Психология ғылымының дүниеге келуі 1879ж. Вундтін Лейпциг каласында алғашқы эксперементалды зертхана ұйымдастыруымен

Төртінші кезен
психология психика туралы ғылым осы кезенде, 1879 
ж. Вундт
Лейпцигте алғашқы эксперименталды зертхана ұйымдастырды. Сана 
психологиясына эксперимент қою мүмкiндiгi ашылды: зерттеушi белгiлi 

жағдайлар жасап, онда психикалық процестердін өтуiн бақылап 
отырды. Бiрақ бұл бақылаулардың ерекшелiгi адам өзiнiң iшкi жан-күйiн, 
сезiмiн, ой толғанысын өзi бақылайды, осыдан мұндай зерттеуде 
интроспектк аталған әдiс қолданылды.
ХХ ғ. екiншi он жылдығында психологияның және бiр бағыты пайда 
болып, оның өкiлдерi психологиянын жазна пәнiн жариялады: ол 
психика да емес, сана да емес, ал сырттай бақыланатын, егiнен адам 
қозғалысының жиынтығы-әрекет-қылық 
едi. 
Бұл бағыт «бихевиоризм» 
(ағылш. behaviour-қылық) аталып, психология пәнi жөн iндегi түсiнiктер 
дамуының уипнш i кезе қоЫ қалады. Бихевиоризмн iрге тасын 
қалаушы Дж. Уотсон психологияның мiндетті қоршаған ортаға 
бейiмделу тiршiлiк иесы қылықәрекетiн зерттеу деп бiл
дiрді. 
Тек бi 
онжылдықтың өзi нде-ақ бихевиоризм бүкт дүниеге тарап, психология 
ғылымының ықпалды бағыттарының бiрiне айналды. Сонымен, 
психология өз даму жолында бастапқыда — жан туралы ғылым, кейiн 
жансыз ғылым, ақырында санасыз ғылымға айналды. Әрине, қылық-
әрекеттi бақылаумен объективтк деректердi зерттей аламыз, бiрақ 
мұндай объективтк жалған, себебiбiздiң әрқандай әрекет-
қылығымыздың астарында өзiмiздің ой, сезiм, ниеттерiмiз жатыр. 
Сондықтан осы ой, сезiм, ынта-ықыласты бiлмейiнше, әрекетқылықты 
тану мүмкiн емес.
Психология пәнiн нақтылауда болған дағдарыстар себебi аталған 
теориялардың негiзге алған әдiснамалық тұжырымдарында болып 
отыр. Атап айтсақ, саналық психология болмыс пен сананың, 
объективтк дүние мен субъективтк болмыстың ара қатынасын 
идеалист тұрғыдан шештi.
Диалектикалық материализм тұрғысынан материя алғашқы, ал сана 
екiншi, одан туындаушы, яғни объектив дүниен iң мидағы бейнесi. Осы 
түсiнкке орай материалдық болмыс (заттар, дүние құбылыстары) пен 
идеалдық (заттық дүниенiң сезiм, ой т.б. түрiнде бейнеленуi) бiр-бiрiне 
ткелей қарама-қарсы. Бiрақ бұл қайшылық салыстырмалы сипатта, 
себебi түйск, ой, сезiмдер т.б. материалдық органның мидың әрекетi, 
сыртқы тiтiркендiру энергияларынын сана өмiрiне айналуының 
нәтижесi. Психика, сана ми қызметi нен ажырауы мүмкін емес, 
олардың басқа жасау тәсiлi жоқ. Материя, психика және сананы 
бұлайша түсiну диалектикалық материализмнiң дүние заттығы жөн 
iндегi ережес iмен түбегейлi сай болып тұр. Әлемде әр түрлi 
қасиеттерге ие, мәңгi қозғалыста болып, мәңгi жасаушы материядан 
басқа ешқандай бастау болуы мүмкiн емес. Материяның қозғалысы 

бұл тек орын ауыстыру емес, оның қалаған өзгерiмi, құбылуы, бiр 
күйден екiншi күйге түсуi.
Материяның дамуы — бұл оның қарапайым формадан жоғары 
формаға жетiлуi, қарапайым қозғалыстан жоғары қозғалысқа өтуi. 
Алғашқыда тек органикалық емес материя, өлi табиғат болды. 
Дамудың белгiлi бiр сатысында, өзiнiң ұзаққа созылған эволоциясының 
нәтижесiнде материя органикалық қасиеттерге ие болды, материя 
қозғалысының жаңа формасы мен жаңа қасиетi өмiр, табиғат 
жиынтығына ендi. Табиғаттың даму процесiнде өсiмдiктер, жануарлар, 
келе-келе материяның ең жоғары туындысы санаға ие адам пайда 
болды. Ғылыми психология тiрек еткен диалектикалық материализм 
категориялары жүйесiнде бейнелеу теориясы басты маңызға ие. 
Себебi осы категорияға орай психиканың жалпылама және мәндi 
сипаты ашылады: әрқандай психикалық құбылыстар объектив 
шындықтың субъектив бейнелендің түрлi формалары мен деңгейлерiн 
көрсетедi. Бейнелеу теориясы психология ғылымыны мәнiн 
анықтауда, оның әдiстерiн таңдауда, деректер, түсiнктер, тұжырымдар 
тобынан қажеттiсiн ажыратуда жалпы әдiснамалық бағдар 
рөлiн 
атқарады.
Психология өз алдына ғылым ретінде ХІХ хасырдың 60 ж. бөлініп шықты. 
Оған себеп болған ғылыми
-
зерттеу мекемелері
-
психологиялық 
лабораториялар және институттар, жоғары оқу орындарындағы кафедралар 
сонымен қатар пихикалық құбылыстарды оқып
-
білуге байланысты 
экспериментті насихаттау жұмыстары. 
1879ж Лейпцигте Вундт алғаш рет дүние жүзінде экспериментальды 
психологиядан лаборатория ашты. ХҮІІІ ғ .” Психология” терминін неміс 
философы Христиан Вольф кіргізді. Психологияның ғылым ретінде даму 
жолдары нақты кезеңдерден тұрады 
1-
ші кезең ( б.з.дейінгі 5ғ. ).Психология жан туралы ғылым ретінде. Жан 
туралы ғылыми
түсінік ежелгі гректердің әмбебап ғалымы Аристотель (б.з.д. 
384-
322) есімімен байланысты. Екі жарым мың жылға созылған осынау 
кезеңде психология басқа ғылымдармен (философия, медицина, әдебиет, 
жаратылыстану, т.б.) аралас, астарласа дамып келді. XIX
- 
ғасырдың екінші 
жартысынан былай қарай ғалымдар жан құбылыстарын (түйсік, ес, ойлау, 
қиял т.б.) эксперимент жүзінде әртүрлі құрал
-
жабдық аспаптардың 
көмегімен зерттей бастады. Осы кезден бастап, психология өз алдына дербес 
отау тігіп, тәжірбиелік ғылым ретінде
дамыды. Психология ғылымының 

тарихы да біріне
-
бірі қарама
-
қарсы (материализм, идеализм) жоғарыда 
аталған екі бағыттың үздіксіз ой
-
пікір тартысына толы. Мысалы, ертедегі грек 
ойшыларының бірі Демокрит (б.э.д. 460
-
370) сол кездің өзінде
-
ақ жанды 
(психика) оттың атомдарындай қозғалмалы қасиет деп түсіндірді. Ол жанның 
мәңгі еместігін, оның өсіп, өшіп отыратындығын айтып, материалистік 
тұжырым жасады. Сол заманның екінші бір ойшылы, идеалист Платон (б.э.д. 
427-
347) керісінше “жан
- 
мәңгі өлмейді, өшпейді”,
- 
деп тұжырымдады. 
Психикалық әрекетті осылайша екі түрлі көзқарас тұрғысынан түсіну, қоғам 
дамуының кейінгі кезеңдерінде, әсіресе, орта ғасырлар заманынан бермен 
қарай кең өріс ала бастады. Шығыстың ұлы ойшылы Әбу Насыр әл
-
Фараби 
(870-
950) дүние
- 
материядан құралады, ол жойылмайды, бір түрден екінші 
түрге көшіп, өзгере береді, жан денеден бұрын өмір сүрмейді, бір денеден 
екінші бір денеге барып орналаса да алмайды деп материалистік тұрғыдан 
дұрыс пайымдаса, батыс ойшылы Фома Аквинский (1225
-
1274ж.ж.) жанның 
мәңгі
өлмейтіндігі, оның денеден бөлек өмір сүретіндігі жайлы пікірлерді 
ары қарай дамытып, осы көзқарастың кең өріс алуына мүмкіндік берді. 
2-
ші кезең Психология сана туралы ғылым ретінде. ХҮІІ
-
ХҮІІІ ғасырлардағы 
философтар психиканы түсінудің методологиялллық алғы шарттарының 
негізін қалады,оның психологияның өз алдына білімнің жеке саласы ретінде 
қалыптасуына ықпалы тиімді. Р.Декарт (1596
-
16650 ) жануарлар мен адам 
психикасына әр түрлі қаруды белгілейді.оның теориясы бойынша 
,жануарлардың жаны жоқ олардың
мінез
-
құлқы,сыртқы әсерге рефлекс 
болып табылады. 
Д.Локк(1632
-
1704) сенсуализмнің –ақыл
-
ой жүйесінде сезім мүшелері 
арқылы өтпейтін еш нәрсе жоқ дейтінді уағыздайтын философиялық 
бағыттың аса көрнекті өкілдерінің бірі.Ғалым психикалық іс
-
әрекет 
механизмін ассоциациялардан ,яғни жеке түсініктер мен идеялар 
арасындағы байланыстардан көреді.Д.Локк сананы өзімен
-
өзі тұйықтап,сана 
туралы ілімде іс жұзінде декарттық тұрғыда қалып қойды. 
3-
ші кезең.Психология іс
-
әрекет туралы ғылым ретінде. 
1913жылы американ психологы Д.Уотсонның психологияны мінез
-
құлық 
жөніндегі ғылым деп қарастырған кітабы жарық көрді .Зерттеуші 
интроспекция әдісін субъективті деп жоққа шығарды :оның нәтижесінде 
алынған деректерді Уотсон тек бақылаушының өзі үшін ғана нақтылы нәрсе 
деп есептеді. Бихевиоризм сана жөніндегі декарттық –локктік концепцияның 
дәрменсіз екенін атап көрсетті.Бихевиористердің пікірі бойынша психология 
сананы ,оның мазмұны мен қызметін зерттеуден бас тартуға тиіс.Ғылым тек 

объективті түрде байқауға болатын және әр кім үшін
белгілі,яғни мінез –
құлықты зерттеуі қажет.Зерттеу п.әні өзгерді /сананың орнына мінез
-
құлық 
алынды/,сөйтіп жаңа ғылыми тіл пайда болды . “Сана” ,“түйсік” “қабылдау ”, 
“ерік ”деген және басқа терминдер ғылыми мазмұны жоқ сөздер ретінде 
жоққа шығарылды. “Стимул” (сыртқы орта қоздырғышы ) “реакция ” 
(организмнің қозуға қайтаратын жауабы)және стимул мен реакция 
арасындағы 
“байланыс”( ассоциация, коннексия )негізгі психологиялық ұғымдарға 
айналды. Сондықтан да бихевиоризмді көбінесе стимул
-
реактивті теория 
немесе С
-
Р ассоциационизмі деп атайды.Психологиялық зерттеулердің 
мақсаты –ортаға бейімделуге бағытталған мінез
-
құлықтың принциптерін 
зерттеу. 
4-
ші кезең. Психология ғылым ретінде психиканың фактілерін, 
заңдылықтарын және механизмдерін зерттейді. 
Сыртқы
әсердің адамның ішкі ерекшеліктері арқылы өңін өзгертуі көптеген 
жағдайларға оның жас мөлшеріне,білім деңгейіне,белгілі бір сыртқы әсерге 
бұрыннан қалыптасқан қарым
-
қатынасына ,белсенділік деңгейіне және,ең 
бастысы,қалыптасқан дүниетанымына тәуелді.Сонымен психиканың 
мазмүны реалды,бізге тәуелсіз және өмір сүретін заттардың ,құбылыстардың 
,оқиғалардың ақиқат бейнесі (яғни ,объективті дүниенің бейнесі ) болып 
табылады.Бірақ бұл бейнелер әр адамда оның өткен өмір тәжірибесіне 
,мүддесіне,сезіміне, дүниетанымына тағы басқаларға байланысты өзіндік 
өзгешелікпен пайда болады.Сондықтан да бейнелеу субъективті.Осылардың 
бәрі психика дегеніміз
-
объективті дүниені субъективті бейнел ендіру деуге 
әбден болады. 
Психикалық бейнелеудің дұрыстығын мойындаудың принциптік
маңызы 
зор.Себебі нақты осы қасиет ақиқатты танып
-
білуді,оның объективті 
заңдылықтарын анықтауды және одан кейінгі жерде оларды адамның 
теориялық және практикалық қызметінде қолдауды мүмкін етеді. 
Психика
-
қоғамдық –тарихи практикамен тексеріліп,құпталған
дүниенің 
шынайы да дұрыс бейнеленуі. 
Негізгі психологиялық теорияларға бихевиоризм,гештальтпсихология, 
психоанализ,іс
-
әрекет теориясы,гуманистік психология