термореттелу тетіктері бұзылады. 

жүктеу/скачать 6,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: