Кәсіптік бағдар беру жұмысын бақылау

• 
  әр оқушының жеке сипаты мен КБ-ын анықтау ақпарларының дамуына;
  
• 
  КБ процесінің жүйелі, ретті, кезеңді жүргізілуіне;
  
• 
  формасы жағынан әр түрлі болуына;
  
• 
  КБ жұмыстарының әр түрлі бағыттары мен кезеңдерінің жан-жақты болуына.
  

1. 
   КБ берудегі мұғалімнің міндеттері
   
2. 
   КБ берудің негізгі түрлері
   

Әр уақытта мамандар құрастырған дайын кәсіптік мәліметтерді табу мүмкін емес. Сондықтан әрбір мұғалім КБ жөніндегі материалды жинақтаудың әдістемесін үйренуі керек. Бұл:

• 
  оқушыларға бағыт-бағдар беруде, мектеп оқулықтарында кәсіп түрлерін анықтау мақсатында талдау;
  
• 
  кәсіптік даярлық бағдарламасын, кәсіптік-біліктілік мінездемесін оқу және талдау;
  
• 
  мекемелердің, ұйымдардың, озық жұмысшылардың озат тәжірибелерін оқып-үйрену.
  

Мұғалімнің негізгі міндеті – оқушыларға белгілі бір пәнді терең де, ынталы оқуға үйрету. Мектептегі сабақтар КБ-та жүру үшін пән иесі түсіндіретін оқу материалының бағдарламамен байланыстылығын, сонымен бірге оқу материалының оқушыларға орнықты әрі мағыналы әсер етуін қадағалайды. Әлеуметтік және ғылыми-техникалық сабақтар оқушылардың танымдық іс-әрекетін ұйымдастырудың негізгі түрі болып саналады.

Гуманитарлық пәндерден мәліметтер алу оқушыларды еңбекке даярлау барысында зор роль атқарады. Адамның жан сұлулығын әдебиет шығармаларында ашып көрсету оқушылардың өмірге психологиялық даярлығын қалыптастырады.

• 
  оқушыларға КБ берудің міндеттері мен бағыттарын белгілейтін қаулылар;
  
• 
  КБ беру мәселелері бойынша білім беру ұйымдарының нұсқаулары;
  
• 
  республикалық, облыстық, қалалық ғылыми-практикалық конференциялардың, семинарлардың, дөңгелек үстелдердің материалдары;
  
• 
  мектеп жоспарындағы КБ беру жұмыстары;
  
• 
  сынып жетекшілердің, тәрбиешілердің, әдістемелік бірлестік жетекшілерінің жұмыс жоспарларының үлгілері;
  
• 
  әр жастағы оқушылармен өткізілетін сынып сағаттарына бағдар беретін әңгіме, лекция тақырыптары;
  
• 
  конкурстар, диспуттар өткізудің сценарийі, мамандық таңдауға арналған кештер, көгілдір от;
  
• 
  әр жастағы оқушылар үшін анкета үлгілері;
  
• 
  КБ беру мәселелері бойынша әдістемелік әдебиеттер.
  

1. 
   Оқушыларға КБ берудегі сынып жетекшінің ролі.
   
2. 
   Оқушының қабілеті мен бейімі.
   
3. 
   Оқушыларға КБ берудегі ата-аналармен жұмыс.
   

Мектептің бастауыш сыныптарында оқушылар еңбек және мамандық туралы жалпы мәлімет алады, әр түрлі мамандық иелерімен танысады. Балалар бұл кезде өте қызыққыш, әр нәрсені білуге құмар келеді. Осы кезеңде олардың еңбекке сүйіспеншілігін оятудың маңызы зор.

5-9 сыныптарда оқушылар экономиканың көптеген салаларымен, түрлі мамандықтармен кең танысады. Мұнда олардың еңбекке дұрыс көзқарасының қалыптасуына ерекше назар аударып, оларды қоғамдық пайдалы еңбекке, үйірме жұмыстарына, факультативтік және өзіндік шығармашылық сабақтарға белсенді түрде тартуы, олардың мамандық таңдауына, кәсіптік-техникалық және арнаулы орта білім алуларына көмектесуі көзделеді.

10-11 сыныпта еңбек етуге даярлау жұмыстарын жалғастырып, оқушыларды мамандыққа қызықтыру, мамандықты дұрыс таңдау үшін жауапкершілік сезімін қалыптастыру, қалаған мамандық иесі болуына әр адамның мүмкіндігі, қабілеті, еркіне қарай жол ашылатынын ұғындыру. Жоғары сыныптарда оқушылармен және ата-аналармен жеке-жеке жұмыс жүргізуге көңіл аударылады.

Сынып жетекші мектеп бітірген оқушыларының одан әрі қарайғы өмір жолдарын айқындайды. Бұл үшін мектеп бітіруші туралы мынадай мәліметтер жиналады: қазір не істеп жүр (оқиды, жұмыс істейді, жұмыс істейді әрі оқиды, жұмыс істемейді, оқымайды); егер оқуға түспесе, қандай себеппен түспеді (конкурстан өтпеді, ойынан айныды, денсаулығына байланысты, ата-анасы рұқсат етпеді, т.б.) т.б.

Дұрыс ақыл-кеңес беруді қамтамасыз ететін КБ беру сабақтары. Бұнда оқушылар қоғамдық тұрғыдан алғанда өмірде елеулі мәні бар мәселені шешуге ұмтылады.

• 
  оқушыларды КБ беру жөніндегі білімнің белгілі бір жүйесімен қамтамасыз ете отырып, олардың мамандық үйренуге белсенділігін арттыру, оқушыларды өмірлік жолды саналы түрде таңдап алу жауапкершілігіне тәрбиелеу, өз бетімен мамандық таңдау туралы дұрыс түсінік қалыптастыру;
  
• 
  мамандыққа оңды көзқарасты қалыптастырып, болашақ мамандықты дұрыс таңдауға үйрету;
  
• 
  оқушының әр нәрсеге сын көзбен қарап, баға беруіне, болашақ мамандығына керекті қасиеттерді өз бойына жинауына себепші болу.
  

Мамандыққам және оның талаптарына оқушының ықыласы мен бейімі, жеке басының ерекшеліктері, сәйкес келген жағдайда мамандықты әрі қарай игеруі үшін нақты жағдайлар мен әрекеттер жасалады (жеке тапсырмалар беру, арнайы дамытатын білік, арнайы кітаптармен таныстыру, мамандық туралы реферат даярлау, маманмен кездесу т.б.).

Қабілет – бұл іс-әрекеттің сәтті орындалуын қамтамасыз ететін жеке адамның психологиялық қасиеттерінің жиынтығы. Іс-әрекеттің түрі адамның психикалық қасиетіне байланысты талаптарын ұсынады. Қабілеттер интеллектуалды, ерік-жігер және эмоционалды деп бөлінеді. Интеллектуалды қабілетке жататындар:

• 
  ақыл-ойдың айқындығы;
  
• 
  ақылдың қисындылығы – қатаң дәйектілік, ойлаудағы жүйелілік, зеректік, ақыл-ой бағдарының жылдамдығы;
  
• 
  ақыл-ой тереңдігі – заттар мен құбылыстардың жасырын қасиеттерін тануға көмектесу;
  
• 
  ақыл-ой өрісінің кеңдігі – мәселенің барлық жағын ескеру қабілетін күшейту;
  
• 
  ақылдың алғырлығы – сылбырлықтың болмауы, егер объективті себептер қажет етсе, оның барысын өзгерте алуы;
  
• 
  ақылдың сонылығы – бұл жаңалық, ой еңбегінің шығармашылық сипаты, онда соқыр еліктеудің болмауы;
  
• 
  ақылдың сыншылдығы – тексерілмеген, алдын-ала болжанған пікірдің болмауы, тексеруді қажет ететін қарсылықтарға байсалды қарау.
  

Ата-аналармен жұмыс түрлері: топтық немесе жеке әңгіме, ата-аналар жиналысы, кәсіптік және еңбек тақырыбына арналған конференциялар, дөңгелек үстел, анкета тарату т.б.

1. 
   Кәсіптік бағдардың әлеуметтік-педагогикалық проблемасы, ұстанымдары.
   
2. 
   Кәсіптік бағдардың жүйесі мен тармақтары.
   

Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерде кәсіптік бағдарды әлеуметтік процестерді ғылыми басқару, жас ұрпаққа тәрбие беру, еңбек ресурстарын тиімді бөлу, өмір жолын таңдау, адамның кәсіби бейімделуі мен кәсіби шеберлігін қалыптастыру мәселелерін қамтитын кешенді проблема ретінде қарастырады.

Оқушыны еңбекке және кәсіп таңдауға даярлау мектептің оқу-тәрбие жұмыстарының мән-мазмұнына жатады. Мамандық таңдау - өмір жолын бастаған жастардың бірінші міндеті.

Бүгін қоғамда барлық адамдарға қабілетін жан-жақты дамытуына, өз қалауы бойынша кәсіп таңдауына тең жағдай жасалған. Толып жатқан мамандық ішінен өзіне қажеттісін таңдауда көмек беру - мектептің міндеті.

Ғылым мен техниканың дамуы жаңа мамандықтардың пайда болуына және ескі кәсіптің жойылып, оның сипаты өзгеруіне ықпал етеді.

Кәсіптік бағдар (КБ) мазмұны, ұйымдастырылуы және әдісі бойынша жалпы дидактикалық және тәрбие принциптеріне бағынады:

1. 
   КБ-дың тәрбиелік сипаты жеке адамның таңдаған мамандығы бойынша қызмет етуге қажетті сапаларын қалыптастыруға бағытталған.
   
2. 
   КБ-дың политехникалық бағыты. Политехникалық білімі бар адам барлық жұмысқа ыңғайлы, икемді келеді, мамандығын ауыстыруға, басқа мамандық алуға әзір тұрады.
   
3. 
   Оқушының жас және жеке ерекшелігін есепке алу.
   
4. 
   Мектеп, жанұя және қоғамның бірлігі.
   

КБ-дың мақсаты мен мазмұны оны біртұтас жүйе ретінде қарауға мүмкіндік береді. Бұл жүйе өзара әрекеттес тармақтардан тұрады: кәсіби хабар, кәсіби кеңес (консультация), кәсіби іріктеу, кәсіби бейімдеу. Мамандық таңдау - ұзақ процесс, ол бірнеше кезеңде өтеді де жеке адамның қалыптасуы мен кәсіби өз орнын табуының ақиқат жолдарын шамалайды. Кәсіби өз орнын табу жеке адамның қалыптасуының бірнеше сатысынан: мамандық таңдаудан, мамандықты игеру процесінде кәсіби шыңдалудан және мамандардың ішінен өзінің еңбек орнын таңдаудан тұрады.

Өз мамандығын белгілеудің бастамасы болып саналатын кәсіптік бағдардың жүйе тармағы - кәсіби хабар. Міндеті - жастарды нақты экономикалық аудандағы мамандардың және кадрлардың қажеттілігімен таныстыру. Кәсіби насихаттың тиімділігі оқу-тәрбие процесі барысында жүзеге асырылады. Кәсіби насихат адамды ынталандырмайтын, қызықтырмайтын түрлерінің әлеуметтік мәнін ашу, тәрбие әдістерінің күшімен оның қоғамдық беделін көтеру мақсатында қолданылады.

Оқушының мүддесіне, қабілетіне, дене күйіне және қоғам сұранысына сай келетін ең қолайлы кәсіптер туралы жан-жақты негізделген кеңес беретін кәсіптік бағдардың аса маңызды, жауапты кезеңі – кәсіби кеңес (консультация). Консультация оқушының жеке басының физиологиялық-психологиялық ерекшеліктерін, оның ұжымдағы орнын белгілейді. Консультацияның үш түрі бар:

Кәсіби консультацияның 2 кезеңі бар:

Кеңес беруші (консультант) әр кәсіпке тән компоненттерді білуі тиіс. Олар: техникалық (машиналар, құрал-жабдықтар, анықтамалықтар, техникалық құжаттар), еңбек жағдайы; қызмет міндеттерінің мазмұны, қызметкерге қойылатын еңбек тәртібінің талаптары (өнімнің мөлшері мен сапасы, жұмысты орындау мерзімі, қарым-қатынасы, қызмет этикасы); қызметкердің жеке басына қойылатын талптар, еңбекақы, қауіпсіздік техникасын сақтау, ұжым өміріне ену хұқығы және т.б.

1. 
   Мектеп оқушысының кәсіби бағдарын зерттеу әдістері
   
2. 
   Оқудан тыс жұмыстағы кәсіптік бағдар берудің әдістемесі.
   

Оқушылардың жеке ерекшеліктерін бақылау үшін мұғалім оларды зерттеу жүйесін жасайды. Әдістері: педагогикалық бақылау, әңгіме өткізу (ұжымдық, жеке), анкета, интервью, мектеп оқушысы жұмысының нәтижесі (шығарма) және т.б.

4-6 сыныптарда мамандық таңдау оқу пәнінің үлгеріміне байланысты, тек 7-8 сыныптарда оқушылар болашақ мамандығына сәйкес келетін оқу пәндеріне мұқият әзірленеді. Жеткіншек шақта қызығушылық біршама сараланады.

Бастауыш сыныпта оқушылар өздері білетін барлық мамандыққа бірдей көзқараста болады. Жоғары сыныпта кейбіреулердің ерекшелігі бұл жұмыстың айрықша жоспары мен белгілі бір мақсатта жүргізілетіндігінде. Олар өздерін жеке адам ретінде, нақты ұжымның және қоғамның мүшесі ретінде толық сезінеді; идеалы (мақсат-мұраты) қалыптасады; кәсіби ой-ниеті айқындалып, тұрақтанады. Өзіндік сана-сезімі өсіп, өзіне-өзі баға беруі артады.

ЖББМ-те мамандық таңдауға даялығын тәрбиелеу мақсатында оларды бақылау былайша жүзеге асады:

- оқушының денсаулығы, оның мамандыққа сәйкестігі (мектеп дәрігері);

- үлгерімі (пән мұғалімі);

- есте сақтау, ойлау ерекшеліктері (психолог);

- оқушы немен әуестенеді;

- ол не нәрсеге көбірек қабілетті;

- бос уақытында немен шұғылданады;

- қоғамдық еңбекке араласуы.

Сабақтан тыс жұмыстағы КБ-дың мазмұны: оқушының техникалық шығармашылығы, модельдеу үйірмелері, пікірталас, еңбек және демалыс лагері, оқушылардың өндірістік бригадалары, мектеп орманшылары, жоғарғы мектептер, профильді лагерь.

Еңбек пәнінің мұғалімі үйірме сабақтарында оқушыларды жеке-топтық әңгіме өткізу, кеңес беру, түсіндіру, көрнекі құралдарды пайдалана отырып, әңгімелесу әдістерімен, сондай-ақ заводтар мен кәсіптік-техникалық училищелерге экскурсия жасау процесінде, өндіріс озаттарымен кездесулерде, оқушыларды жұмысшы кәсібімен, өндіріспен және кәсіптік-техникалық училищелермен таныстырады.

Үйірме жұмысындағы КБ-дың жетекші тәсілі оқушылардың теориялық даярлығымен үйлестіре жүргізілетін практикалық жұмыстар болып саналады. Практикалық жұмысқа ықыласын дамытуда мыналар көмектеседі:

1) еңбек объектісін дұрыс таңдау;

2) еңбек объектілерін оқушылардың жасына және дара ерекшеліктеріне қарай бөлу;

3) оқушыларды практикалық жұмыстарды атқаруға даярлау;

4) үйірме ішіндегі жақсы ұйымдасқан жолдастық өзара көмек, сондай-ақ еңбек нәтижесін дер кезінде әрі әділ бағалау;

5) оқушылардың техникалық әдебиеттермен және құжаттармен дербес жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру.

Факультативтік курстарда бір кәсіптің мәнін толық ашып, оның орны мен даму перспективасын көрсетуге мүмкіндік береді, ол оқушылардың өз ықыласын, бейімділігін, басқа да сапасын дұрыс белгіленуіне, болашақ кәсібін таңдауына жәрдем көрсетуі тиіс. Сөйлеушілерді сұрыптауға және даярлауға айрықша көңіл бөлген жөн.

Әңгіме кәсіптің политехникалық сипатын, еңбектің мән-мазмұнын, кәсіп перспективасын, өсу және жоғарылау мүмкіндігін: бүгін жұмысшы, ертең техник-инженер т.с.с. бола алатынын қамтуы тиіс. Жұмысшы мамандығын өсу мүмкіндігі бойынша да талдаудың мәні зор: мәселен, қосалқы кәсіпті, жоғары өндірістік разрядты меңгеру, рационализаторлық пен өнертапқыштыққа қатысу. Әңгіме үстінде шығармашылық өсудің мүмкіндігін, дене және ой күш-жігерінің қажеттігін, жалақы мөлшерін т.б. айтып кеткен жөн. Әңгіме өткізуге әзірлік кезінде мұғалім оқушыларға әуелі әдебиеттермен танысуды ұсынады, балалар ұстазының жетекшілігімен бөлмені безендіреді, бұйым үлгілерін, көрнекі құралдарды даярлайды, кітаптар мен плакаттар көрмесін ұйымдастырады, диафильмдерді сұрыптап көрсетеді т.б.

Мұғалім әңгімені мамандықтың пайда болуы тарихынан, оның қысқаша сипаттамасынан бастайды. Оқушылар жасаған бұйымды талдау әңгімені мазмұнды, қызықты етіп өткізуге мүмкіндік береді.

Жеткіншектерді мамандық түрлерімен таныстырғанда олардың басты кемшіліктерін атай, басқа мамандықтармен өзара байланысын көрсете отырып, жан-жақты сипаттаудың маңызы зор. Оқушыларды экономиканың әр түрлі саласындағы; өнеркәсіптегі (станоктар мен автоматты линиялардың жөндеушісі, токарь, слесарь, электромонтер, аппаратшы т. б.), құрылыстағы (монтажшы, электрмен пісіруші, өңдеу жұмысындағы кең профильді шебер т.б.), транспорт пен байланыстағы (жүргізуші, телефонист, телеграфист, радиооператор, радиомеханик т.б.), қызмет көрсету саласындағы (сатушы, тігінші, аспаз, экономист) т.б ең көп тараған перспективалы мамандықтармен таныстыруы тиіс. Экономикалық ауданға кадрлардың қажеттілігін ескеріп, оған аса қажет, кең тараған, болашағы бар мамандықтарды іріктеу керек.

Жеткіншектерге таныстыратын кәсіптерді іріктегенде ұжымдағы оқушылардың кәсіби мүддесінің ерекшеліктері де ескерілуі тиіс. Кәсіптің қоғам өміріндегі жетекші ролін көрсету, шығармашылық мүмкіндігін, балаларды қызықтыратын тұстарын айтып түсіндірген жөн. Сынып ұжымының ерекшелігін ескеру кәсіптік бағдар жұмысын едәуір тиімді етуге, дайын схема мен үлгіден аулақ болуға мүмкіндік береді.

Кәсіп жөніндегі әңгімені сол кәсіп өкілдерімен кездесу өткізу арқылы толықтырылған абзал. Жас жұмысшылармен - жақында ғана мектеп бітірушілермен - кездесу өткізу үлкен әсер қалдырады. Балалардың көпшілігі оларды мектепте оқыған кезінен білетін, сондықтан бұрынғы мектеп бітірушілердің айтқан сөзіне оқушылар толық сенеді.

Кездесуге дайындалуда оқушылармен әңгімелесуге келетін жас жұмысшыларды іріктеуге ерекше көңіл бөлу керек, олардың әрқайсысы өз кәсіптері туралы тыңдаушылардың көкейінде жүрген жайттар туралы ешбір бүкпесіз, тебірене айтуы керек. Ал оқушылар жас жұмысшылардың өз кәсіптеріне шынайы берілгендігін сезінуі тиіс. Ең бастысы, жас жұмысшы өз әңгімесінде кәсіп жайлы кеңесті қайталамасын. Балалар бұл әңгімеде жас жұмысшының қалыптасуын, оның кәсіби жолын, алғашқы қиындығы мен табысын, оның жұмыс күнін, жұмыс сменасын, жұмыс өмірін көре білсін.

4-6 сыныптың оқушыларына кейбір кәсіпті танымдық және рольдік ойындар арқылы таныстыруға болады. Бұл жастағы мектеп оқушылары кәсіп ролін де ықыластана ойнайды. Ойын барысында олар әдебиеттерді оқиды, ата-аналарымен, аға-әпкелерімен, таныстарымен кәсіп туралы кеңеседі, белгілі бір кәсіпті таңдау туралы өзара айтысады.

Кәсіби ағарту жұмыстарының тиімді формаларының бірі - оқушылардың өз жолдастарының алдында кәсіп туралы пікірталас.

Оқушыға кәсіпті насихаттау міндеті жүктелгенде, ол оны бұрынғы естіп білгеніне қарағанда едәуір ықылас қоя үйренеді. Жеткіншек кәсіп туралы әңгімелегенде тыңдаушыларды иландыруға, осы кәсіптің басты ерекшеліктерін, оның экономикадағы мәнін жан-жақты ашып көрсетуге тырысады. Кейде мұндай әңгімелерді «Кәсіп қорғау» кеші ретінде де өткізіп, сөйлеушілердің әр қайсысына өзі таңдаған кәсібінің артықшылығын дәлелдеуіне мүмкіндік беруге болады.

Оқушылар жеке-жеке немесе 2-3 адамнан топ-топқа бөлініп кәсіп туралы рефераттық хабарлама жасауға болады. Оқушы рефератпен ұзақ уақыт бойы жеке-дара шұғылданады: арнайы әдебиеттерді оқиды, осы кәсіптегі мамандармен кездеседі, кәсіпорындарға барады. Мұғалім рефератта мынадай сұрақтардың қамтылуын ұсынады: осы кәсіптің маңызы, маман жұмысының мазмұны, олардың атқаратын жұмыс түрлері, жабдықтар мен аспаптар, кәсіптің маманға қоятын талабы, еңбек жағдайы, осы мамандарды оқытатын жоғарғы оқу орындарының тізімі. Егер рефератпен оқушылар тобы жұмыс істейтін болса, онда топтың әрбір мүшесі кәсіптің аранайы бір мәселелерін терең, әрі жан-жақты оқып-үйреніп, сан алуан мәліметтерді пайдаланады. Мұндай топтарды белгілі бір маман қамқорлыққа алса, тіптен жақсы. Рефераттарды арнайы қазылар алқасы бағалайды. Ең таңдаулы жұмыстар оқушылардың, ата-аналардың, осы кәсіптегі мамандардың алдында «қорғалады», оларды кәсіптік бағдарлау кабинетіне қояды.

Оқушылардың рефератпен жұмыс істеуі олардың жекелеген кәсіптерді толығырақ білуіне, кәсіби ықыласын айқындауына ықпал етеді.

Жеткіншектер үшін ең тартымды деген кәсіптерді түпкілікті таныстыру мақсатында конкурстар, «Кәсіп туралы кім көп біледі?» викториналарын ұйымдастыруға болады. Конкурсты сан алуан кәсіп пен мамандыққа арнауға, ал материалды толық жинап алу үшін оқушыларға бірнеше сұрақтар ұсынуға болады. Мәселен, конкурсқа қатысушылардың құрылыс кәсібі туралы білетінін тексеру үшін мынадай сұрақтар қойылуы мүмкін: Саған қандай құрылыс мамандығы белгілі, олардың әрқайсысы туралы сен не білесің? Біздің аудандағы, қаладағы ең таңдаулы құрылысшыларды ата. Олар туралы айтып бер. Сен қаладағы, аудандағы ең басты құрылыс объектілерін білесің бе? Бізде екпінді құрылыстар бар ма? Олар жөнінде сен не білесің? Құрылыс саласындағы ғылым мен техниканың ең жаңа жетістіктерін айт. Соңғы 10 жылда құрылысшылар еңбегі қалай өзгерді? Көркем әдебиеттерде, кинода, кескіндемеде құрылысшылар еңбегі қалай бейнеленген? 10 жылдан кейін құрылысшылар еңбегін сен қалай елестетесің?

Конкурстар кәсіптік бағдарлаудың белсенді формасына жатады. Конкурстар қысқа мерзімде өткізілмейді. Конкурстар жарияланғаннан кейін оқушыларға кәсіп жайлы мәлімет жинауға, материалдарды альбомдарда, фотовитриналарда, кестелерде көркемдеуге, ақылдасуға мүмкіндік беру қажет. Оқушылар барлық жұмысты өздері атқарады. Конкурсқа әзірлік барысында мұғалімдер мен сынып жетекшілері оқушылардың қиын сұрақтарын түсіндіріп, күрделі проблемаларды шешуге жәрдемдесетін кеңесші ролін атқарады.

Көптеген мектептерде «Кім болам?» деген тақырыпта жиындар мен кештер өткізу дәстурге айналған. Мұнда көбінесе базалық кәсіпорынның өкілдері мен ата-аналар өз кәсіптері туралы айтып береді. «Кім болам?» тақырыбындағы кеш аудан мен облыстағы ең қажетті кәсіпті насихаттауға арналуы мүмкін. Кешке әзірленген кезде шаруашылықтың жетекші саласын дамытудың перспективасын, олардың әр алуан кәсіпке мұқтаждығын сипаттайтын материалдар іріктеліп алынуы тиіс. Мысалы, «Кәсіптің бүгіні мен ертеңі» тақырыбындағы кештің басты мақсаты - оқушылардың өзі жете білмейтін кәсіпке деген көзқарасын өзгерту. Мұндай кештің бағдарламасын салыстырмалы түрде құруға болады: оқушы былай ойлайды, ал өмірде былай; кешегісі мен бүгінгісі осылай еді, ал болашақта қалай болады. Ең бастысы - кәсіптің болашағын айқын көрсету.

Мектеп оқушыларын кәсіп таңдауға даярлауда ынтызар топтардың немесе болашақ мамандар клубының айрықша маңызы бар. Олар жалпы білім беретін мектептердің, мектепаралық оқу-өндіріс комбинаттарының, клубтардың, кәсіпорындардың, оқу орындарының, мәдениет үйлері мен сарайларының жанында құрылады. Мұндай клубтар кәсіби кеңестің топтық формасы ретінде оқушылардың белсенділігі мен дербестігін дамытады, олардың ықылас қоятын кәсіптермен мұқият шұғылдануына, өзін-өзі тәрбиелеуіне ықпал етеді, белгілі бір мамандықта өз күшін сынауға мүмкіндік береді.

Оқушыларды өнеркәсіптік өндіріс кәсібіне бағдарлаудың ықпалды формасы - техникалық үйірмелер болып саналады. Техникалық үйірмелерде шұғылдану оқушылардың белгілі бір еңбек саласын білуіне және практикалық іскерліктермен қарулануына мүмкіндік береді. Еңбек профиліне қарай олардың кәсіби мүддесін қалыптастырады. Кәсіптік бағдар беру тұрғысынан қарағанда үйірме профилінің айрықша маңызы бар. Сондықтан да мектепте педагогтар үйірме құру мәселесін шеше отырып, жергілікті өндіріске білікті жұмысшы кадрларының қажеттілігін ескереді.