Шөгінді тау жыныстары
Шөгінді жыныстардың жаратылысы мен түрлері. Шөгінді тау жыныстары магмалық және метаморфтық тау жыныстарының судың, күннің қызуының, желдің әсерінен үгіліп бұзылуынан пайда болады.
Өздерінің жаратылысына қарай шөгінді тау жыныстары үш түрге бөлінеді:
1. Механикалық шөгінділер;
2. Химиялық шөгінділер;
3. Органикалық шөгінділер.
Тау жыныстарының бұзылу, үгілу әрекеттері шөгінді құраудын, ең бір басты себебі болып табылады. Мехникалық бұзылудан (үгілу, ұстау, сыну) пайда болған заттардан механикалық шөгінділер құралады.
Жыныстардың, химиялық бұзылудан немесе көлдер тартылған кезде оларда тұнып жер қабатына қосылған заттардан химиялық шөгінділер құралады.
Өсімдіктер мен жәндіктердің (су ішіндегі және құрлықтағы) қалдық денелерінен органикалық шөгінділер пайда болады.
Үгілу жердің үстіңгі бетінде болатын процесс, яғни экзогендік әрекет. Соған байланысты шөгінді жыныстар да жердің беткі қабатында кұралады..
Шөгінді жыныстардың өздеріне тән кейбір ерекшеліктері бар:
1. Олар тұнудан пайда болғандықтан қабат-қабат болып тақталанған қабаттар түрінде кездеседі. Олар кейде қатпарлы, кейде беті толқын сияқты түрде болады.
2. Олардың арасында жануарлар қалдығы — мақүлықат өсімдіктер қалдығы — нәубетат кездеседі. Солар бойынша жыныстардың құралған уақытын, жасын айыруға болады.
Көп уақыттар бойы жатып тығыздалудың арқасында, шөгінді жыныстар қатты тас қабаттарына айналады. Мысалы, жиналған құмдар бірігіп, нығыз құмтас болып шығады. Саз тығыздалып біріксе сазтас немесе тақтатас пайда болады. Ірі кесекті қиыршық тастар біріксе женттас шығады. Бірігіп цементтелген ірі кесекті жұмыр малтатастар конгломерат деп аталады. Әк тығыздальш біріксе әк немесе утас пайда болады. Мұздың әрекетімен жиналған кесекті шөгінділерді морена деп атайды.
Достарыңызбен бөлісу: |
