ПОӘК 042-18-16 41/03-2014 №1 басылым 2014 ж

Педагогикалық ұжымдағы әлеуметтік-психологиялық сипат топтың даму деңгейіне байланысты және әрбір мұғалімнің шығармашылығының өлшемін анықтайды. Педагогикалык ұжымның психологиялық климатына оның бірнеше жағының тиімді сабақтастығы тән, атап айтқанда:

• 
  мектеп әкімшілігінің басқару стилі;
  
• 
  еңбек ету жағдайы;
  
• 
  мұғалімдер - ұжым мүшелерінін әлеуметтік-психологиялыж сәйкестігі;
  
• 
  әлеуметтік - психологиялық мақсатты мұғалімнің жүзеге асыруы;
  
• 
  әкімшілік тарапынан жүзеге асырылатын әлеуметтік - психологиялық мақсат.
  

• 
  еңбек куанышы;
  
• 
  оптимизм;
  
• 
  сергектік;
  
• 
  қорғаныш сезімі;
  
• 
  қарым-қатынастағы қуаныш;
  
• 
  сенім;
  
• 
  сүйеніш сезімі.
  

Педагогикалық ұжымдағы іс-әрекет жетістігінің критерийлері:

• 
  окушылардың білімділігі;
  
• 
  окушылардың тәрбиелілігі;
  
• 
  педагогтардың кәсіби біліктілігі;
  
• 
  педагогикалық ұжымның туындаған міндеттерді жедел шешу қабілеттілігі;
  
• 
  педагогтардың жеке тұлғалық сапаларының жетілуі.
  

1. 
   Педагогикалық іс-әрекет дегеніміз не?
   
2. 
   Педагогикалық іскерлік дегеніміз не?
   
3. 
   Педагогикалық іс-әрекет стилдері қандай?
   
4. 
   Ұстаз мамандығына қойылатын педагогикалық-психологиялық талаптар қандай?
   

1. 
   Маркова А.К. психология труда учителя. – М.,1993.
   
2. 
   Митина Л.М. Учитель как личность и профессионал. – М.,1994.
   
3. 
   Петровский А.В. Новое педагогическое мышление. – М.,1989.
   
4. 
   Сламбекова Т.С. Педагогикалық психология. Оқу құралы. Семей, 2008
   

Жоспар:

1. 
   Қарым-қатынас – өзара әрекеттесу формасы ретінде
   
2. 
   Педагогикалық қарым-қатынастың ерекшеліктері
   
3. 
   Қарым-қатынас стилдері
   

• 
  Ынтымақтастық. Қарым –қатынаста орынды (рационалды) эмоционалды және еріктік өзара әсер етулер және индивидтердің өзара әрекеттері жүзеге асырылады және көңіл – күйдің, ойдың, көзқарастың жалпылығы қалыптасады,өзара түсінушілік туындайды,манера,әдет, мінез-құлық стилі меңгеріледі, топтық және ұжымдық іс-әрекетті сипаттайтын бірлік пен ынтымақтастық құрылады.
  
• 
  Қалыптастырушы. Қарым – қатынас жеке тұлғаның жағымды жағының ашылуы, санасының және өзіндік санасының қалыптасуы,оның дамуының стимуляторы, басқа адамдармен қарым-қатынасқа түсе отырып,өзіне басқалардың қатынасын саралай келе, адам өз бойында өзін-өзі жетілдіруге деген қажеттілікті байқайды және осы қажеттілікті өзін-өзі тәрбинлеу процесінде жүзеге асырады.
  
• 
  Дамытушы. Қарым – қатынаста байқалатын «жұқтырудың» әлеуметтік-психологиялық механизмі мен еліктеу, адам идеалындағы сапа, қасиеттерімен қоса бейнені қалыптастыруға ықпал етеді – бұл өзін –өзі дамытуға деген үлкен стимул!
  
• 
  Танымдық. Қарым – қатынас қоршаған ортаны тану мен түрлендіру,прцесі жүзеге асырылатын бірлескен шығармашылықтың формасы.
  
• 
  Мәліметтік. Қарым – қатынас мәлімет (дерек) көзі және ақпарат арнасы: қарым – қатынас процесінде (коммуникация) адам фактілерді, түсініктерді, идеяларды ғана емес, онда құнды қатынастар, қызығушылықтар , көңіл – күй, сезім де меңгеріліп, тасымалданады.
  
• 
  Ұйымдастырушылық. Қарым – қатынас – адамды тәрбиелеу үшін жағдай тудырады: тәрбие өнері ең алдымен – қарым – қатынас өнері деп педагогтар әділ пікір айтады, қарым – қатынаста жеке тұлғаның өзінің әлеуметтік рөлін, ұйымдастырушылық және серіктік сапаларын жүзеге асыруға деген ұмтылысы орындалады.
  

• 
  Нақты серікпен (партнер) қарым – қатынас
  

• 
  Тұлға аралық қарым – қатынас
  

• 
  Өкілдік қарым – қатынас;
  
• 
  Мәдени қарым – қатынас;
  

• 
  Топтағы қарым – қатынас:
  

• 
  Сағымдағы (иллюзиядағы) серікпен қарым – қатынас
  

• 
  Жануарлармен қарым – қатынас;
  
• 
  Затпен қарым – қатынас;
  

• 
  Ойдағы серікпен қарым – қатынас
  

• 
  Өзінің екінші «Мен» - імен қарым – қатынас;
  
• 
  Мифологиялық немесе көркем бейнемен қарым – қатынас:
  
• 
  Ақиқатта (болмыста) жоқ адам бейнесімен қарым – қатынас.
  

• 
  Қиялдағы серіктердің қарым – қатынасы (көркем персонаждар – квазисубъектілермен).
  

• 
  Қарым – қатынасқа түсушілер құрамы бойынша
  

• 
  Тұлғааралық – іскерлік және жеке тұлғалық қарым – қатынас
  

Өзара қатынас сипатына қарай:

• 
  Қызметтік;
  
• 
  Қызметтік – жолдастық;
  
• 
  Достық;
  

• 
  Жеке тұлғалық – топтық – іскерлік, Адам – Топ жүйесіндегі қарым – қатынас;
  

• 
  Қызметтік және қызметтік – жолдастық;
  
• 
  Жетекшінің ұжыммен,топпен қарым – қатынасы;
  

• 
  Топаралық – Топ – Топ жүйесіндегі іскерлік қарым – қатынас, екі немесе бірнеше қауымдастықтың контактісі.
  

• 
  Жақындасу деңгейі бойынша:
  

• 
  Тікелей – «бетпе – бет» қарым – қатынасқа түсу, әрбір қатысушының қарым – қатынастың барлық құралдарын қолдана отырып басқа адамдармен байланысқа түсуі және сол арада кері байланысқа түсу мүмкіндігі де.
  
• 
  Жанама – үшінші адам, немесе пошталық байланыс, техникалық құрал, зат, естелік т.б арқылы қарым – қатынастын жүзеге асуы.
  

• 
  Ұзақтығына байланысты:
  

• 
  Қысқа уақыттық;
  
• 
  Ұзақ уақыттық;
  

• 
  Аяқталуына байланысты:
  

• 
  Аяқталған;
  
• 
  Аяқталмаған.
  

• 
  Коммуникативті – қарым – қатынас субъектілерінің арасында мәлімет алмасу;
  
• 
  Интерактивті – жалпы өзара әрекет стратегиясын құру,факті, қатынастардың ғана емес әрекеттердің де алмасуы.
  
• 
  Перцептивті – серіктестік қарым – қатынаста бір-бірін қабыдауы, зерттеуі, түсінуі,бағалауы.
  

• 
  Вербальды (сөз)
  

• 
  Сыртқы;
  

• 
  Ауызша;
  
• 
  Монологты;
  
• 
  Диалогты;
  

• 
  Іштей
  

• 
  Вербальды емес
  

• 
  Кинетикалық (вербальды емес құралдардың көмегімен қарым – қатынасқа түсу,жест,мимика,пантомимика);
  
• 
  Параэкстралингвистикалық (қосымша мәліметті дауыс ырғағын өзгерту арқылы беру, диапазон, тондық өзгеріс);
  
• 
  Визуальдық (көз арқылы мәліметтік байланыс);
  
• 
  Проксемикалық (қарым – қатынасқа түсушілерді орналастыру, қарым – қатынастың уақыты);
  

• 
  Педагогикалық қарым – қатынас кең контексте «... оқушылардың мотивациясының дамуы мен оқу іс-әрекет шығармашылық сипаты үшін, мектеп оқушысы тұлғасының дұрыс қалыптасуы үшін ең жақсы жағдай жасайтын,оқытудың эмоциональдық қолайлы климатын қамтамасыз ететін,мұғалімнің (кеңірек алсақ – педагогикалық ұжымның) оқыту процесіндегі оқушылармен қарым-қатынасы» (А.А.Леонтьев).
  
• 
  Педагогикалық қарым – қатынас – оқыту мен тәрбиелеу мақсаты мен міндеттерінің жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін педагог пен оқушылардың өзара әрекетіндегі құралдар мен әдістер жиынтығы (Л.Д.Столяренко).
  

• 
  Контактілі;
  
• 
  Дистантты;
  
• 
  Ақпаратты;
  
• 
  Түрткі болу;
  
• 
  Координациялық;
  
• 
  Үйлестіруші өзара әрекеттесу.
  

• 
  Педагогикалық қарым-қатынас ерекшелігі
  

• 
  Педагогикалық қарым – қатынас бағыттылығы
  

• 
  Педагогикалық қарым – қатынас білім алушылардың өзара әрекеттесуінің өзінде олардың тұлғалық дамуы мақсатына бағытталған;
  
• 
  Педагогикалық жүйенің өзіне негіз болып табылатын, оқу білімдерін игеруді ұйымдастыруға және осы негізде шығармашылық іскерліктерді қалыптастыруға, демек игеру пәніне (меңгеру) бағытталған;
  
• 
  Білім алушыларға (олардың актуальды жағдайларына, дамудың болашақтағы бағыттары) бағытталған.
  

• 
  Педагогикалық қарым – қатынас субъектілердің 3 жақты бағыттылығы
  

• 
  Жеке тұлғалық;
  
• 
  Әлеуметтік;
  
• 
  Пәндік;
  

• 
  Оқыту (білім беру) функциясын жүзеге асыру
  

• 
  Педагогикалық қарым – қатынастың «Адам-Адам» типіне суреттелген адамдардың өзара әрекеттесу өзгешілігінің бейнеленуі;
  
• 
  Қарым –қатынасты жеңілдету және фасилитация функциялары (К.Роджерс). Мұғалім қарым – қатынас фасилитаторы, демек мұғалімнің оқушыға өзін және өз бойындағы жағымды (жақсы) қасиеттерін қөрсетуге көмектесуі.
  

• 
  Қарым – қатынас стилі адамдардың бір-бірімен өзара әрекеттесу тәсілдері мен құралдарының тұрақты формасы.
  
• 
  Оқытушының қарым – қатынас стилі
  

• 
  Оқушылардың ойлау процесіне зейін аударып, қалт еткен ойдың туындауы дереу қолдауды қажет етеді, кейде ойды байқадым деген белгінің өзі де жеткілікті;
  
• 
  Эмпатияның болуы – өзін оқушының орнына қоя білу ептілігі – оның іс-әрекеті мақсаттарын, түрткілерін және оның өзін түсіну,бұл белгілі бір дәрежеде оқушы іс-әрекетін болжауға,алдын ала басқаруға мүмкіндік береді;
  
• 
  Жақсылық тілеуші,оқушы жетістігіне әріптестің қызығушылығы позициясы;
  
• 
  Рефлексия – педагогикалық өз іс – әрекетін қатаң түрде үздіксіз талдау және оқу процесіне неғұрлым мол және жылдам түзетулер енгізу.
  

• 
  Педагогикалық қарым –қатынас оқудағы өзара әрекет формасы,педагог пен оқушының ынтымақтастығы;
  
• 
  Педагогикалық қарым – қатынас бір мезгілде оның үш жақты: коммуникативтік,интерактивтік және перцептивтік болуы;
  
• 
  Педагогикалық қарым – қатынас вербальдымен қатар басқа да тәсілдердің,яғни көркемдік,кинетикалық,символикалық тәсілдердің кең түрде көрінуі.
  

1. 
   Педагогикалық қарым-қатынас құралдары атаңыз.
   
2. 
   Педагогикалық қарым-қатынас ерекшеліктері.
   

1. 
   Кан-Калик В.А. Учителю о педагогическом общении. – М.,1987.
   
2. 
   Петровский А.В. Новое педагогическое мышление. – М.,1989.
   
3. 
   Сламбекова Т.С. Педагогикалық психология. Оқу құралы. Семей, 2008
   
4. 
   Столяренко Л.Д.Педагогическая психология для студентов вузов. Ростов-на-Дону, 2004
   
5. 
   Айсмантас Б.Б. Педагогическая психология. Схемы и тесты. Москва, ВЛАДОС, 2002
   

Жоспар:

1. 
   Сабаққа қойылатын талаптар жүйесі
   
2. 
   Сабақты талдау түрлері
   

Жалпы талаптардың ішінен,бүгінгі сабаққа сәйкестендірілген, жоғарғы сапаға жауап беретін мына талаптарды бөліп алуға болады:

• 
  Ғылымның жаңа жетістіктерін,озық педагогикалық тәжірибені қолдану,оқу-тәрбие процесінің заңдылықтарын негізге ала отырып сабақ өткізу.
  
• 
  Сабақ барысында барлық дидактикалық принциптер мен ережелерді іске асыру.
  
• 
  Бүрынғы біліммен байланыстыруда, жаңа білімді меңгеру де оқушылардың икем-қабілетін және қызығушылығын дамытуда, білім сапасын арттыру барысындағы тіректік ұғымдарға сілтеме жасау.
  
• 
  Оқушылардың санасын қалыптастыруға әсер етерлік пән аралық байланысты бекіту.
  
• 
  Жеке бастың барлық сферасын дамытудағы мотивация мен белсенділігін арттыру.
  
• 
  Педагогикалық құралдарды ұтымды қолдану
  
• 
  Алған білім мен өндірістік қызметті өмірмен байланыстыра іскерлікті жүзеге асыру
  
• 
  Білімін,іскерлігін,қабілетін тәжірибеде қалыптастыру,оны ойлау амалы мен іс-әрекетте тиімді қолдану
  
• 
  Оқи алу іскерлігін, білім қорын молайту қажеттілігін сезінуді қалыптастыру
  
• 
  Әрбір сабақты диагностикалау,жоспарлау,жобалау және болжай алу.
  
• 
  Оқу-тәрбие әрекетінің логикалылығы және эмоционалдығы.
  

• 
  Әр сабақтың оқыту міндеттерін, олардың дамыту,тәрбиелік міндеттерімеен байланысын анықтау;
  
• 
  Сабақты тиімді мәліметтермен толықтыру;
  
• 
  Танымдық белсенділіктің жаңа технологиясын енгізу;
  
• 
  Сабақтың мазмұның оқу бағдарламасындағы талап пен сабақ мақсатына және оқушылардың даярлық деңгейіне байланысты анықтау;
  
• 
  Оқытудың түрлі формалары мен әдіс – тәсілдерін тиімді үйлестіру, дұрыс таңдап алу,оқушылардың ғылыми білімді меңгеру деңгейі мен оның жеке кезеңдеріндегі іскерлік пен дағдының қалыптасуын болжау;
  
• 
  Сабақтың құрылымына шығармашылықпен қарау;
  
• 
  Оқушылардың өзіндік жұмысы мен топтық жұмыстарының үйлесімділігін қамтамасыз ету;
  
• 
  Кері және өзара қарым – қатынастарды қамтамасыз ету;
  
• 
  Оқу процесін басқару мен бақылау және бағалауды тиімді жүзеге асыру,сабақта дидактикалық принциптерді іске асыру;
  
• 
  Оқушыларға нәтижелі оқыту жағдайын жасау;
  
• 
  Сабақ өткізудегі іскерлік пен ғылыми дағдыға есеп беру;
  

• 
  Оқу материалдарының тәрбиелік мүмкіндіктерін анықтау;
  
• 
  Оқытудың мақсаты мен мазмүнына қатысты тәрбиелілік мақсаттарды қоя білу;
  
• 
  Оқушыларды жалпы адамгершілік құндылықтардың негізінде төзімділікке,жауапкершілікке,әділдікке,еңбек сүйгіштікке,тазалыққа, көпшілдікке тәрбиелеу;
  
• 
  Оқушыларға жауапкершілік пен зеректілікпен қарау педагогикалық қарым-қатынас мәдениетін сақтау,оқушылармен ынтымақтастықта болу және олардың жетістігіне көңіл бөлу;
  

• 
  Оқушылардың оқу-танымдық белсенділігін,шығармашылық іскерлігін қалыптастыруға бағытталған мотивтерін дамыту;
  
• 
  Оқушылардың психологиялық ерекшеліктеріне сәйкес даму аймағын құру;
  
• 
  Оқушылардың саяси – әлеуметтік, интеллектуалдық эмоционалдық дамуындағы серпілістерді болжау және дер кезінде өзгерістерге ыңғайлана білу;
  
• 
  Оқушылардың дамуындағы жаңаша өзгерістерге лайықты сабақ өткізу.
  

Сабақтың психологиялық құрылымы:

• 
  Нақты оқу пәні мен нақты сабақты игеруде оқушылардың даму жолдарын жобалау;
  
• 
  Тақырып пен нәжижелерін игеруде психологиялық міндеттерді анықтау;
  
• 
  Психологиялық – педагогикалық әсер етудің жеке құралдарын алдын – ала анықтау.
  

1. Дамыта оқыту принципі бойынша сабақтың мазмұны мен құрылымын анықтау:

• 
  Дамыта оқыту принципі бойынша сабатың мазмұны мен құрылымын анықтау;
  
• 
  Оқушының есте сақтауына,ойлауына түсірілетін қысым;
  
• 
  Дайын түрдегі білімді мұғалім сөз арқылы,кітап,қосымша құрал және жеке ізденіс процесінде меңгеру;
  
• 
  Оқытушы мен оқушы тарапынан проблемалық – эвристиквлық оқытуды жүзеге асыру;
  
• 
  Оқытушының оқушылар әрекетін бақылауы, бағалауы, саралауы, оларға сыни баға беруі.
  

• 
  Сабаққа даярлық, ең бастысы – психологиялық мақсатты сезіну мен оған жетуге іштей даярлық;
  
• 
  Сабақтың басы мен барысындағы әрекеттілік;
  
• 
  Педагогикалық такт;
  
• 
  Сабақтағы психологиялық климат (хал-ахуал).
  

• 
  Меңгерілуге тиісті объект пен жағдайларды қабылдауға жолдарын жоспарлау,оларды тиянақтау;
  
• 
  Сендіру, иландару формаларын қолдану;
  
• 
  Оқушылардың тұрақты зейіні мен зейінің шашыратпау жағдайын жоспарлау;
  
• 
  Есте сақтауды белсендіруде жаңа материалды қабылдауға қажетті әр түрлі жұмыс формаларын қолдану.
  

• 
  Жаңа білім мен іскерлікті игеруде оқушылардың ойлау, қиял әрекетін ұйымдастыру:
  

• 
  Оқушылардың білім мен іскерліктерінің қалыптасу деңгейін анықтау;
  
• 
  Ұғым, түсіну деңгейлеріне сәйкес ойлауды дамытуда психологиялық заңдылықтарға сүйену;
  
• 
  Оқушылардың өзбеттілігі мен белсенділігін қамтамасыздандыратын тәсіл, формаларды жоспарлау;
  
• 
  Түсіну деңгейін жоғарлатуға және ойлау, ой қортытындысын қалыптастыруға басшылық;
  
• 
  Шығармашылық жұмыстың әр түрін қолдану.
  

• 
  Жұмыстың нәтижесін бекіту
  

• 
  Жаттығуды орындау барысында дағды қалыптастыру;
  
• 
  Бұрынғы меңгерілген іскерлік пен дағдыны жұмыстың жаңа жағдайына бағыттау, механикалық тасымалдаудан сақтандыру.
  

• 
  Оқушыларды ұйымдастыру:
  

• 
  Оқушылардың сабаққа қатынасы, өздерін – өздері ұйымдастыру және ақыл – ой дамуының деңгейі;
  
• 
  Оқу деңгейлері бойынша топ мүмкіндіктері , топ жағдайларын индивидуалдық, топтық, көпшіліктік форманы таңдауда ескеру;
  
• 
  Оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру;
  
• 
  Сабақты оқушылардың дербес және жас ерекшеліктерін ескере отырып жоспарлау;
  
• 
  Білімі жоғары және төмен деңгейдегі оқушыларды ескере отырып сабақ өткізу;
  
• 
  Күшті және әлсіз оқушыларға дифференциалды қатынас орнату.
  

• 
  Температуралық режим;
  
• 
  Ауаның физика – химиялық қасиеті;
  
• 
  Жарық мөлшері;
  
• 
  Шаршау, қажудың алдын алу;
  
• 
  Әрекет түрлерін ауыстыру;
  
• 
  Дене шынықтыру уақытын сапалы өткізу;
  
• 
  Оқушылардың жұмыс қалпын сақтау ережелері;
  
• 
  Сынып жиһаздарының оқушылардың бойына сәйкестігі.
  

• 
  Сабақтың эмоционалды түрде, оқушылардың білім алуға, тәрбиеленуге қызығушылығын туғызу. Және білімнің қажеттілігін сезіндіре отырылып сабақтың ұйымдастырылуы;
  
• 
  Сабақтың темпі мен ритмінің тиімділігі;
  
• 
  Оқытушы мен оқушылар арасындағы толық қатынастың болуының қажеттігі , педагагикалық такт пен педагогикалық оптимизмнің сақталуы;
  
• 
  Ізгілік пен шығармашылық еңбек белсенділігі атмосферасының қалыптасуы;
  
• 
  Мүмкіндігінше оқушылардың әрекет түрлерін өзгерту, оқудың әртүрлі әдістері мен тәсілдерін орынды қолдану;
  
• 
  Оқушылардың бәріне тән мектептің тәртібін, ережесін сақтауды қамтамасыз ету;
  
• 
  Оқытушыныңәрбір оқушының бойында белседілікті туындатуы.
  

Сабақты психологиялық аспетіде талдаудың көп қырлығы (Н.Ф.Добрынин бойынша):

• 
  Бұл мұғалімнің психологиялық ерекшеліктері;
  
• 
  Оқыту процесінің заңдылықтары;
  
• 
  Оқушы тұлғасының ерекшелігі;
  
• 
  Жалпы сыныптың психологиялық ерекшеліктері мен заңдылықтары,
  
• 
  Мұғалім мен оқушылардың қарым – қатынас заңдылықтары,психологиялық ерекшеліктері.
  

• 
  Қысқа;
  
• 
  Құрылымдық;
  
• 
  Аспектілік;
  
• 
  Толықтай;
  
• 
  Кешенді.