Тақырып: Этнопедагогикадағы тәрбиенің әдістері және құралдары

1. 
   Халықтық педагогикадағы тәрбие әдістері
   
2. 
   Халықтық тәрбиенің құралдары
   
3. 
   Халық педагогикасындағы әсер ету әдістері
   

Әлеуметтік жүйенің көпшілікке ортақ түрі отбасынан басталады. Халықтың күнделікті тыныс тіршілігімен тығыз байланыста дамыған дәстүрлі тәрбиенің құрамдас бөлігі отбасы тәрбиесі тәжірибесі, халық ұғымындағы тәрбие жөніндегі түсініктер, тарих елегінен өтіп қалыптасқан тәрбие принциптері, әдіс-тәсілдерінің мәнін ашып көрсету, оның бүгінгі тәрбие ісінде қолдану жолдарын қарастыру этнопедагогика ғылымының өзекті проблемалары.

Нақты өмір сүру жағдайындағы (әлеуметтік, экономикалық, мәдени, табиғи т.б.) белгілі бір этносқа тән рухани өлшемдердің (яғни, әдет пен құлық, әлеуметтікорта құбылыстарына сезімдік қатынас, сезімдер, құндылық бағдар, салт-дәстүр, қажеттілік, талғам т.б.) жеке тұлғаның өзіндік айқындау қабілетіне ықпал ететін басты факторлар екендігі даусыз. Осыған орай түрлі тарихи кезеңдердегі тәрбие сипатын тану, халық педагогикасын тәрбие мен тәлім мәселелері қатар көрінісі табатын біртұтас процесс ретінде түсіну этнопедагогиканың теориялық мәселелерін қарастыруда қажетті шарттардың бірі болмақ.

Халық педагогикасындағы бастысы – жас ұрпақты оқыту және тәрбиелеу процесі. Үлкен ғылым-педагогикасының қызығушылығы халық тәрбие мәселесін қалай түсінетіндігін, ол тәрбие процесінде қандай әдістер және тәсілдерді қолданады, халықтың еңбек, адамгершілік, ақыл-ой, денелік және эстетикалық тәрбиені қалай қабылдайтынын көрсетеді.

Халық өсіп келе жатқан ұрпақтың тәрбиесін дұрыс түсінген, оның қиындықтарын, қуанышын және ниетті мақсаттар. Халықта айтқандай: «Тәрбие – құнды байлық», түркмендер бұл ойды былай айтқан: «Бала – қазына, тағы үлкен қазынасы – оның тәрбиесі». Бұл өте дұрыс, себебі жас ұрпақтың тәрбиесі халытың ең қымбат байлығы.

Халықта ежелгі уақыттан танымал, тәрбиенің адамдардың пайда болуымен бірге туындаған. Тәрбие – мәңгілік категория. Ол адами қоғамның дамуымен бірге дамып және өмір сүреді. Халық баланың мінез-құлық кемшіліктері – бұл тәрбиені дұрыс бермеу нәтижесі деп есептеген. Бұған көптеген халық афоризмдері куә: «Жаман балаға ана жауап береді, ал жаман немереге әжесі». Халықтың айтуы бойынша балаға дұрыс тәрбие бермеудің басты себебі, оның қырсықтығын қолдап, оларға талапты қоймауы. Тәрбиесіздіктің себептерін түсініп, халық баланы қайта тәрбиелеуге өзінің қарым-қатынасын анықтады, эмпирикалық тұрғыдан қарастырып, баланы қайта тәрбиелеуге болады деген. Халықтың айтуы бойынша: «Тәрбиесіздік – жазылатын ауру, ал ақылсыздық – үмітсіздік». Халықтың пікірінше, адамның қалыптасуы тұқым қуалаушылық белгілері емес, тәрбиеге байланысты деп аталған. «Ақылсыз әйелден, ақылды бала туады», «бір әкенің балалары, ал балалары әртүрлі», «Бес саусақтың барлығы бірдей емес». Балалардың мінез-құлқындағы кемшіліктердің себептерін білуі, ортаның тәрбие жұмысындағы маңыздылығын түсініп, халық қайта тәрбиелеу әдістерінің эмпирикалық жүйесін шығарады. Оның бірі – оқыту: «Заттарды сумен жуады, адамды оқытумен тәрбиелейді». Ұзақ тәрбиелеу әсері талап етіледі, ең бастысы бала жайлап адамгершілік мінез-құлық тәрбиесінен толығу керек. Тәрбиелеуші баланың психологиясын білу керек, әділ болу, шыдамдылық білдіру, жетістікке жету, балалар жақсы әрекет жасауы үшін қажет.

Көпшілік ата-аналар балаларын қайта тәрбиелеу үшін көбіне денелік әсер етуі қолданады. Халық бала тәрбиесіне дөрекілікті қолданбауды айтады, мысалы: «Құмыраға қатты айқайласаң, құмыра өзіңе айқайлайды». Сондықтан халық баланы тәрбиелеу практикасында шыдамдылық, сыпайылыққа үйрету, адамдарды құрметтеуге кеңес береді.

Балаға әсе етудің түрлі әдістері бар, бірақ тәрбиемен кешігуге болмайды. Халықтық жүйеде қайта тәрбиелеу әдісінің орталығы ата-аналар және жанұядағы басқа ересектер үлгісі. Халық баланың жас ерекшеліктерін және психологиясы туралы білімді ғасырлар бойы зерттеп жинаған. Халық балаға тәрбиені мақал-мәтел арқылы беруді қарастырған. «Бала тәрбиесі – бесіктен» демекші. Баланы халық дүниеге келгеннен бастап тәрбиелеу керек деген. Баланың болашақта қалыптасуы біріншіден үлкендермен қарым-қатынасына байланысты болады.

Зерттеуші ғалымдар-педагогтар және психологтар жылдар бойы бақылаған баланың ойын іс-әрекетіне байланысты бірнеше қорытынды жасады. Ата-ананың тәрбиелеу әсеріндегі маңызды ерекшелігі, баланың дидактикалық ойындарға ойнауы, рухани және ақыл-ой тәрбиесіндегі маңызы көп және сол үрдісте баланың еңбек құралдары, мамандықтары туралы түрлі заттардың ерекшеліктері туралы біліп, білімде, жұмбақта және жаңылтпашта жарысады. Халық педагогикасы өзіне баланың өмірінің түрлі жақтарын қосып алды, соған қоса олардың денсаулығы, мінез-құлқы, мінез ерекшеліктері және т.б. Көптеген халықта қыздың тәрбиесіне көп көңіл бөлген және оны жоғары бағалаған. «Қыз үйде, оның іс-әрекеті көшеде», «Жақсы қыз екі жаман баланы құрайды». Халық педагогикасы тәжірибесі есею үрдістерін қыздардың еңбек іс-әрекеттерімен байланыстырады. Қыз жасөспірімдердің жыныстық тәрбиесіне белгілі биология, жеке гигиена нормалары және ережесі туралы білім керек. Кейбір ата-аналар жасөспірімдердің дамуы туралы тәрбиені жасыруға тырысушылық баланың ерте жыныстық сұрақтарға қызығушылықты және толымсыздық комплексін тудыруын мүмкін. Нәзіктік тәрбиесі – қыздардың рухани эстетикалық тәрбиесіндегі ең маңыздысы. Жанұядағы қыз-баланың тәрбие процесінде іс-әрекеттерін, олардың нақтылығын есепке алу, жинақылық, қиын тұрмыстық тапсырмаларды орындаудағы жауапкершілік, көзқарастарын есепке алу, ауыршындық және сенімсіздік, оларда мүмкін болатын жүйкелік уайымдардан қорғау және еңбекте олардың белсенділігін күшейту, оқу және қоғамдық іс-әрекетте, өзінің рухани және денелік саулығын сақтауға сыйластық сенімдерін тәрбиелеу.

Халық педагогикасы тәрбиенің көптеген әдістерін қолданған. Ғасырлық тәжірибеде балаға тәрбиенің әсер ету әдістері мынадай: түсіндіру, оқыту, мадақтау, қолдау, көндіру, жеке үлгі, жаттығуды көрсету, ымдау, тұспалдау, жазалау т.б.

Халық педагогикасында кең тараған әдісі – үйрету. «Затты сумен жуады, баланы үйрету арқылы тәрбиелейді». Балаға үйрету арқылы үлкендер оларға тапсырма береді, оның оның орындалуын тексереді, мысалдар, мінез-құлық және әрекет үлгісін көрсетеді.

Тұспалдап айту – тікелей немесе жанама, тәрбие әдісі ретінде әсер етуге бүкіл шығыс елдерінде қолданылады. «Қызым саған айтам, келінім сенде тыңда».

Халық педагогикасында ақындық форманы алатын тәрбиенің бір түрі – ата-ананың бата беруі. Жастарға ата-ананың бата беруі, олардың болашақ өмірлік позициясына үлкен әсер етеді.

№ 6 дәріс

Тақырып:Қазақстан Республикасы халықтарының ұлттық салт және дәстүрлері- халықтық тәрбиенің негізі

Мақсаты: Қазақстан Республикасы халықтарының ұлттық салт және дәстүрлері туралы білім беру

Дәріс мазмұны:

1. 
   Салт және дәстүр түсініктері (философиялық, әлеуметтік, педагогикалық және психологиялық анықтамалары)
   
2. 
   Адам тәрбиесімен байланысты салт- дәстүрлер, нанымдардың тәрбиелік мәні
   

Қай халықтың болмасын ұлт болып қалыптасуы үшін қажетті факторлар: оның құрамына енген адамдар тобының материалдық тұрмыс жағдайларының, территориясы мен экономикалық өмірінің, тілі мен мәдениетінің, әлеуметтік психологиядағы сол ұлтқа тән кейбір этникалық ерекшелігінің ортақтығы болып табылады.

Ұлттық психикалық құрылым мен ұлт мәдениеті арасында тығыз байланыс бар.Ұлттық психикалық ерекшелік ұлт мәдениетінің түрлерінен көрініс береді.Мысалы, біз ән- күйлерді, билерді тыңдай отырып, немесе ою- өрнекті, зергерлік әшекей заттарды көріп, оның қай ұлттқа тән екенін бірден айырамыз.

Ұлттық психологиялық құрылым ерекшелігі адамдардың әулеттік қарым- қатынасынан, киім киюінен, спорттық ойын түрлерінен немесе ұлттық тұрмыстық салт- дәстүрлерінен(келін түсіру, қыз ұзату, қонақ күту, өлік жөнелту рәсімдері, т.б.), ұлттық тағам түрлерінен байқалады.Ұлттық психикалық құрылым үш бөліктен тұрады: ұлттық сезім, салт- дәстүрлер, және ұлттық мінез.

Қазақ этнопедагогикасының үлкен саласы – қазақ халқының салт- дәстүрлері болып табылады.Халықтың игі әдеттері дағдылана келе әдет- ғұрыпқа, ал әсерлі әдет- ғұрыптар салт –дәстүрлерге, халықтың өмірінде көрінген салт- дәстүрлер салт- сана болып қалыптасқан. Халықтың салт- әстүрлері рәсімдер мен жора- жоралғылар, рәміздер, ырымдар мен тыйымдар, түрлі сенімдер арқылы өмірде қолданыс тауып келеді. Оның бәрі дамып, толысып, жаңарып отырады.

Халықтың игі дәстүрлері: ізеттілік, қайырымдылық, мейірімділік, қонақжайлылық, имандылық, иманжүзділік- барлық мәдени үлгі өнегелі іс- әрекеттердің көрінісі- әдет деп аталады.Қазақ халқының осы игі дәстүрлерін айқындап, дәлелдей келе, халықты рухани тазалығы жағынан алып, қазақ халқын әдепті, яғни қайырымды, мейірімді халық деп атауға мүмкін болады.Бұл- ұлт мәдениетінің ең озық көріністері. Халықтықәдет- ұрпақ тәрбиесінің өзекті арқауы.

Игі әдеттердің өмір қолданысына айналуы- әдет- ғұрып, оның біржола өмір заңдылығына айналуы- салт- дәстүр деп аталады. Яғни, дәстүр- қолданбалы іс- әрекет.Бұл қалыптасқан іс- әрекет ешкімнің «нұсқауынсыз» еркін орындалады. Өмірдің өркениетті дамуы дәстүрлердің толысып, олардың жаңарып отыруына себепші болады.Мысалы, қыз ұзату, үйлену тойлары толысып, жаңарды да, ал «атастыру» салты бірте- бірте өмірде қолданудан қалып барады.

Этнопедагогикадағы салт- дәстүрлердің ұлттық санаға сіңіп, біржола заңдандырылуы- салт- сана деп аталынады.Ұлттық санаға сіңіп, қалыптасқан салт- дәстүрлер сол ұлттың санасының дәрежесін көрсетеді.Ұлттық сананың қозғаушы күші- ұлттық намыс, ұлттық абырой.Ол жеке тұлғалардың перзенттік борышты өтеу дәрежесіне сай өмірден өз көріністерін байқатады.Сондықтан да әрбір әдет- ғұрыптың, салт- дәстүрдің салт- санаға әсер ететін тәрбиелік мәні зор.

№ 7 дәріс

Тақырып:Халық педагогикасындағы рухани мінез- құлықтық және азаматтық, патриоттық тәрбие

Мақсаты: Халық педагогикасындағы рухани мінез- құлықтық және азаматтық, патриоттық тәрбие жөнінде білімдерін қалыптастыру

Дәріс мазмұны:

1. 
   Салт дәстүрлердегі, әндердегі, өлеңдердегі, мақал- мәтелдердегі руханилық жөніндегі халықтық түсініктер
   
2. 
   Қазақ халқындағы рухани мінез- құлық тәрбиесінің ерекшеліктері
   

Еліне қайырымды,бойындағы бар қасиетін халыққа жақсылық жасауға арнаған адамды «Ел қамын жеген – ер»,- деп дәріптеген.«Жақсының жаттығы жоқ», «Жақсы ай мен күндей, әлемге бірдей», «Жақсы туса – елдің ырысы», «Жақсы келді дегенше жарық келді десеңші, жақсылықтың лебін алып келді десеңші»,- деген нақылдар жақсы адамның көпшіл, халық қамын ойлайтын абзал азамат екенін дәлелдейді.Отанын шын сүйетін батыр етіп тәрбиелеуді көздеген халық өзінің өлең-жырларын, аңыз-әңгімелерін, мақал-мәтелдерін осы тақырыпқа арнаған.Сондықтан лиро-эпостық, батырлар жырларының басты кейіпкерлері ата-анасы, сүйген жары, туған жері, өскен елі үшін жаумен кескілесе күресіп, ерлікпен даңқын шығарған халықтың сүйікті ұл-қыздары болып келеді. «Отан үшін отқа түс, күймейсің, арың үшін алыс, өлмейсің», «Ер жігіт ел үшін туады, ел үшін өледі»,-деп халық өз ұрпағын отанын сүюге шақырады.«Сөздіңкөркі – мақал» деген аталы сөзбар.Мақалдардың көмегімен айтайын дегеніңді ұнамды да ұтымды жеткізуге болады.Мақалдар- ауыз әдебиетінің бір түрі.Олар көбінесе нақыл, өсиет түрінде айтылады.Мақал, негізінен екі бөлімнен (көбінесе екі тармақтан )құралады.Бірінші бөлімде пайымдау (айтатын ойдың түп негізі ), екінші бөлімде ой қорытындысы айтылады.Мәтелдер, негізінен, тұжырым тұспалы өлеңде, сыңар тармақты қара сөзде нұсқалы сөз ретінде айтылады. «Өлең- сөздің патшасы», т.б.Қазақ халқы-сөз қадірін біліп, қасиеттісөздіқастерлеп, аузынан тастамай, өнеге ретінде данышпандығын өлең өрнектерімен, терең мағыналы сөздерімен зерлеп келе жатқан халық.Сөз зергерлерінің аузынаншыққан мақал-мәтелдерді үздіксіз пайдаланып, үлгі етіп, ұрпақ тәрбиесіне парықтап пайдалану дәстүрге айналған.Сондықтан да, әсіресе қариялар мақалдап, маңыз-ды сөйлеуді борышым деп санайды.Мақалсыз, мәтел-сіз, мағынасыз сөйлеген қарт адамның сөзінің қадірі болмайды.Қазақтың мақал – мәтелдерінің көбірек қамтитын тақырыптар: елдік, ынтымақ, бірлік туралы мақал – мәтелдер.

Отбасында ата – аналар бала тәрбиесіне лайықтап іс - әрекет, пікірлесу, пікірсайыс кезінде өнеге көрсетіп, өсиет айтып: «ана тілін алмасаң, арың кетеді», «әке – тірегің, ана – жүрегің»,т.б. мақалдарды жиі айтады.

Баланың өмір тәжірибесі аз, сондықтан оған айтатын нақыл – насихат, өнеге - өсиет әрі әсерлі, әрі ойда қалатындай мәнді болуы керек. Сол мәнді сөздер мақалдар мен мәтелдерді орынды пайдаланған ата – ана ой қозғап, ақылға қонымды сөздер айту арқылы баланы тәрбиелейді және санасын арттырады. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» дегендей бала ана тілін ардақтауға үйретіп, ой қисындарын сөз жүйесіне келтіре алу қабілетін дамыту үшін, ата-ананың мақалдап сөйлеуінің мәні зор.

№ 8 дәріс

Тақырып: Халық педагогикасындағы еңбек тәрбиесі

Мақсаты: Халық педагогикасындағы еңбек тәрбиесі туралы білімдерін қалыптастыру.

Дәріс мазмұны:

1. 
   Халық педагогикасындағы еңбек тәрбиесінің мақсаты мен міндеттері
   
2. 
   Еңбек тәрбиесінің негізгі салалары
   

Барлық халықтардың ең озат дәстүрлері еңбек саласында орын алды.Қашанда ең озықты алып жүруші,ең кереметті , ең ұлыны жасаушы еңбекші халық болды.Сон-дықтан алдыңғы қатарлы озық дәстүрлерді зерттеу, ең алдымен халықтың еңбек дәстүрлерін оқып үйренуді білдіреді.Еңбекті және еңбек адамдарын сүю – бұл халықтық тәрбие жүйесінің аса маңызды өсиеті.Ұлттық ойындардағы еңбек элементерінен көрінісі: балалар үлкендерге еліктеп олардың еңбек операцияларын қайталады, ойын процесінде ойыншықтарды өздері жасады, ойыннан соң өздері соңын жинастырды.Әдетте балалардың үлкендердің еңбектену әрекеттеріне еліктеуі өз беттерімен заттар жасаумен ұштасты. Халық педагогикасында мұндай балалар ойындары әрдайым көтермеленіп отырды. Балалар біртіндеп ойыншық еңбек құралдарынан олардың мүмкіндіктері ескеріліп жасалған нағыз еңбек құралдарына көшті.Шаруашылық кәсіпшіліктер мен жұмыстардың негізгі түрлері қазақ халқында мал өсірумен байланысты болды, онымен бірге тұтастықты құрады.Балалардың алғашқы саналы әрекеттері өзіне өзі қызмет ету және қызмет көрсету салаларында жасалды, одан соң ауыл шаруашылығы еңбегіне тартыла бастады.Уақыт өтуі барысында олар жеткілікті тәжірибелі бола отыра, жеке отбасы шаруашылығына қажеттің бәрін еске салусыз өздері атқарды.

Ауыл шаруашылығы еңбегіне балаларды үйретумен отбасында үлкендер мен ата-аналар айналысты. Бұл айтарлықтай қиын жұмыс түрлерін орындаудағы дағдылар мен икемділіктерді балалар ауыл шаруашылығы еңбегіне үлкендермен бірге ұдайы, жүйелілікпен қатысу нәтижесінде игерді.Жеткіншек ұрпақты қызмет көрсету және ауыл шаруашылығы еңбегінің бұл түрлеріне үйрету кешенді, балалардың жас және дене ерекшеліктерін есепке ала , халықтық педагогика қағидалары, ережелері және әдістеріне сәйкес жүргізілді.

Еңбек әрекеті процесінде қазақ халқы балаларды өнімді пайдалы еңбекке тимді даярлау мен белсенді қалыптастыруға жәрдемдесетін еңбекке тәрбиелеу мен үйретудің құралдарын жасап шығарды.Халық тұрмысында жеткіншек ұрпақ әлеуметтік – экономи-

калық өмір салт талаптары мен шаруашылық жағдайларына сай жан-жақты еңбек дайындығын алды.Еңбек тәрбиесі және еңбекке үйрету мәселесіне қатысты мынадай негізгі тұжырымдарға келуге болады.

Қазақ халқы педагогикасында еңбекшілердің тарихи дамуының түрлі кезеңдерінгі өмірлік, әлеуметтік тарихи тәжірибесі, олардың еңбек және жас ұрпақты еңбекке тәрбиелеу жөніндегі идеялары, ұғымдары, көзқарастары көрініс тапты.

Мақалдар мен мәтелдер, әндер мен билер, ертегілер мен эпостар, аңыздар мен әңгімелер, бата-тілектер мен мерекелер халықтық ортада тартылды.Осылай біртіндеп баланың өсуімен байланысты еңбек дағдылары мен икемділіктері ретінде қалыптасуы кезеңіне дейін созылды.Осы уақыт аралығында балада қоғамдық өмірге араласу үшін қасиетті жеткілікті икемділіктер мен дағдылар жинақталды.Отбасы жағдайындағы өзіне өзі қызмет ету және қызмет көрсету еңбегіне үйрету, мәселен ол мыналардан тұрады:

1. 
   өзін күтуге тұрғын жайды таза және жылы ұстауға, өз киімдерін күтіп ұстай білуге дағдыландыру.
   
2. 
   ас әзірлеу, нан және ұннан жасалатын өзге тағамдар пісіру, азық-түлік тағамдарын сақтай білуге үйрету.
   

4) отбасындағы жасы кішілерді күту, оларды жұбату, тамақтандыру, ұйықтауға жатқызу, ойната алуға үйрету.

5) ауланы жинақы ұстау, қақпа, сарай, қора-қопсыны жөндеуге үйрету.

6) отын даярлау, оларды үйге жеткізу мен оларға аулада орын әзірлей білуге баулу.

7) еңбекке сүйіспеншілікке баулу, еңбек мәдениетіне тәрбиелеу.

Балалардың бұл міндеттерді игеру өмірмен тікелей байланысты,отбасы тұрмысымен тура жанасуда қызмет ету еңбегімен барлық мәселелері бойынша ұстаз әрі жетекші ата-анамен бірге тұрған жылдар бойына жүзеге асырылады.Сонымен қатар балалар біртіндеп үлкендердің нұсқауымен шамасы келетін жұмысты орындауға, өндірістік ауыл шаруашылығы еңбегіне балаларды еңбеккер дүниетанымын қалыптастыру,оларда еңбектің сан алуан түрлері жайлы білімдерді кеңейту, сондай-ақ еңбекшілердің өткен ұрпақтары жинақтаған тәжірибені жеткізудің тиімді құралы ретінде қолданылды.

Еңбек-өмірдің тұтқасы,тіршілік көзі.Еңбексіз өмір жоқ.Қоғамдағы байлықтың бәрі адам еңбегімен жа-салады.Осыны терең түсініп,ой топшылаған халық «Жалқаулық аздырады, еңбек оздырады», «Еңбек адамның екінші анасы», «Еңбек түбі береке»,т.б. мақал-мәтелдер арқылы жастарды еңбексүйгіштікке тәрбиелеудің мәнісін,сондай-ақ еріншек,жалқаулық кісінің соры, жаман әдет, жат мінез екендігін жас буынға тәппіштеп түсіндіруді білген.Осы жайтты терең түйіп, еңбектің бейнеті мен зейнетін басынан өткізген халқымыз баланы еңбекке тәрбиелеуді отбасынан бастаған. Халқымыз балаларды ерте бастан еңбекке, мысалы, алуан түрлі еңбек бұйымдарын жасауға тарту балалардың жас ерекшелігін ескере отыра,ой-өрісін, шеберлігі мен дағдысына талапты күшейту барлығы халықтың салт-дәстүрлері арқылы жүзеге асырды. Ерен еңбегімен күнелткен халқымыздың отбасындағы бала тәрбиесі негізінен еңбек процесінде жүргізіледі.Құт-береке болған еңбек- қазақ халқы үшін күнкөріс көзі ғана емес, сонымен бірге рухани өмірдің, түрлі тәрбиелік дәстүрлердің де өзегі еді. Негізгі шаруашылығы мал өсіру болғандықтан ер балалар 5-6 жасынан мал күтіміне араласты.Сол себепті де, қазақ баласының мал бағу кәсібі туралы ұғымы да ерте қалыптасты.

Қазақ халқы өзінің өмір тәжірибесінде баланы жастайынан еңбекке араластырудың мүмкіндіктерін ойластырған.Қыз балалар мен ұл балалардың өсіп жетілуінде жас және жеке дара ерекшелігін ескере отыра еңбек түрлерін айқындаған.Қыз баланың құрақ құ-рауы, кесте тігу, жүн түту, жіп иіру, кілем, шекпен, алаша тоқу, кілемге өрнек салу, өзінен кіші іні-сіңілілерге қамқорлық жасау, ал ұл баланы мал бағуға, аң аулауға, мылтық атып мергендік құруға, қолөнер шеберлігіне, ер-тоқым, домбыра, үйдің кереге-уығын жасау, сандық, табақ-аяқ және т.б. тұрмысқа керекті заттарды жасау ер баланың міндеті, яғни ер бала осыны міндетті түрде орындауы қажет деп түсінген.

Қазақтың халық педагогикасында еңбек тәрбиесі ерекше орын алады.Тәй-тәй басып, әрекет жолына түсе бастаған бөбектен бастап еңбек тәрбиесі еңбексүйгіштікке (қарекет қылуға), еңбекті құрметтеуге (ата-ананың еңбегін құрметтеп, оны мақтан тұтып, оларға көмек көрсетуді борышым деп санауға), еңбекке дағдыландыруға (үйрету, жаттықтыру, дағдыға айналдыру) үйретеді.Еңбек тәрбиесі алғаш, негізінен, балалық еркін әрекет жасап талпыну, талаптану, ойнау, ойын үстінде үйрену кезінде іске асырылады.Еңбек тәрбиесінің негізгі саласы-баланы кәсіпке үйрету болып табылады: мал бағу, егін салу, сәулет өнеріне үйрету, зергерлік, тоқымашылық, құсбегі болу, алуан түрлі ұсталық кәсіпке үйрету негіздері.Мал бағу- қазақ халқының негізгі бір ұлттық кәсібі болғандықтан, балаға ес біле еңбек етіп, мал бағуды үйретуді халық әрбір ересек адамның борышы деп есептейді.Киіз үй- қазақтың сәулет өнерінің тарихи табысы.Киіз үйдің жолым үй, төрт қанатты, алты қанатты, он екі қанатты (керегелі) түрлері бар.Оның жабдықтарын (кереге, уық, шаңырақ, туырлық, түндік, жабық үзік,

уық бау, кереге бау, басқұр, ортаққұр, есік, ергенек, т.б.) жасау үшін қыруар еңбек тәрбиесінің бір негізі. Зергерлік өнерін қазақ халқы жоғары бағалап, зергерлерді ардақтап, олардың өнерлерін уағыздап, жастарға үйретіп отырған.

Отбасындағы еңбекке тәрбиелеу ісіндегі еңбек бөлісін көбінесе әке басқарады.Ер баланың малшы, егінші, сәулетші болуы мен әулеттік кәсіпті үйренуі, негізінен, әкенің іскерлігі мен жауапкершілігіне байланысты.

№ 9 дәріс