Пікіржазған химия ғылымдарының докторы, профессор С. М. Тәжібаева
жүктеу/скачать 3,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2.3.Иістендіргіштер
Син те ти ка лық жу ғыш құ рал дар ға бел гі лі бір иіс бе ру үшін олар дың ком по зи цияла ры на ен гі зі ле тін хош иіс ті зат тар, эфир май ла ры, әр түр лі экс тракт тар мен олар дың қос па ла ры жә не син- те ти ка лық зат тар ды иіс тен дір гіш тер (аро ма ти за тор лар) не ме се пар фюм ді жұ пар лар (от душ ка) деп атай ды. Жұ пар лар көп те ген өсім дік тер де (гүл дер де, жа пы рақ тар да, же міс тер де, кей де ағаш- тар да) бо ла ты ны бел гі лі. Әдет те олар эфир май ла ры деп ата ла ды. Бі рақ олар дың кей бі реуі ға на хи миялық та би ға ты бой ын ша күр- де лі эфир лер ге жа та ды. Хи миялық та би ға ты на қа рай эфир май ла ры ре тін де жо ғар ғы альде гид тер, спирт тер, тер пен дер бо луы мүм кін. Тер пен дер дің ішін де ли мо нен ді – ли мон қа бы ғы нан алы на тын эфир майы ның ма ңыз ды ком по нен тін атап өту ге бо ла ды. Өсім дік тер ден эфир май ла рын не гіз гі үш жол мен: ор га ни ка- лық еріт кіш тер мен өсім дік тер ден экст рак ция лау, су буы мен ай- дау, эфир май ла рын қат ты май мен экст рак ция лау ар қы лы ала- ды. Көп те ген син те ти ка лық иіс тен дір гіш тер ді алу үшін ши кі зат ре тін де пи нен – жи ви ца ски пи да ры ның не гіз гі құ рам дас бө лі гі алы на ды, ол қыл қан жа пы рақ ты лар дың иісі не ие. 2.4.Фосфаттар 35 Бұр шық ты жал быз майы ның құ ра мын да қа зір гі таң да син те- ти ка лық жол мен алы на тын мен тол бар. Бә ден (анис), қа лам пыр, ла ван да, шыр ша май ла ры бел гі лі. Зи ре майы са бын дар ды, ал шыр ша майы ван на пре па рат та рын иіс тен ді ру үшін қол да ны ла- ды. Әдет те аро ма ти за тор лар дың қос па ла рын пай да ла на ды. Көп те ген бел гі лі жұ пар лар күр де лі эфир лер кла сы на жа та ды. Олар та би ғат та ке ңі нен та рал ған жә не же міс тер ден тро пи ка лық ор хи дея лар ға дейін әр түр лі иіс тер ді бе ре ді. Мы са лы, изо бу ти л- а це тат, изоа мил ва ле рианат күш ті же міс иіс те рі не, изоами ла це тат ал мұ рт тың иісі не, пен тил бен зоат пен изо пен тил бен зоат бе де мен амб ра ның иісі не ие. Күр де лі эфир лер ді эте ри фи ка ция реак циясы бой ын ша спирт- тер мен кар бон қыш қыл да ры нан оңай син тез деуге бо ла ды. Про- цес тің ка та ли за тор ла ры – кү кірт қыш қы лы (мо но гид рат), кон- цент рлі тұз қыш қы лы, су сыз хлор лы цинк. Ка та ли за тор мен су- сыз дан дыр ғыш зат ре тін де кө бі не се кү кірт қыш қы лы қол да ны- ла ды. Егер бас тап қы реагент тер не ме се реак ция өнім де рі кү кірт қыш қы лы ның әсе рі нен ыды райт ын бол са (реак циялық мас са ның қа раюы мен жа ғым сыз иіс тің пай да бо луы), тұз қыш қы лы мен цинк хло ри дін пай да ла на ды. Мы са лы, изоа мил ва ле рианат ты кү- кірт қыш қы лы ның қа ты су ын да син тез дей ді: CH 3 -(CH 2 ) n -COOH + C 5 H 11 OH CH 3 -(CH 2 ) n -COOC 5 H 11. Эте ри фи ка ция реак циясы қайт ым ды, оның ка та ли зі нің қыш- қыл ды ме ха низ мі бел гі лі. Син тез ке зін де реак ция өні мі нің шы- ғы мын кө бейту үшін бар лық жағ дай жа са ла ды: спирт ар тық мөл- шер де алы нып, қо сым ша өнім – су реак циялық мас са дан үне мі шы ға ры лып оты ра ды. Күр де лі эфир лер син те зін азеот роп тық тә- сіл мен жүр гіз ген қо лай лы. Иіс тен дір гіш тер СЖҚ құ ра мы на тех но ло гиялық про цес тің соң ғы са ты ла рын да ен гі зі ле ді. жүктеу/скачать 3,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|