ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ
БҰЗЫЛЫСТАРЫНЫҢ ТИПТІК ТҮРЛЕРІ
Жүйке жүйесі қызметтерінің бұзылыстарының типтік түрлері көп түрлі, барлығы 3 топқа бөлінеді, ол ағза және тіндерде жүйке әсерлерінің өзгеруіне, оларға жүйке жүйесінің жауабына және жүйке қызметінің бұзылу түріне байланысты болады
Әсер ету қарқынының межесіне қарай бөлінеді:
нейрогендік әсерлердің дерттік күшеюі;
нейрогендік әсердің тінге және ағзаға дерттік әлсіздігі.
Меже бойынша, жүйке қызметінің бұзылуының басым болуына қарай бөлінеді:
қимылдың нейрогендік бұзылуы;
сезгіштіктің бұзылуы;
нысана тін трофикасының бұзылуы;
жоғары жүйке қызметтерінің бұзылысы.
Қимылдың нейрогендік бұзылысы қимыл санының, олардың қарқынының және үйлесімділігінің (кординация) дертті өзгешелігімен сипатталады. Қимылдың нейрогендік бұзылыстары келесі топтарға бөлінеді:
гипокинезиялар – ерікті (икемді) қимылдық көлемнің санының және жылдамдығының шектелуі;
гиперкинезиялар – еріксіз қимылдық бесенділіктің және бұлшықет жиырылуы күшінің төмендеуі;
атоксиялар – қимыл кординациясының бұзылуы.
Сезгіштіктің нейрогендік бұзылыстары бірнеше меже бойынша жіктеледі. Сезгіштіктің бұзылысының түріне байланысты және сезгіш нерв ұштарының орналасу жеріне байланысты бөлінеді:
бұзылудың контактілік түрі (мысалы, жанасулық, ауырсынулық, температуралық сезгіштіктер);
бұзылудың ара қашықтықтық түрі (мысалы, көру, есту, иіс сезу анализаторларды (талдауышы) шет бөліктеріндегі бұзылыстар;
экстрорецепторлық сезгіштіктің бұзылысы (мысалы, тері және сілемей қабықтарда сезгіштік жүйке ұштарында жарақатпен байланысты);
интероцепторлық сезгіштіктің бұзылысы (мысалы, висцерорецепторлар, проприорецепторлар жарақаттарының нәтижесінде).
Сезімді қабылдау қарқынының бұзылуына байланысты, ажыратылады:
анестезия, яғни сезгіштіктің толық жойылуы;
гипестезия, яғни сезгіштіктің төмендеуі немесе түрлері;
дизестезия – оны шақырған тітіркенгішке адекватты (сәйкес) сезімінің бұзылуы.
Ауырсыну – сезгіштіктің ерекше түрі, патогендік тітіркендіргіштер әсерінен қалыптасады және субьективті жағымсыз сезім санымен бірге организімде айтарлықтай салмақты өзгеріс, оның өлуіне дейін апаруымен сипатталады. Ауырсынулар эпикритикалық және протопатиялық болып айырылады (15.1-кесте):
эпикритикалық («шапшаң», «бірінші», «секіртпелік») ауырсыну пайда болады, кіші және орташа күшті тітіркенгіштер нәтижесінде;
протопатиялық («баяу», «зілді», «көне») ауырсыну пайда болады, күшті «бүлдіргіш», «масштабты» тітіркенгіштер әсерінен.
15.1-кесте. Эпикритикалық және протопатиялық ауырсынулардың салыстырмалы сипаты
Достарыңызбен бөлісу: |