­Нат­рий­по­ли­фос­фат­та­рын­алу

5.­Син­тетика­лық­жу­ғыш­құ­рал­дар­дың­не­гіз­гі­бел­сенді­ком­по­нен­тте­рін­алу
102
Әрі қа рай фос фор қыш қы лы мен ері мейт ін каль ций суль фа-
тын сү зу ар қы лы бө ле ді.
Тер мия лық әдіс те фос фор ды де ка ок сид ке дейін жа ғып:
4P + 5O
2
= P
4
O
10
алын ған өнім ді гид рат тай ды:
P
4
O
10
+ 6H
2
O = 4H
3
PO
4
.
Осы жол мен алын ған қыш қыл дың та за лы ғы мен кон цет ра-
циясы жо ға ры бо ла ды.
Өнер кә сіп те по ли фос фат тар ды фос фор қыш қы лын сіл ті мен 
не ме се со да мен бейтарап тау ар қы лы ала ды. Ал ды мен, экст рак-
ция лық тә сіл мен алын ған фос фор қыш қы лын Na
2
O жә не P
2
O
5
қа-
ты на сы 5:3 бо ла тын ері тін ді тү зіл ген ше со да мен бейтарап тайды:
3H
3
PO
4
+ 2,5Na
2
CO
3
+ nH
2
O
= 
= 2Na
2
HPO
4
+ NaH
2
PO
4
+ (n+2,5)H
2
O +2,5CO
2
.
Ері тін ді ні бу лан ды рып, қал ды ғын нат рий дің гид ро- жә не
ди фос фат та ры нан тұ ра тын су сыз қос па сы алын ған ша кеп ті ре-
ді. Әрі қа рай тұз дар қос па сын 300-400
о
С тем пе ра ту ра да өр те гіш 
пеш тер де су сыз дан ды ра ды:
2Na
2
HPO
4
+ NaH
2
PO
4
= Na
4
P
2
O
7
+ NaPO
3
+ 2H
2
O.
Осы пеш тер де сол тем пе ра ту ра лар да нат рий ди фос фа ты мен 
ме та фос фа ты бір-бі рі мен әре кет те сіп, нат рий три по ли фос фа ты 
тү зі ле ді:
Na
4
P
2
O
7
+ NaPO
3
= Na
5
P
3
O
10
.
Өнім ара лас тыр ғыш қон дыр ғы мен жаб дық тал ған ай нал ма лы 
пеш тер де 250-400
о
С-де кеп ті рі ле ді.
Тер мия лық тә сіл мен алын ған фос фор қыш қы лын (51-58 % 
(мас.) P
2
O
5
) рН=8,8-9,0 бол ған ша каль ци лен ген со да мен бейтарап-
тайды, одан кейін СО
2
-ні жою үшін ері тін ді ні қай на та ды, Na
2
HPO
4 

5.2.­Нат­рий­по­ли­фос­фат­та­рын­алу
103
кон цент ра циясын 48-50 % (мас.) бол ған ша бу лан ды рып, ыл ғал-
ды ғы 10-12 % бо ла тын қос па тү зіл ген ше құр ғақ зат тың 3-4 сал-
мақ тық бө лі гі мен ара лас ты ра ды. Қос па ны жа ну ке зін де бө лі не тін 
газ дар мен 300-400
о
С-ге дейін қыз ды рыл ған кеп тір гіш ба ра бан да 
кеп ті ре ді. 
Өл шем де рі 10 мм-ге дейін гі бөл шек тер ді суы тып ұсақ тайды. 
Су сыз нат рий ди фос фа ты құ ра мы на 52-53,5 % (мас.) P
2
O
5
, сон-
дай-ақ 50,5-52 % (мас.) ди-фор ма да (Na
4
P
2
O
7
) жә не 40,9 % (мас.) 
ме та-фор ма да (NaPO
3
). Әрі қа рай де гид рат та ған да нат рий три по-
ли фос фа ты тү зі ле ді. 
Фос фор қыш қы лын сіл ті мен бейтарап тау нә ти же сін де нат рий 
мо но гид ро фос фат та ры мен ди гид ро фос фат та ры алы на ды:
3H
3
PO
4
+ 5NaOH = 2Na
2
HPO
4
+ NaH
2
PO
4
+ 2H
2
O.
Тұз дар дың су лы сус пен зиясын то заң дат қыш кеп тір гіш те кеп-
ті ріп, алын ған ұн тақ тә різ ді өнім ді каль ци леу пе ші не жі бе ре ді. 
Мұн да жо ға ры тем пе ра ту ра лар да нат рий три по ли фос фа ты ның 
тү зі луімен фос фор тұз да ры ның де гид ра та циясы жү ре ді:
2Na
2
HPO
4
+ NaH
2
PO
4
= Na
5
P
3
O
10
+ H
2
O.
Не гіз гі реак циямен қа тар де гид ра та ция про це сін де ме та- жә не 
ди фос фат тар дың тү зі луімен қо сым ша реак циялар да жү ре ді:
2Na
2
HPO
4
= Na
4
P
2
O
7
+ H
2
O;
3NaH
2
PO
4
= 3NaPO
3
+ 3H
2
O.
Соң ғы дай ын өнім 92-95 % (мас.) нат рий три по ли фос фа ты нан 
тұ ра ды, қал ға нын нат рий дің ди фос фа ты, три ме та фос фа ты жә не 
реак цияға түс пе ген бас тап қы ком по не нт тер құ рай ды. 
Нат рий три по ли фос фа ты ның жо ға ры үйме сал ма ғы на 85 %- 
дық фос фор қыш қы лы мен со да ның қос па сын бу лан ды ру ар қы-
лы же те ді. Құр ғақ қал дық ты ұсақ тап, каль ци на тор ға бе ре ді жә-
не су мен бүр кейді де 30 ми нут 400
о
С-ге дейін қыз ды ра ды. Осы 
жағ дайда тү зіл ген өнім нің үйме сал ма ғы 550 кг/м
3
ша ма сын
құ рай ды. Нат рий три по ли фос фа тын гра ну ла тү рін де алу үшін 
оны ай нал ма лы бо лат бі лік тер мен прес тейді. Гра ну ла лық өнім-

5.­Син­тетика­лық­жу­ғыш­құ­рал­дар­дың­не­гіз­гі­бел­сенді­ком­по­нен­тте­рін­алу
104
нен ірі фрак ция сын бө ліп алып, ұса ғын (≤ 0,5 мм) қайта прес теу ге 
жі бе ре ді. 
Нат рий три по ли фос фа ты ның әлем дік өн ді рі сі 1972 жыл ға дейін 
өсіп, одан кейін азая бас та ды. Се бе бі нат рий три по ли фос фа тының 
әсе рі нен су қой ма ла рын да ғы бал дыр лар дың кө бейіп өсуіне бай-
ла ныс ты СЖҚ құ ра мын да ғы осы өнім нің қол да ны луы шек тел ді.

жүктеу/скачать 3,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: