ПоәК «Іскерлік қатынас этикасы» пәнінің оқу-әдістемелік кешені 5В020500 «Филология: қазақ тілі» мамандықтарына арналған
жүктеу/скачать 0,63 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Мазмұны
- Ақпараттық басылымдармен жұмыс істеу машығын қалыптастыру. Ізденушілік іскерлік қабілеттерін жетілдіру.
5В020500 - « Филология: қазақ тілі » мамандықтарына арналған « Іскерлік қатынас этикасы » пәнінің ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР Семей
2015 Мазмұны
1.1. Глоссарий Мәмлегер дипломат Рұқсаттама виза Үлгеру успевать Құпия секрет Қызықты интересный Уақытты созу тянуть время Іскер деловой Дағдарыс кризис Даму развиваться Жаппай массовый Салыстырғанда по сравнению Белсенді активный Растау подтверждаться Рәсімдеу оформлять Жағдай условия Жаңалық новость Жүйе система Демеуші спонсор Заңдылық законность Парыз долг Жеңілдік льготы Қаржыландыру финансировать Ілгерлеу прогресс Пайда үлесі доля прибыли Бәсекелес конкурент Алғыр способный Бейнетқор трудолюбиви Беделді влиятельный Балама эквивалент Дайын өнім фабрикат Деңгей уровень Еңбекқорлық трудолюбие Шегерім скидка Ынта интересс Дауысты, дауыссыз дыбыстардың классификациясы-классификация гласных, согласных Буын үндестігі созвучие слогов Дыбыс үндестігі созвучие звуко Жұрнақтар суффиксы Зат есім имя существительное Жіктік жалғаулар личные окончания Сын есім имя прилагательное Сан есім имя числительное Есімдік местоимение Есімше причастие Көсемше деепричастие Үстеу наречие Етістік глагол Етістіктің шақтары времена глагола
№1.Тақырыбы: Тіл туралы Заң. Қазақ терминологиясының тарихы. Терминком бекіткен сөздер. Мақсаты: Тіл туралы Заңды оқу.Қазақ терминологиясының тарихын білу. Лексикалық минимум: Тілдердің қолданылуы, құқықтық негіздер, қамтамасыз ету, бап, жалпы ережелер, қолдану заңдылықтары, уәкілетті орган, мемлекеттік саясат, тілді меңгеру, беделін нығайту, парыз, дамыту, міндет, қамқорлық жасау, тегін жазу, уәкілетті органның құзыреті, халықаралық ұйымдар, шарттар, уағдаласушы тараптар, шаралар кешені, мөрлер, мөртаңбалар, мемлекеттік тіл, ауызша ақпарат, хабарландыру, маңдайшалар, тілді құқықтық қорғау, құжаттама жүргізу тілі, сот ісін жүргізу, алқа мәжілістері, ілеспе аударма, почта-телеграф жөнелтілімдері, жергілікті атқарушы орган, өңірлік бағдарлама, іс қағаздарын жүргізу, азаматтардың өтініштері. Қазақ терминологиясының тарихы. Ғылым мен техниканың әрбір саласына байланысты қолданылатын арнаулы сөздер терминдер деп аталады.Терминдер жеке бір ғана ұғымды білдіргендіктен, бір мағыналы болып келеді. Терминдердің мағынасы әрқашан тұрақты болады. Қазақ тіліндегі термин сөздер екі түрлі жолмен жасалған. 1.Басқа тілден енген сөздерге қазақ тілінен балама табу.1) жергілікті және көне сөздер алынған: кеден - таможня, кешен – комплекс, бап – статья, жарғы –устав; 2) тілімізде бар сөздерді біріктіру арқылы термин жасаған: отбасы – семья, төлқұжат – паспорт, мұражай – музей, елтаңба –герб, т.б. 2.Тілімізге басқа тілдер арқылы енген, қазақша баламалары жоқ интернационалдық терминдер. Мысалы: математика терминдері: квадрат, куб, т.б.; химия терминдері: аммиак, азон, гидрат,т.б. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1. Лексикалық минимумда берілген сөздерді аударыңыз, сөйлемдер құраңыз. 2. Қазақ терминологиясының тарихы 3. Терминком бекіткен сөздер 4. Топонимика дегеніміз не? 5. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі - қазақ тілі деп нешінші бапта жазылған? 6. Диаспора дегеніміз не? 7. Термин деген не? 8. Терминдердің мағыналық ерекшеліктері қандай? Әдістемелік нұсқау: Қазақ терминологиясының тарихымен танысу. «Тілдер заңындағы» баптармен танысу. Берілген сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларды орындау: Терминком бекіткен сөздерді жаттау (орысша варианттарын білу) Әдебиеттер: Б.Қалиұлы. Қазақ тілінің көкейтесті мәселелері Алматы, 1997 Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 Қазақстан Республикасындағы Тілдер туралы негізгі заң актілері. Алматы:ЮРИСТ,2006. №2. Тақырыбы: Фонетика.Орфография. Сәлемдесу этикеті.Танысу. Жұмыс орны қай жерде? Мақсаты: Қазақ тілінің грамматикалық ерекшеліктері туралы: род категриясының жоқтығы, екпіннің соңғы буынға түсуі, т.б. ерекшеліктері туралы мәлімет беру. Сәлемдесу- ел ішіндегі береке, ынтымақ, бірліктің, сыйластықтың негізі екендігін түсіндіру. Орфография – сөздердің дұрыс жазылу ережелерінің жиынтығын және оны қарастыратын тіл білімінің саласы Фонетика - тілдегі дыбыстардың жасалуын, пайда болуын, ол дыбыстардың жүйесі мен заңдылықтарын зертейтін ғылым. Қазақ тіліне ғана тән дыбыстар - ә,і,ң,ғ,ү,ұ,қ,ө,һ. Қазақ тілінде екпін соңғы буынға ғана түседі. Қазақ тілінде заттың меншіктілігін білдіру үшін тек есімдіктер ғана емес, олармен бірге тәуелдік жалғаулар да қолданылады: менің үй-ім, сенің анаң Қазақ тілінде предлогтар жоқ. Орыс тіліндегі предлогтардың мағынасы қазақ тілінде септеулік шылаулар және жалғаулар арқылы беріледі: для экономики-экономика үшін;
Ассалаумағалейкүм!, Халыңыз қалай?, Жағдайыңыз қалай?, Сәлеметсіз бе?, Аман-есенсіз бе?, Көңіл-күйіңіз қалай?, Сәлем, Амансыз ба?, Денсаулығыңыз қалай?, Сіз қай жақтан келдіңіз?, Не шаруамен келдіңіз?, Мені түсіндіңіз бе?. Сәлемдесу- ел ішіндегі береке, ынтымақ, бірліктің, сыйластықтың негізі. Танысу- бөтен адамдармен жүздесіп білісу немесе бір заттың мән жайын білу, тексеру, зерттеу.Қарым-қатынастың танысуға қатысты үлгілері өте көп. Адамдардың бір-бірімен танысуы, мекемемен, кітаппен, бағдарламамен, өнермен т.б.танысуы. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: Қазақ тіліне тән дыбыстар. Қазақ тіліндегі жалғау түрлері, олардың жалғануы Қазақ тілінде род категориясы, предлогтар бар ма? Қазіргі қазақ әліпбиі неше әріптен тұрады? Орыс тіліндегі предлогтар қазақ тілінде қалай беріледі? 6.Дауысты, дауыссыз дыбыстар және олардың емелесі. 7. Лексикалық минимумда берілген сөздерді аударыңыз, сөйлемдер құраңыз. 8.Жұмыс орның қай жерде? деген сұраққа түрлі жағдаяттарда жауап қайтару. Әдістемелік нұсқау: Қазақ тілінің грамматикалық ерекшеліктері туралы оқу, олармен танысу. Қазақ тіліне тән дыбыстарды дұрыс айта білу. Берілген тапсырмаларға сұхбаттар құрастыру. Жаттығу жұмыстарын орындау. Жазылуы қиын сөздерге тапсырмалар орындау. Сөйлеу дағдысын қалыптастыру.
Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 Қазақ тілі. А.С.Сейдімбекова . А-1999 К.Сариева Қазақ тілі және елтану. Алматы, 2000 №3.Тақырыбы: Морфология. Сөз құрамы. Кәсіптік терминдер. Менің мамандығым Қазақстан экономикасында. Мақсаты: Кәсіптік терминдерді жаттау.Термин сөздерді пайдалана білу. Түбір және туынды сөздер, қос сөздер, біріккен сөздер, қосымшалар, жұрнақтар, есім сөздер туралы түсініктеме беру. Морфология - сөз таптарын қарастыратын тіл білімінің бір саласы Сөз тудырушы, сөз түрлендіруші жұрнақтар туралы мәлімет беру. Өзінің жалғанған сөзінен жаңа мағыналы сөз тудыратын жұрнақ – сөз тудырушы жұрнақ деп аталады. Мысалы, етік+ші- етікші, қой+шы, қойшы, өнер+паз-өнерпаз. Жалғанған сөзінің негізгі мағынасын өзгертпей, оған тек сәл ғана үстеме мағына беретін жұрнақ-сөз түрлендіруші жұрнақ деп аталады. Мысалы, су-ла+сула, қызыл-ырақ, қызылырақ. Лексикалық минимум: Екіталай, тиімділік, әл-ауқат, жұрдай, өзегі өртеніп тұрып, ерекше, тұтас, шеңбер, мүдде, ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп өндірісі, егемендік, білім, ғылым, ауыл шаруашылығы, азық-түлік, экономикалық прогресс, ғылымды пайдалану, әлеуметтік сана, отан қорғау, білім беру, денсаулық сақтау, саяси тәуелсіздік, экономикалық тәуелсіздік , ауыл шаруашылығы. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1. Морфология нені зерттейді? 2. Сөз құрамы неден тұрады? 3. Қосымшаның қазақ тілінде неше түрі бар? 4. Жұрнақ дегеніміз не? 5. Лексикалық минимумда берілген сөздерді аударыңыз, сөйлемдер құраңыз. 6. Мамандығына байланысты термин сөздерді жазып, жаттау. 7. Грамматикалық тапсырмаларды орындау. 8. «Менің мамандығым Қазақстан экономикасында» деген тақырыпта шығарма жазу. Әдістемелік нұсқау: Жалқы есімдердің жазылуыны, сан есім /жыл, ай, күн аттары/, мамандық, кәсіп, лауазым аттарын жаттата отырып номенклатуралық атаулардың емлесіне назар аударту. Сұхбаттар құрастыру. Сұрақтарға жауап беру. Еркін сөйлеу дағдысын қалыптастыру. Әдебиеттер: Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 А.Алдашева, З.Ахметжанова, Қ.Қадашева, Э.Сүлейменова. Ресми іс қағаздары. Мемлекеттік қызметшілерге арналған анықтағыш. А-2002 №4.Тақырыбы: Зат есім. Жұмыс аптасын жоспарлай білесіз бе? Уақытты үнемдеу.
Белгілі бір заттың, нәрсенің немесе оқиғаның атын білдіретін сөз табы - зат есім деп аталады. Лексикалық тұрғыдан алғанда зат есімдер өз алдына мағыналық дербестігі бар, заттық ұғымды білдіретін сөздер. Лексикалық минимум: Қас кағым сәт, мазалау, өтіну, жігер, тындыру, өкіну, бос уақыт, жоспар, тәулік, қадағалау, күнделікті жұмыс, кешігу, үлгеру, ертеңге қалдыру, еріншектік, телебағдарлама, шаршау, кітапшаға жазу, шарт қою. Жұмыс аптасын жоспарлау. Уақытты басқару- өнер. Біреу жұмысқа уақытында келіп, мезгілінде кетеді. Бірақ еш нәрсеге үлгере алмайды. Екінші біреу үнемі кешігіп жүреді, әйтсе де, жұмысын өз уақытында орындап тастайды. Кеңес Одағы кезінде адамдарда уақытты меңгеруге деген еш қажеттілік болмады. Барлығының жұмысы бар, жұмыс уақыты белгілі, тиісті демалысын алады. Міндетін орындаса болды. Қазір олай емес, әркім өзі үшін жұмыс істейді. Сондықтан кейбіреулер тәуліктің тең жартысын жұмысқа арнап жүр. Бірақ нәтижелі ме? Әркім өз уақытын меңгере ала ма? Өзгелердің уақытына құрметпен қарайсыз ба?
1. Бос уақытыңызды қалай пайдаланасыз? 2. Уақытыңызды үнемдей аласыз ба? 3. Бүгінгі жұмысты ертеңге қалтырасыз ба? 4. Уақытты меңгеру не үшін қажет? 5. Апталық ,айлық, жылдық жұмыс жоспарын құрастырыңыз. 6. ”Уақыт алтыннан қымбат” тақырыбына шағын шығарма жазыңыз. 7. Уақыттың жауы не деп ойлайсыз? Әдістемелік нұсқау: Етістік минимумы: асығыс, басқару, меңгеру, үлгеру, қажеттілік, құпия, шынайы, шешім, армандау,жігер,әуен, мүмкіндік, ұмытшақтық, табыс кепілі. Тақырыпқа байланысты кесте толтыру, жаттығуларды, тапсырмаларды орындау. Сұхбаттар құрастыру. Сұрақтарға жауап беру. Еркін сөйлеу дағдысын қалыптастыру.
Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 Ә.Хазимова Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізі. Алматы-2004 В.И.Скала,Б.В.Скала. Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізі Алматы-2006
Іскерлік кездесулер. Ресми қабылдауда. Мақсаты: Етістік, етістіктің түрлері туралы түсінік беру. Морфологиялық құрылымын, жасалу жолдарын түсіндіру. Түрлі тақырыптарда іскерлік кездесулер туралы материалдар жинау. Сөздік қорын молайту. Етістік – заттың қимыл-әрекетін, қалпын білдіретін сөз табы. Сұрақтары: не істеді? не қылды? қайтті? не істейді? қайтіп? Тұлғасына қарай етістіктер негізгі және туынды болып екіге бөлінеді. Негізгі етістіктер деп әрі қарай бөлшектенбейтін бір морфемадан тұрып, қимыл мағынасын білдіретін етістіктер аталады: кел, бар, жүр, айтты, көріп, жазды т.б. Туынды түбір етістіктер деп негізгі түбір сөзден сөзжасамдық жұрнақ арқылы жасалған, ең кемі екі морфемадан тұратын етістіктер аталады: таза-ла, ақыл-дас, жыр-ла т.б. Дара етістіктер деп бір сөзден тұратын мағыналы етістіктер аталады: ойна, отыр, оқы, тыңда, басқар т.б. Күрделі етістік деп екі мағыналы етістіктен жасалып, біртұтас күрделі қимылды білдіретін етістік аталады: келіп кет, айтып бар, кіріп шық, алып кел т.б.
Жеке мемлекет, елші, елшілік, заңға бағыну, кәсіпкерлік, баспасөз, екі жақты, құжат, ел ішінде, сапарлар, сапармен бару, қарсы алу, өзара түсіністік, жан жақты қатынас, делегация, ынтымақтастық, келісу. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1. Етістік қандай сөз табы? 2. Негізгі түбір, туынды, күрделі етістіктердің айырмашылығы неде? 3. Туынды етістіктер қалай жасалады? 4. Күрделі етістіктермен сөйлем құрастырыңыз. 5. Газеттерден кездеулер туралы материалдар жинаңыз 6. Ресми қабылдауға сұхбаттар құрастырыңыз. 7. Берілген сөздермен сөйлем құрастырыңыз. Әдістемелік нұсқау: Етістіктің қолданылу аясы да, мағынасы да кең сөз табы екендігін меңгерту. Сұрақ-жауап арқылы өтілген материал пысықталады. Әдебиеттер: Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 Ә.Хазимова Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізі. Алматы-2004 В.И.Скала,Б.В.Скала. Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізі Алматы-2006
Келіссөз.Үлкен табыстарға қалай қол жеткізуге болады? Мақсаты: Етістіктің шақ категориясы туралы мағлұмат беру; шақтық мағынаны білдіретін етістіктердің морфологиялық құрылымын ұғындыру. Шақ – етістіктің негізгі категорияларының бірі. Шақ қимылдың жасалып жатқанын, келешекте жасалатынын, жасалып қойғанын білдіреді. 1. Осы шақ, түрлері: нақ осы шақ, ауыспалы осы шақ. 2. Келер шақ, түрлері: болжалды келер шақ, мақсатты келер шақ, ауыспалы келер шақ. 3. Өткен шақ, түрлері: жедел өткен шақ, бұрынғы өткен шақ, ауыспалы өткен шақ.
Терең білім, денсаулық, қажырлеқ, достарыңның,туыстарыңның ықпалы, отбасы, қоршаған орта, табандылық, сыпайылық, ездейсоқтық, үнемдеу, жолы болғыштық, шыдамсыздық, бәсекелестік, мақсаттар, армандар. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1. Етістіктің шақтарын атаңыз, мысалдар келтіріңіз. 2.Осы шақ, келер шақ, өткен шақтардың жасалуын кескіндейтін таблица жасаңыз. 3. Осы шақ формасындағы етістіктердің жіктелуінің әр түріне көркем шығармадан мысал теріңіз. 4. Үлкен табыстарға қалай қол жеткізуде адам мінезінің әсері бар ма? 5. Үлкен табыстарға қалай қол жеткізуге адамның жас мөлшері әсер ете ме? Өзіңіз білетін ұлы адамдардан мысал келтіріңіз. 6. Бәсекелесу арқылы үлкен табыстарға қалай қол жеткізуге болады ма?
Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 Ш.К.Бектұров, А.Ш.Бектұрова, Қазақ тілі . А.-2002. Г.Қ.Рысбаева. Қазақ тілі грамматикалық анықтағыш. А.-2000
Өткен тақырыптар бойынша тест тапсырмалары. Әдістемелік нұсқау: Әдебиеттер: Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 В.И.Скала,Б.В.Скала. Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізі Алматы-2006 Г.Қ.Рысбаева. Қазақ тілі грамматикалық анықтағыш. А.-2000 №8.Тақырыбы: Сан есім.Сан есімнің сөйлемдегі қызметі. Өз бизнесіңізді қалай ұйымдастыруға болады?
Сан есім заттың санын, ретін білдіретін сөз табы. Реттік сан есімдер заттың ретін білдіреді: бірінші, бесінші, алтыншы т.б. «Жиырмасыншы» деген сан есімде ғана ерекшелік бар. Қазақ тілінде де, орыс тілінде де жинақтық сан есімдер жетеу ғана: біреу, екеу, үшеу, төртеу, бесеу, алтау, жетеу, (двое, трое, четверо, пятеро, шестеро, семеро). Топтау сан есімдерді –нан, -нен, -дан, -ден, -тан, -тен жұрнақтары арқылы жасалады. Мысалы, оннан, жиырмадан деп те айтуға болады. Болжалдық сан есімдер: -дай, -дей, -тай, -тей, -даған,-деген,-таған,-теген жұрнақтардың орнына мына сөздерді пайдалануға болады: шақты, шамалы, жуық, тақау. Уақытты мөлшерлеп, айту: сағат ондарда, сағат жетілерде, сегізге таман, сегіздер шамасында. Өз бизнесіңізді қалай ұйымдастыруға болады? Лексикалық минимум: Қаржыландыру, өнеркәсіп, ұту, тәуелел, табу, әріптес, қабілет, мемлекеттік тіркелу, көшірме, тағайындау,кепілдемелік міндеттемесі, ұйымдастыру жоспары, бизнес жоспар, нәтиже, іскер адам, өндірістік жоспар, қаржылық жоспар,іс ашу, іскерлік, несие, несие, меншікті қаржы, шетелдік әріптес,өткізу жоспары, қауіптілік. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1. Сан есім дегеніміз не? 2. Сан есім қандай сұрақтарға жауап береді? 3. Сан есімнің қандай мағыналық топтары бар? 4. Реттік , жинақтық сан есімдерге мысалдар келтіру, Топтау, болжалдық сан есімдер қалай жасалады? 5. Бөлшектік сан есімдердің жасалу жолы. 6.Уақытты (сағат) айтқанда болжалдық сан есімдердің қолданылуы немесе уақытты болжап, нөмірлеп қалай айтамыз? 7. Өз ісіңізді қаржыландырудың негізгі көзі не деп ойлайсыз? 8. Бизнес жоспарды қалай жасауға болады? Бизнес жоспар жасаңыз.
Сан есім туралы мәліметтермен танысу. Жаттығу жұмыстарын, тапсырмаларды орындау Әдебиеттер: Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова. Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002
Кәсіби шеберлік адамгершіліктен басталады. Мақсаты: Сын есім туралы, сапалық, қатыстық сын есімдер туралы мәлімет беру. Заттың түсін, сапасын, белгісін, күйін, салмағын, көлемін, исін т.б. қасиеттерін білдіретін сөз табын сын есім дейміз. Негізгі сын есімдерге –түбір сын есімдер жатады. Сын есімнің туынды түріне сын есімдердің бірігуі, қосарлануы, зат есім мен сын есімдердің тіркесуі арқылы және сын есімге, басқа сөз таптарына түрлі жұрнақтар қосылуы арқылы жасалған сөздер жатады. Мысалы, ауыз жолды, көп балалы, қара көк, жібек көйлекті т.б Кәсіби шеберлік адамгершіліктен басталады
Сыйластық, жолдас, адалдық, қайырымдылық, жомарттылық, шыншылдық, тазалық, адамгершілігі жоғары, білімді, сыйлы. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1. Сын есім қандай сұрақтарға жауап береді? 2. Қатыстық сын есімдер қалай жасалады? 3. Сапалық сын есімдерге қандай сын есімдер жатады? 4. Негізгі, туынды сын есімдерге мысалдар келтіру. 5. Кәсіби шеберлік деген не? 6. Кәсіби шеберлік адамгершіліктен басталады сіз қалай түсінесіз?
Сын есім туралы жоғарыда берілген мәліметтермен танысу. Сын есім тақырыбы бойынша берілген сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларды орындау. Әдебиеттер: Д.Х.Ақанова, А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова. Ресми-іскери қазақ тілі. Арман-2002 В.И.Скала, Б.В.Скала. Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізі Алматы-2006 Г.Қ.Рысбаева. Қазақ тілі грамматикалық анықтағыш. А.-2000 №10.Тақырыбы: Тыныс белгілер. Тыныс белгілерінің қабаттаса қолданылуы. Қазіргі заман талабы – дер кезінде хабардар болу. Жарнама –кіріс кепілі.
Әрбір маман, әрбір кәсіпкер өз жұмысын дұрыс жолға қойып, елеулі табыстарға жету үшін, әлемдегі барлық жаңалықтардан, ақпараттар мен мәліметтерден дер кезінде хабардар болу керектігін түсіндіру. Құрмалас сөйлемдегі бірақ, сонда да, алайда, сондықтан, дегенмен сияқты жалғаулықтар түсіп қалғанда, екі сөйлем арасына әуелі үтір, содан кейін сызықша қойылады. Төл сөз, одан кейін автор сөзі келгенде, төл сөз екі жағынан тырнақшаға алынады да автор сөзінен бұрын, төл сөз болып тұрған сөйлем хабарлы болса, үтір мен сызықша; лепті болса, леп белгісі мен сызықша; сұраулы болса, сұрау белгісі мен сызықша қойылады. Сондай-ақ көп нүкте мен сызықша да қойылады. Мұндайда үтір тырнақшаның сыртынан қойылады, ал сұрау,леп белгілері және көп нүкте тырнақшаның ішінен қойылады. Мысалы: ”Мен бұрын бір жерден көрдім”, деп ойлады ұста. ”Кім екенін қайтсем де біліуім керек! ”- деп өзіне серт берді ұста. ”Бұл кім болды екен, әлде... ” - деп ойлай бастады ұста. Сөйлем тырнақшаға алынған төл сөзбен аяқталып тұрса, нүкте тырнақшаның сыртынан, ал леп, сұрау белгілері мен көп нүкте тырнақшаның ішінен қойылады. Мысалы: Ұстаның ойлағаны: ”Мен мұны бір жерде көрдім”. Ұстаның ойлағаны: ”Мен мұны қайдан көрдім? ”. Қазіргі заман талабы – дер кезінде хабардар болу. Жарнама –кіріс кепілі. Лексикалық минимум: хабарлар, газет, журналдар, телебағдарламалар, теледидар, жарнама, хабарламалар, оқу, танысу, білу, беру, жаңалықтар, шолу, тыңдау, радио, Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1. Қандай ақпараттық хабарларды көресің? 2. Нүкте қандай жағдайларда қойылады? 3. Қос нүктені қай кезде қоямыз? 4. Қандай сөздер тырнақшаға алынып жазылады? 5. Жақшаның қолданылуы. 6. Үтір мен сызықша қандай жағдайларда қойылады? 7. Қазіргі заман талабы – дер кезінде хабардар болу. Өз ойыңызды айтыңыз. 8. Жарнама –кіріс кепілі. Жарнамалар жазыңыз. Әдістемелік нұсқаулық: Тыныс белгілеріне жаттығу жұмыстарын орындау. Қатемен жұмыс жүргізу. Өз ойын дұрыс жеткізе білуге машықтандыру. Ақпараттық басылымдармен жұмыс істеу машығын қалыптастыру. Ізденушілік іскерлік қабілеттерін жетілдіру.Әр түрлі жағдайларға жарнамалар жазу.Әдебиеттер: Д.Х.Ақанова, А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова. Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 Ә.Хазимова Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу. Алматы-2004 В.И.Скала, Б.В.Скала. Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу Алматы-2006 №11.Тақырыбы: БАҚ-пен жұмыс. Мақсаты: Пунктуациялық қателерсіз жазуға дағдыландыру. Пунктуация алфавиттен тыс белгілердің графикалық жүйесі. Пунктуация тыныс белгілерін қою ережелерінің жиынтығы. Құрмалас сөйлемдегі бірақ, сонда да, алайда, сондықтан, дегенмен сияқты жалғаулықтар түсіп қалғанда, екі сөйлем арасына әуелі үтір, содан кейін сызықша қойылады
Түрлі тақырыптарда іскери кездесулерге ресми түрде сұхбаттар құрастыру. Бұқаралық ақпараттардағы іскерлік кездесулер туралы материалдармен танысу. Әдебиеттер: Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 Ә.Хазимова Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізі. Алматы-2004 В.И.Скала,Б.В.Скала. Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізі Алматы-2006 №12.Тақырыбы: Ресми құжаттар. Ресми құжаттардың кейбір стильдік ерекшеліктері, емеле ережелері. Көпшілік алдында сөз сөйлей білесің бе?
Тұжырымдама, тіркеу карточкасы, өтініш, хаттама, бұйрық,жарғы, ереже, шарт, нұсқаухат, хабарлама, шешім, кепілхат, жарлық, баяндама, өкім, арыз, сенімхат, келісім, баянат, қолхат, анықтама, тұрақты оралымдар, екіұдайылық, бекітілген, ресми стиль, ғылыми дәрежелер, ұйымдар, мерзімді баспасөз, мекемелер, публицистика стилі, халықаралық стандарт, лауазымдар, атақтар, дәрежелер, тармақ, ықшамдалған атауы, мүдделі адам, мөр, ресімделу, бейнелеу, анықтамалық деректер, мәтін, ауызекі сөйлеу стмлі, лауазымды тұлғалар, орындаушы, сілтеме, құрылтайшылар келісімі, тағайындау, мәмлегер, зайырлы, тұсаукесер, ұсыным, дайындаушы, көкейкесті, біріздендіру. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1. Ресми құжаттар дегеніміз не? 2. Ресми құжаттардың қандай стильдік ерекшеліктері бар? 3. Көпшілік алдында сөз сөйлей білесің бе? деген тақырыпта шығарма жазыңыз. Әдістемелік нұсқаулық: Мәтінмен жұмыс жасау. Тақырыптарға байланысты қолданылған сөздердің антоним, синонимдерін табу. Тақырыпқа байланысты сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларды орындау. Сұхбаттар құрастыру. Әдебиеттер: Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 Ә.Хазимова Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізі. Алматы-2004 В.И.Скала,Б.В.Скала. Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізі Алматы-2006 Г.Қ.Рысбаева. Қазақ тілі грамматикалық анықтағыш. А.-2000
Төл сөз бен төлеу сөз, автор сөзі, диалог жайында жалпы мағлұмат беру, олардағы тыныс белгілерінің қойылуын түсіндіру. Сөйлеуші кейде өз сөзінің ішінде басқа біреудің сөзін не ойын қатыстырып айтып, не жазып отырады. Егер біреудің сөзін сөйлеуші бұлжытпай, ешқандай өзгеріс жасамай, үтір,нүктесіне дейін солай қолданса, ол төл сөз болады: «Біз өзіміз оқытар жас ұрпақты осы тілдерге де үйретуге тиістіміз», – деді . Сөйлеуші өз сөзінің ішінде басқаның сөзін өзгертіп, жалпы ойын, мазмұнын ғана сақтап айтса, ол төлеу сөз болады. Мысалы: Өздері оқытар жас ұрпақты осы тілдерге де үйретуге тиіс екенін айтты. Төл сөзді жеткізу үшінқажетті сөзді автор сөзі дейді. Басқа біреудің сөзі төл сөз болса, сөйлеуші не жазушы адамның сөзі автор сөзі болады. Тыныс белгілері: 1. « Төл сөз », - автор сөзі. 2. Автор сөзі: « Төл сөз ». 3. Автор сөзі: « Төл сөз », - автор сөзі. Төл сөздердің біразы автор сөзінің қатысынсыз да кездесіп отырады. Екі немесе одан да көп адамдардың сөйлескен сөздерін диалог деп атайды. Диалогті сөйлемдер бас әріппен басталады да, алдынан сызықша қойылады. Лексикалық минимум: Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1. Төл сөз, автор сөзі дегеніміз не? 2.Тыныс белгілері туралы айтып беріңдер
Жарғының жасалуы туралы мәліметтер беріп ,құрылымымен таныстыру. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1. Сіз көпшілік алдында сөйлей аласыз ба? 2. ҚР қандай заңдарын білесің? 3. Жарғы қандай жағдайда қабылданады? Әдістемелік нұсқаулық: ҚР заңдарымен танысу. Жарғыларда , ережнлерде жиі қолданылатын тұрақты терминдер, терминдік сөз тіркестерімен таныстыру. Номенклатуралық атаулардың құрамындағы сөздердің өзара байланысу ерекшеліктерін түсіндіру. Аударма жұмыстары. Әдебиеттер: Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 Г.Қ.Рысбаева. Қазақ тілі грамматикалық анықтағыш. А.-2000
Пунктуациялық қателерсіз жазуға дағдыландыру. Пунктуация алфавиттен тыс белгілердің графикалық жүйесі. Пунктуация тыныс белгілерін қою ережелерінің жиынтығы. Құрмалас сөйлемдегі бірақ, сонда да, алайда, сондықтан, дегенмен сияқты жалғаулықтар түсіп қалғанда, екі сөйлем арасына әуелі үтір, содан кейін сызықша қойылады. Мақсаты: Лексикалық минимум: Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1.Лексикалық-грамматикалақ тест тапсырмалары. Әдістемелік нұсқау: Бірнеше нұсқада лексика-грамматикалық тест тапсырмаларын орындау. Әдебиеттер: Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002
Тест тапсырмалары. Әдістемелік нұсқаулық: Өткен тақырыптар бойынша қайталау–пысықтау сұрақтарына дайындалу Әдебиеттер: Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 Ә.Хазимова Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізі. Алматы-2004 В.И.Скала,Б.В.Скала. Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізі Алматы-2000 Г.Қ.Рысбаева. Қазақ тілі грамматикалық анықтағыш. А.-2000
Қазақ терминологиясының тарихы. Терминком бекіткен сөздер.
Терминге, терминологияға байланысты біздегі қалыптасқан көзқарас қандай?, Қазақтың төл терминологясы қашан жасалды?, Шет тілі терминдерін қалай қабылдап жүрміз? деген сұрақтарға жауап түсініктеме беру. 1989 жылы қыркүйектің 22-сі «Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы» Заң қабылданып, қазақ тілі Қазақстан Республикасының мемлекеттік тіл мәртебесіне ие болды. 1997 жылы Тіл Заңы Парламентте қайтадан талқыланып, ол Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітілді. Бұл жарлық қазақ тілінің мемлекеттік статусын сақтады. Сол 1997 жылы шілденің 7-сі күні жаңа «Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы» Заңы қабылданды. Бұл Заң бойынша қазақ тілі Қазақстан Республикасының мемелекеттік тілі, қазақ халқының ұлттық тілі болып есептеледі. Қазақ тілінің қолдану аясын кеңейту, мәртебесін арттыру, әрі Қазақстан халықтарының ұлттық тілін дамыту мақсатымен Республикада «Тілдерді қолдану мен дамыту бағдарламасы» жасалды. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 1998 жылғы қаңтардың 20-сы күнгі Жарлығына сай жыл сайын қыркүйектің 22-сі күні – «Қазақстан халықтарының тілдері күні » ретінде республика көлемінде аталып өтіле бастады.Осы жылдан бастап еліміздің барлық жерлерінде тіл мерекесі апталықтарын, әр түрлі шараларды өткізу дәстүрге айналды.
1.Мәтінді оқы. 2.Мәтінге сұхбат құрастыр . 3.Мәтінді бірнеше бөлімге бөл, мазмұнда. Бақылау түрі: сұрақ -жауап Әдістемелік нұсқау: Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту, мәтіндегі қиын сөйлем, сөздерді талқылау, түсіндіруге бағытталады. Үлестірмелі материалдар: үлестірмелі карточкалар мен тест-сұрақтар. Әдебиеттер тізімі: Б.Қалиұлы. Қазақ тілінің көкейтесті мәселелері Алматы, 1997 Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 Тіл туралы заң. ҚР үкіметі жанындағы мемлекеттік терминологиялық комиссияның 2000-2006 жылдары бекіткен терминдер. Өскемен қаласы –2006. 2.Тақырыбы: Амандасу. Қоштасу. Қаратпа сөздер. Мақсаты: Күнделікті айналымда басқа адамдармен қарым-қатынасқа түсу барысында тілдік нормаға енген, баршаға түсінікті белгілі бір сөздермен сөзтіркестерін, сөз орамдарын, сөйлемдерді пайдалануға дағдыландыру. Қаратпа сөз тыңдаушының немесе оқырманның назарын аудару мақсатында айтылады. Олар сөйлемнен тыс тұруыда мүмкін, сөйлем ішінде болуы да мүмкін. Мысалы, Қызым, аман есенсің бе?, Халың қалай, балам ? Иә, жеңге, ауыл аймағыңыз аман есен бе? Амандасу. Кішінің ізгілікпен үлкенге дәстүрлі салтанатпен сәлем беріп,ақсақалдың құрметке, жастың өзара ізетке бөленген амандасулары қарым-қатынастың басы болып табылады. Амандасу – ел ішіндегі береке, ынтымақ, бірліктің, сыйластықтың негізі. Ізгіліктің үлгісі – сәлемдескенде жылы шырай білдіру көңілді, ашық дауыспен ниет көрсету. Лауазымы кішілер , лауазымы үлкендермен жастарының үлкен ,кішілігіне қарамастан бірінші болып амандасады. Амандасуға қатысты сөйлеу үлгілері екі семантикалық топқа бөлінеді. Олар: амандық білісу, хал-жағдай сұрасу. Амандасуға қатысты сөйлеу үлгілері. Амандық білісу: Хал-жағдай сұрасу: -Ассалаумағалейкүм! - Халыңыз қалай? -Уағалейкүмассалам! - Өте жақсы.
Жаман емес. Ақырындап. Халым жақсы. -Сәлеметсіз бе? - Жағдайыңыз қалай? -Сәлеметсіз бе! - Жағдайым жаман емес. -Жағдайым жақсы. -Аман-есенсіз бе? -Көңіл-күйіңіз қалай? -Аман-есенбіз. –Көңіл-күйім жаман емес -Есен-аманмын. –Көңіл-күйім әзірге жақсы. -Көңіл-күйім өте жақсы. Қаратпа сөздер: Мырза, ханым, ақсақал, ата, атай, әже, әжей, аға ағай, ағатай, апа, апай, жеңгей, жігітім, бикеш, інішек, қарындас, сіңілім, балам, қызым, қарағым, бауырым, балақай, балалар, құрметті әріптестер, қымбатты достар, қадірменді қонақтар. - Тапсырмалар, сұрақтар: 1.Сөздер мен сөзтіркестерін орыс тіліне аударыңыз. 2.Амандық білісу, хал-жағдай сұрасуға байланысты тағы да қандай сөзтіркестерін білесіз? 3.Сәлемдесу, амандасуға қатысты мақал-мәтелдер жазыңыз. Амандық білісу, хал-жағдай сұрасуға байланысты сөздермен қаратпа сөздерді жаттаңыз. Грамматикалық тапсырмалар. Бақылау түрі: ауызша сұхбат. Әдістемелік нұсқау: Сөздердің мағынасын дұрыс түсіну, сөздерді дұрыс оқи білу, айта білуге бағыттау. Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту. Үлестірмелі материалдар: Сызбалармен жұмыс. Әдебиеттер: Т.Өмірзақ, Ә.Сансызбай. Қазақ тілі ІІІ деңгей. Келешек-Пресс. Астана 2006. Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 №3.Тақырыбы: Қоштасу, сәт-сапар тілесу. Кешірім сұрау. Мақсаты: : Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту. Амандасу – қоғамда адамдармен қарым-қатынасқа түсудің басы, ал қоштасу – қарым - қатынастың заңды жалғасы. Амандасу бар жерде қоштасу да бар. Адамдар бір-бірі мен амандасқанда бірі хал-жағдай , денсаулығын сұраса екіншісі оның сұрағына орай жауап беріп жатады.. Ал қоштасқанда екеулері де бірдеі бір-біріне ізгі тілектерін білдіріседі, сәт- сапар тілеседі. Қоштасу, сәт-сапар тілесу сөздері: Сау болыңыз, қош болыңыз, қош-сау болыңыз, аман болыңыз , аман-сау болыңыз, аман-есен болыңыз, есен болыңыз, келесі кездескенше, келесі жүздескенше, келесі көріскенше, көріскенше /жүздескенше, кездескенше/ күн жақсы. Сәт-сапар тілесу сөздері: Жолыңыз болсын, сәт-сапар тілеймін, сапарыңыз оң болсын, ақ жол тілеймін, аман барып сау қайтыңыз, қуанышта кездесейік, жақсылықта жақсы күндерде кездесейік, жортқанда жолың болсын. Кешірім сөздер: Кешірім өтінемін /сұраймын/, кешіріңіз, ғафу етіңіз, ренжімеңіз, өкпелемеңіз, айып етпеңіз, айыпқа бұйырмаңыз, ашуланбаңыз, оқасы жоқ , бұдан былай сізді ренжітпеймін, құжай үшін ренжи көрмеңіз, мен сізді ренжіткім келмеді, көңіліңіз қалып жүрмесін, сізді мазалағаныма кешірім сұраймын,кешіккеніме кешірім сұраймын, сіздің өтінішіңізді орындай алмағаныма кешірім сұраймын, әуреге салғаныма кешірім сұраймын. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1. Кешірім, сәт-сапар тілесу, қоштасуға байланысты сөзтікестерін орыс тіліне аударыңыз. 2. Түрлі жағдаяттарда сұхбатар құрастырыңыз. 2. Кешірім, сәт-сапар тілесу, қоштасуға байланысты сөзтікестерін жатап алыңыз. 3. Грамматикалық тапсырмалар.
Тақырыпқа байланысты кесте толтыру,жаттығуларды, тапсырмаларды орындау. Сұхбаттар құрастыру. Әдебиеттер: Т.Өмірзақ, Ә.Сансызбай. Қазақ тілі ІІІ деңгей. Келешек-Пресс. Астана 2006. Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 Ә.Хазимова Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізі. Алматы-2004 В.И.Скала,Б.В.Скала. Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізі Алматы-2006 №4.Тақырыбы: Алғыс. Бата сөздер. Мақсаты: : Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту. Алғыс – адамның ізгі ниетін және ықыласын білдіреді. Алғысты біреуге көмек көрсеткенде, қол ұшын бергенде, жақсылық жасағанда алады. Ақ тілеудің, алғыстың белгісі бата беру. Ол кез-келген жерде айтыла бермейтін қасйетті рухани ұғым . Мұның бірнеше түрлері бар. Мысалы: дастарқанға , сәбиге, жастарға т.б. Алғыстың ресми түрі де бар. Үздік еңбегі үшін айтылатын ресми құрмет – алғыс деп аталады. Ол ұжымның, ұйымның сол адамға немесе адамдар тобына деген құрметін білдіреді.
1.Сөздер мен сөзтіркестерін орыс тіліне аударып, жаттаңыз. 2.Өткен тақырыптарды пайдаланып, түрлі тапсырмаларға сұхбат құрастырыңыз. 3.Баталар жаттаңыз. 4.Түрлі жағдаяттарда алғыс айтып үйреніңіз. 5. Грамматикалық тапсырмалар. Бақылау түрі: Сұхбат құрастыру Әдістемелік нұсқау: Сөздердің мағынасын дұрыс түсіну, сөздерді дұрыс оқи білу, айта білуге бағыттау. Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту. Үлестірмелі материалдар: үлестірмелі карточкалар Әдебиеттер: Т.Өмірзақ, Ә.Сансызбай. Қазақ тілі ІІІ деңгей. Келешек-Пресс. Астана 2006. Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 А.Алдашева, З.Ахметжанова, Қ.Қадашева, Э.Сүлейменова. Ресми іс қағаздары. Мемлекеттік қызметшілерге арналған анықтағыш. А-2002 №5.Тақырыбы: Өтініш сөздері, рұқсат ету сөздері, рұқсат етпеу сөздері. Мақсаты: Өтініш сөздері, рұқсат ету сөздері, рұқсат етпеу сөздері үйрету. : Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту. Өтініш сөздер: өтінемін , рұқсат па ?, рұқсат етіңізші? Бола ма екен?, кіруге рұқсат па?, кіруге бола ма?, өтуге рұқсат па?, өтуге бола ма? айтуға бола ма?, сізден сұрауға бола ма?, отыруға бола ма?, өтінемін сөзімді бөлмеңізші!, өтінемін бұл іске араласпаңыз!, өтінемін жолымнан қалдырмаңыз!, өтінемін сәл тоқтаңызшы!
емеспін, еркіңіз білсін, жақсы жалғастыра беріңіз, қалауыңыз білсін, айтқаныңыз болсын, қарсылық жоқ, солай жасаңыз, ойыңызды жүзеге асыра беріңіз, не қалайсыз сол болады, айт беріңіз болады. Рұқсат етпеу сөздері: Рұқсат жоқ, рұқсат етпеймін, жоқ болмайды, мен қарсымын, доғарыңыз, келіспеймін, айтқаныңызды орындай алмаймын, қалауыңыз жүзеге аспайды, бұныңыз орынсыз, қабылдамаймын, мен қосылмаймын, келісім бермеймін, кіруге рұқсат берілмейді, ойыңызға келгенді істемеңіз. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: Өтініш сөздерін, рұқсат ету сөздерін, рұқсат етпеу сөздерін орыс тіліне аударыңыз. 2.Түрлі тапсырмаларға сұхбат құрастырыңыз. Өтініш сөздерін, рұқсат ету сөздерін, рұқсат етпеу сөздерін жаттап алыңыз. Грамматикалық тапсырмалар. Бақылау түрі: Сөздік диктант. Әдістемелік нұсқау: Сөздердің мағынасын дұрыс түсіну, сөздерді дұрыс оқи білу, айта білуге бағыттау. Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту. Әдебиеттер: Т.Өмірзақ, Ә.Сансызбай. Қазақ тілі ІІІ деңгей. Келешек-Пресс. Астана 2006. Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 № 6.Тақырыбы: Шақыру. Шығарып салу. Мақсаты: Шақыру, шығарып салу жағдайларын байланысты сөздерді үйрету. Қарым-қатынастың шақыруға қатысты үлгілері өте көп .Мысалы, қонаққа шақыру,тойға шақыру, жұмысқа шақыру, мейрамханпа не дәмханаға т.б. жерлерге шақыру. Шақыру екі топқа бөлінеді. Шақыру және ресми шақыру. Ресми шақыру дегеніміз қандай да болмасын белгілі бір іс – шараға шақыру билетін беріп немесе жарнама арқылы шақырудың түрі. Себебі мүндай шақыруда кімнің шақырылатыны, шақырылушы қандай мақсатпен шақырылатыны қашан, қайда шақырылатыны толық және анық көрсетіледі. Шақыру болған жерде шығарып салу да бар. Шақырған адамаын шығарып салу әр адамның міндеті. Қарым-қатынаста шығарып салудың бірнеше түрі кездеседі. Мысалы, қанақты шығарып салу,әскерге шығарып салу, қайтыс болған адамды о дүниеге шығарып салу т.б.. Шығарып салу екі түрге бөлінеді: шығарып салу және аттандыру. Шығарып салу көңіл көтеруге т.б. жерлерге шақырған кісіні жөнелтуді, ал аттандыру деп қайтып келуі екі талай ұзақ сапарға адамды не болмаса қаза болған адамды жөнелтуді айтады. Шақыруға қатысты сұрақтар: Сіз кімді шақырасыз?. Сіз не үшін шақырасыз?. Сіз қашан шақырасыз?. Сіз сағат нешеге шақырасыз?. Сіз қайда шақырасыз?. Сіз қанша кісі шақырасыз?. Сіз қандай кісілерді шақырасыз?. Сіз қалай шақырасыз? Шығарып салуға қатысты сөздер: Мен сізді шығарып салайын. Сізді қай жерге дейін шығарып салайын. Келгеніңізге өте қуаныштымын. Тағы да келіп тұрыңыыз. Жиі-жиі қабарласып тұрайық. Мен сізді жібергім келмейді әлі де бола тұрсаңыз қайтеді. Жақсы келесі кездескенше! Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1. Шақыру және шығарып салуға қатысты сөздерді орыс тіліне аударыңыз. 2.Түрлі тапсырмаларға сұхбат құрастырыңыз. 3. Шақыру және шығарып салуға қатысты сөздерді жаттап алыңыз. 4.Сұрақтарға жауап беріңіз. 5. Грамматикалық тапсырмалар. Үлестірмелі материалдар: үлестірмелі карточкалар, сұрақтармен жұмыс.
Сөздік диктант. Сұхбат құрастыру. Әдебиеттер: Т.Өмірзақ, Ә.Сансызбай. Қазақ тілі ІІІ деңгей. Келешек-Пресс. Астана 2006. Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 № 7. Тақырыбы: Еркелету. Айналып – толғану. Мақсаты: Еркелету, айналып-толғану сөздерін үйрену. Еркелету сөздері: айым, күнім, тәп-тәттім, ақботам, ботақаным, балапаным, құлыншағым, қоңыр қозым, қарлығашым, жарығым, қарашығым, тентегім, қалқатайым, қалқам, айналайын, жұбанышым, бөпешім, еркем, аспандағы жұлдызым, жан дегенде жалғызым. Айналып-толғану сөздері: сәулем, жаным, алтыным, асылым, аққуым, сұлуым, періштем, ардағым, аруым, аяулым, сүйіктім, бақытым, өмірімнің мәні, гүлім, қымбаттым, тірегім, данышпаным, ақылдым, көз нұрым, сүйенішім. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1.Сөздерді орыс тіліне аударыңыз. 2. Еркелету , айналып-толғану сөздерін пайдаланып сұхбат құрастырыңыз. 3.Әдеби шығармалардан еркелету, айналып-толғану сөздері бар мысалдар жазыңыз. 4.Осы сөздерді жаттап алыңыз. 5. Грамматикалық тапсырмалар. Бақылау түрі: жаттығулар. Әдістемелік нұсқау: Сөздердің мағынасын дұрыс түсіну, сөздерді дұрыс оқи білу, айта білуге бағыттау. Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту. Әдебиеттер: Т.Өмірзақ, Ә.Сансызбай. Қазақ тілі ІІІ деңгей. Келешек-Пресс. Астана 2006. Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 . А.-2000 №8.Тақырыбы: Достасу. Ғашықтық сөздер. Мақсаты: : Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту. Достасу – адамдардың бір-біріне сыйласуы, сырласуы, мұңдасуы, ойларының ,мақсаттарынының бір жерден шығуы. Кез-келген жанмен дос бола алмайсың. Достық-өмір жолында шыңдалып, бір бағыт, бір мақсатқа ғана бой түзеген адамдардың түйісу нүктесі. Адам баласы қуанышы мен мұңын бөлісетін дос іздейді. Достықтың екі түрі болады.Оның бірі – адал дос та , екіншісі – айнымалы дос. Адал досқа үнемі зор ілтипатпен қарап одан айрылып қалмау жағын көздеген дұрыс, адамдар бір-біріне жақсылық , өз ара қамқорлық жасау қажет. Осындай достар ащы-тұщыны бірдей татысып нені болса да бірдей көретін болады. Айнымалы дос өзіңе емес, малыңа дос. Абайша айтқанда “Жаман дос- көлеңке, басыңды күн шалса, қашып құтыла алмайсың, басыңды бұлт шалса іздеп таба алмайсың”. Бұндай достан сақ болған жөн. Ғашықтық сөздер: Мен сені сүйемін, мен сені жақсы көремін, мен сені өзімнен артық жақсы көремін, мен сізге ғашықтын, жүрегім сізді қалайды,мен сізбен өзімді бақытты сезінемін, мен үшін сенен асыл адам жоқ, сезімімді сөзбен жеткізе алмаймын, жүрекке әмір жүрмейді екен, сенен артық жанды таба алмадым, оймнан кетпейсің, еркімді бйледің , маған сенсіз өмір бос, бір көгеннен ұнатып қалдым, сені көрсем деп армандаймын, сені мәңгілік аялап өтемін, күндіз күлкі түнде ұйқымнан айрылдым, бақыттан басым айналып тұр, өмірлік жарым болшы. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1.Ғашықтық сөздердің орысша баламасын табыңыз. 2.Кітапта берілген мәтіндерді қазақ тіліне аударыңыз. 3.Ақындардың махаббат лирикасына жазған өлеңдерін жаттаңыз. 4. Грамматикалық тапсырмалар.
Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту. Әдебиеттер: Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 №9.Тақырыбы: Сәттілік. Сәтсіздік. Таңдану. Мақсаты : Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту. Адам болған соң, оның басынан қуанышты сәттер деғ қайғылы сәттер де өтіп жатады. Осыған орай адам өз басынан кешкен сезімін, біреумен бөліссем дейді. Сөйтіп, ол қуанышын немесе қайғысын бөлісуге туған-туыстарын, жақындарын, достарын, таныстарын шақырады. Сәттілікке, сәтсіздікке , тандануға байланысты сөздер: Сәтті өтті, қолым қысқарды /байланды/, үш ұйықтасам түсіме кірген емес, сәті түсті,мен аң-таң болдым, сәті түспеді, өте қызық, үмітім ақталды, еңбегім жанбады, тілегім қабыл болмады, бұл мен үшін күтпеген жағдай, жұлдызым жанды, мәссаған, бәрі де бекер болды, қандай керемет, абыройы артты, абыройы айрандай төгілді, бұл жаңалық қой!, қолым ұзарды, аяғына тұсау болды, кездесем деп кім ойлаған, періштелер қолдады, киесі соқты, бағым жанды,қандай ғажап, мен таң қалдым, бағы жанбады, сәтсіздікке ұшырады, тасы өрге домалады, тауы шағылды, сүрінбей өттім, кім ойлаған, сүрініп кетті, үміті үзілді, еңбегім жанды, жұлдызы ағып түсті, тілеуімді берді, жолы болды деген осы да, тамаша.
1.Жоғарыдағы сөздердің орыс тіліндегі баламасын табыңыз. 2.Сәттілікке байланысты антоним сөздерді табыңыз. 3.Сәттілікке, сәтсіздікке, таңдануға байланысты сөздерді бөліп жазыңыз. 4.Сөзтіркестерін жаттап алыңыз. 5.Мәтіндерді аударыңыз. 6.Грамматикалық тапсырмалар.
Т.Өмірзақ, Ә.Сансызбай. Қазақ тілі ІІІ деңгей. Келешек-Пресс. Астана 2006. Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 №10.Тақырыбы: Ұмыту. Түсіну. Түсінбеу. Мақсаты: Сөйлеу дағдысын дамыту. Адамдар бір нәрсені зерттейді, қажетіне жаратады. Ол зат не нәрсе өз қажеттілігін жойғаннан бастап, сол зат жайындағы мәлімет оның есінен бірте –бірте шығып тек жадында сақталып қалады. Адамның осы естен шығару процесін ұмыту деп атайды. Өмірге адамға қажетті мәліметтер , деректер сақталады, ал қажетсіздері ұмытылады. Ұмытуға байланысты сөздер: Кешіріңіз, сізді танымай тұрмын. Айтып жіберіңізші сіздің туған күніңіз қашан еді?. Ғафу етіңіз, жасыңыз қаншада еді?. Сіз қайда тұратын едіңіз?, Кешіріңіз, сіздің жұмыс орныңыз қайда екені есіме түспей тұр. Түсінуге байланысты сөздер: Түсінікті, мен сізді түсіндім, бәрін түсіндім, оп-оңай түсіндім, бірден түсіндім, сол кезде-ақ түсінгенмін, бұрында түсінетінмін, ұқтым, ұғып алдым, не айтқысы келгенін бірден ұқтым, көкейіме қондырдым, ойын сездім, тіл табыстық, түсінігі терең, өте сауатты, дәлелдеп бердім, түсіндіріп бердім, жеріне жеткізе түсіндіріп бердім. Түсінбеуге байланысты сөздер: Түсініксіз, мен сізді түсінбедім, ештеңе түсінген жоқпын, түсінуге қиын болды, түсінбестік болды, ойымды жеткізе алмадым, түсінгенім шамалы болды, ұқпадым, ұғына алмадым, не айтқысы келгенін ұға алмадым, көкейіме қонбады, не ойлағанын кім білсін, тіл табыса алмадық, ұғымы қарадүрсін, сауатсыз, дәлелдей алмадым. Бақылау түрі: Сөздік диктант. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1. Түсіну, түсінбеу, ұмыту сөздерінің орыс тіліндегі баламасын табыңыз. 2. Сөзтіркестерімен сұхбаттар құрастырыңыз. 3. Орыс тілінде берілген диалогтарды қазақ тіліне аударыңыз. Жаттығы жұмыстарын орындаңыз. Грамматикалық тапсырмалар. Бақылау түрі: Сөздік диктант. Әдістемелік нұсқаулық: Сөздердің мағынасын дұрыс түсіну, сөздерді дұрыс оқи білу, айта білуге бағыттау. Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту Әдебиеттер: Т.Өмірзақ, Ә.Сансызбай. Қазақ тілі ІІІ деңгей. Келешек-Пресс. Астана 2006. Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 №11.Тақырыбы: Жұбаныш. Қайғыру сөздері.
Қайғыру қуанышқа қарама-қарсы жүреді.Өзгелердің қуанышын бөлісе білген халқымыз басқаның қайғысына да ортақтаса білген. “Қуанышты бөліссең көбейеді, қайғыны бөліссең азайады” деген сөз бар. Адам баласы қандай болмасын басына түскен қайғы-қасіретті төзіммен жеңе білуі керек. Қайғының емі – сабарлылық . Жаның күйзеліп қайғыға душар болғанда басыңды тасқа да, жарға да соғып, аласұрмай сабыр сақтап артын күттсең, уақыт өте бірі ұмытылады. Қайғыру – жан күйзелісі, қасірет, уайым. Көңіл айту сөздері: Қайғыңызға ортақтын. Қайырлы қаза болсын, Жаны жанатта болсын. Жатқан жері жайлы болсын .Топырағы торқа болсын. Нұры пейіште шалқысын. Қайғыңыздың арты қайырлы болсын. Артынан жақсылығын берсін. Марқұмның жасын балаларыңызға берсін.Болған іске болаттай болыңыз. Берік болыңыз. Жұбаныш сөздер: Менің сізге жаным ашиды. Көп қапаланбаңыз :Көп уайымдамаңыз. Бәрі де жақсы болады. Оқасы жоқ. Көп қайғырмаңыз. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1.Көңіл айту ,жұбаныш сөздерінің орыс тіліндегі баламасын табыңыз. 2.Мәтінмен аударма жұмысы. 3.Грамматикалық тапсырмалар. Бақылау түрі: сөздік диктант Әдістемелік нұсқаулық: Сөздердің мағынасын дұрыс түсіну, сөздерді дұрыс оқи білу, айта білуге бағыттау. Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту Әдебиеттер: Т.Өмірзақ, Ә.Сансызбай. Қазақ тілі ІІІ деңгей. Келешек-Пресс. Астана 2006. Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 №12.Тақырыбы: Жеку сөздері. Ашулану. Мақсаты: Сөйлеу дағдысын дамыту. Адамдардың бір-бірімен келіспей қалуы, яғни, пікірлерінің, көзқарастарының бір жерден шықпауы. Жекіру сөздері: Енді кімнен көресің, шаңыраққа қара, тарт қолыңды, қысқарт тіліңді, жетер енді, қой дедім ғой енді, тоқтат, недеп тұрсың, кіммен сөйлесіп тұрғаныңді білесің бе?, қолыма бір түсерсің. Ашулану сөздері: Өкпем қара қазандай, бәрі саған ұнамайды, өзің тілеп алдың, сіздің жұмысыңыз болмасын, ашуымды келтірме менің, қатты ашуландым, ұят емес пе, бәрін бүлдірдің. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1.Жекіру,ашулану сөздерінің орысша баламасын табыңыз. 2.Грамматикалық тапсырмалар. 3.Аударма жұмыстары. Бақылау түрі: Терме диктант. Әдістемелік нұсқаулық: Сөздердің мағынасын дұрыс түсіну, сөздерді дұрыс оқи білу, айта білуге бағыттау. Әдебиеттер: Т.Өмірзақ, Ә.Сансызбай. Қазақ тілі ІІІ деңгей. Келешек-Пресс. Астана 2006. Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002
дөрекі, сараң, ез, есуас, беделсіз, олақ, салақ, шұқалақ, енжар т.б.. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: Жағымды, жағымсыз қасиеттерге байланысты сөздердің орыс тіліндегі баламасан беріңіз. Жағымды, жағымсыз қасиеттерге байланысты тағы қандай сөздерді білесіз? Грамматикалық тапсырмалар. Мәтіндерді аударыңыз. Бақылау түрі: Тіл дамыту. Әдістемелік нұсқаулық: Сөздердің мағынасын дұрыс түсіну, сөздерді дұрыс оқи білу, айта білуге бағыттау. Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту Әдебиеттер: Т.Өмірзақ, Ә.Сансызбай. Қазақ тілі ІІІ деңгей. Келешек-Пресс. Астана 2006. Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 №14.Тақырыбы: Фразеологиялық тіркестер, мақал-мәтелдер және қанатты сөздер.
Ашу дегеніміз- әлсіздің қаруы. С.Сегюр. Бақыт-әр бір адам ұмтылатын мақсат. Әл-Фараби. Өмір үшін өлгенше күрес. Б.Момыш-ұлы Естілердің сөзін ескеріп жүрген адам өзі де есті болады. Абай.
Фразеологиялық тіркестердің, мақал-мәтелдердің және қанатты сөздердің орыс тіліндегі баламасын беріңіз. Мақал –мәтелдер мен фразеологиялық тіркестер жазып, жаттаңыз . Оларды ауыз екі сөйлесуде пайдалана біліңіз. Фразеологиялық тіркестердің мағынасын түсіндіріп, сөйлем құраңыз. Грамматикалық тапсырмалар. Бақылау түрі: Жаттығы жұмыстары. Әдістемелік нұсқау: Сөздердің мағынасын дұрыс түсіну, сөздерді дұрыс оқи білу, айта білуге бағыттау. Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту Әдебиеттер: Т.Өмірзақ, Ә.Сансызбай. Қазақ тілі ІІІ деңгей. Келешек-Пресс. Астана 2006. Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 №15.Тақырыбы: Қорытынды сабақ Мақсаты: Семестр бойы өткен тақырыптарды қайталау. Негізгі тапсырмалар, сұрақтар: 1.Өткен тақырыптар бойынша тест тапсырмалары. Бақылау түрі: тест
Өткен тақырыптар бойынша қайталау–пысықтау сұрақтарына дайындалу Әдебиеттер: Т.Өмірзақ, Ә.Сансызбай. Қазақ тілі ІІІ деңгей. Келешек-Пресс. Астана 2006. Д.Х.Ақанова,А.М.Алдашева, З.Қ.Ахметжанова .Ресми-іскери қазақ тілі . Арман-2002 СӨЖ бойынша әдістемелік нұсқаулар. Мақсаты: Мемлекеттік тілді оқыту барысында халқымыздың тілін, әдебиеті мен мәдениетін меңгерте отырып, бүгінгі жас ұрпақты парасатты, білімді, білікті, Отанын, халқын сүйетін азамат етіп тәрбиелеуіміз керек. Осы орайда қазақ тілінен білім беру стандартының мақсаттарының бірі-өзге тілді оқушыларды қазақ тілінде еркін сауатты, саналы оқуға үйрету және қазақ тілінде сөйлеу білігі мен дағдыларын қалыптастыру болып отыр. Осы мақсатты жүзеге асыру барысында мынандай міндеттер қойылады:
Мемлекеттік тілге деген сүйіспеншілікті арттыру; студенттердің танымдық деңгейін көтеру; Күнделікті тұрмыста, адам өмірінде жиі кездесетін амандасу – қоштасуға, алғыс-ренішке, жақсы-жаманға байланысты тақырыптар бойынша тіл ұстарту -Сөйлеу,айту,жазу дағдыларын қалыптастыру.
жүктеу/скачать 0,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||