Пәні: Педагогика Тақырыбы
Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық мұрасындағы психологиялық көзқарастар мәні
жүктеу/скачать 64,54 Kb.
|
kursovoy pedagogika
| 1.3 Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық мұрасындағы психологиялық көзқарастар мәні
Педагогикалық психология – ғылымда ерекше орын алатын саланың бірі. Психология ғылымының бұл саласы ХІХ ғасырдың 2-ші жартысында Еуропада, кейіннен АҚШ пен Ресейде белең ала бастады. Баланың ана құрсағынан бастап есеіп ер жеткенге дейінгі өсіп жетілуі, мектепке өміріндегі баланың тәрбиесі, дұрыс білім алуы, дұрыс мінез-құлық қалыптастыруы, әлеуметтік ортаға бейімделу, т.б. міне, осы мәселелер сол кездегі психологтарды да көп ойландырған болатын. Америка, Ресей психологтары осы мәселелерге үлкен үлес қосып, құнды мағлұматтар қалдырып кеткен болса, ХХ ғасырдың басында көшпелі қазақ топырағында елінің ертеңі – болашақ балалар үшін психологияның осы саласына қатысты жәйттерді алғаш көтерген М.Жұмабаев еді. Қазақстанда сауатсыздықты жоюда Мағжан жазған, әлденеше рет ондаған мың тиражбен басылған «Сауатты бол» оқулығы шешуші орын алды десек, асыра айтқандақ емес. Ал, ақынның «Педагогика» кітабы – қазақ қауымы үшін таптырылмайтын үлгі. Еңбек ғылыми сындарлы жүйемен, ойы мен сөзі үнемді, ұстамды жазылған. Мағжанның кітабы он бес бөлімнен тұрса, соның жартысынан көбі жалпы психология мәселесіндегі проблемаларды қозғайды. Ғылыми тілі – абстрактылы, Мағжанша айтқанда, жалаңаш тіл. М.Жұмабаев қазақ баласының бесікке салып, бөленуінен бастап есейгенге дейінгі кезеңді сөз етеді.ол «Тәрбиеші сөзін ең жоғарғы орынға қояды. Шынында да, оның өзіндік сыры бар. Бала өмірге келген күннен бастап тәрбиеленеді, бала өмірі тәрбиеден басталатыны ақиқат. Көрнекті педагог ақын өз еңбегінде психологияға ерекше мән береді, ол ата-ананың тәрбиесінің басты парызы баланын жан дүниесін, психикасын, оның дамуы мен өзгеруін жақсы білу деп санайды. Бұл орайда баланың бүкіл өсу процестерін байыпты зерттеп, жүйке жүйесін, оның дамуын, баланың сезім мүшелерінің атқаратын қызметі мен алатын орны жеткілікті талдайды. Дарынды ұстаз «психология – адам жанының жайын, жан тұрмысын, жан көріністерін, жан күштерін, ақыл-қайрат, көңілдің жайын баяндайтын пән» деп анықтама береді. Осы психология пәніне өте кең орын беріп, барынша зер сала қарастырады және ғылымның бұл саласында да терең білімдарлық танытады. Оның жан қуаттары жайлы пікірлерінде дала өмірі мен қазақ зиялыларының туындыларын, ұлттық психологияның бояу нақышын шеберлікпен пайдалана білгені де құптарлық. М.Жұмабаев «психология» деген сөзді «жан тілі» деп аударып, психология «жан туралы пән» дей отырып, «Баланың жанын жақсы тәрбие қылу үшін жанды көзбен көріп, қолмен ұстамай-ақ оның істерін, көріністерін жақсы тексеру жетеді» деп белгілейді. Мұнда психология пәні нені зерттейді, не үшін керек деген сұрақтарға тоқтала отырып, мына мәселелерді қарастырады: «Жан көріністерінің дене көріністерінен айырмашылығы: жан көріністерін үйрену жолындағы өзін бақылау; жүйке (нерв) жүйесін өсіру; жүйке жүйесінің қызметі; белсенділікті сақтау; мидың қажуы; оны тыныштандыру. Жан көріністері ақыл және ішкі сезім деп бөледі. Ақыл көріністері: әсерлену ұғымының пайда болуы. Бұл мәселенің барлығын ұлттық психологияның тұрмысында қарастыруға ұмтылған. Адам бойындағы психологиялық көріністерді сипаттауда іскерлік, суреттеу, тұқымдық ассоциация, ес, зейін, қиял, ойлау, ой шығару, тіл, т.б. кеңінен тоқталып, оларға қарапайым анықтама, түсіндірмелер беріп, ата-аналарға баланың осы танымдық процестерін қалай дамытуға болады, ол үшін қандай жаттығулар жасау қажет екені жөнінде біршама кеңес береді. Қарымды қалагер қазақ арасында бұрыннан терең тағылымды аңыздар, даналық нақылдар түрінде кең мағлұм болған ежелгі грек данышпандарын (Платон, Сократ, Аристотель, т.б.), қайта өрлеу дәірінің алыптарын, орыстың төңкеріске дейінгі және кейінгі педагог, психолог оқымыстыларын зерделеп оқығанын еңбектерінен айтпай-ақ байқауға болады. Оның еңбектерінен біз бірқатар маңызды, құнды, нұсқалы психологиялық қағидаларды байқаймыз. «Адам – жаңашыл: жаңа үстіне жаңа тілейді, жаңадан жаңаға құмар келеді: адам - әсемшіл: әсемнен әсем, сұлудан сұлу таңдайды», - дейді Мағжан. Адамзат көшінің бір орында қалып қоймай, топтаурын сүрлеуде босқа өмір сүре бермей, үнемі ілгерілеуге, өзгеруге ұмтылған қасиетінқандай доп басқан. Бұл орайда оның психологиялық көзқарастары әлі де өзіндік мәнін жоймай, қазіргі психологиямен үндесіп жатқанын байқауға болады. М.Жұмабаев жалпы психология мәселелері жөнінде айтқан түйін тұжырымына қатысты маңызды мәселелерінің бірі – ғылымның төл атауын жасауы, халқымыздың сан ғасырларының негізгі сөздік қорынан психологияға қатысты ұғымдарды ерінбей-жалықпай іздеп тауып, қолданысқа түсіруі қазіргі қазақ психологиясына аса құнды болды. М.Жұмабаевтың термин жасауымен, оғанғылыми анықтама беруімен, қазіргі төл атаулардың жүйелеуіне өзіндік септігін тигізуімен қатар, жекелеген кемшіліктеріне тоқталмай өтуге болмайды. Автор «Абстракция» деген ұғымды «Жалаңаштау» деп алыпты, бұдан гөрі «дерексіздендіру» деген дұрыс тәрізді. Бірақ қазіргі кезде де термин абстракция күйінде қалып келеді. Автордың «түйсікті» – «әсерлену», «елестеуді» – «суреттеу», «есті» – «зейін», «пікірді» - «хүкім», «зейінді» – «абай», т.б. терминдері қазіргі психология саласына онша үйлеспей, мағыналық жағынан сай келмегенімен, автор психология тұрақталған түсініктер мен терминдер енгізіп, халықтың өзіне тән психологиялық ерекшеліктерін алғаш рет ажырата қарастырады. Мағжан өзінің еңбегінің бір бөлігін психологияға арнауы тектен-тек емес, психологияны міндетті түрде меңгеруді, былайша айтқанда, бала психологиясын жан-жақты білуді, баланы бақылауды ғылыми тұрғыдан білімділікпен жүргізуді ұсынады. ХХ ғасырдың 20-30 жылдарында қазақ даласында бой көрсеткен, біздің елде де рухани өрлеудің, яғни, қыр елінің ұлттық сана-сезімінің оянып прогреске қарай өрлеуін, айрықша бір кезеңнің болғанын Мағжан тәрізді халқымыздың ардақты азаматтары, алғашқы қазақ интеллигенциясының өкілдері өздерінің еңбектері арқылы дәлелдеп кеткен. Қазіргі кезеңнің өзінде психология ғылымы жаңа дамып, елімізде енді-енді жетіліп келе жатыр десек, ал Мағжанның қазақ арасында психология мәселелерін алғашқылардың бірі болып қарастыруы оның білімдарлығын байқатады. Исі қазақ М.Жұмабаев ақын есебінде жақсы білсе, енді оны әдіскер, психология ғылымына да үлес қосқан ақын ретінде де жаңа бір қырынан тануда. жүктеу/скачать 64,54 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|