ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені 5В011700 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығына арналған «Ұлы отан соғысы және соғыстан кейінгі жылдардағы қазақ әдебиетінің тарихы (1941-1960)» пәнінен ОҚытушыға арналған пән бағдарламасы

ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

құжаты

«Ұлы Отан соғысы және соғыстан кейінгі жылдардағы қазақ әдебиетінің тарихы (1941-1960)»

пәнінен оқытушыға арналған

№ 2 басылым

ІІ дүниежүзілік соғыстың басталуы. Майданға шақыратын патриоттық өлеңдер. Публицистика, әңгіме, очерктер. Соғыс кезіндегі қазақ халық ақындарының өлеңдері.

ІІ дүниежүзілік соғыс кезіндегі қазақ поэзиясында Жамбыл творчествосының алатын орны. «Ленинградтық өрендерім», «Москваға», «Алынбас қамал», т.б. өлеңдерінің идеялық, көркемдік мәні.

Соғыс кезінде қазақ поэзиясында үгіттік куаты мол, жалынды өлеңдердің тууы. Т.Жароков «Жұлдыздай жанған Москва», «Ленин қаласы», Ә.Тәжібаев «Ленинград», Д.Әбілев «Торабында көп жолдың», Ғ.Орманов «Ел арманы», Ә.Сәрсенбаев «Туыс», т.б.

Отан қорғаушылардың патриоттық бейнесінің көрінуі және оны сомдауға бағытталған ізденістер. Поэзияда лирикалық кейіпкердің рухани әлемін бейнелеу әдіс-тәсілдерінің орныға бастауы.

Поэмалар. Нүрпейіс Байғанин «Ер туралы жыр» (1942), Қалқа Жапсарбаев «Сеңгірбаев Мұсабек» (1942-1943), Әбдіғали Сариев «Капитан Гастелло», Д.Әбілев «Майданбек» (1943), Қ.Аманжолов «Ақын өлімі туралы аңыз» (1943) т.б. поэмалардағы соғыс және адам, Отан және ерлік тақырыптарының суреттелуі.

Қазақстан жауынгерлерінің ерлігін суреттеуге арналған өзге ұлт ақындарының шығармалары. Н.Тихонов, С.Маршак, С.Михалков, Н.Асеев, В.Инбер, С.Кирсанов, т.б. өлең-поэмалары. И.Эренбург, А.Довженко, А.Кривицкийлердің мақала-очерктері. «Волокаламск тас жолы» повесі (А.Бек).

Қазақстан шаруашылығы мен мәдениетіндегі үлкен бетбұрыстар. Қазақ жазушыларының шығармаларындағы осы өзгерістер көрінісі. С.Мұқанов, М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов, Ғ.Сланов, Ғ.Орманов, Б.Соқпақбаев, Ә.Нұршайықов, т.б.осы кездердегі көркем және публицистикалық туындылары.

Қазақ поэзиясының дамуы. С.Мұқанов, Т.Жароков, А.Тоқмағамбетов, Ә.Тәжібаев, Ғ.Орманов, Ж.Саин, Қ.Аманжолов, Қ.Бекхожин, Қ.Жармағамбетов, Д.Әбілевтердің өлең жинақтары мен таңдамалыларының жарық көруі.

Осы жылдары әдебиетке бір топ талантты ақындардың қосылуы. Х.Ерғалиев, С.Мәуленов, Ж.Молдағалиев, М.Әлімбаев, С. Сейітов, І.Мәмбетов, А.Шамкенов, т.б.

Қазақ прозасының даму сипаты. С.Мұқановтың «Сырдария» романы (1947), Ғ.Мұстафиннің «Миллионер» повесі (1948), «Қарағанды» романы (1952), олардың тақырыбы мен идеясы, образдар жүйесі. М.Иманжановтың «Алғашқы айлар» повесінің жарық көруі. Ж.Тілеков, С.Шаймерденов, З.Қабдолов, Б. Соқпақбаев, К.Оразалин, Ә.Нұрпейісов, т.б. жас қаламгерлердің әңгіме, очерк, повесть, романдары.

Ғ.Мүсірепов «Оянған өлке» романының қазақ прозасының келелі табысы ретінде бағалануы. С.Мұқановтың «Өмір мектебі» атты мемуарлық шығармасы. Прозалық шығармалардың сюжеті мен композициялық құрылысындағы ізденістер, характер жасаудағы табыстар, көркемдік-шеберлік игеру жолындағы жетістіктер. Тарихи драма үлгілері. Ғ.Мүсірепов «Аманкелді», М.Ақынжанов «Ыбырай Алтынсарин», С.Мұқанов «Шоқан Уәлиханов» атты шығармалардының көркемдік жүйесі.

Жамбылдың ақындық өнерінің қазақ халқының қоғамдық-рухани өмірінің шындығымен тығыз байланыстылығы. Ақынның алғашқы кездегі өлең-жырлары. Алғашқы ақындық айтыс, сөз қағысулары («Кәмшат қызға», «Жаныс ақынға», «Бөлек қызбен», «Айкүміспен қағысулары», т.б.), қоғамдық, әлеуметтік өмір шындықтары туралы шығармалары («Кедей күйі», «Жылқышы», «Қуғын», «Мәнке туралы», «Зілді бұйрық», т.б.).

Жамбылдың Құлмамбетпен, Сарыбаспен, Досмағамбетпен, Шашубаймен айтыстары. Жамбылдың айтыстағы өнері. Ақын шығармаларының көркемдік кестесі. «Заман ағымы» поэмасы, оның тақырыбы мен идеясы.

Ұлы отан соғысымен байланысты туған шығармалары («Отан әмірі», «Қамал бұзған қаһарман», «Ата жаумен айқастық», «Өлім мен өмір белдесті», т.б.)

Ақынның «Москваға», «Ленинградтық өрендерім», «Алынбас қамал» атты өлеңдерінің мазмұны мен мәні.

«Өтеген батыр» поэмасының тақырыбы мен идеясы. Ақынның халық аузындағы аңызға байланысты мотивтерді алып, оларға қоғамдық мән бере жырлауы. Дастанның көркемдігі, ондағы мифтік элементтер.

«Сұраншы батыр» поэмасының тарихи негізі. Поэмадағы ерлік, ел қорғау мәселесі, теңдікті аңсау. Сұраншының ерлігін жастарға үлгі тұту.поэманың образдық жүйесі. Ж. Жабаев творчествосын зеттерудің қазіргі жай-күйі мен маңызды мәселелері.

Халық поэзиясының даму ерекшеліктері, жанрлық құрамы мен поэтикалық жүйесі.

Шығармашылық өмірбаяны. Байзақов – импровизатор ақын. Ақынның алғашқы шығармалары. Поэмалары. «Құралай сұлу» (1925), «Қойшының ертегісі» (1925). Бұл 2 поэмаға тән ортақ белгілер мен дара ерекешеліктер. Халық өмірі мен жастардың әлеуметтік теңсіздік, оған қарсы күрес шындығының суреттелу жолдары.

«Алтай аясында» (1933-1934) поэмасы. Шығармадағы оқиғаның желісі. Ақынның образ жасау шеберлігі. Балағаз, Жоламан, Қаутін, Қырмызы, Құсан, Кәпік, Көбік бейнелері.

«Он бір күн, он бір түн» (1938), «Кавказ» (1939) поэмалары.

«Ақбөпе» (1940) поэмасы: тақырыбы, сюжеті.

Әмірхан, Тәуке, Ақбөпе образдарының даму, өсу жолы. Ақбөпе образының ақын творчествосындағы үлкен жетістік екендігі.

Ақын поэмаларының тіл байлығы. Поэмаларының жанрлық ерекшеліктері, олардың поэтикалық жүйесіндегі фольклор мотивтерінің қызметі.

М.Әуезов – қазақ әдебиетінің классигі. Жазушының шығармашылық өмірбаяны.

Жазушылық сапарын әңгіме мен пьеса жазудан бастауы.

Әңгімелері «Қорғансыздық күні», «Қаралы сұлу», «Көксерек», «Білекке білек», «Іздер», «Құм мен Асқар», «Шатқалаң», «Бүркітші», т.б. Олардың тақырыбы мен проблематикасы, көркемдік әлемі, образдар жүйесі. Эпикалық және лирикалық сипаттары.

Драмалық шығармалары: «Еңлік-Кебек», «Қарагөз», «Айман-Шолпан», «Шекарада», «Тартыс», «Тас түлек», «Ақ қайың», «Сын сағатта», «Қынаптан қылыш», «Қарақыпшақ қобыланды», «Түнгі сарын», т.б. Олардың тақырыптық, идеялық сипаты мен жанрлық құрамы, сюжеттік желісі, поэтикасы.

1930 жылдардан бастап түрлі жанрдағы шығармасында Абай образын жасауға бет бұруы. «Абай» пьесасы, «Абай жырлары» кинофильмнің сценарийі, «Абай» операсының либереттосы.

Л.Соболевпен бірігіп жазған «Абай» трагедиясы (1940).

Проза жанрдағы алғашқы тарихи шығармаларының бірі – «Қараш-қараш оқиғасы» (1927). Шығармадағы қазақ кедейлерінің өмірі. Повестің тарихи негізі. Бақтығұлдың шытырман тағдыры, бастан кешкен сан-қилы уақиғалары. Шығарманың халықтығы, ұлттық сипаты. Повестің тілі, суреттілігі, сюжеті мен композициясы. «Қилы заман» (1928). Шығарманың тақырыбы мен идеясы, жанры. Шығармадағы халық өмірінің көріністері, олардың тарихи шындыққа қатынасы. Ресейдің отаршылық саясатының қаталдығы мен сұрқиялылығы. Жазушының образ жасау шеберлігі, суреткерлік позициясы.

«Абай жолы» - тарихи эпопея. Оның қазақ прозасының өсіп дамуына әсері. Бүкілодақтық әдебиет көлеміне көтерудегі мәні. Романдағы суреттелінетін дәуір шындығы. Абай образының даму зандылығы. Оның гуманист, азамат ақын, ағартушы қайраткер, ойшыл, философ бейнесінде суреттелуі. Дәркембай, Базаралы, Михайлов, т.б. бейнелері. Әйелдер бейнесі: Зере, Ұлжан, Әйгерім, Тоғжан, Салтанат, т.б. Құнанбай, Тәкежан, Ысқақ, Шұбар, Майбасар, т.б. іс-әрекеті, образдары.

Жазушының шеберлігі, романның көркемдік ерекшелігі. Эпопеяның негізгін құраған тарихи өмір шындығы, этнографиялық фактілер және олардың көркемдік-эстетикалық қызметі. Образ жасаудағы ойдан шығару, оның өмір шындығына қатынасы, психологиялық талдау (аналитикалық, синтетикалық-лирикалық, эпикалық). Абай жөніндегі барлық еңбектерінің жинақтығы «Абай жолы» атты сериялы романы үшін жазушының Лениндік сыйлық алуы.

М.Әуезовтің (халық) ауыз әдебиеті, әдебиет тарихы саласындағы зерттеу еңбектері. М.Әуезов және абайтану проблемалары. М.Әуезовтің әлем халықтары әдебиеті туралы ойлары. Қаламгер еңбектерінде жазушылық, шеберлік проблемаларының пайымдалуы.

Аудармалары: Гогольдің «Ревизоры», Шекспирдің «Отеллосы», «Асауға тұсауы», Н.Погодиннің «Ақсүйектері», К.Тереневтің «Любовь Яроваясы», А.Кронның «Флот офицері», А.Тургеневтің «Дворян ұясы», т.б. Жазушы творчествосының зерттелуі. М.Әуезовтің көркемдік дәстүрлері және оның бүгінгі әдеби даму үшін маңызы.

Шығармашылық өмірі, өлеңдері. Поэмалары.

«Сұлушаш» (1928). Поэманың сюжетіне негіз болған материал. Ақынның ойдан қосуы және оның шығарманың көркемдік-идеялық жүйесіндегі орны. Сұлушаш, Алтай, Қайсар бейнелері. Поэманың көркемдік ерекшеліктері.

Ақынның өз заманы туралы жазған шығармалары. «Майға сәлем», «Ақ аю», «Колхозды ауыл осындай», «Сөз Советтік Армия», «Поэзия маршалы», т.б. Олардағы ақындық ізденіс іздері. Ақынның В.Маяковскийден үйренуі, қазақ өлең құрылысына еңгізген жаңалығы.

Прозалық шығармалары. «Адасқандар» (1931), «Жұмбақ жалау» (1938), «Ботагөз». Романның қазақ әдебиетінде реализм әдісі негізінде көрінген шығарма екендігі. Жазылу тарихы. Тақырыбы мен көтерген мәселесі. Романның сюжеттік желісін құрған тарихи оқиғалар, олардағы жинақтау мен даралаудағы суреттік нысана.

«Менің мектептерім», «Өмір мектебі», «Есею жылдары». Шығарманың жанрлық сипаты, ондағы халық өмірінің суреттелу жолдары. Баяндаушының өз бейнесі. Дәуір шындығы және көркемдік жинақтау.

«Сырдария» романы (1948-1951) тақырыбы. Еңбек адамдарының бейнелері. Байжан, Айбарша, Дәулет, Сырбай, Анатолий, Самархан, Наталья, Рахмет сияқты басты кейіпкерлердің образдары, олардың өсу жолы. Романдағы халықтар достығы. Романның көркемдігі. Баяндау, суреттеу, әңгімелеу жолдары. Шығарманың тілі.

«Мөлдір махаббат» (1959) романы. Шығарма тақырыбың тууы. Жазушының өмір шындықтарын жинақтау жолдары. Бүркіт пен Бәтестің махаббат тарихы, олардың еркін өмір жолындағы әрекеттері. Романның басты кейіпкерлері. Және олардың протатиптері.

Драмалық шығармалары. «Күрес күндерінде» (1938), «Сәкен Сейфулин» (1964), «Қашқар қызы» (1978), «Шоқан Уәлиханов» (1953).

«Аққан жұлдыз» (1967, 1970) романды тетрологиялық деңгейде жазу туралы автордың ойы. Ол ойдың толық жүзеге аспауы. Романның алғашқы екі кітабында көрініс тапқан өмір шындықтары. Шоқан Уәлиханов бейнесі.

Әдебиет сыны мен әдебиет тарихын зерттеудегі еңбектері. «Өсу жолдарымыз», «Халық мұрасы», «Жарқын жұлдыздар», «XVIII-XIX ғасырдағы қазақ әдебиеті тарихының очерктері» оқулығы. Жазушы творчествосының зерттелу жайы, қазақ әдебиеті тарихында алатын орны.

Жазушының шығармашылық өмірбаяны. 20-жылдардың аяғындағы әңгімелері («Тулаған толқында», «Қос шалқар», «Талпақ танау», «Үздіксіз өсу», «Бір адым ілгері, екі адым кейін», т.б.), олардың тақырыбы.

Жазушының ана туралы әңгімелері.Адамның анасы» (1933), «Өлімді жеңген ана» (1933), «Ананың анасы» (1934), «Ананың арашасы» (1935), «Ана жыры». «Ашынған ана» новелласындағы ауылдағы озбыр болыстардың өктемдігі, бас бостандығы үшін күреске көтерілген қазақ әйелі – Қапия образы. «Ананың арашасы». Мұндағы азамат соғысының көріністері, романтиканың реализммен ұштасуы. Нағима. Оның ерлік әрекеттері. «Ер ана» (1942), «Ақлима» (1944) атты әңгімелері. Ақлиманың адамгершілік қасиеті. Наталья образы. «Ананың анасы» әңгімесі. Жазушы творчествосында ана тақырыбының алатын орны.

Драмалық шығармалары. Олардың жанрлық құрамы, поэтикасы «Қыз Жібек», «Қозы Көрпеш – Баян сұлу», «Ақан сері – Ақтоқты», «Аманкелді», т.б. Драматургия саласындағы алғашқы сәтті еңбегі – «Қыз Жібек» (1934) атты музыкалық драмасы, оның кейінірек операға айналуы. Пьесада махаббат бостандығы, гуманизм сарынының суреттелуі.

«Кездеспей кеткен бір бейне» (1967) повесі. «Ұлпан» (1974) романы. ІІ дүниежүзілік соғыс тақырыбына арнап жазған «Қазақ батыры» (1945) повесі. Автордың оны «Қазақ солдаты» (1950) романына айналдыруы. Олардың айырмашылығы, өзгешілігі. Романдағы халықтар достығының, патриоттық сезімнің суреттелуі. Жауынгер өмірінің суреттері. Басты образдар. Қайырғали Сарталиев, Петр Ушаков, Владимир Толстов, Самед Абдуллаев, т.б.Романның көркемдік ерекшеліктері, ұлттық және интернационалдық сипаты, көркемдеуіш-бейнелеуіш құралдары. Романдағы пейзаж, оның көркемдік қызметі.

«Оянған өлке» (1953), «Жат қолында» (1984) романдары.

Қазақстанда алғаш өндіріс орындары ашылып, қазақ кедейлерінің өндіріс жұмысшыларына айналуы. Халық өмірі, әлеуметтік тартыс көріністері. Шығарманың эпопеялық сипаты. Орыс, қазақ жұмысшыларының тұрмысы. Қарағанды шахталарындағы, Успен, Ақбұйрат мыс заводындағы жұмысшылардың өмірі, капиталистердің өзара тартысы. «Оянған өлкенің» саяси-әлеуметтік табиғаты. «Жат қолынданың» әлеуметтік-психологиялық сипаты. Өлкенің ояна бастауы. Сол кездегі қазақ ауылының өмірі, әлеуметтік қарым-қатынастары, тұрмыс-салтының суреттелуі, ерекшеліктері. Басты образдары: Бұланай, Байжан, Байшегір, Жабай, Сейіт, Назкеш, Быковтар, Шило, т.б. Екінші топтың адамдары: Жұман, Игілік, Рязанов, Ушаков, Сикорьский, т.б. Кенжеғара образының ерекшелігі, даму логикасы. Роман-дилогияның көркемдік ерекшелігі, қазақтың әдеби тілінің, көркем ойының соңғы табыстарын орынды пайдалануы. Әр оқиғаны, табиғат суреттері мен адамның ой толғаныстарын, қарым-қатынастарын суреттеудегі шеберлігі, тілі. Ғ.Мүсрепов творчествосының қазақ әдебиетіндегі орны.

Ғали Орманов өмірі мен шығармашылығының басты кезеңдерінен мәлімет. Ақынның творчестволық сапары қысқа лирикалық өлеңдер жазудан басталған. Жаңарған ауыл, өзгерген дала, туған жер, адамдардың ойы мен арманы, олардың жаңа қарым-қатынастары Ғали шығармаларының негізгі тақырыбы болды.

1927-1928 жылдары жазылған «Қора», «Дихамбай», «Мойын Серік» сияқты өлеңдерінде жаңарған өмірде, кедей шаруалардың жер бөлісіп, ұйымдасып, серіктесіп еңбек етуін суреттеді. Ғали атын жұршылыққа молынан танытқан «Шеңбер» атты өлеңі. Қысқа сюжетке құрылып, көркем жазылған «Алғашқы адым», «Жолда», «Кітап», т.б. өлеңдері, олардағы лиризм.

1930 жылдардан бастап эпикалық жанрда да еңбектенді. Жаңарған ауылдың өткендегі ауыр халі мен бүгінгі тұрмысын көрсету ниетімен «Шәуілдір» атты ұзақ поэма жазды. Оның кемшіліктері өмір құбылыстарын таңдап, талғауы мен жинақтауындағы шығармашылық белсенділіктің жетіспеушілігі еді. Челюскиншілердің ерлік сапарына арналып жазылған «Алынған қамал» поэмасы. Бірсыпыра өлеңдерінде ерлікті, батырлықты мадақтап, майдан уақытындағы тылдағы еңбекті көрсетсе («Батыр ініме», «Мәлік», «Жар жалауы», т.б.), ал «Ана әңгімесі» деген ұзақ өлеңінде ақын жас баланың ақыл-ойына сыйымды етіп ертегі мен әңгіме үлгісінде неміс фашистерінің басқыншылық әрекетін әшкереледі.

Соғыстан кейін еңбек тақырыбын жырлауы («Днепр оттары», «Қорада», «Батпақ дала дастаны», «Егін-толқын»). Халықтар достығы мен бейбітшілік тақырыбына көптеген өлеңдерін арнауы («Доллар тағдыры», «Достық жыры», «Асқанға тосқан», т.б.).

Ғ.Ормановтың очерк, әңгімелері («Қаратаудың Қамбары»), «Жол», «Механик ойы», «Жүрек», «Алыстағы ауылда», т.б. Аудармалар: Л.Толстойдың «Анна Каренина», М.Бубенцовтың «Аққайың» романдарын, Н.В.Гогольдың «Нева проспектісі» повесі.

Т.Жароковтың шығармалық өмірбаяны.

Ақынның алғашқы өлеңдері «Күлімдейді күміс күн де», «Алтын дән», (1927), «Аэроплан» (1928), «Қордай» (1930), «Каспий» (1930).

Ақынның эпикалық көлемді шығармалары. Бұл жолдағы кейбір сәтсіздіктері. «Коммунизм таңында» (1930), «Нефтьстан» (1932), «Мұз тұтқыны» (1935), «Нарын» (1937- 1940), «Тасқын» (1937), «Жапанды орман жаңғыртты» (1949) поэмаларының идеялық мазмұны. «Қырда туған құрыш» (1954), «Құмдағы дауыл» (1958), «Тасқынға тосқын» (1965) поэмалары.

Т. Жароковтың шығармашылығындағы үлкен орыны бар кезең 1941-1945 жылғы ІІ дүниежүзілік соғыс. Соғыстан кейінгі жылдарда қазақ ақындарының алдыңғы сапында поэзия алдында тұрған ірі мәселелерді шешу жолында аянбай еңбектенуі.

Қазақ поэзиясының 30-40 жылдарында ақын шығармашылығының орны ерекше. Қаламгер ел өміріндегі саяси әлеуметтік мәні бар ірі уақиғаларға поэма, дастандар арнап, өлеңдер жазып отырған. Әдеби сында жиі көтерілген жаңа ырғақ, пішін табу жолындағы ізденістерде де Т.Жароковтың үлесі мол.

Т.Жароков шығармашылығында «Тасқын», «Тасқынға тосқын» поэмалары айрықша орын алды. Саяси және көркем идеялардың ақын шығармашылығындағы шарпысуының нақты көрінісі іспеттес.

Т.Жароков көптеген эпикалық дастандар жазған қаламгер. «Орда уақиғалары», «Балабас», «Мұз мұхит аңызы», «Нарын», «Жапанды орман жаңғыртты», «Қырдан туған құрыш», «Құмдағы дауыл».

Қаламгер поэмаларында халық пен жеке адам кеңестік уақыт өлшемдерінде сабақтастықта бейнеленеді. Ақынның адам тағдырына гөрі, халық тағдырына ден қоя жырлайтыны бар. Ақын шығармашылығында «Кавказ жырлары» деп аталатын шоғыр өлеңдердің орны, поэтикасы бөлек.

Пушкин, Лермантов, Некрасов, Маяковский, Ш.Руставелли, Т.Шевченко, С.Грибоедов, М.Аллигер, Н.Хикмет, т.б. өлеңдерін қазақ тіліне аударуы. Ақындық шығармашылығына қорытынды.

Көрнекті қазақ жазушысы Хамза Есенжановтың өмірі және шығармашылық жолы. Шығармашылық іске көңіл қоя араласып, алғашқы әңгімелері жарық көргеннен кейін, көп кешікпей 1937 жылы репрессияға ұшыраған. Он жеті жылдай қамауда болғаннан кейін де, біраз уақыт қуғында (жер аударуды) өткізеді. Саяси жүйе қытымырлығы мен туған жерден алыста жолсыз жаза көрген ақылды, білімді адам көкірегін кернеген ойлар мен сезімдер, қаламгердің рухани әлемінде қатпар-қатпар қыртысты қабаттардай қордаланады. Тұңғиық сырға айналады. Х.Есенжанов көңілінде жатталып, көкейінде тұрған сыр осылар болатын. Қаламгер шығармаларында соны жазды.

«Ақ Жайық» эпопеясы мен «Көп жыл өткен соң» романдар циклы, «Ағайынды Жүнісовтер» романы қаламгердің халқы алдындағы парызы, ерлігі. Романда Батыс Қазақстанның (1917 жылдан басталатын сансыз дүрбелеңдерге ерте араласқан қарулы шайқастар мен майдандар төріне айналған елдің) қилы тарихы мен тағдыры, тас-талқан болған адамдар тірлігінің алуан-алуан бейнесі бар. Шығарма өзегіндегі авторлық идея да өзгеріске ұшырады. Әсіресе, «Жүнісовтер трагедиясы» романында колхозға біріктіру науқаны мен соның салқыны, аштық жылдарының суреттері шынайы бейнеленеді. Романның оқырманға жетуінің (1970 жылы «Жұлдызда» журналдық нұсқасы жарық көрген) ұзаққа созылуы, толық нұсқасының 1987 жылы жарық көруі сондықтан. Х.Есенжановтың романдары уақыт пен кеңістік өлшемдеріндегі ұлан- ғайыр көркем образдарға негізделетін, айтары мол, астары бар, сырлы әлемдер. Эпикалық өлшемдегі уақиғаларды үндестіру, суреттеу барысындағы қаламгердің қазақ романистикасына қосқан үлесі де аз емес.

Х. Есенжанов шығармашылық қызметінің ірі саласы аударма. Тургенев пен Шолохов романдарының қазақша сөйлеуінде қалагер үлесі зор.

Шығармашылық өмірбаяны. Шығармашылығының алғашқы кезеңінде Қ.Аманжолов саяси-әлеуметтік тақырыптарға, ел өмірінде өтіп жатқан ірі уақиғаларға, халық тұрмысындағы жаналықтар мен өзгерістерге арнап көптеген өлеңдер жазған.

Ақын өмірінің Орал кезеңінің (Оралда тұрған жылдары) – шығармашылық лабораториясында айрықша мәні бар. Қ.Аманжолов өмір уақиғаларын сырттай бейнелеуден, лирикалық кейіпкердің ішкі әлемі мен сезім сырларын, ойларын бейунелеуге көшеді. Арман, махаббат жырларына көңіл қояды.

Тұнғыш өлеңдер жинағындағы ақын шеберлігінің көріністері «Өмір сыры» (1938).

Соғыстан кейінгі жылдардағы өлеңдері. 1955-1956 жылдары ақынның 3-томдық «Шығармаларының толық жинағының» шығарылуы. Шығармаларының 4-томдық жинағы (1977-1980).

Қасым Аманжолов поэзиясындағы Отан соғысы тақырыбы. «Ұлы Отан соғысы туралы жыр», «Байкал», «Орал», «Үстімде сұр шинелім», «Жеңіс даусы», «Дариға сол қыз», «Қызғалдақ», «Ақын өлімі туралы аңыз», т.б.

Поэмалары: «Жамбыл тойында» (1939), «Бикеш» (1939-1944), «Құпия қыз» (1939), «Ақын өлімі туралы аңыз» (1943), «Біздің дастан» (1947).

Қ.Аманжоловтың ақындық әлемі. Оның шығармашылығындағы соғыс пен бейбітшілік, өмір мен өлім суреттері. Шығармаларындағы достық пен махаббат, елдік пен ерлік. Геройлық және трагедиялық пафос. Ой мен сезім. Мазмұн тереңдігі мен түр жарастығы.

1. 
   ІІ дүниежүзілік соғыс, оның басталуы мен аяқталуы, қысқаша тарихы.
   
2. 
   Соғыс және оның әдебиет тектерінің шағын түрлерінде суреттелуі.
   
3. 
   Әдебиеттегі патриотизм, ерлік, Отан қорғау тақырыбының үгіттік, дидактикалық сипаттары.
   
4. 
   Поэзиядағы Отан қорғаушы патриоттардың лирикалық, эпикалық образдарының әдеби- көркем бейнелерінің тууы.
   
5. 
   Соғыс кезіндегі халық поэзиясы.
   
6. 
   Соғыс кезіндегі эпикалық поэмалар.
   
7. 
   Қазақстан жауынгерлерінің ерлігін суреттеген өзге ұлт қаламгерлерінің шығармаларына шолу.
   
8. 
   Соғыс тақырыбының әдебиет тектерінің барлық түрлерінде әдеби- көркемдік тұрғыда кең көлемде суреттеле бастауы.
   
9. 
   Әдебиеттегі соғыс және адам әлемінің романтикалық, дәстүрлі фолькорлық және реалистік әдіс-тәсілдер аясында бейнеленуі.
   
10. 
    Соғыс кезіндегі әдеби туындылар мен олардың авторларының соғыс кезіндегі шығармашылық өмір жолдарына шолу.
    

1. 
   Соғыстан соңғы жылдар әдебиетіндегі халық шаруашылығын қалпына келтіру, ауыл шаруашылығы, еңбек адамы,т.б. тақырыптардың тууы.
   
2. 
   Осы кезендегі саяси-идеологиялық қаулы-қарарлар, олардың әдебиеттің көркемдік дамуына тигізген кері әсері.
   
3. 
   Соғыс, тыл еңбеккерлерінің өмірі, соғыс зардабының адам жанына салған жарасы сынды тақырыптардың кең тынысты эпикалық туындыларға арқау бола бастауы.
   
4. 
   Майдангер қаламгерлер шығармашылығы.
   
5. 
   Әдебиеттің жаңа дарынды қаламгерлермен толығуы, олардың шығармашылықтарына шолу.
   
6. 
   Осы кезеңдегі поэзия, проза, драматургия, әдеби сынға шолу.
   

1. 
   1942-1970 жылдарда жазылған тарихи тақырыптағы эпикалық шығармаларға шолу.
   
2. 
   «Абай» (1942) романы, «Абай жолы» роман-эпопеясы, оның тарихи мәні.
   
3. 
   С.Мұқановтың «Өмір мектебі» мемуары.
   
4. 
   Ғ.Мүсіреповтің «Оянған өлке» романы.
   
5. 
   Тарихи драматургия, олардың тақырып аясы, идея тереңдігі, жанрлық, стильдік қырлары.
   

1. 
   Лирикасы
   

3. 
   Айтыстары.
   

1. 
   Ақынның шығармашылық ғұмырбаяны.
   
2. 
   Фольклорлық дәстүр және ақын поэмалары.
   
3. 
   «Құралай сұлу», «Алтай аясында», «Он бір күн, он бір түн», «Ақбөпе» поэмаларындағы компазициялық құрылым, образдар жүйесі.
   
4. 
   Ақын поэмаларындаҚаламгердің ғұмырбаяны.
   

1. 
   Қаламгердің ғұмырбаяны.
   
2. 
   1917-1930 жылдардағы туындылары, олардың көркемдік кестесі.
   
3. 
   Кеңес тақырыбы, социалистік реализм және М.Әуезовтің 1932 жылдан соңғы шығармалары.
   
4. 
   М.Әуезовтің публицистика және әдеби сын саласындағы еңбектері.
   
5. 
   Әдебиеттану ғылымы және М.Әуезовтың ғылыми зерттеу еңбектері.
   
6. 
   «Абай жолы»- тарихи эпопея. Шығармадағы ел тарихы, образдар жүйесі, тіл байлығы, көркемдік- эстетикалық нәрі, т.б.
   
7. 
   М.Әуезовтің аудармалары.
   
8. 
   М.Әуезовтің драматургиясы.
   
9. 
   М.Әуезов туындыларындағы соғыс тақырыбының суреттелуі («Намыс гвардиясы», «Қынаптан қылыш»,т.б.)
   
10. 
    М.Әуезов шығармашылығының қазақ әдебиеті тарихындағы алар орны, тарихи-әдеби мән- маңызы.
    

1. 
   Қаламгердің шығармашылық өмір жолы.
   
2. 
   Өлеңдері мен «Сұлушаш» поэмасы.
   
3. 
   «Ботагөз» романы, ондағы заман суреттері, образдар жүйесі, көркемдік тіл кестесі.
   
4. 
   Эпикалық туындылары.
   
5. 
   Қаламгердің драматургиясы.
   
6. 
   Әдебиеттану саласындағы зерттеу еңбектері («Жарқын жұлдыздар», т.б.) мен оқулықтары.
   
7. 
   Әдебиет тарихында алар орны.
   

1. 
   Жазушының қаламгерлік ғұмырбаяны.
   
2. 
   Әңгімелері мен новеллалары.
   
3. 
   Ана тақырыбы- жазушы шығармаларында.
   
4. 
   «Кездеспей кеткен бір бейне» повесі мен «Ұлпан», «Қазақ солдаты» романдары.
   
5. 
   «Қозы Көрпеш –Баян сұлу», «Ақан сері-Ақтоқты», «Аманкелді» драмалары.
   
6. 
   Әдеби сын, публицистикалық еңбектері.
   

1. 
   Қаламгердің шығармашылық өмір жолы.
   
2. 
   Әңгімелері, олардың тақырыптары мен идеясы.
   
3. 
   «Миллионер», «Қарағанды» романдары, олардың тақырыптары мен идеясы.
   
4. 
   «Дауылдан кейін» романындағы тарихи дәуір бейнесі.
   
5. 
   «Көз көрген» мемуарлық трилогиясы.
   
6. 
   «Ой әуендері» жинағындағы өнер табиғаты туралы әдеби- эстетикалық толғаныстары.
   

1. 
   Өмірдеректері.
   
2. 
   Сыршыл лирикасы.
   
3. 
   Поэзиясындағы соғыс тақырыбы.
   

1.Тайыр Жароков өмірі мен шығармашылығы

2. Ақын поэмаларының идеясы мен сюжеттері

3. Ақын поэмаларындағы тілдік, көркемдік қолданыстар

1. 
   Өмір деректері.
   
2. 
   «Ақ Жайық» романындағы кезең шындығы.
   
3. 
   Прозасындағы заман және адам мәселесі.
   

1. 
   Ақынның шығармашылық ғұмыр жолы.
   
2. 
   Заман тынысы және оның Қ.Аманжолов туындыларындағы суреттелу ерекшелігі.
   
3. 
   Заман және адамның ішкі әлемін суреттеудегі ақын шеберлігі.
   
4. 
   Ақын шығармашылығындағы соғыс пен бейбітшілік, өмір мен өлім, ерлік, елдік, махаббат, ғашықтық тақырыптарының көркемдік тіл айшықтары.
   
5. 
   Ақын жырларындағы ой мен сезім, мазмұны мен түр жарастығы, көркемдік тіл кестесінің лексикалық байлығы, әдеби көркемдеу құралдарын қолданудағы ақын шеберлігі.
   
6. 
   Қ.Аманжоловтың аудармалары.
   
7. 
   Шығармаларындағы ұлттық нақыш, поэтикалық дәстүр жалғастығы және ақындық тың айшықтар, яки ақын поэтикасындағы дәстүр мен жаңашылдық.
   
8. 
   «Ақын өлімі туралы аңыз» поэмасы.
   
9. 
   Қ.Аманжолов поэтикасының қазақ әдебиеті тарихы мен теориясындағы алар орны.
   

2009.- 351 б.

Білім, 2008.- 335б.