ПӘнін меңгеру жөніндегі оқыту бағдарламасы (Syllabus)
жүктеу/скачать 1,14 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Көптік категориясы және көптік жалғаулары.
- Септеу категориясының дамуы.
- 7. Тәжірибешілік сабақтардың мазмұны, сағат көлемі 1-тақырып
- 2-тақырып.
- 3-тақырып.
- 8. Өздік жұмыс тапсырмалары
- Курстық жұмыстардың тақырыптары.
- 9. СӨЖМ кеңестерінің кестесі
- 10. Студенттердің білімдерін тексеру кестесі Пән бойынша тапсырмаларды орындау мен тапсыру кестесі
- 11. Оқытушының талаптары, саясаты мен шаралары
- Студенттердің білімін анықтау көрсеткіші
11-тақырып. Сөз таптарының шығуы мен қалыптасуы. Септеу категориясының дамуы. Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі: Сөз таптарының шығуы мен қалыптасуы Септеу категориясының дамуы. Тіліміздегі "есімдер" деп аталатын топқа жататын сездердің грамматикалық кластары тарихи даму түрғысынан бір-бірімен үштасып, байланысып жатады. Мысалы, зат есімнің жеке семантикалық топтарының қалыптасуы жайлы айтқанда дөл сондай түлғалы сын есімдер тобының қалыптасуына назардан тыс қалдыруға болмайды. Сондай-ақ, зат есімдер мен сын есімдер жайында оңгімелегенде солармен орайлас қолданылатын сан есімдер мен ссімдіктерге де соқпай кетуге болмайды. Бүлардың қазіргі тіліміздегі қызметі мен қолданыс жағынан ыңғайластығы олардың тарихи қалыптасу ерекшеліктерімен үштасып жатады. Сөздердің грамматикалық кластарға жіктелуі сөйлем ішіңдегі мәні мен қызметіне байланысты болған құбылыс. Айталық, сөйлем қурамында үнемі бастауыш қызметінде жүмсалу, яғңи, айтылатын ойдың иесін білдіріп, басқа сөздерге төуелсіз қолданылу зат есімдердің дербес, тәуелсіз қолданылатын сез ретінде қалыптасуына мүмкіндік жасады. Акад. И. И. Мешанинов бүл турады: "Зат есім езінің сейлемде заттық мағынадағы мүше (бастауыш және толықтауыш) болуымен жіктеліп шықты" — дейді.1 Ал сол зат есімдермен іргелес, соларға бағынышты қолданылатын сын есімдердің сөз табы ретінде қалыптасуы туралы индоевропа тіддерінің материалдары негізінде акад. В. М. Жирмунский: "Грамматикалық жағынан түлғаланған сын есімдер категориясының қалыптасуы, яғни, есімдердің зат есімдер мен сын есімдерге жіктелуі, индоевропа тілдерінде салыстырмалы грамматика әдістері арқылы көрінеді", - дейді.2 Нақ осы түжырымды түркі тілдеріндегі, солардың бірі - қазақ тіліндегі зат есімдер мен сын есімдерге де қолдануға болады. Алтай тілдері тарихын зерттеушілер де сез таптарының қалыптасуы туралы осыған үқсас пікір айтады.3 Сонымен, есім сез таптарының грамматикалық класс ретінде қалыптасуы тек зат есімдер мен сын есімдер арасындағы байланыстан ғана көрінбейді, олардың басқа топтарының да аддыңғы екі топқа қатысынан байқалады. Бұл айтылғандарға қоса акад. И. И. Мешаниновтың сөздердің атрибут (анықтауыш) мүше больш жүмсалуынан сын есімдер, пысықтауыш мүше ретінде жүмсалуынан — үстеу қалыптасты дейтін ескертпесін еске алу керек. Егер осы айтылғандардың бөрін қорытындылай келсек, есімдердің әрі грамматикалық класс болуымен бірге, лексикалық та топ екендігін, осы ерекшеліктердің өзі, айналып келгенде, олардың тарихи қалыптасуынан туғандығын кореміз. Есім сөз таптарының ішінде оқшау түратыны — үстеулер. Үстеулер шығу теркіні, қалыптасу төсілі жағынан да өр қилы. Морфологиялық жағынан үстеулер бірде есім негізді болса, бірде етістік негізді болып отырады. Осындай әр түлғалылық оларды біршама кеш қалыптасқан грамматикалық класс деп қарауға мүмкіндік береді. Бүгінгі тілдегі көпшілік үстеу создердің қүрама болшектерге оңай ажырауы да соған дәлел. Есімдердің бір тобы — сан есімдер түп негізі жағынан басқа сез таптарымен үштасып жататыны тіл білімінде әр кез айтылып келеді. Егер сандық үғымды білдіретін сөздердің қалыптасуы аналитикалық ойдың синтездеу дәрежесіне котерілуінің нәтижесі екенін еске алсақ, мүндай пікірдің дүрыстығы әсте талас туғызбайды. Сонымен, есім сөз таптарының дамуы, тарихи өзгерісі олардың бірыңғай қалыптасуына алып келді. Есім сөз таптарын, оларға тән категориялар мен тәсілдерді тарихи түрғыдан қарастырғанда да осы ерекшелік ескерілуге тиіс болады.
Қазіргі қазақ тіліндегі зат есім категорияларының негізгі түрлері көне түркі тілінде де кездеседі. Ол тілде де зат есімдер басқа сөз таптарымен салыстырғанда септелетін, көптелетін, тәуелденетін сездер есебінде ерекшеленген. Зат есімдерге тән грамматикалық категориялардың түлғалық (кейде фонетикалық) озгерістерін, жеке аффикстердің пайда болуын және кейбір семантикалық өзгерістерін (мәнінің тарылуы, кеңеюі) еске алсақ, олардың қайсысының да өздерінің негізгі қызметтерінен айнымағандығын байқауға болады. Сондықтан зат есім деп аталатын сез табының тарихи өзгерісі, оның тарихи жаңаруы туралы әңгіме қозғау мүмкін де бола бермейді. Көптік категориясы және көптік жалғаулары. Түркі тілдерінің коне дәуірлеріне қатысты мүралар тілінде де жекелік мәнді білдіретін арнайы аффикстер болмағаны мәлім. Коптік мән арнайы жалғаулар арқылы да, яғни, морфологиялық төсіл, сөздің игксикалық мағынасы, яғни, лексикалық төсіл арқылы және сөз пркестері, яғни, синтаксистік төсіл арқылы да берілген. Кейбір жеке сөздердің лексикалық мағынасының өзінде тасу, жинақтау үғымы жатады. Мысалы, йылқы (жылқы), барым щу іік дуние) тәрізді сөздер қолданылуына қарай жекелік те, топтау 11 ымын да берген. Сонымен бірге, көптік үғым сан есім мен зат •і Імиің тіркесі арқылы да жасалған. Мысалы, алты йегірма йаиі да жинақтау мәнін берген. Сол себептен ол тілді зерттеушілер бұл қосымшаны да көптік жалғаулардың тарихи түрінің бірі деп қарайды . Тәуелдік категориясы және тәуелдік жалғаулары. Меншіктік пен меншіктелуші арасындағы қатынас, яғни, тәуелділік категориясы түркі тіддері қүрамындағы байырғы қүбылыстардың бірі. Мүңдай түжырымға дәлел — түркі тіддері тарихыңдағы ең көне мүралар тілінде де қазіргі тілдегі тәуелдік категорияеы мен оның көріністері көп өзгеріссіз (қазіргі тілмен салыстырғанда) берілген. Көне түркі тілінде тәуелдік категориясы морфологиялық тәсілмен (арнаулы қосымшалармен), морфология-синтаксистік тәсілмен (ілік жалғаулы сөз бен тәуелдік жалғаулы сөздің тіркесі), синтаксистік төсілмен (ілік жалғаулы жіктеу есімдіктері арқылы) берілген. Тәуеддік жалғаулары көне мүралар тілінде мына төмендегідей болып отырады:
Тәуелділіктің үшінші жағының бастапқы түлғасы -ың, -сын (-ин, -син) деген пікір бар. Ал Орхон-Енисей жазбаларында мынадай сөйлем бар: ...табғач будунка беглік үры оғылың кул болты, сілік қыз оғлың күң болты (табғач халқына мықты үлы қүл болды, таза қызы күң болды). Осы сөйлемдегі оглың, қыз создері тәуелдік жалғаудың III жағыңда түр, бірақ өдеттегідей -ы емес, -ын. Көптік: I жақ: -мыз (-мыз, -миз, мүз, -мүз, -ымыз, -имиз, -умуз, -амаз, -әмәз), ханымыз, ечимиз, қағанымыз. II жақ: -қыз, -киз, (-ыңыз, -иңиз), -унуз, -үнүз: адашыңыз (сіздің жолдасыңыз), қағаның (сеңдердің хаңдарың). III жақ: -ы, -сы, -си, (-зы, -зи) —сылар, -силар. Жазбалар тілде төуелдікте түрған сез жіктеу есімдіктерімен тіркесіп те, тіркеспей жеке де айтыла береді. Яғни, қазіргі қазақ тіліндегідей, бірде менің кітабым, бірде кітабым түріңде жеке де айтылады. Төуеддік жалғауларының ашық дауыстылардан басталатын варианттары кене түркі тілі ескерткіштерінің бәрінде бірдей кездесе бермейді. Бүл варианттар көбінесе Шығыс Түркістаннан табылған жазбалар тілінде (манихейлік текстер, сол сияқты кейбір үйғыр жазбаларында) ғана үшьфасады, яғни, үйғырлық вариантгар. Тәуелдшіктің II жағыңдағы сөз езінің аддындағы сөздің ілік септікте түруьш бірде керек етсе, бірде керек етпейді. Бүл жағынан да қазіргі қазақ тілінің заңдылықтарымен астасып жатады. Сонымен қатар, қазіргі қазақ тілінде тәуедділік мән синтаксистік жолмен де берілетіні де мөлім. Мысалы: біздің үй, сіздің дала, т. б,/ Меншіктілік мән туғызудың нақ осы тәсілі ежелгі түркі ескерткіштерінің тіліңде де кездеседі: Бегін ат (бектің аты) (КТ). Мүңда да тіркестің соңғы сыңары тәуелдік жалғаусыз келген. Орта ғасыр ескерткіштерінде мүндай конструкцияның мына темендегідей варианты кездеседі: Бу Мекке біздің турур — Бүл Мекке біздікі. Бу бәйіт анындүр — Бүл әлең онікі. Бүл көмекші етістікпен келген, қазақ тіліндегі -нікі түлғалы конструкцияға сәйкес қолданылған. Бүл фактілерге қарағанда, "бүл кітап — менікі" тәрізді конструкциялар осындай тіркестердің негізінде пайда болса керек, —-нікі аффиксі қүрамы жағынан күрделі, тарихи жағынан екі бөлікке бөлінеді: -нің — ілік септік қосымшасы, -кі - сын есім жасайтын жүрнақ. Ілік септік қосымшасының соңғы дыбысы (-ң) элизияға үшырап, -кі аффиксімен бірігіп кеткен. Қазақ тіліндегі -нікі аффиксі өзі жалғанатын сездің соңғы дыбысының ықпалына қарай бірнеше вариантта айтылады: қаланікі, ауылдікі. Түркологияда В. В. Радловтың ізімен тәуелдіктің дауысты дыбыстардан басталған варианттары алғашқы болуы керек дейтін пікір айтылып келеді. Кене түркі ескерткіштерін хронологиялық түрғыдан салыстырып қарағанда, төуелдік жалғауларының көптік түлғасының III жағыңда мынадай ерекшелік бар: V—ҮІІІ ғасырлар ескерткіштерінде тәуелдік жалғауларының III жағы кептікте де, жекелікте де бірдей бір ғана аффикс арқылы беріледі (-ы, -сы — түбірдің соңғы дыбысына қарай). Ал ортағасырлық ескерткіштерінде екі түрлі: бірде жекелік түлғамен бірдей, бірде -ылар, -сылар түрінде, яғни, -лар көптік жалғауы қосылып келеді. Алғашқы тәсілде бір ғана аффикс контекстегі мәніне қарай бірде заттың бір кісіге, бірде кеп кісіге қатысты екенін білдірсе, екінші тәсілде аффикстер де әр түрлі болып отырады. Хронологиялық түрғыдан, сойтіп алғашқы тәсіл ескі де, соңғы тәсіл жаңа болса керек. Қазіргі қыпшақ тілдерінде, оның бірі қазақ тілінде алғашқы, ескі тосіл сақталған да, оңтүстік тіддерінде, татар, т. б. тілдерде соңғы, жаңа тәсіл пайда болған. Түркологияда тәуелдік жалғауларының арғы негізі - жіктеу есімдіктері дейтін пікір түрақтадцы. Түркі тідцерінің, тіпті жалпы алтай тілдерінің тарихын зерттеушілер ете көне дөуірде екпін түскен буыннан кейін айтылған жіктеу есімдіктері бара-бара өзінен бұрьш түрған, негізгі 101 и калық екпін түскен сөздің энклитикасьша айналған дейтін пікірді рге шығармайды. Осы постпозициялық қолданыстың соңғы грамматикалық кластарға жіктелуі бір ғана сөз табына тәндігін көрсетпейді, қайта жалпылығын дәлелдейді. Ал грамматикалық мән тұрғысынан (зат атауы не сын есім) жіктелуі, сөздердің синтаксистік қолданылуының нәтижесі. Сын есімдердің грамматикалық класс ретінде қалыптасуы зат есімдермен байланысты құбылыс. Зат есімдер зат жайлы ұғыммен бірге сын, сапа ұғымдарын да бойына жинаған грамматикалық класс болды. Бүгінгі тіл білімі түрғысынан синкретикалық үғым мен қызметтегі бүл зат есімдер сөз, сөйлем қүрамында субьекті мен обьектіні білдірмей атрибуттық та мән туғызып, сондай қызмет атқарады. Анықтауыш деп аталатын синтаксистік категория осылай, зат есімдердің сөйлем, сөз қүрамындағы қызметінің бір түрі ретінде қалыптасты. Ал анықтауыш қызметінде зат есімдердің қолданылуы, сөйтіп анықтауыш категориясының қалыптасуы бір затты екінші зат арқылы үғынуға негізделді. Екінші сөзбен, заттарды өзара салыстыру жолымен, бір-бірінен айырым белгілері мен салыстырма артық-кемдігін байқау арқылы жүрді. Сонда тіл қүрамында алғаш рет сын, сапаны білдіргендер зат мағыналы сөздер. Ондай сөздер басқа бір содай сөздермен салыстырғанда белгілі бір затқа не заттар тобына тән қасиет пен белгіні айқынырақ, анығырақ білдіретін болады.Айталық, қатты нәрсені, затты таспен теңестіруден барып тас жер, жүмсақ, сусыма жерді қүммен теңестіруден барып қүм жер, т. б. Сөз тіркестері немесе анықтауыш қызметіндегі сөздердің тобы қалыптасады.Синтаксистік анықтауыш категориясы осы тәрізді сөз мағынасын кең түсінуге негізделген қолданыстан басталды. Мұндай қодцаныстың барысында бірсыпыра сөздер лексикалық шектеліске түсті: сөз әрі зат үғымында, өрі сын, сапа үғымында түрақтады. Қазақ тіліндегі ақ, кек, қара тәрізді сөздер сондай жіктелістің нәтижесі: ақ және зат атауы (ағарған созімен синоним), әрі түстің атауы, кок—зат есім (аспан мәні), әр түстің атауы, қара—зат есім (кісі, көрінетін жанды зат—көпшілігінде мал), түстің атауы. Адам ойының айналасындағы дүниені анализдеу қабілетінің одан әрі дамуы создердің лексикалық жіктелісіне аналогия жасау барыында сын, сапа категориясын синтаксистік тәсілмен білдіру дәрежесіне жетеді. Сойтіп алтын қасық, ағаш күрек, темір қақпа тәрізді тіркестер жасалады, яғни, жоғарыда аталған синтаксистік анықтауыш категориясы қалыптасады. Түркі тілдерінің үлкен ерекшелігі — сын, сапа категориясын білдіретін арнаулы марфологиялық түлғалар жүйесі болмаған, тілдің даму барысында да ондай жүйе қалыптасқан жоқ. Түркі тілдері создерінің оңдай грамматикалық класын басқа жолмен қалыптастырды: есім, етістік туынды түбірлер қолданыстың барысында сын, сапаны білдіретін создер тобы болып түрақталды. Грамматикалық мүндай жіктелістің бірден-бір критерийі — синтаксистік анықтауыш категориясы немесе зат есімге қатысты айтылып, ешбір морфологиялық озгеріссіз оның анықтауышы болу қызметі. Қазіргі тілдегі қызыл, сары, жасыл тәрізді тек қана түстің атауы ретінде айтылатын негізгі сын есімдер мен етістікке жақындығы, түбірлестігі синтаксистік қызметімен айқындалатын берік, шебер, үлық, үлы, кіші тәрізді сын есімдер сондай қодданыстың нәтижесінде ғана сын есімдер тобында тұрақталып қалған. Мұндай тұлғалы создердің сын, сапа мәнінде түрақталуының екінші бір ерекшелігі бар; туынды түбірлерді жасайтын қосымшалар жүйесі де сын есім жасайтын қосымшалар тобы ретінде қайта үғынылды. Олардың кейбірі (мысалы, -л: қызыл, жасыл) тек сол сөздер құрамында ғана қалса, кейбірі сын есім жасаудың актив төсілі болып қалыптасады (мысалы, -қ: толық бөлек). Сонымен, сын есімдердің арғы негізі ең алдымен есім синкретизмінен басталды, етістіктің есім тұлғалары мен тольгқты. Соның барысында сын есім жасайтын біршама аффиксация жүйесі қалыптасты. Соңғы қүбылыстың шығуы сын есімдерді морфологиялық жағынан ерекшеленетін грамматикалық класс деп қарау мүмкіндігін берді. Анығында, зат есімдермен немесе етістіктермен салыстырғанда сын есім о баста айқын морфологиялық сыпаты бар грамматикалық кластар қатарына жатпайды. Ондай сыпатқа тілдің барысыңда ие болды. Негізгі сын есімдер. Қазақ тілінде, жалпы түрік тілдеріндегі сияқты, байырғы түбір қалпындағы сын есімдер кеп емес. Байырғы сын есімдерді салыстыра қарастырғанда, олардың дамуындағы екі түрлі ерекшелікті байқауға болады: біріншіден, кейбір сын есім сөздер әрі тура мән (сын есімдік), әрі заттық мән береді. Қазіргі тіліміздегі көк, қара создері сондай. Мүндай сәздердің көне дәуір ескерткіштерінде де осындай екі түрлі қолданысы бар. Тіл білімінің зат пен оның сын-сипаты жайындағы үғым бір дейтін тезисі осындай фактілерге негізделеді. Кейбір сын есімдердің зат есім тобына, керісінше кейбір зат есімдердің сын есім тобына ауысып отыруы — о бастағы осындай генезистік бірліктің заңды жалғасы. Септеу категориясының дамуы. Ескі түркі, орта түркі тілдеріндегі септіктер жүйесі. Ол дәуірлердегі түркі тілінде септіктердің сан жа-ғынан молдығы. Ол тілдерде актив қолданылған септіктердің кейбірі жеке сөздер қүрамында "өлі" қосымща ретінде кездесуі. Септік жүйесінің дамуында байқалатын ерекшеліктер: а) кейбір жалғаулар-дың қолданудан шығуымен байланысты бірнеше түлғаға тән грам-матикалық мәндердің бір түлғаға шоғырлануы; ә) септік түлғалары варианттарының азаюы; б) септік жалғауының әрқайсысының грам-матикалық мәні мен қызметінің саралануы; в) тілдің ескі дәуірінде үшырасатын септік жалғаулары арасындағы параллель қолданыстың грамматикалық мәнер алып, синонимдік қатар қүратындығы. Септеудің екі түрі: тәуеддеулі (посессивтік) септеу, жай септеу. Тәуелдеулі септеудің белгілі бір кезендердегі басымдылығы. Оның септеу категориясының кейінгі дамуына әсері, қазіргі тіл қүрамындағы іздері. Септік жалғауларының грамматикалық мәні мен қызметінің сара-лануына меңгеруші сөздің грамматикалық, лексикалық дамуының әсері. Атау септігі. Орхон-Енисей жазбалары тіліндегі атау түлғасының қызметі мен мәні (салыстырма ыңғайында). Атау септігінің грамма-тикалық түлғасы жайлы мәселе, ол туралы алтаистикадағы пікірлер. Ілік септігінің У-ҮІІІ ғасыр жазбаларында қолданылу ерекшелігі, оның қазіргі тілдегі керінісі. Ілік түлғасының генезисі (-дақ-дік, тақ-тік, -нікі-дікі-тікі жүрнақтарымен тектестігі), басқа септік жалғау-ларымен байланысы жайындағы мәселе (менің-ге, менің-де, менің-мен), ілік жалғауының ескі түлғасының жеке сөздер қүрамындағы кейбір "елі" қосымшалармен байланысы жайлы пікірлер. Ілік септі-гінің меншіктілікпен, тәуелділікпен байланысты даму зандылығы. Барыс септік тұлғаларының Ү-УІІІ ғ., орта ғасыр (Қашқари) жаз-баларындағы әр түрлілігі, олардың арасында байқалатын кейбір ма-ғыналық дифференсация (гару-геру, -га-ге, йа-йе, -қа-ңа). Ескі қып-шақ тілі ескерткіштерінде кездесетін түлғалар, "Кодекс куманикустегі" мүнар (бүған), бармага формалары. Қазақ фольклоры тілінде барыс септік түлғаларының қолданылу ерекшеліктері. Барыс септіктің қол-данысының саралануы. Жеке сөздер қүрамында барыстың ескі түлға-сының сақталуы. Қазіргі түркі тілдеріндегі барыс жалғауының екі түрі. Оның себептері жайлы пікірлер. Барыс жалғауының генезисі, тарихи қүрамы. Табыс септіктің ескі жазбалары тіліндегі екі түрлі тұлғасы (-г-г, -ыг-іг, -уг-уг және — и, -ын-ін, ун-ун). Ескі қыпшақ тіліндегі түлғасы. Қазіргі түркі тілінде бүл жалғаудың екі түрлі қалыптасуы. Ескі түркі тіліндегі табыс жалғауы г-ның барыс жалғауына, -ны, жалғауының ілік септікке негіз болуы жайлы пікірлер (Кийкбаев т.б.). Ескі түркі тілінде табыс жалғауының қолданылу ерекеліктері. Жатыс септік түлғасының түркі тілінде негізінен бірыңғай екендігі. У-УІІІ ғ. жазбалары тіліндегі варианттары (анта, анда) мен қодданы-лу ерекшелігі. Шығыс септік түлғасының У-ҮІІІ жазбаларында сирек үшыра-суы, оның себебі жайлы пікірлер. Шығыс мәніңде жатыс жалғауы-ның қолданылуы кейде меңгеруші сөзге байланысты болып отыр-ғаңцығы. Орта ғасыр жазбаларында шығыс жалғауының ашық, қысаң дауыстылармен айтылатын варианттарының кездесуі. Орта ғасыр-ларда шығыс пен жатыс септіктер арасындағы диффуздық қолда-ныстың кездесуі, оның себептері. Шығыс септік түлғасының генезисі жайлы пікірлер (Рамстедт, Кононов). Тарихи түрғыдан барыс, жатыс, шығыс жалғауларының генезистік бірлігі жайлы пікірлер. Көмектес септіктің көне жазуларда - -н, -ын-ін, үн-үн түрінде екені. Қазіргі қазақ тіліндегі көмектес септік түлғасы тарихи жағынан үш түрлі түлғаның қызметі мен мөнін бойына жинаған түлға екендігі. Басқа түркі тіддерінде мүндай септіктің орнына шылаудың қолда-нылуы. Көмектес септігі білен шылауынан дамығандығы. Ескі құралдық септік қосымшасының қазақ тілінде кездесетін орындары. Септік жалғаулар қүрамындағы "белгілік" аффиксі туралы пікір. Ескі түркі тілінде кептік жалғаудың -лар аффиксінен басқа т қосымшасы барлығы, оның қолданылуы ерекшелігі. Кептік, екілік, қосарлық мән берген деп қаралатын —з/біз, сіз есімдерінің қүрамы-на да-қосымшасы жайлы М. Қашқаридың, С. Е. Маловтың, пікірлері. Қашқари корсететін —ен /ерен/ қосымшасы туралы. Тәуелдік жалғаулары тілдің ескі дәуірінде-ақ қалыптасқан түлғалар екендігі. Орхон-Енисей жазбаларындағы атамқа, анамқа, атасыга түлғалары. Тәуелдік жалғаулардың генезисі, қалыптасу жолдары туралы. 12-тақырып. Синтаксис. Синтаксистік құрылыстың даму ерекшеліктері. Сөз тіркесінің дамуы. Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі:
Синтаксис.Синтаксистік құрылыстың даму ерекшеліктері. Сөз тіркесінің дамуы. Синтаксистік қүрылыстың даму ерекшеліктері. Синтаксистік қүры-лыстағы тарихи өзгерістердің тілдің басқа салаларына әсері мен ықпалы. Синтаксистік байланыс төсілдерінің дамуы. Байланыс түрлерінің қалыптасуы. Қабысу — түркі тілдері тарихындағы бай-ланыстың ең ежелгі түрі екендігі. Байланыстың басқа түрлері (ма-тасу, меңгеру) байланыстырушы морфологиялық тәсілдердің қалып-тасуының жемісі екендігі. Етістіктердің меңгеруі және есімдердің меңгеруі. Соңғы түрдің тілдің синтаксистік жүйесінің даму нәтижесі екендігі, оның себептері. Сөз тіркесінің дамуы. Ескі түркі тіліңдегі есімді тіркестердің қалып-тасқан түрлері және қүрамы (зат есім мен зат есім, сан мен зат есім, сын есім мен зат есім, т.б.), тіркесу тәсілдері. Кейінгі дәуірлерде есімді тіркестер аумағының үлғаюы. Изафеттік тіркестер, олардың түркі тілдеріндегі үш түрі. Изафеттің үш түрінің түркі тілдері даму-ының үш кезеңіне тәндігі. Предикативтік тіркестердің атрибуттық тіркестермен тарихи байланыстылығы. Етістіктердің дамуындағы ерекшеліктер, олардың көп салалығы. Меңгеруші сөз қүрамындағы семантика-грамматикалық өзгерістермен үштасып жататындығы. Қазіргі қазақ тіліндегі кейбір етістіктердің бірнеше септік жалғауын меңгеруі, оның себептері. 13- тақырып. Сөйлем құрамының дамуы. Жай сөйлемдердің түрлері. Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі: Сөйлем құрамының дамуы. Жай сөйлемдердің түрлері. Сөйлем құрамының дамуы. Түркі тіліндегі сөйлем номинативті екендігі, оның тарихы себептері. Сөйлем баяндауышы — сейлемді үйымдастырушы мүше. Есім баяндауыштардың тарихи қүрамы мен түрлері, дамуы. Сейлемдегі сездердің орын тәртібінің қалыптасуы. Сөздердің орын тәртібінің қалыптасуына сойлеу тілінің, поэзиялық үлгілер тілінің ықпалы. Ескі түркі тіліндегі жай сойлемдердің түрлері, олардың қүрылым-дық ерекшеліктері. Қазіргі қазақ тіліндегі сондай құбылыспен ұқсас-тығы мен өзгешеліктері. Қазақ тілі синтаксисінің коне заманғы дамутарихында негізінен ауызекі тіл мен фольклорлық шығармаларға тән аз сөзді, қарапайым сөйлемдердің басым болғандығы, ХҮШ-ХІХ ғасырлардағы жазба нүсқалар мен іс қағаздарында, мерзімді баспа-сөзде шүбалаңқы сөйлемдердің кездесе бастағаны. Жай сөйлемдердің ескі түркі тіліндегі түрлері, құрылымдық ерекшеліктері. Қазақ тілі синтаксисінің көне заманғы даму тарихында негізінен ауызекі тіл мен фольклорлық шығармаларға тән аз сөзді, қарапайым сөйлемдердің басым болғандығы, ХҮІІІ-ХІХ ғғ. Жазба нұсқалары мен іс-қағаздарында, мерзімді баспасөзде шұбалаңқы сөздердің кездесе бастағандығы. Оқшауланған мүшелердің қалыптасуы. Оқшау сөздердің жеке түрлерінің қалыптасуы. Бұл процестің сөйлем құрылысының дамуымен, жазба тіл құрамындағы жіктеліспен ұштасып жататындығы. Жай сөйлем құрамы мен кұрылысына қарай бірнеше түрге бөлінеді. Сөйлемде түрлаусыз мүшелердің болу, болмауына қарай жалаң және жайылма сөйлем болып бөлінеді. Тұрлаусыз мүшелері жоқ, тек бастауыш пен баяндауыштан құралған сөйлемді жалан, сөйлем дейді де, тұрлаулы мүшелермен қатар тұрлаусыз мүшелер де бар сөйлемді жайылма сөйлем дейді. Мысалы: Олжабек сасыңқырап қалды. Олжабек үндемеді. Бұлар баяғы жалқау жігіттің иегінің астында келеді (Мұст.) деген үш сөйлемнің алдыңғы екеуі тек бастауыш пен баяндауыштан құралған: Кім сасыңқырап қалды?— Олжабек — бастауыш, Олжабек не істеді? (қайтті?) сасыңқырап қалды — күрделі баяндауыш; кім үндемеді?— Олжабек — бастауыш. Олжабек не істеді?— үндемеді — баяндауыш. Бұлар — жалаң сөйлемдер. Үшінші сөйлем бастауыш пен баяндауыштан басқа тұрлаусыз мүшелерден де құралган: Кім келеді?— бұлар — бастауыш, бұлар не істеді?— келеді — баяндауыш; қайда келеді?— иегінің астында — мекен пысықтауыш, кімнің иегінің астында?— жігіттің — анықтауыш, қандай жігіттің?— жалқау — анықтауыш, қай жігіттің? баяғы — анықтауыш. Сөйтіп, бұл сөйлемде бастауыш (бұлар) пен баяндауыштан (келеді) басқа пысықтауыш (иегінің астында), анықтауыштар (жігіттің, жалқау, баяғы) да бар, сондықтан ол жайылма сөйлем болып табылады. Сөйлемде бастауыштың болу, болмауына қарай жақты және жақсыз сөйлем болып бөлінеді. Бастауышы бар, кейде айтылмай тұрса да, бастауышын баяндауышы арқылы табуға болатын жай сөйлем түрін жақты сөйлем дейді де, бастауышы мүлде жоқ және баяндауышы арқылы бастауышын табуға болмайтын, баяндауыштың езі ғана сол сөйлемге ұйытқы болатын жай сөйлем түрін жақсыз сөйлем дейді. Мысалы: Тіпті ересек адамша сөйлеп қапты. Баланың бұл — ерте әзірлеген жауабы еді. (М. Әуезов). Кім айыпты екеніне әлі көзім жете қойған жоқ. (Ғ. Мүсірепов). Бірінші сөйлемнің баяндауышы — сөйлеп қапты (не істеді?), бастауышы жок, бірақ оны табуға болады: кім сөйлеп қапты?— ол, яғни бала, ол екінші сөйлемнен көрініп тұр. Екінші сөйлемнің баяндауышы — жауабы еді (бұл — не?), бастауышы — бұл (не жауабы еді?). Сондықтан бұлар — бастауышы бар я жоқ болса да, баяндауышы арқылы табуға болатын жақты сөйлемдер. Ал үшінші сөйлемнің баяндауышы (қайтті?)— көзім жете қойған жоқ, бұл — фразалық (идиомдық) тіркес, сондықтан сөйлемде бір ғана мүше қызметін атқарады: көзім деген сөзді бір бөлек, жете қойған жоқ дегенді бір бөлек талдауға болмайды. Бұл сөйлемнің бастауышы жоқ, оны табуға да болмайды. Сондықтан бұл — жақсыз сөйлем. Жақсыз сөйлемнің баяндауыштары мынадай тұлғада келеді. 1) -қы, -кі, -ғы, -гі жұрнақты қалау рай етістікке бол көмекші етістігі тіркесіп келеді: айтқысы келді, барғым келмейді т. б. 2) түйық етістікке керек, жөн, мүмкін, тиіс сияқты сөздер тіркесіп келеді: баруы керек, сөйлеуім мүмкін, айтуы тиіс т. б. 3) -ып, -іп, -п жұрнақты көсемшеге бол (көбіне болма тәрізді болымсыз түрінде) көмекші етістігі тіркесіп келеді: айтып болмайды, ұғып болмайды т. б. 4) Баяндауыш кұрамында бастауыш тұлғалы сөзі бар, бірақ сөйлем мүшелеріне жіктеуге келмейтін тұрақты тіркестерден болады: шек-сілесі қатты, шарасы қалмады, тас-талқаны шықты, мойнына су құйылды т. б. Сөйлемде ойға катысты айтылуға тиісті мүшелері түгел жай сөйлемнің түрін толымды сөйлем дейді де, айтылуға тиісті тұрлаулы я тұрлаусыз мүшенің бірі түсіп қалған жай сөйлемнін түрін толымсыз сөйлем дейді. Мысалы, Кәлен бір ытқып сыртқа шықты. Купі сыртынан қайыс белбеуін буып алды (Ә. Нұрпейісов). Көзінен жасы ыршып кетті. (С. Сейфуллин) деген үш сөйлемнің алдыңғысы — толымды сөйлем, өйткені оны сөйлем етіп тұрған баяндауышы (не істеді?— шықты) да, бастауышы (кім шықты?— Кәлен) да бар және сөйлем білдіретін ойға қатысты пысықтауыш (қайда шықты?— сыртқа және қалай шықты — бір ытқып) та жұмсалған. Сондықтан бұл — толымды сөйлем. Екінші сөйлемде баяндауыштың (не істеді?— буып алды)иесі бастауыш жоқ, сөйлемде түсіп қалган, бірақ оны табуга болады: кім буып алды?— ол (Кәлен). Үшінші сөйлемде көзінен сөзінің анықтауышы (кімнің көзінен?) түсіп калған. Сондықтан екінші, үшінші, сөйлемдер толымсыз сөйлемдер деп танылады. 14- тақырып. Оқшау сөздердің құрамы мен түрлерінің дамуы. Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі: Оқшау сөздер туралы жалпы түсінік. Оқшау сөздердің құрамы мен түрлерінің дамуы. Сөйлемде басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түспей, тек айтылатын ойға қатысы бар сөздер кездеседі. Олар сөйлем мүшесі бола алмайды, себебі басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түспейді. Олар — қаратпа сөз, қыстырма сөз және одағай сөз. Қаратпа сөз сөйлемде тыңдаушысының ойға назарын аудару үшін қолданылады, сондықтан ол адамға байланысты немесе кейде көркемдік үшін адам мәніндегі жанды-жансыз ұғым атаулары да болып келеді. Мысалы: Тыңда, дала, Жамбылды. Сөйлемде дала сөзі — қаратпа сөз, мағыналы сөз болса да, сөйлем мүшесі бола алмайды, өйткені бірде-бір сөзбен грамматикалық байланысқа түспеген. Дала Жамбылды деген сөздердің арасында грамматикалық байланыс жоқ екені белгілі. Тыңда, дала, дегенде де грамматикалық байланыс жоқ: дала 3-жақтағы зат есім, тыңда — бұйрық райдың 2-жағында айтылған етістік, тыңда дегеннің грамматикалық байланысы сен тыңда және Жамбылды тыңда. Қаратпа сөз сөйлемнің басында келсе, одан кейін үтір қойылады, ортасында келсе екі жағынан, соңында келсе, алдына үтір қойылады. Қаратпа сөз ерекше қарқынмен, көтеріңкі дауыспен айтылса, одан кейін леп белгісі қойылады. Қыстарма сөздер сөйлеушінің айтылған пікірге әр түрлі көзқарасын білдіреді: қуанышты, өкінішті, сенімді, өтінішті, мақұлдауды, ой иесін көрсетіп, сөйлемнің мағыналылығын, бейнелілігін арттырады. Ал, сөйлем құрамына енуі пікірді жинақты, орамды, дәл түсіндіруге жәрдем етеді. Қыстырма сөздер жеке сөздермен де, сөз тізбегімен де, тіпті сөйлеммен де айтылады. Қыстырма сөздер сөйлем ішінде үтірмен және кейде сөйлем күйінде келгенде жақшамен бөлініп, оқшауланады. Мысалы: Шынында, бұл — ойланатын жұмыс екені рас (Ғ. Мұстафин). Кім біледі, бұдан кетсе, Әбдірахман Шұғаны мәңгі көре алмас (Б. Майлин). Рас, менің байқауымша, сіздің халық — ақын халық (М. Әуезов.) Одағай сөз. Оқшау сөздердің бір түрі — одағай сөздер айтушының көңіл күйін, сан түрлі сезімін, эмоциясын білдіру үшін қолданылады. Одағайлар қалыпты баяу дауыспен айтылғанда, жазғанда одан кейін үтір қойылады, ал көтеріңкі дауыспен айтылса, леп белгісі койылады. Мысалы: Шіркін, ақын болсаң, осындай бол!— деді (М. Әуезов). Е, бәрекелді, шыныңды айттың ғой! (Г. Мүсірепов). Әй, әттеген-ай!— деп, еріксіз қамыққанын өзі де білмей, үйіне қарап аяңдады. Оқтын-оқтын күрсініп: аһ!— дегенде, жүрегі қарс айырылады. (Б. Мұқаев). О, мерейлерің үстем халайық!— деді ортадағы топтың алдында келе жатқан дембелше бойлы қара жігіт (Ә. Әбішев). 15- тақырып. Құрмалас сөйлемдердің жеке топтарының дамуында жазба тілдің рөлі. Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі: Құрмалас сөйлем. Құрмалас сөйлемдердің жеке топтарының дамуында жазба тілдің рөлі. Сөйлем құрамының дамуы. Түркі тіліндегі сөйлем номинативті екендігі, оның тарихы себептері. Сөйлем баяндауышы — сейлемді үйымдастырушы мүше. Есім баяндауыштардың тарихи қүрамы мен түрлері, дамуы. Сейлемдегі сездердің орын тәртібінің қалыптасуы. Сөздердің орын тәртібінің қалыптасуына сойлеу тілінің, поэзиялық үлгілер тілінің ықпалы. Ескі түркі тіліндегі жай сойлемдердің түрлері, олардың қүрылым-дық ерекшеліктері. Қазіргі қазақ тіліндегі сондай құбылыспен ұқсас-тығы мен өзгешеліктері. Қазақ тілі синтаксисінің коне заманғы дамутарихында негізінен ауызекі тіл мен фольклорлық шығармаларға тән аз сөзді, қарапайым сөйлемдердің басым болғандығы, ХҮШ-ХІХ ғасырлардағы жазба нүсқалар мен іс қағаздарында, мерзімді баспа-сөзде шүбалаңқы сөйлемдердің кездесе бастағаны. 7. Тәжірибешілік сабақтардың мазмұны, сағат көлемі 1-тақырып. Тілдің тарихын зерттеудің көздері. Қазақ тілінің қалыптасу кезендері жайлы мәселе. Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі): Тілдің тарихын зерттеудің көздері. Қазақ тілінің қалыптасу кезендері жайлы мәселе. Пайдаланатын әдебиет: [1],[2], [6], [9]. 2-тақырып. Лексика. Қазақ лексикасының көнетүркілік негізі. Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі): Қазақтың халық тілінің қалыптасу дәуірлеріндегі тілдік тарихи ескерткіштер Тұрақты сөз тіркестерінің (идиома, фраза) қалыптасу тарихы. Пайдаланатын әдебиет: [2],[5], [7], [9]. 3-тақырып. Өлі түбірлердің пайда болуы, лексика тарихының этимологиямен байланысы. Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі): Тілдің қазіргі морфологиялық құрылымы Дара қосымшалардың қалыптасуы Күрделі қосымшалардың қалыптасуы Пайдаланатын әдебиет: [3],[4], [6], [8]. 4-тақырып. Басқа тілден енген сөздерлің сипаты. Кірме сөздердің лексика,грамматика, фонетиканы дамытуға әсері және қазақ тілінде грам-матикалық, семантикалық, дыбыстық жағынан игерілу сипаты. Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі): 1.Басқа тілден енген сөздерлің сипаты. 2. Кірме сөздердің лексика, грамматика, фонетиканы дамытуға әсері және қазақ тілінде грамматикалық, семантикалық, дыбыстық жағынан игерілу сипаты. Пайдаланатын әдебиет: [1],[2], [3], [9].
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі:) 1.Сөз мағынасындағы өзгеріс. 2.Тұрақты сөз тіркестерінің қалыптасу тарихы. 3. Лексиканың толығу жолдары. Пайдаланатын әдебиет: [3],[5], [8], [10]. 6-тақырып. Фонетика.Түркі негіз тіліндегі дауысты дыбыстар жүйесі. Дифтонгтар, жеке дауыстылардың дамуындағы ерекшеліктер. Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі:) 1.Түркі негіз тіліндегі дауысты дыбыстар жүйесі. 2. Дифтонгтар, жеке дауыстылардың дамуындағы ерекшеліктер. Пайдаланатын әдебиет: [3],[5], [8], [11].
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі:) 1.Дауыссыз дыбыстар. 2.Ескі түркі тілі дауыссыздар жүйесі, оның қазіргі қазақ тіліндегі көрінісі. Пайдаланатын әдебиет: [3],[5], [8], [9].
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі:) 1.Анлаут позициясында қолданылатын дауыссыздар 2. Интервокал позициясындағы дауыссыздар 3. Сингармонизм, ассимиляция Пайдаланатын әдебиет: [3],[5], [8], [12]. 9-тақырып. Морфология. Морфологиялық құрылыстың дамуында ұшырасатын тілдік процестер, олардың сөздің морфологиялық құрамына әсері. Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі:) 1.Морфология 2.Морфологиялық құрылыстың дамуында ұшырасатын тілдік процестер Пайдаланатын әдебиет: [3],[5], [8], [9]. 10-тақырып. Сөз түбірінің дамуы. Қосымшалар. Сөз жасаудың қалыптасқан тәсілдері. Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі: 1.Сөз түбірінің дамуы. Қосымшалар. 2.Сөз жасаудың қалыптасқан тәсілдері. Пайдаланатын әдебиет: [3],[5], [8], [9].
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі: 1.Сөз таптарының шығуы мен қалыптасуы 2.Септеу категориясының дамуы. Пайдаланатын әдебиет: [4],[5], [7], [9].
Сөз тіркесінің дамуы. Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі: 1.Синтаксис.Синтаксистік құрылыстың даму ерекшеліктері. 2.Сөз тіркесінің дамуы. Пайдаланатын әдебиет: [1],[5], [8], [11]. 13-тақырып. Сөйлем құрамының дамуы. Жай сөйлемдердің түрлері. Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі: 1.Сөйлем құрамының дамуы. 2.Жай сөйлемдердің түрлері.. Пайдаланатын әдебиет: [2],[4], [7], [9].
Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі: 1.Оқшау сөздер туралы жалпы түсінік. 2.Оқшау сөздердің құрамы мен түрлерінің дамуы. Пайдаланатын әдебиет: [3],[7], [8], [12]. 15-тақырып. Құрмалас сөйлемдердің жеке топтарының дамуында жазба тілдің рөлі. Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі: 1.Құрмалас сөйлем. 2.Құрмалас сөйлемдердің жеке топтарының дамуында жазба тілдің рөлі. Пайдаланатын әдебиет: [3],[4], [8], [13]. 8. Өздік жұмыс тапсырмалары 1. Орхон-Енисей, Селенге, талас ескерткіштерімен, олардың тілімен, ондағы көне формалармен танысу. Ұсынылатын әдебиет: [9], 1-16 бет, [12], 1-55 беттер, [14] 1-120 беттер. 2. М.Қашқаридің сөздігіндегі лексиканы семантикалық топтарға, грамматикалық кластарға бөліп, ажыратқызу. Ұсынылатын әдебиет: [3], 1-100 беттер; [12], 1-96 беттер. 3. Ескі түркі жазба ескерткіштері туралы зерттеу еңбектерден баяндама, реферат жазғызу. Ұсынылатын әдебиет: [7], 1-85 беттер; [11], 1-44 беттер, [14], 50-72 беттер. 4. Ертерек кезде қалған текстермен, бұрынғы түркологтар жинап бастырған ауыз әдебиетінің үлгілері мен және ақындардың шығармаларымен таныстыру, олардың тіліндегі көне тұлғаларды талдату. Ұсынылатын әдебиет: [8], 20-68 бет, [16], 1-27 бет. 5. Тілдік тарихи ескерткіштерге және басқа түркі тілдерінң материалдарына сүйене отырып, түркі тілдеріне ортақ лексикамен таныстыру. Ұсынылатын әдебиет: [13], 80-102 бет.
Көне түркі жазбаларындағы дауысты дыбыстар жүйесі. Көне түркі мұралары мен қазақ тіліндегі дауыссыз дыбыстар. Көне түркі жазба мұраларындағы бір буынды сөздердің мағыналары. Көне түркі мұраларындағы сөз таптарының жіктелу сипаты. Дыбыстық өзгерістердің тарихилығы. Сөз мағыналарының тарихи дамуы. Сөзжасамдық процестің тарихи сипаты. Сын есімнің дамуы. Сан есімнің таңбалық сипаты. Есімдіктің жіктелуі. Қашқари сөздігіндегі грамматикалық категориялардың берілу жүйесі. Қашқари сөздігіндегі кісі аттары. Баласағұни шығармасының тілі. А.Иассауи шығармасының тілі. «Кодекс –Куманикус» шығармасының тілі. 9. СӨЖМ кеңестерінің кестесі
10. Студенттердің білімдерін тексеру кестесі Пән бойынша тапсырмаларды орындау мен тапсыру кестесі
11. Оқытушының талаптары, саясаты мен шаралары Білім алушылардың сабаққа кешігусіз келуі міндетті түрде талап етіледі. Олай болмаған жағдайда мәселе деканат арқылы шешіледі. Максималды түрде екі босату ғана рұқсат етіледі. Екі кешігіп келу бір босатуға тең келеді. Екіден көп босату болған жағдайда білім алушымәселе әкімшілік тарапынан шешілмегенше сабаққа кіргізілмейді. Сабақта білім алушылардан бөгде адамның келуіне рұқсат етілмейді. Жұмыстар уақытында тапсырылуы қажет. Тапсырмаларды тапсырудың ең соңғы мерзімі – емтиханға 3 күн қалғанға дейінгі уақыт. Барлық тапсырмаларды өткізбеген білім алушы емтиханға жіберілмейді. Меңгерілген материалдар үнемі тексеріліп отырылады, сондықтан әркез қайталап отыру шарт. Студенттер білімін аралық бақылау тест немесе жазбаша бақылау жұмысы түрінде жүргізіледі. Осы көрсеткіштер орындалмаған жағдайда жеткіліксіз немесе айып санкциялары қолданылады: сабақты босату (себепсіз); тапсырмаларды уақытымен орындамау; тапсырмаларды орындау барысында қателіктер жіберу, яғни,студент материалды толық меңгермеген жағдайда. Егер студент сабаққа себепті жағдаймен келе алмаса, келесі аптада сол сабаққа өтеу (отработка) жасайды. Бірақ ұпай азайтылады. Студенттердің білімін анықтау көрсеткіші
12. Қолданылатын әдебиеттер тізімі Негізгі: Жұбанов Қ. Қазақ тiлi жөнiндегi зерттеулер/ Жұбанов Қ. ; ред.: Арын Е.М., Құдабаев А.Ж. - Павлодар : С.Торайғыров атындағы ПМУ, 2010. - 255 б - (Қазақ тiл бiлiмiнiң антологиясы/ бас ред. Е.М.Арын; құраст., жауапты ред. А.Ж.Құдабаев) Кеңесбаев I. Қазақ тiлi бiлiмi туралы зерттеулер/ Кеңесбаев I. ; ред.: Арын Е. М., Құдабаев А.Ж. - Павлодар : С.Торайғыров атындағы ПМУ, 2010. - 130 б. - (Қазақ тiл бiлiмiнiң антологиясы/ бас ред. Е.М.Арын; құраст., жауапты ред. А.Ж.Құдабаев) Томанов М. Қазақ тiлiнiң тарихи грамматикасы/ Томанов М. ; ред.: Арын Е. М., Құдабаев А.Ж. - Павлодар : С.Торайғыров атындағы ПМУ, 2010. - 410 б. - (Қазақ тiл бiлiмiнiң антологиясы/ бас ред. Е. М.Арын; құраст., жауапты ред. А.Ж.Құдабаев) Көкенова А. Жалпы тiл бiлiмi және түркi тiлдерiнiң өзектi мәселелерi: [халықаралық ғылыми-теориялық конф. материалдары, 22.12.2010 ж., Астана қ.] / Көкенова А. - Астана : Ш.Шаяхметов атындағы Тiлдердi дамытудың респ. үйлестiру-әдiстемелiк орталығы, 2010. - 472 б Қосымша: Ибатов А. Қазақ тiлiндегi есiмдiктердiң тарихынан / Ибатов А. - Павлодар : С.Торайғыров атындағы ПМУ, 2008. - 83 б. - (Қазақ тiл бiлiмiнiң антологиясы ; бас ред. Е. М. Арын; құраст. А.Ж.Құдабаев) Керімұлы Ә. Түрік әдебиеті ескерткіштеріндегі сөз жасайтын жұрнақтар. –А., 1999. -240 б. Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сөздігі. –А., 1966. – 352 б. Қазақ тілі тарихи лексикологиясының мәселелері.- А., 1988. – 198 б. Қайдаров А.Структура односложных корней и основ в казхском языке –А., 1986. – 286 с. Қордабаев Т. Тарихи синтаксис мәселелері. – А., 1965. -396 б. Қашқари М. Түркі сөздігі. – А., 1998. – 385 б. Мұсабаев К. Қазақ тілі мен грамматикасы тарихынан. – А., 1966. – 340 б. Салқынбай.А.Б. Қазақ тілінің тарихи грамматикасы (практикалық курс). - А., 2005. – 280 б. жүктеу/скачать 1,14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||