ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Орнитология»

050803-«Аң өсіру және аңшылық» мамандығына арналған

СЕМЕЙ - 2013

Кіріспе
1. ӘЗІРЛЕНГЕН
Құрастырған Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті «Мал шаруашылығы және аңшылықтану морфология негіздерімен» кафедрасының аға оқытушысы Айткалиев Б.М. «_____»_________2013 ж

2. ТАЛҚЫЛАНҒАН

«___» _________2013г., № __ хаттама.

3. БЕКІТІЛГЕН

«___» _________2013г., № __ хаттама.

бірінші проректор ___________ Г. Искакова

Мазмұны

1. 
   ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕ
   
   1. 
      Пән және оқытушы жайлы жалпы мәліметтер
      

Кафедра «Мал шаруашылығы мен аңшылықтану морфология негіздерімен»

Байланыс ақпараттары – тел. 53-19-70, № 7 оқу ғимараты, 210 аудитория

Сабақ өткізу орны – 110 аудитория

Кредит саны – 3 (үш)

1.2. Пәннің қысқаша сипаттамасы:

«Орнитология» пәні — студенттерге құстар туралы білім береді, олардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызын түсініп білуге көмектеседі. Еліміздегі құстар фаунасының түрлерімен таныстырады, олардың ішінде аңшылық объектісі болатын түрлерді, және сирек кездесіп аулауға тыйым салынған құстарды танып білдіреді.
1.3. Пәннің мақсаты:

Пән мақсаты — болашақ мамандардың құстар биологиясын меңгеру, іс жүзінде табиғи жағдайда құстарды анықтау дағдыларын игеру, осы білімдерін кәсіби аңшылық құстарды тиімді пайдаланудың биологиялық негіздерін жасағанда пайдалану.

биолог-саяткерлерді біздің еліміздің аңшылық-кәсіпшілік құстарын толық және тиімді пайдалануда тұракты құралы, берік теориялық білімдермен қаруландыру, олардың жіктелуін, құстар әлемі ресурстарын тиімді пайдалану принциптерін; құстардың биологиялық және экономикалық маңызын оқып білу.

- пәнді оқу нәтижесінде студенттер құстардың жүйелік, морфологиялық және физиологиялық ерекшеліктерін және кұстардың табиғи жіктелуінің негізгі принциптерін;

- кұстар сыныбын, тобырын, тұқымдастарын, туыстарын және түрлерін анықтау тәсілдерін;

- құстар сыныбының жалпы сипаттамасын, олардың үқсастық және ерекшелік белгілерін; қоршаған ортаға, қоректенуге және жылдық айналымдарының маусымдық құбылыстарына бейімделуіне байланысты құстардың негізгі экологиялық топтарын;

- құстардың мінез-құлқын, биологиясын және экологиясын білуі керек.

Пәнді оку нәтижесінде студенттер:

- анықтауыш кітаптарды пайдалануды және коллекциялық деректер бойынша кұстар сыныбын, тобырын, тұқымдастарын, туыстарын, түрі мен түршелерін анықтауды;

- табиғи жағдайда құстарға бақылау жүргізуді және оны іс жүзінде өз қызметіне пайдалануды; ауланатын құстардың мелшерін анықтауды;

- өсіру, биотехникалық және шаруашылық шараларын сауатты жасауды игеруі керек.

1.6. Курстың пререквизиті:

««Орнитология» пәнін меңгеру үшін студент мектеп курсындағы «Биология» пәнін, «Жануарлар систематикасы», «Зоология», пәндерін білуі қажет.

1.7. Курстың постреквизиті:

«Орнитология» пәнін меңгере отырып, болашақта бірнеше пәнге қолдана алады: «Аңшылық жануарларды есепке алу», «Аңдар мен құстарды аулау техникасы», «Биотехния және жабайы аң мен құс өсіру» «Кәсіптік аңдар мен құстардың биологиясы», «Аңшылықты ұйымдастыру».
2 ПӘННІҢ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ САБАҚТАР ТҮРЛЕРІ БОЙЫНША БӨЛІНУІ

№ п/п	Тақырыптың атауы	Сағат саны
		Д		ТӘЖ		СОӨЖ		СӨЖ	Әдебиеттер
1	2	3		4		5		6	7
1 модуль Құстар систематикасы
1 блок Құстардың жалпы сипаттамасы
1	Кіріспе. Орнитология – құстар туралы ғылым	1	1		2					1,2,4,5,6
2	Құстар систематикасы. Олардың шығу тегі мен эволюциясы.	1	2		2					1,2,4,5,6
3	Құстар класының жалпы сипаттамасы	1	2		3		10			1,2,4,5,6
	2 блок Құстардың экологиялық ерекшеліктері
6	Құстардың географиялық таралуы және саны	1	2		2		10			1,2,4,5,6
7	Құстардың экологиялық ерекшеліктері. Қозғалу түрлері.	2	2							1,2,4,5,6
2 модуль. Құстардың физиологиясы
1 блок. Құстардың қоректенуі мен зат алмасуы
8	Құстардың қоректенуі	1	3		3					1,2,4,5,6
1 МБ
9	Тыныс алу және газ алмасуы. Тұз және су алмасуы	1	1		2		10			1,2,4,5,6
2 блок. Құстар өміріндегі мезгілдік құбылыстар
10	Құстардың көбеюі	2	2		3		17,5			1,2,4,5,6
11	Құстардың миграциясы. Түлеу	2	2		2		10			1,2,4,5,6
	3 модуль. Құстардың маңызы
	1 блок. Құстардың практикалық маңызы
13	Құстардың практикалық маңызы.	1	1		2					1,2,4,5,6
2 блок. Құстар класына жүйелік шолу
14	Қазтәрізділер отряды.	1	6							1,2,4,5,6
15	Тауықтәрізділер отряды.	1	6							1,2,4,5,6
	МБ 2
Барлығы		15	30		22,5		67,5

3. 
   Пәнді оқу бойынша әдістемелік нұсқаулар
   

Зерханалық сабақтардың қысқаша мазмұны.

1 тақырып. Орнитологияның зерттеу әдістері (1 сағат).

Мақсаты: Орнитологияның негізгі әдістерін қарастыру, олардың әдістемелерін зерттеу. Бүгінгі таңда елімізде кеңінен қолданылатын заманауи әдістер. Орнитологияның даму тарихы.

Мақсаты: Құстардың шығу тегін анықтайтын әдістемелер. Құстар жайлы палеонтологиялық деректер. Көнеқұстар, олардың қазба қалдықтары. Әртүрлі геологиялық кезендердегі пайда болған ұстар тобы.

Мақсаты: Құстардың ішкі құрылысын зерттеп, олардың ерекшеліктерімен танысу. Басқа омыртқалы жануарлардан айырмашылығы. Ұшуға байланысты құстар ағзасында жүрген өзгерістер. Асқорыту, тыныс алу, қан айналым, жүйке жүйелерімен танысу, олардың құстарға тән ерекшеліктері.

Мақсаты: Қазақстан жерінде негізгі орнитологиялық территориялармен танысу. Негізгі орнитологиялық территориялар жайлы түсінік. Еліміздегі құстардың миграция барысында жаппай жиналатын аудандар. Су құстарының түлеуге жиналатын ірі көлдер мен өзендер. Таулы аймақтардың құстар өтетін асулар. Миграция барысында құстарды зерттейтін орнитологиялық станциялар. Құстарға белгілер салу әдісі, белгіленген құстарды тіркеу үрдісі.

Мақсаты: құстардың қимыл-қозғалыс ерекшеліктерін зерттеу. Құстарға тән қимыл-қозғалыс: ұшу, жүзу, сүңгу, құрлықта жүру. Ұшудың түлері, белсеңді қанат қағып ұшатын құстар тобы. Қалықтап ұшатын құстар. Су құстары. Сүңгитін құстар, олардың арнайы бейімделуі. Ұшу қабілетінен айырылған құстар.

Мақсаты: құстардың қоректену ерекшелігі. Қоректену бойынша құстарды жіктеу. Құстардың асқорыту үрдісі, басқа жануарлар топтарымен салыстырғандағы өзгерістер. Қоректерді тиімді пайдалану. Балапандарын қоректендіру. Жыл мезгілдеріне байланысты қоректердің өзгеруі. Қоректердің кең спектрлерін пайдалану. Аз көлемдегі қоректердің пайдалануы. Миграция кезіндегі құстардың қоректенуі.

Мақсаты: құстардың тыныс алу жүйесінің ерекшеліктері. Ауа қаптарының құрылысы. Қонақтап отырғанда және ұшу кезіндегі тыныс алу. Қосарлана тыныс алуа принципінің Шмидт-Нильсен бойынша қарастыру. Суға сүңгитін құстардың тыныс алу процесі.

Мақсаты: Жұмыртқаның құрылысын зерттеу. Құстардың көбеюі. Көбею кезеңіндегі ойнақтары. Ұя салу, ұялардың түрлері, ағаш-бұта арасына салынатын ұялар, жерге ұялайтын құстар, ін қазатын немесе кемірушілер індеріне жұмыртқа салатын құстар. Басқа құстар ұяларын тартып алатын түрлер. Ұялық паразитизм. Балапан басу мерзімі. Жұмыртқа саны. Балапандардың түрлері: ширақ және қызыл-шақа балапандар.

Мақсаты: Құстардың миграцияларын зерттеу. Миграцияның пайда болу жайлы гипотезалар. Құстардың кеңістіктегі бағытты табу қасиеттері. Олардың навигациясын зерттеу әдістемелері. Жергілікті қоныс аудару, қыс мезгілінде жылы жаққа қарай ұшып кету, көбею кезеңінен соң жүретін мезгілдік қоныс аудару.

Мақсаты: құстардың практикалық маңызын зерттеу. Құстардың авиация, медицина, аңшылық салаларымен байланысы. Құстардан алынатын өнім. Құстардың әртүрлі ауруларды тарату жайлы оқу. Құстарды қолға үйрету. Үй құстардың тұқымдары, олардың жабайы арғы тектері.

Мақсаты: Үйректер тұқымдасына жататын құстар түрлерін анықтау. Үйректердің систематикасы, оларға тән белгілер. Қаздар, қарашақаздар, аққулар, шүрегей үйректер. Үйректердің өзен және сүңгуір түрлеріне бөлінуі. Елімізде кездесетін үйректұқымдасты құстар түрлері, олардың аңшылықтағы маңызы.

Мақсаты: Жыртқыш құстардың түрлерін анықтау. Жыртқыш құстардың систематикасы. Жыртқыштардың жіктелуі сұңқартәрізді құстар мен қаршыға тәрізді құстар. Жыртқыш құстардың еліміздің Қызыл кітабына енген түрлері. Жыртқыш құстардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Кемірушілермен қоректенетін құстар. Жыртқыш құстардың санитарлық маңызы.

Мақсаты: тауық тәрізді құстардың түрлерін анықтау. Тауықтәрізділердің систематикасы. Құрлар тұқымдасына жататын түрлер, олардың биологиялық және экологиялық ерекешліктері. Қырғауыл тұқымдасына жататын құстар түрлері, олардың ерекешеліктері. Тауықтәрізді құстардың маңызы. Тауықтәрізді құстарды қолға үйрету, қолда ұстау тарихы.

Мақсаты: Шағалалар мен балшықшы құстар түрлерін анықтау. Шағала тұқымдасының алуантүрлілігі. Елімізде кезедесетін шағала түрлері, олардың биологиялық ерекшеліктері. Реликті шағала. Балшықшы құстар. Олардың аңшылық шаруашылықтарындағы маңызы. Қазақстанда мекендейтін юалшықшы құстар, Қызыл кітапқа кірген түрлері.

Мақсаты: Көгершіндер отрядының өкілдерін анықтау. Еліміздің территориясында кездесетін кептер түрлері. Дыркептер. Көгершіндердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Қолға үйретілген кептер түрлері. Пошта көгершіндері. Олардың құстар навигациясын зерттеудегу маңызы.

Мақсаты: Торғай тәрізді құстарды анықтау. Торғай тәрізді құстардың алуантүрлілігі, олардың систематикасы. Қарға тұқымдасы. Қарғаларға жататын құстардың ерекшеліктері. Қарғалардың құс шаруашылығында, аңшылық шаруашылықтарына тигізетін зияны.

Қатысу: дәрiс, зертханалық сабақтарға мiндеттi түрде қатынасу керек. Егерде қандайда болмасын себептермен сiз оларға қатынаса алмасаңыз, онда барлық меңгере алмаған материалға жауапкер боласыз.

Үй жұмысы: Үй жұмысы міндетті түрде орындалып, әр апта сайын сабақтың сонында тапсырылуы тиіс. Үй тапсырмасы өткен материалды бекіту үшін арнайы әзірленген.

Мiнез – құлық: Студент ар кодексiн: мiнез-құлық этикасын сақтауы керек. Сабаққа кешiгу кешiрiлмейтiн қылық. Сабақ үстiнде оқу тәртiбiн жиi бұзушылар дәрiсханадан шығарылып жiберiледi, немесе бүкiл курс бойынша «қанағаттанарлықсыз» бағамен жазаланады.

Бақылау тапсырмалары. Олар сөзсiз орындалып, белгiленген мерзiмде тапсырылуы қажет. Кешiгiп орындалған жұмыстардың бағасы өзiнен - өзi төмен болады.

Межелiк бағалау: Межелiк бағалаудың қортындысы сабақ қатысуы мен үлгерiмiне, студенттердiң белгiленген мерзiмге өз бетiмен жұмыс орындауына, сабақта ауызша немесе жазбаша түрде берген жауабына, межелiк бақылау қортындысына байланысты қойылады. Көшiрiп алу және бiреудiң шығармасын толық немесе жарым-жартылай өз атымен ұрлап пайдалану: Қандай да болмасын көшiрiп алу немесе бiреудiң шығармасын толық, не жарым-жартылай өз атымен ұрлап пайдалану (басқа студенттерден дайын тапсырма және шешiмдер көшiрмесiн пайдалану) дәрiсханадан шығарумен тоқтатылады немесе «қанағаттанарлықсыз» бағамен жазаланады. Ұрлап пайдалану мен алдауды болғызбау керек.

Ұялы телофон: Сабақ үстiнде оны үзiп тастау, немесе ұялы телефонмен байланысты болғызбау керек.

Бағалау. Емтихан: Қортынды емтихан барлық студенттер емтихан беруге рұқсат етiлгеннен кейiн емтихан сұрақтары жазылған ауызша, не тест арқылы өткiзiледi. Қорытындысы бойынша бағалау баллдары қойылады. Емтихан кезінде дәріс дәптерді және кез келген кітапарды қолданылуға тыйым салынады.

“Орнитология” пәні бойынша студенттердің білімін бақылау келесідей формаларда іске асырылады:

- Күнделікті (ағымдағы) бақылау, тыңдау, өздік жұмыс талдау, ауызша сұрау;

- Межелік бақылау: екі межелік бақылау жасалады, мұнда жазбаша бақылау жұмысы немесе тестілерге жауап беріледі;

- Қорытынды бақылау: ауызша емтихан

Идеальді студент :

1. Барлық сабаққа қатысу 1 аптадан 7 аптаға дейін -30 балл, 8 аптадан 15 аптаға дейін -30 балл. Семестр бойынша -60 балл

2. Зертханалық және тәжірибелік сабақта жұмыс жасау: 1 аптадан 6 аптаға дейін – 16 балл, 8 аптадан 14 аптаға дейін – 15 балл, 7 және 15 апталар рубеждік бақылау - 60 балл. Бірінші аттестацияға дейін студент 300 балл алу керек, екінші аттестацияға дейін – 300 балл. Жалпы семестр бойынша - 600 балл. Емтихан- 400 балл.

3. СОӨЖ жұмыс жасау 1 аптадан 6 аптаға дейін - 7 балл, 8 аптадан 14 аптаға дейін – 5 балл. Бірінші аттестацияға дейін студент - 42 балл алу керек, екінші аттестацияға дейін – 35 баллов. Семестр бойынша - 77 балл.

4. СӨЖ семестр бойынша -142 балл

«Орнитология» пәні бойынша студенттердің білімін бақылау келесідей формаларда іске асырылады:

7.1. Негізгі

7.1.1. Б.Е. Есжанов, С.С. Көбегенова, С.Т. Нұртазин. Орнитология. – Алматы, «Дәуір», 2011

7.1.2. Ильичев В.Д. Карташев Н.Н. Шилов И.А. Общая орнитология. - М.: Высшая школа, 1982.

7.1.3. Карташев Н.Н. Систематика птиц. – М., 1974.

7.1.4. Михеев А.В. Биология птиц. М., 1962.

7.1.5. «Птицы Советского Союза», Том 1-5, под редакцией Дементьева Г.П., и Гладкова Н.А. «Советская наука» М. 1951г.

7.1.6. Долгушин И.А. «Птицы Казахстана» Том I-V , Издательство АН КазССР. Алма-Ата 1960г.

7.1.7. Иванов А.И., Штегман Б.К. «Краткий определитель птиц СССР» Ленинград «Наука» 1978 г.

7.2. Қосымша әдебиеттер

7.2.1. Колосов А.М., Михеев А.В., Лавров Н.П. «Биология промыслово-охотничьих птиц СССР» Москва «Высшая школа » 1983г

7.2.2. Кузьмина М.А. «Тетеревиные и фазановые СССР» Алма-Ата 1977г.

7.2.3. «Птицы» С введением Уилсона. Под редакцией Степаняна и Хаютина. Москва « Мир» 1983г.

7.2.4. «Охотничьи птицы Казахстана» Издательство АН КазССР Алма-Ата 1969г