Мінез туралы түсінік, мінез бітістері және оны тәрбиелеу.Типтік мінез бітістері: мейірімділік пен ізгілік, адалдық пен шыншылдық, борыш пен жауапкершілік, т.б

Мінезді даралық өзгешеліктің өзегі, адамның негізгі тіршілік бағытының өрнегі деуге болады. Мінезде адамның сыртқы ортамен қарым-қатынасының тарихы бейнеленеді. Мінез – кең мағыналы ұғым. Онда түрлі сапалар тоғысып жатады. Мінездің моральдық жағынан тәрбиелілігі, бірқалыптылығы, толықтылығы, күші мен айқындығы, салмақтылығы – оның негізгі сапалары болып есептелінеді.

Моральдық жағынан тәрбиеленген мінез адамды мінез-құлық тұрғысынан да, оның айналасымен байланысы тұрғысынан да сипаттап отырады. Коллектевизм, гуманизм, жұртшылық пікірімен санаса білушілік, өзінің міндетін орындаудағы жауапкершілік пен адалдық – мінездің осы сапасының негізгі компоненттері.

Рухани дүниесі бай қажеттері мен қызығулары, талғамы мен ой-өрісі кең адамдарды толық мінезді адам дейді. «Адамның басына қонған бақыттың тұрақты болуы жақсы мінез-құлыққа байланысты (Әл-Фараби). Мінез сапаларының бірі – оның бірқалыптылығы. Мұндай адам құйындай ұйтқып тұрмайды, оның қастерлейтіні ылғи да сөз бен істің бірлігі. Кімнің мінезі толық болса, соның мінезі бірқалыпты да келеді. Бұл екеуі мінездің егіз қозыдай, бірінен екіншісі ешқашан ажырамайтын қасиеттері. Мінездің тұрақтылығы адамның саяси моральдық ұғымынан, түсініктерінен туындайды. Бұл қасиеттер адамның өмір сүруінің мән-мағынасын, әрекетінің мазмұнын белгілейтін мінездің сапасы.

Бірқалыпты, тұрақты мінезі бар адам басқалардың жетегінде кетпейді, оның зінің белгілі көзқарасы, принципі, өзіндік мінез-құлқы болады, ол қауіп-қатерден бой тасаламайды, керек жерінде батылдық көрсете біледі. «Бойда қайрат, ойда көз, болмаған соң айтпа сөз» деп Абай тегінен тегін айтпаған. Жақсы мінезге тән сапалардың біріне оның байсалдылығы жатады. Мінез адамның дүниеге көзқарасы мен сеніміне байланысып жатса ғана онда жоғарыда аталған сапалар қоры молаяды. Тек осындай мінезі бар адам ғана алдына айқын мақсат қоя алады.

И.П.Павлов адамның мінез бітістерін жоғары нерв қызметінің тума типтері мен өмір сүру барысында қалыптасатын уақытша нерв байланыстарының өзіндік «құйындысы» деп түсіндірді. Бұл жөнінде ол былай деп жазды: «… адамның мінез құлқының бейнесі нерв жүйесінің туа біткен қасиеттеріне ғана байланысты болып қоймайды, сонымен бірге организмнің жеке өмір сүру барыснда болатын ықпалдарға да байланысты, демек, кең мағынасында айтқанда, үнемі тәрбиелеу немесе үйрету жұмыстарына да байланысты болады».

Типтік мінездер – белгілі тарихи – қоғамдық жағдайлардың нәтижесі. Типтік мінездің кейбіреулері:

1) Отан сүйгіштік кісінің бойыдағы күш қуатын, білімі мен тәжірибесін халық мүддесіне оның игілігіне яғни адамның кіндік кескен жеріне білдіретін перзенттік борышы – оның кісілігін танытптын ерекше асқақ сезім. Отаншылдық – атамекенге деген сүйіспеншіліктің негізгі мазмұны, имандылық пен кісіліктің басты белгісі, басты өлшемі.

2) Мақсаткерлік (мақсатқа талпынушылық) –бұл өз мінез құлқын көздеген мақсатына алаңсыз бағыттауы, мұны өзінің ұстаған бағыт бағдар позициясына, танымы мен сеніміне, асыл арманына бағындыра алуы. Мақсаткерлік тек бір іспен өне бойы шұғылдану, онымен ылғида әуре болып жүру емес. Бұл соны қайткенде де орындап шығуға мықтап берілу, бір істі нәтижелі етіп тындыру.

3) Борыш пен жауапкершілік.Бұл адамның үй іші, әке шеше, тума туысқандарына қатысты перзенттік парызынан туындайтын қасиет. Мұның негізінде өзін әлпештеп , адам етіп өсіргендердің алдындағы жауапкершілігін бар санасымен терең аңғараалып, түсіну, бұл парызы мен қарызын қалай ақтау жолын ойластыру. Бұл кісіліктің басты белгісі, терең жіне күшті сана сезімді қажет ететін қасиет.

4) Мейірімділік пен ізгілік –басқаларға (әке-шеше, ағайын, туыс, таныс т.б.) көңіл бөлу олардың сеніміне ие болу, айналасындағылармен дұрыс қарым қатынас жасау, адамға эмоциялық жағынан тиімді.

5) Адалдық пен шыншылдық.Бұл екеуі бір бірімен біте қайнасқан кісінің жақсы мінез бітістері. Адалдық – сөздің таным мен сенімге ұштасуы, оның іс әрекетке қайшы келмеуі. Шыншылдық адамның азаматтық борышына, ар ожданына қалтқысыздығы. Адал да, шыншыл, әділетті болу – еңбек пен білім алуға, жалпы іс әрекетке дұрыс көзбен қарау, инабатты, тіршілікте тиянақты принципті болу деген сөз. Адалдық пен шыншылдық бар жерде кісі әділетті де, кішіпейілдік пен қайырымдылық етіп жүреді, бұлар кісінің абыройы мен атына дақ түсірмейді.

6) Достық –ортақ көзқарас пен мүдде, мақсат бірлігі негізінде пайда болып, уақыт сынынан өткен адамгершілік құндылығы мол тұрақты, тек адамға ғана тән жоғары сезім. Оның маңызды белгісі – өте берік, әрі терең эмоциялық жақындық. Ол адамның бір-біріне сөз жүзінде де, іс жүзінде де адал және шынайы болу, бір біріне толық сену, қайғы мен қиыншылықты өзара қол ұшын беру, өзара жауапкершілік пен қамқорлық.

26. 
    
    
    
    жүктеу/скачать 290,91 Kb.
    
    Достарыңызбен бөлісу: