Пәннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Жаратылыстану»
Дәрісті өткеннең кейін студенттер білуге міндетті негізгі ұғымдар
жүктеу/скачать 0,99 Mb.
|
ed04d2c0-d947-11e4-b960-f6d299da70eeУММ жаратылыстану
- Бұл бет үшін навигация:
- Ұсылынған әдебиеттер (өтілетін тақырыптын беті көрсетілген) Негізгі әдебиеттер
- Қосымша әдебиеттер
- 29 Тақырып
| Дәрісті өткеннең кейін студенттер білуге міндетті негізгі ұғымдар
Өзін-өзі тексеру сұрақтар: 1.Жердің географиялық қабығы оның заңдылықтары туралы не білесіңдер? Ұсылынған әдебиеттер (өтілетін тақырыптын беті көрсетілген) Негізгі әдебиеттер Ж.Н. Мукашев Жалпы жер тану. Оку құралы. Алматы. "Қазак университеті" 2002. Қосымша әдебиеттер Естествознание и основы экологии. М., 2000. С.А. Қусаинов Жалпы геоморфология. Алматы. Қазак университеті. 1998 Неклюкова Жалпы жертану. Алматы., 1980 29 Тақырып: Қазақстанның табиғат зоналары Дәрістін жоспары: Шөлейт зонасы. Шөл зонасы. Таулы аймақтар. Дәрістің қысқаша мәтіні. ҚР-ның табиғи аймақтар Табиғат зонасы - температура жағдайлары мен ылғалдануы, топырағы, өсімдіктер және жануарлар дүниесі бірдей болатын ірі табиғат кешені. Құрлықтағы зоналардың пайда болуы климатқа жылу мен ылғалдың арақатынасына байланысты. Зоналардың өсімдіктер жамылғысы табиғаттың барлық компоненттерінің ішінде олардың аса маңызды ерекшеліктерін, компоненттер арасындагы өзара байланысты неғұрлым айқын білдіреді. Егер жекелеген компоненттерде өзгеріс туатын болса, онда бұл сырттай жер жамылғысына әсер етеді. Күннен келетін жылу мөлшерінің азаюына және ылғалдықтың әркелкі түсуіне байланысты экватордан полюстерге қарай заңды түрде бірін-бірі ауыстырады. Табиғат зоналарының бұлайша ауысуына ендік зоналылық деп атайды. Күн жылуына тәуелді себептерді де зоналылық деп атайды. Мысалы, экваторлық ауданда ылгалды орман болса, полюсте - арктикалық шөл. Олардың арасында ормандардың басқа түрлері (саванна, шөл, шөлейт, тундра, зоналары) таралған. Табиғат зоналары жазыктарда ғана емес, сонымен бірге тауларда олардың етегінен шындарыңа қарай ауысып отырады. Климат ендік бойынша ғана емес, биіктік бойынша да өзгереді. Бірін-бірі ауыстыратын зоналар. тауды әр түрлі биіктікте айнала қоршап жатқандай болады, сондықтан оларды биіктік белдеулер деп атайды. Биіктеген сайын темпера-тура (1000 метрге - 6°) мен қысым (10,5 метрге - 1 мм) төмендейді. Таудың бірінші (төменгі) биіктік белдеуі қашанда таудың өзі орналасқан табиғат зонасына сәйкес кследі. Мысалы, экватор маңында Анд тауы ылғалды экваторлык ормандар белдеуінен басталады. Табигат зоналарының орналасуына зоналылық факторлар (Күн энер-гиясы) мен, негізінен алғанда, Жердің ішкі үрдістеріне байланысты жергілікті зоналылық емес факторлар (құрлық пен мүхиттың бөлінуі, жер бедері) бір мезгілде әсер ете ді. Кез келген жерде табиғи компоненттер бір-бірімен тығыз байланыста, бір-бірімен әрекеттесе, шарттастық жүйесінде дамиды. Жер бедері, климаты, ішкі сулары, топырақ жамылғысы , өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің жиынтығының дамуы сол жердің табиғат жағдайының ерекшелігіне байланысты Табиғат кешенінде жүріп жатқан табиғи процестер сол жердің қалыптасу ерекшелігі мен кұрылымын анықтайды.Мысалы, климаттың ерекшелігі және сыртқы күштердің әрекеті, желдің әрекетінен тау жыныстардың үгітілуі, топырақ эрозиясы немесе борпылдақ бос жыныстардың қалыптасуы және т.б . Табиғаттың бір компонентінің өзгеруі баска компонеттердің өзгерістеріне себепші болып, ақыр соңында тұтас табиғат кешенінің өзгеруіне алып келеді. Қазіргі жүріп жатқан табиғаттағы келеңсіз көріністер осыны дәлелдейді . Сондықтан белгілі бір жерді шаруашылықтық мақсатта игеру үшін де сол жердің табиғат комионенттерінің өзара байланыстылық заңын білу кажет. Қазақстанның кең-байтақ жерінің табиғаты алуан түрлі , бір-бірін қайталамайтын табиғат кешендерінен тұрады. Қазақстан аумағы екі дүние бөлігін (Еуропа меи Азия) біріктіріп жатыр . Осыған сәйкес, қайталанбас көркем табиғатымен, үлкен массивті құмдарымен , жазира даласымен , қарлы биік тауларымен, құрғақ климатымен, теңіз деңгейінен төмен жатқан ойыстарымен, күрделі геологиялық құрылысымен , ежелгі географиялық тарихымен , мол табиғат байлығымен өзара ерекшеленетін байтақ елімізді мынадай ірі тоғыз табиғат аймақтарына бөлугеболады : 1.Шығыс Еуропа жазығы; жүктеу/скачать 0,99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|