Пі­кір­жаз­ған химия ғылымдарының докторы, профессор С. М. Тәжібаева

2.­Син­тетика­лық­жу­ғыш­құ­рал­дардағы­ак­тив­ті­қос­па­лар­дың­қасиеттері­...
42
мм; үйме лі ты ғыз ды ғы – 730-850 кг/м
3
; ак тив ті от те гі нің мөл ше-
рі – 10,4±0,3 % (мас.).
Пер бо рат пе рок сид ті қо сы лыс тар ға жа та ды, олар мо ле ку ла-
ның құ ра мын да ғы пе рок со топ тың – от тек ті кө пір ше нің (-О-О-) 
бо луымен си пат та ла ды. Нат рий пер бо ра ты цикл дік құ ры лым-
дағы шы найы пе рок сид тік қо сы лыс бо лып та бы ла ды: 
Нат рий пер бо ра ты ның мо но гид ра ты тет ра гид рат қа қа ра ған-
да тұ рақ ты жә не оның құ ра мы на 7,5 % ак тив ті от те гі кі ре ді, ал 
тет ра гид рат та 10,38 % ак тив ті от те гі бар. Құ ры лым да ғы ак тив ті 
от те гі бай ла ныс та ры ның бе рік ті гі сақ тау ке зін де гі пер бо рат тың 
жо ға ры тұ рақ ты лы ғын қам ти ды. 
СЖҚ ком по зи циясы на нат рий пер бо ра тын ма та лар ды ағар ту 
үшін ен гі зе ді. Ол лас тар ды то тық ты рып ыды ра та ды. Нат рий пер-
бо ра ты ның ағар ту қа бі ле ті оның су лы ері тін ді лер де гі гид ро ли зі-
нің нә ти же сін де су тек пе рок си ді нің бө лі нуіне, әрі қа рай күш ті то-
тық тыр ғыш қа сиет ке ие атом дық от те гі нің тү зі луіне бай ла ныс ты:
NaBO
2
.
H
2
O
2
.
3H
2
O → Na
+ 
+ BO
2
­
+ H
2
O
2
+ 3H
2
O;
H
2
O
2 
→ H
+
+ HOO
­
;
HOO
­ 
→ HO
­
+ O.
10,38 % ак тив ті от те гі бар қат ты пер бо рат ты су да еріт кен де 
су тек пе рок си ді нің ері тін ді сін тү зе ді. Нат рий пер бо ра ты ның су-
да ғы ері тін ді сі мен мақ та, зы ғыр, жүн ма та ла рын жә не жа сан ды 
тал шық тар дан алын ған ма та лар ды ағар та ды. Пер бо рат пен ағар ту дың 
нә ти же сін де ма та лар қа ра пай ым са бын мен не ме се тек қа на БАЗ-
дар мен жуу ар қы лы қол жет кі зе ала майт ын бал ғын дық қа ие бо ла ды. 

2.8.­Химиялық­ағартқыштар
43
Ағар ту дың са па сы төрт фак тор мен: пер бо рат тың кон цент ра - 
циясы мен, ері тін ді нің тем пе ра ту ра сы мен, рН көр сет кі ші мен, ағар- 
ту уақы ты мен анық та ла ды. Бел гі лі ша ма ға дейін тем пе ра ту ра мен 
кон цент ра цияның ар туы ағар ту ды жыл дам да та ды: мак си мал ды 
тиім ді лік 90
о
С мен рН=9,0-9,5 ша ма ла рын да орын ала ды. Пер бо-
рат ты тө мен тем пе ра ту ра лар да қол да ну үшін ері тін ді лер де гі пе-
рок сид ті қо сы лыс тар мен одан да бел сен ді қо сым ша қо сы лыс тар 
тү зе ала тын ак тив тен дір гіш қос па лар ды ен гі зу ке рек. Шет ел дер-
де тет рааце ти лэ ти лен диа мин мен пен тааце та тг лю ко за де ген ак-
ти ва тор лар кең қол да ны ла ды. Нат рий пер бо ра ты ның ыды рауын 
баяула та тын қо сы лыс тар ар қы лы оны тұ рақ тан ды ра ды, нә ти же-
сін де ері тін ді де гі ак тив ті от те гі нің жет кі лік ті кон цент ра циясы 
қам та ма сыз еті ле ді. Осы мақ сат та три лон Б комп лекс түз гі шін 
жиі пай да ла на ды. 
Нат рий пер бо ра ты ның тер мия лық тұ рақ сыз ды ғын ес ке ре оты-
рып, оны СЖҚ-ға кеп тір гіш мұ на ра дан кейін қо са ды не ме се ұн-
тақ тың ыл ғал бөл шек те рі не бүр ку үшін мұ на ра ның тө мен гі жа-
ғы на ен гі зе ді. Экс пе ри ме нт тік тә жі ри бе лер көр сет кен дей, нат рий 
пер бо ра ты ның СЖҚ ұн та ғы мен 70
о
С-де 30 ми нут не ме се 90
о
С-де 
15 ми нут кон так ті леу нә ти же сін де 98,5 % (мас.), 90
о
С-де 30 ми-
нут кон так ті леу нә ти же сін де 95,3 % (мас.) от те гі сақ та ла ды. Нат-
рий пер бо ра ты ұн тақ жә не гра ну ла күйін де өн ді рі ле ді.
ХХ ға сыр дың 90-жыл да ры пер бо рат тың аз биоыды ра ғыш ты-
ғы на бай ла ныс ты оның өн ді рі луі тоқ та тыл ды деу ге бо ла ды. Осы 
жағ дайда кей бір өнер кә сіп орын да ры құ ра мын да 26 % су тек пе-
рок си ді бар нат рий пер ка бо на ты құр ғақ ағарт қы шын қол да на 
бас та ды.
Нат рий пер кар бо на ты
(Na
2
C
2
O
6
) – бос күй де кез дес пейт ін пе-
рок со ди кар бон жә не пе рок со мо но кар бон қыш қыл да ры ның тұ зы. 
Пер кар бо нат анионы ның C
2
O
6
2- 
құ ры лым дық фор му ла сы ор та-
сим мет риялық (пла нар лық) фор ма ға ие:
Пе рок со кар бо нат тар дың екі тү рі бар: Na
2
CO
4
, NaHCO
4
, Na
2
C
2
O
6
жа та тын пе рок со кар бон қыш қыл да ры ның тұз да ры (на ғыз пер-
кар бо нат тар) жә не су тек ті бай ла ныс ар қы лы су тек пе рок си ді нің 
О С О О С О
О О

2.­Син­тетика­лық­жу­ғыш­құ­рал­дардағы­ак­тив­ті­қос­па­лар­дың­қасиеттері­...
44
нат рий кар бо нат қа қо сы лу нә ти же сін де тү зіл ген Na
2
CO
3
.
1,5H
2
O
2
.
H
2
O тип тес соль ваттал ған тұз дар. 
На ғыз пер кар бо нат тар су да жақ сы еріп су тек пе рок си ді нің бө-
лі нуімен оңай гид ро лиз де не ді: 
Na
2
C
2
O
6
+ H
2
O 
→ NaHCO
3
+ NaHCO
4
;
NaHCO
4
+ H
2
O → NaOH + H
2
CO
4
;
H
2
CO
4
→ H
2
O
2
+ CO
2
.
Соль ваттал ған пер кар бо нат тар су да ері ген кез де су тек пе рок-
си дін бө ліп ион дар ға дис со ци ацияла на ды: 
Na
2
CO
3
.
1,5H
2
O
2
+ H
2
O → 2NaOH + HCO
3
­
+ H
2
O
2
.
Нат рий пер кар бо на ты ның ыды рауына су мен ауыс па лы ме талл 
(әсі ре се те мір) ион да ры ка та ли ти ка лық әсер көр се те ді. Ме талл 
ион да рын бел сен ді лі гі тө мен қо сы лыс тар ға бай ла ныс ты ра тын 
комп лекс тү зу ші лер дің қа ты сын да пер кар бо нат тың тұ рақ ты лы-
ғы ар та ды. Син те ти ка лық жу ғыш құ рал дар да маг ний суль фа тын 
три лон Б комп лекс түз гіш пен үй лес ті ре оты рып, пер кар бо нат ты 
тұ рақ тан ды ра ды. 
Өнер кә сіп тік пер кар бо нат (Na
2
CO
3
.
1,5H
2
O
2
.
H
2
O) – ақ түс ті крис- 
тал ды ұн тақ; мо ле ку ла лық мас са сы – 157,01; ты ғыз ды ғы – 2240 
кг/м
3
; ак тив ті от те гі нің мөл ше рі – 14 % (мас.); 0,2 мм өл шем де гі 
гра ну ла лар дың өл шем де рі –
ке мін де 85 % (мас.).
Нат рий ги пох ло ри ті
(NaClO) – HСlO хлор лы лау қыш қы лы-
ның тұ зы, нат рий ги пох ло ри ті мен хлор лы лау қыш қы лы тұ рақ-
сыз қо сы лыс тар бо лып та бы ла ды. 
Су лы ері тін ді лер де нат рий ги пох ло ри ті, ал ды мен, Na
+
жә не 
СlO
-
ион да ры на дис со ци ацияла нып, одан кейін не ак тив ті от те гі-
нің, не ак тив ті хлор дың бө лі нуімен ыды рай ды:
ClO
-
+ H
2
O → HCl + OH
­
+ O;
2ClO
­ 
→ 2Cl
­
+ O
2
;
ClO
-
+ Cl
-
+ H
2
O → 2OH
­
+ Cl
2
.

45
2.9.­Химиялық­ағартқыштардың­активаторлары
Бө лі не тін ак тив ті хлор мен от те гі нің ар қа сын да хлор лы лау 
қыш қы лы ның тұз да ры күш ті то тық тыр ғыш бо лып та бы ла ды, сон- 
ды қтан цел лю ло за, қа ғаз, ма та лар ды ағар ту үшін пай да ла ны ла ды. 
Қа нық па ған ор га ни ка лық қо сы лыс тар ги пох ло рит тер мен СО
2
бө лі нуімен (от тек ті ыды рау бой ын ша) жә не хлор гид рид тер дің 
тү зі луімен (хлор лы ыды рау бой ын ша) әре кет те се ді. Қыш қыл ор-
та да ги пох ло рит тер ак тив ті хлор, ал сіл ті лі ор та да те мір, ни кель, 
мыс, т.б. ме тал дар дың қа ты су ын да ак тив ті от те гін бө ле ді. 
Кей де ор га ни ка лық ағарт қыш тар ды қол да на ды, мы са лы, хлор-
п
-то лу ол суль фо на мид ті (хло ра мин) не ме се хло ри зо циа нур қыш-
қы лы мен оның тұз да рын (хло ри нол). 

жүктеу/скачать 3,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: