3 Есім баяндауыштар
3.1 Есімдерден болған күрделі баяндауыштар
Күрделі баяндауыштың құрамы. Есімдерден құралған сөз тіркестері де баяндауыш қызметінде жұмсалады. Сөз тіркестерінің күрделі баяндауыш болуы, біріншіден, сол сөз тіркесінің құрамындағы сөздердің ерекшеліктерімен байланысты, екіншіден, олардың бастауышқа қатнасымен байланысты. Күрделі есім бастауыштардың құрылысы, негізінде, мынадай болады:
1.Күрделі атаулар мен күрделі есімдер:
Бейбітшілік ордасы- халықтар достығы. Екі ауданның арасы- бір жүз елу бес километр.
2.Изафеттік тіркестегі есімдер тобы:
Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы
(Абай)
Есімдерден болған күрделі баяндауыштар қалай танылады? Баяндауыш болған сөз зат есім болғанда, ол зат есімнің анықтауышы болуы мүмкін. Көп жерде олар сол тобымен күрделі баяндауыш тәрізді болып көрінеді. Ондай өзара грамматикалық байланыста тұрған анықтауыштың бәрі күрделі баяндауыш бола бермейді. Ол - мектепті биыл бітіретін оқушы дегеннің грамматикалық бастауышы - ол, баяндауышы – оқушы, ортадағы сөздер- баяндауыштық мағынадағы тұрлаусыз мүшелер. Оспан - ерінбейтін жұмысшы дегенде, Оспан- бастауыш, жұмысшы- баяндауыш.
Ондай сөйлемдерге синтаксистік талдау жасағанда, бастауыш, баяндауыш деп танылатын екі сөздің сөйлемдік дәрежесінің қалай екеніне қарау керек: Ол - оқушы, Оспан - жұмысшы дегендер - тиянақты ойды білдіретін бастауыш, баяндауышты сөйлемдер. Сонымен қатар сөйлемнің жалпы мазмұнына қарау керек. Мысалы:
Достарыңызбен бөлісу: |
