Дәріс № 12 Аэроғарыштық картография

30жылдардан бастап Ресейде түсіріле бастады, ол аудандардың объектерінің динамикасын зерттегенде қажетті болып табылады. Аэрофототүсірімдер материалдары негізінен елдің топографиялық картографиялау кезінде қолданады, сонымен қатар геологияда, ауыл, орман шаруашылығында қолданылады.

60жылдардан бастап түсіріле бастады. Ғарыштық түсірімдер материалдары әртүрлі.Оның екі технолгиясы бар: фотографиялық және сканерлік жүйені пайдалану. Ол арнайы құрылғылар және датчиктер арқылы жүзеге асырылады. Датчиктер белсенді және белсенсіз (пассивный) болып бөлінеді.Белсенсіз датчиктер нақты шағылыстыруды көрсетеді, ал беосенділер өздеріне қажетті сигнал оның шағылысуын объекттен көрсетеді.

Белсенсіз датчиктерге оптикалық және сканерлік құрылғылар, ультракүлгін, инфрақызыл диапазондары жатады.

Белсенді датчиктерге радарлы құрылғылар, сканерлік лазерлер, микротолқынды радиометрлер және т.б. жатады.

Жер бетін 80-90% бұлттылық жапқан кезде микротолқынды зондылау бұлттың арасынан шағылысуды тіркейді. Сонымен қатар сантиметрлік диапозон атмосфераның әсерін көрсетеді.

2001жылы 18 қазанда Quick Bird -2 ғарыштық аппараты жіберілді.

2001жылы 22 қазанда UCS TES Үндістан тәжірибелік спутник жіберілді. KA TES Үндістанның Министрлік қорғау тапсырысы бойынша жасалынды. Спутниктің негізгі қажетті салмағы - панхроматикалық оптика – электрондық жүйе, бейнелеуді 1 метр кеңістік рұқсатымен алуға мүмкіндік береді.

2004жылы ИСЗ Cartosat -2 жіберді, ол жер бетінің стереобейнелеуін 1 метр рұқсатымен және биік метрлік сипатта үлкен масштабты топографиялық карталарды жасауды және жаңартуды жүзеге асырады.

Соңғы жылдары гиперспектральді түсірімге көп көңіл бөлінеді.

ИСЗ ЕО-1 борт гиперспектральді датчик Hyperion орналасқан, ол 220 зонада көрнекті (видимый) және ИК облысында (0,4 -2,5мкм)

Спектрінде жұмыс істейді.

Мемлекеттік мәліметтерде статистикалық көрсеткіштер топтары қолданылады. Олар: өндіріс, табиғи ресурс және қоршаған орта, техникалық прогресс, ауыл шаруашылығы, транспорт және байланыс, сауда, еңбек және еңбек ақы, халқы, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамтылуы, халық білімі, ғылым және мәдениет, халық бюджеті, халықты тұрмыстық қызмет көрсету, финанс.

Әр саланың өз көрсеткіштері болады. Мысалы ауыл шаруашылық көрсеткішін қарастырайық. Жер статистикасы мелиорация, химизация, ауыл шаруашылық жұмыстарын өткізу және де өндірісте ресурстарды пайдалану.

Мәліметтер базасында қолданылатын талаптар:

• 
  сақталып жатқан мәліметтер саны;
  
• 
  толық мәліметтер категориясы, математикалық картографиялық модельдеу;
  
• 
  позициялық дәлдік;
  

Әр ғылымның екі жақты байланысы болады..

а)танымдық, пәнді меңгеру танып білу

б)танып білу әдістері

Картографияның өзіндік танымдық обьектілері, олар: материалдық заттар мен құбылыстарының өзара орналасу тәртібінің барлығы; бұл тәртібтің уақытша өзгеруі.

Картографияның танымдылық құралы (пәні) картаға график тілімен түсіру-нақтылы жағдайды бейне белгі моделі бойынша.

Картография –карта көмегімен кеңістік пен уақытты тоқтатып, жаңартуға, әр дәуірдің ерекшеліктерін, техниканың даму дәрежесін, қоғамды көрсете алады.

Тарихи қалыптасқан картаның екі түрі бар:

1)жалпы географиялық- дүние жүзі құрылымы мен қоғамды көрсетеді;

2)топографиялық, инженерлік, арнаулы карталар күнделікті өмірде, адам қызметінде қолданылады;

3)картографиялық зерттеу әдістері- картадағы құбылыстарды танып білу және талдау

Карта жасаудағы заңдылық

Географиялық карталарды жасаудың ерекше математикалық заңы болады. Географиялық картаның бірнеше ерекшелігі бар: Бірінші, картографиялық проекциялардың көмегімен карта жасау жер бетіндегі объектілердің орны, пландағы мөлшері және пішіні туралы дәл деректер алуға мүмкіндік береді.

а) жер бетінің бір бөлігін, немесе оны түгел қамту үшін қажетті масштабта кішірейтіп алуға мүмкіндік береді және картада алынған масштабта кішірейтіп көрсетуге келмейтін, ал өзінің маңызы жағынан қалдырып кетуге болмайтын объектілерді көрсетуге жағдай жасайды. ә) картада жер бедерін көрсетуді, яғни белгілі бір жердің ойлы-қырлы екендігін кескіндеуді жеңілдетеді;

б) Географиялық картада заттардың сыртқы бейнесімен қатар, олардың ішкі қасиеттерін де (мысалы, теңіз картасында судың физико-химиялық қасиеттерін, ағыстарды т. б.) көрсету оңайға түседі;

в) адамның сезім мүшелері қабылдай алмайтын құбылыстардың (магнит бұрылысы, ауырлық күшінің аномалиясы т. б.) таралуын, тікелей көруге қиын байланыстар мен қатынастарды (шикізат көзі мен оны өңдейтін кәсіпорындардың арасындағы) көрнекі түрде көрсетуге болады;

г) жеке объектілердің ұсақ-түйек жақтарын алып тастап, бәріне ортақ және ең маңызды белгілерін (елді мекендерді халқының саны мен әкімшілік маңызы жағынан сипаттау) көрсетуді оңайлатады, яғии абстракция әдісін қолдануға мүмкіндік береді.

Үшіншіден, Географиялық картада көрсетілетін құбылыстарды іріктеудің және қорытындылаудың, ягни картографиялық генерализацлялаудың зор маңызы бар. Географиялық карта адамның тіршілік әрекетінің барлық саласынпа пайдаланылады. Ол — жол көрсеткіш, өнеркәсіп, энергетика, транспорт құрылыстарын барлау-іздеу, жобалау және инженерлік жобаны нақты іске асырудың негізі. Ауыл шаруашылығын жерге орналастыру, мелиорация және барлық жер қорын есепке алып, оны тиімді пайдалану ісіне керек. Халыққа білім беруде, дүние туралы білімді таратуда, жалпы мәдениетті көрсетуде өте маңызды көрнекі құрал. Территорияның картографиялық жағынан зерттелуі әскери іс үшін де маңызды. Халық шаруашылығының- көптеген міндеттерін шешу — географиялық жағдайларды дұрыс бағалау, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, қалпына келтіру және табиғатты өзгертудің жоспарларын жасау, өндіргіш күштерді дұрыс орналастыру, экономикалық аудандарды комплексті дамыту т. б.— Географиялық картаның өте сапалы болуын керек етеді. Географиялық карта ғылыми-зерттеу құралы болып табылады. Мысалы, геологиялық карта белгілі бір жердің геологиялық құрылысын көрсетумен қатар, қазбалардың таралу заңдылығын анықтауға мүмкіндік береді. Ол— құбылыстардың кеңістіктегі өзара байланысы мен дамуын зерттеуде және болжауда да аса қажетті құрал.

Картаның тақырыбы мен мақсатына қарай картографиялық кескіндеу бірқатар географиялық элементтерден тұрады. Мысалы, бір жердің толық картасының (топографиялық картасының) мазмұнына: жер бедері, суы, өсімдігі, топырағы, елді мекендері, жол қатынасы, байланыс құралдары, мемлекет және әкімшілік шекаралары, орталықтары және кейбір өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, мәдени объектілері кіреді. Географиялық картаның жиегі мен бос жерінде қосымша графиктер мен жазулар: картада қолданылған картографиялық белгілер және олардың түсіндірмелері; карта бойынша қашықтықты, бұрыштарды, объектілердің ауданын, жеке нүктелердің координаталарын, еңістікті т. б. өлшеуге қажет графиктер; картаның жасалған кезін, пайдаланған материалдарын т. б. көрсететін деректер; кейде көрсетілген объектілерді түсіндіріп, толықтыратын диаграммалар, таблицалар мен мәліметтер де болады.

Географиялық картаның құндылығы — олардың толықтығында, дәлдігінде, пайдаланылған деректердің жаңалығында, сонымен қатар Географиялық картаны жасаудың негізіне алынған ғылыми принцптер мен идеяларда. Ал бұл принцптер мен идеялар жаңа не ескі, дұрыс не бұрыс болуы мүмкін.

Географиялық карта планетамыздың және оның жеке бөліктері- құрылықтар мен мұхиттар, олардың географиялық жағдайы, табиғат байлықтары, халқы, экономикасы, мәдениеті және тарихи дамуы туралы жаңа деректерді алуда, таратуда, аса бағалы құрал болып табылады.

Сонымен қорыта айтқанда, географиялық карта жер бетінің жазықтықта кішірейтіліп, жинақталып кескінделуі. Географиялық обьектілер онда шартты белгілер арқылы көрсетіледі. Географиялық карталарда тұтас мемлекет, кейде бірнеше мемлекет, тіпті бүкіл жер шары да кескінделеді.

Қазіргі қолданылатын географиялық карталар алуан түрлі. Осы карталарды топтарға, түрлерге бөлгенде олардың мынадай ерекшеліктері еске алынады.

1) карталардың территорияны қамту жөніндегі айырмашылықтары;

2) карталардың мазмұны жөніндегі айырмашылықтары;

3) карталардың масштабына байланысты айырмашылықтары.

Карталардың территорияны қамту жөніндегі айырмашылығы төрт топқа бөлінеді:

а) дүние жүзінің картасы және бүкіл жер шарының бетін кескіндейтін жарты шарлар картасы;

б) жеке материктер картасы;

в) материктер аймақтарының (бөліктерінің) картасы, мысалы,Солтүстік, Оңтүстік Европа картасы;

г)топографиялық карталар.

Карталардың мазмұны жөніндегі айырмасына қарай жалпы географиялық, арнаулы және комплексті карталар болып бөлінеді.

Жалпы географиялық карталарда рельеф, өзендер, көлдер, теңіздер, қалалар қатынас жолдары, ал кейде мемлекеттердің шекаралары да көрсетіледі.Бұл карталарға топографиялық және материктердің көптеген оқулық карталары жатады.

Арнаулы тақырыптық карталарға табиғаттың белгілі бір компоненті (құрамдық бөлігі) немеме халықтың орналасуы, мемлекеттердің алып жатқан орны баса көрсетіледі, мысалы, климат, топырақ карталары, саяси карта ж.т.

Комплексті карталарға, жалпы географиялық элементтердің мазмұнынан басқа, халықтың шаруашылық әрекеті мәселесі, мысалы, өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығыный негізгі салаларының орналасуы көрсетіледі. Артадағы әрбір сызықшаның , әрбір таңбаның атқаратын қызметі болады.Сондықтан картаны пайдаланбас бұрын оның шартты белгілерімен аңызымен (легенда) танысып алу керек.

Карталардың масштабына байланысты айырмашылығына қарай карталар ірі масштабты 1:200 000 және одан ірісіса 1:200 000-1: 1 000 000 орта масштабты карталар, масштабы 1: 1 000 000 нан ұсағы ұсақ масштабты карталар

Дәріс № 14 Картография және геоинформатика

14.1 Геоақпараттық жүйе

Геоақпараттық жүйеде мәліметтер негізінің көзі – ақпаратпен қамтамасыз ету. Мұнда жобаларды ақпаратпен қамтамасыз ету үшін жалпы құнының 90%шығынын қажет етеді. Геогарафиялық карталарды материалдардың көзі үшін пайдалану мәліметтер базасында ыңғайлы және тиімді. Бірінші мұнда атрибутты сипатамалар; Картографиялық көздерден алынған мәліметтер; екіншіден кеңістікті бейнелеу; Үшіншіден қазырғы кезде матириалдарды цифірлік пішіндерге айналдыру технологиясы.

Картографиялық көздер ерекшелігі - жалпы географиялық және

Топографиялық карталар, жүздеген тематикалық карталардың болуы.

Жалпы географиялық карталар топографиялық (масштаб 1: 200 000 және одан да ірі), жалпы топографиялық (1:200 000, 1: 100 000) және жалпы әртүрлі карталар (жер бедері, гидрография, топырақ өсімдік жамылғылары), шаруашылық обьекттер, шекара , коммуникация сызығы. Геоинформатикада бұл карталар екі мақсатта қолданады: біріншісі жергілікті жер туралы, ал екіншісі кеңістіктің тематикалық байланысы туралы ақпаратты алу. Мұнда фотокартаарды және ғарыш фотокарталарын жатқзуға болдаы. Аэро және фототүсірімге қолданады. Тематикалық карталарға табиғат, халық және т.б. карталар жатады.

Табиғат картасы бұл карта тематика жағынан әртүрлі жер бедері, жердің ішкі қойнауы, мұхит түбі, метеорологиялық, гидрологиялық, геобатаникалық, зоографиялық, ландшафтық, физикалық карталар жатады.

Халықтың қоныстану картасы. Халықтың қоныстану картасы келесідей бөлінеді: Территориясы, халықтың орналасуы, этнографиялық және антропологиялық халықтың орналасуы демографиялық сипатаммасы экономикасы бойынша бөлінеді.

Экономикалық карта. Әлеуметтік экономикалық тематикалық карта ішінде әртүрлі. Мұнда көбінесе өндіріс карталарын көрсетуге болады. Ол өндіретін өңделетін өндірістік салаларына ауыл -шаруашылық карталарға бөлінеді. Кеңінен пайдаланатын карталардың бірі табиғи ресурстық карта, ауыл шаруашылығында жануарлар орман шаруашылық, ғылыми карта халықтың қызмет етуі – қоныстау карталары.

1990ж Ресей жалпы геогрфиялық, топографиялық , геологиялық карталардың цифірлік түрлері жасалынды. Бұл жұмысты өткізу үшін Ресткартография геоинформатикалық орталығы салынды: Солтүстік батыс геоинформатикалық сібір ақпараттық Орал геоақпаратық және Дальгеоақпаратық орталықтары. Жұмыс қортындылары цифірлік картографиялық ақпараттық мемлекеттік геоақпараттық орталығында сақталады. Цифірлік карталарды шығарумен арнайы үйымдар айналысады: Олар ArcInfo, ArsView (ESRI, Inc), Геоақпаратық жүйе Паркі (Ланеко), GEOGRAPH (GeoDrak) ЦГИ ИГ РАНН. Қазіргі карталар МПР Ресейде негізгі НИВЦ орталығында шығарылады.

Цифірлік карталардың жасаудың көлемді жұмыстары Ресейдің көптеген қалаларында жасалады. Олар: Мәскеу, Санкт-Петербург, Новосібір, Казань, Уфа, Нижний Новгород, Сургут, Таганрог, Находка және т.б. Көп жағдайда карта жасаған кезде растрлық – векторлық технология қолданылады. Қолданылатын программа өнімдері: ArcInfo, ArsView, MapInfo, Professional, Mikrostation және т.б.

Карта сериялары және кешенді атластар негізгі рөл атқарады, мұнда мәліметтер жүйелік біркелкі пішінге проекция масштабы, генерализация дәрежесі және де басқа параметрлер бойынша келтіріледі. Бұл карта жинақтары әсіресе тематикалық базасын шығаруда ыңғайлы. Белгілі карта сериялары жоғары мектепте Мәскеу Мемлекеттік Университетінде кешенді картографиялық лабораториясында жасалған. Ол карталардың серияларына байланысты әртүрлі тематикалық карталар болады.

Цифрлік картографиялық негізгі ақпарат көзі болып интернет табылады. Мұнда екі бағыт жүреді, олар мәліметтерді сату және мәліметтерді ресурс ретінде өзінің жарнамасын орналастыру. Бірінші сегментке мысал ретінде Ингит, С-мар фирмалары, ал екіншісінде – е-atlas.ru және nakarte.ru. жатады. Геоақпараттық негізгі мәліметтер көзі болып дистанциалық зондылау табылады. Ол ғарыштан ( спутникпен түсіру жүйелері), авиациялық базалау

(ұшақ, ұшқыш) жүргізіледі. Контактсыз түсіру түрлеріне теңіздік және жерді базалау әдістері жатады. Мысалы фототеодолитті түсірім, сейсмикалық және де теңіз түбінің бедерін гидрологтар арқылы гидроакустикалық түсіру.

14.2. Мәліметтер базасын жобалау. Жобалау үрдісінде 3 негізгі деңгейді көрсетеді. Олар физикалық, логикалық және концептуальді. Мәліметтер базасы геоақпарат жүйесінде географиялық мәліметтерді концептуальді модельдеумен байланысты. Кеңістік объектінде – нүктелер, сызықтар, ареалдар қолданылады.

Логикалық деңгейі бар программалық мәліметтер техникалық қамтудан тәуелсіз. Мәліметтер базасында ең көп тараған логикалық құрылымдар, олар: иерархалдық, желілік және реляциялық.

• 
  нүкте -0дік объект, жоспарлық координаттармен сипатталады;
  
• 
  сызық -1-лік объект, белгілі жоспарлық координаттармен сипатталып, кем дегенде екі нүктеден түзіледі;
  
• 
  облыс 2-лік объект;
  
• 
  пиксел -2лік объект дискретизациялық бейнелеу нәтижесінде алынады;
  
• 
  ұяшық -2лік объект;
  
• 
  беткі -2лік объект тек қана жоспарлық координаттармен анықталмайды, сонымен қатар аппликатасымен, объектті түзетін атрибут қатарына енгізіледі.
  

- жалпы кеңістік объектісін бейнелейді;

- аты;

- орналасуын бейнелеу;

- басқа объекттермен байланысы;

Объекттің географиялық аты, оның шарттары, коды және идентификатор, объект аты болып саналады.

14.4. Мәліметтердің растрлық моделі. Компьютерлік графиктер аналогиялық әрі қарай бөлінбейтін бөліктері, яғни ескірген мәліметтердің матрицалық моделінің орнына мәліметтердің растрлық мәліметтері пайда болады. Мұндағы растр дегеніміз - бұл тік бұрышты тор. Бөлінбейтін бөліктер – пикселдер (ағылшын тілінен «pihcel» яғни «picture element» - бейнелеу элементі). Мәліметтер растрлық моделі пикселге анықтау атын немесе семантика объектісін анықтауға цифрлік мәнді негіздейді.

Растрлық типті геоақпарат жүйесінде кеңістіктік анализбен қоса функциялар және оларды өңдеу жүзеге асырылады. Оның құрамына 8 атқаратын аппарат « картографиялық алгебра» енеді. Мәліметтердің растрлық моделін қолдау – мәліметтерді цифрлік тәсілдермен өңдеу және толығымен бейнелеулерді өңдеуімен геоақпаратжүйесіне интегралдық программалық өнімдердің алғы шарттары. Расторлық мәліметтердің көп қысу әдістері бар, ең қолайлы және танымал ерекше әдістерінің бірі – топографиялық кодтау. Топографиялық код толық жұп сандардың қатарынан түзілетін негізгі растрлық қабат.

Технологиялық және техникалық себептерге байланысты геоақпараттық жүйелер XX ғасырдың 60-70 жылдары үнемі ұяшықтық мәліметтер моделі пайдаланылды.

Ұяшықтар көлемі әртүрлі болуы мүмкін, қажетті кеңістіктік рұқсатымен алынады, ол үшін ұжымдастырылған иерархалдық жүйе геоақпараттық жүйеде ARIS ті құрайды.

Растрлық кеңістіктік байланысы негізінде мәліметтер глобальді жер бедерінің цифрлік моделін ETOPOБ ЖӘНЕ GTOPO 30 көрсетеді. ETOPOБ түйіні 8 миллион. Растрлық байланыста трапеция биіктігі көлемі 5х5 бұрыш минимум, ал екіншілердің трапеция түйіні 30 х 30с.

SQL (Structured Query Language) тілі мәліметтер базасында арнайы амалдардың біртұтастығын анықтайды. Мәліметтер базасында біртұтастылықты бақылау тілдік деңгейде жүзеге асырылады.

SQL тілінің арнайы операторлары мәліметтер базасында представленияны анықтайды.

Дәріс № 15 Геоақпараттық картография
15.1. Геоанализ және модельдеу.

Жалпы аналитикалық операциялар және кеңістіктік уақытша модельдеу әдістері.Геоақпараттық жүйеде сақталып жатқан ақпараттар бағалы болса да, есептерді шығарған кезде пайда әкелмейді.

Геоақпараттық жүйеде көптеген операциялар қолданылады. Олар:кластеризация, жіктелу процедуралары, изосызықтар құрылысы, статистикалық байланыстарды тексеру, геометриялық процедуралары.

Кеңістіктік талдауладың қатынастары:

• 
  құрылыс заңдылықтары және объекттерді бөлу, оның кеңістіктегі сипаттамасы;
  
• 
  бірнеше объекттер кластарының кеңістікте таралуына байланысты, олардың бір-бірімен байланысы;
  
• 
  кеңістіктік құбылыстардың даму тенденциялары;
  

1. 
   Кеңістіктік объекттердің шығарылуы, олардың локализация сипаттамасын бейнелеу, басқа объекттермен байланысы;
   
2. 
   Кеңістіктік ұяшықтық пішіндер;
   

Сандық сипаттаманы анықтау үшін шкала қолданылады. Бұл сипаттамада 2 типті шкала беріледі. Бірінші типті шкалаға шартты отчет, ал екінші сала нөлге сәйкес келеді. Мұндай шкалаларға мысал ретінде – температура Цельсий және Кельвин шкалалары жатады.

Қазіргі кезде геоақпарат жүйесінде геокодтауға көп көңіл бөлінеді. Ол объекттер картасында байланысы, мәліметтер базасында орналасуын таблицада көрсетеді. Бұл ақпарат келесідей берілуі мүмкін: олар географиялық және тікбұрышты объекттер координаттарымен. Мысалы геологиялық немесе топырақ зерттеулерінде шурф нүктелерінің байланысуы, олардың координаттары глобальді жүйеде позициаланады. Осы мәліметтер глонасс немесе навстар қабылдағыштарымен алынды.

-территорияның жүйелік урбанизациялануы;

- почталық индекстер;

- сызықтық маршруттардың арақашықтығы;

Байланыстық сараптама.

Кеңістіктік желіде пользовательге әртүрлі тапсырмаларды орындауға мүмкіндік береді. Мысалы: транспорттық байланыста әртүрлі жол кластары беріледі. Олар бір-бірімен перекрестоктар арқылы жалғасады, ал электорлық байланыс әртүрлі кабельдер типімен сипатталады.

Байланыс дегеніміз 2 нүктенің басқа сызықтармен қоса байланысы. Бұл нүктелердің басы және аяғы болады. Байланыс нүктесін - түйін (узел) деп атайды.

Келесі маңызды факторлардың бірі – ол элементтердің байланысуы. Барлық байланыс типтерінде екі қосылу нүктелері болады: ол «из/в», «из/через».

«Из/в» типі су ағындарында кездеседі.

«Из/через» А және В аралық объектімен байланысады. Бұл байланысу типі электрлық байланыстарда кездеседі.

Геоақпарат жүйесінде байланыс сараптамаларының функционалды модульдері қолданылады ArcView G/3 жүйесіне -Network Analust модулі, Geo Media Provessional - Geo Media Network.

Network Analust модулі ArcView G/3 те коммуникация сызығы.

Орындайтын тапсырмалары:

- жақын жерде зерттеу орнын іздеу;

- қысқа мерзімді маршрутты өңдеу;

- маршрутты даярлау;

- күтуші зонаны анықтау;

Байланыстармен дұрыс жұмыс жасау үшін, олар қосымша мәліметтерді қамту керек:

Жер бедерін цифрлік модельдеу геоақпарат жүйесінде негізгі модельдеу функциясы болып табылады, оның құрамына 2 операция тобы енгізілген: біріншісі жер бедерінде есептерді шешуді қамтамасыз етеді, ал екінші топ осы шығарылған есептерді пайдалану.

Жер бедерін цифрлік модельдеудің бірінші эксперименттері 20 ғасырдың 60 жылдардың бірінші жартысында картографиялық автоматизациялау геоинформатиканың ең ерте даму сатысы болып табылады. Сол кезден бастап әртүрлі есептерді шешу алгоритмдері және әдістер, программалық модельдеу, сонымен қатар глобальді және халық мәселелері шешіле бастады.

Жер бедерін цифрлік модельдеудің АҚШ-тағы шығуы. Геологиялық түсірім АҚШ-та елдің ұлттық топограф карта жасау қызметтері жұмыс істеді.

DЕМ де мәліметтер жинағын дайындауда 4 технология қолданылды. Біріншісі цифрлік аэрофототүсірімдер, автоматизациялы өңдеу, цифрлік стереофотограмметриялық станцияларда GRM2 қамтамасыз ету программасын пайдалану, ал екіншісі –цифрлік шығару., үшіншісі – горизонтальдардың параллельдік цифрлеуі, төртіншісі цифрлік топографиялық караталардың DLG форматында түзілуі.

АҚШ DЕМ ЖБЦМ негізгі сипаттамалары.

топографиялық масштабқа сәйкес келуі	жоспарлы жүйенің координаттары	блоктар	биіктің берілуі	кеңістіктік рұқсат	мәліметтер жинағы
7,5 - minute DEM 1:24 000 (1:25 000)		сфералық трапецияда топографиялық карта шекарасының номенклатура беті 7,5 х 7,5 мин.	NG VD 29 АҚШ тың континентальді бөлігі және Гавай аралд.,	30х30	Биікт., 30м интерв., оңт.профиль б/ша, бат. шығ, қарай 30м арақашықтық
30 - minute DEM 1: 100 000	геодезиялық координаттар NA D27 немесе NA D83 жүйесінде	орташа 15 мин сфералық трапеция 30х30 мин.	NG VD 29 АҚШ тың континентальді бөлігі және Гавай аралд	2х2с	Биікт., 2с интерв., оңт.профиль б/ша, бат. шығ, қарай 2м арақашықтық
1 degree	ендік және бойлық д.ж. барлық геодезиялық жүйелерде WGS72 немесе WGS84	топографиялық картаның сфералықтрапециясы 10 х10 номенклатуралық беті	NG VD 29 АҚШ тың континентальді бөлігі және Аляскааралд	Биіктіктік интервал 3с профиль б/ша оңт. ендік 500с.е. 6с ендік белдеуге 50-700с.е	Биікт., оңт.солт. профиль б/ша, бат. шығ, қарай арақашықтық
7.5 - minute Alasha DEM 1:24 000 (1:25 000)	геодезиялық координаттар NA D27 немесе NA D83 жүйесінде	Блоктар көлемі 7,5х10минут оңт.енд. 590 с.е. 7,5 х 11,25 мин.ендік белдеуі 59-62 с.е.	NG VD 29 АҚШ тың континентальді бөлігі және Гавай аралд	Биіктіктік интервалы 1с профиль б/ша, арақашықтығы 2с	Биікт., оңт.солт. профиль б/ша, бат. шығ, қарай арақашықтық
		7,5 х 15мин. ендік белдеуі, 62 -68с.е. 7,5 х 18мин. с.е.
15 - minute Alasha DEM 1:63 360	геодезиялық координаттар NA D27 немесе NA D83 жүйесінде	блоктар көлемі 15 х20мин. оңт.енд. 590с.е. 15х22,5 мин.		биік. интерв. 2с профилі б/ша, арақашықтығы 3с