Психология
Түлганың көркемөнерлік мүмкіндігі
жүктеу/скачать 10,53 Mb. Pdf көрінісі
|
| Түлганың көркемөнерлік мүмкіндігі
— оныц әсемдік эле- міндегі қажеттерініц деңгейі, мазмүны және жеделдігімен, со- нымен бірге олардың цаншалъщты цанагаттандырылуымен өлшестірілуі. Тұлғаның көркемөнер белсенділігі кәсіби жэне өзіндік дербес шығармашылығында эрі өнер туындыларын қажетсінуінде, пайдалануында ен жая, ашылады. Әрқандай қоғам өзінің тұлғалық сапа — қасиеттерді бағалау өлшемін (критерии) тағайындайды. Түлга көп деңгейлі үйымдасу қүрылымына ие. Тұлғаның психологиялық ұйымдасуының ең жоғары эрі жетекші деңгейі — оның қажетсіну — сеп-түрткілік аймагы, яғни түлга баг- дары, оныц қогамга, жеке адамдарга, өзіне жэне өзінің еңбек- тік міндеттеріне цатынасы. Тұлғалықтың мэнді тараптары — оның ұстаным бағыт — бағдары ғана емес, өзі қалаған қа- рым — қатынастарын іске асыра білу қабілеттілігінде. Бұл адам- ның іс-әрекеттік мүмкіндіктерінің даму деңгейіне, оның қабі- леттеріне, білімдері мен ептіліктеріне, көңіл — күй, еріктік жэне ақыл — ес, зерделік сапаларына тэуелді. Адам дайын қабілет не мінезбен дүниеге келмейді. Бұл қасиеттер өмір барысында, белгілі табиғи тіршілік желісінде қалыптасады. Адамның анатомиялық — физиологиялық ерекшеліктері, жүйке жүйесінің негізгі сапалары, жүйке үдерістерінің жүрісі оның нәсілдік (генотип) болмысына тәуелді. Әр адамның биологиялық қүрылымында, яғни бастау табиғатында оның психикалыц даму мүмкіндіктерініц баршасына негіз қаланган. Дегенмен, әлеуметтік тіршілік иесі білім мен ғылымда, салт — дәстүрде, заттасқан жэне рухани мәдениетте бекіген өткен эулеттер тэжірибесін меңгергеннен соң ғана түлға санатына көтеріледі. Адамның табиғи тарапын оның әлеуметтік мэніне қарсы қоюға болмайды. Адам табиғатының өзі тек биологиялық эволюция өнімі ғана емес, ол тарихтың да туындысы. Адам бойындағы биологиялықты оның «хайуандық» белгілері деп қарауға тіпті де болмайды. Адамның барша биологиялық табиғи нышандары адами болмысқа ғана тэн, олардың бірде бірі жануар- ларда жоқ. Нақты қоғамдық шарт, жағдайларда ғана адам қалыптасып, тұлғалық дәрежеде көрінеді. Тұлганың дамуы оның мүмкіндіктерінің үздіксіз кеңейіп бару- ымен, цажетсіну деңгейлерінің жогарылай ауысып отыруымен байланысты. Әр адамның даму деңгейі ол ұстанған қарым- қатынас сипатына тәуелді. Күнделікті түрмыстық күйбең, пайдакүнемдіктен аса алмаған адамды төменгі даму деңгейін- дегі пенде деп білеміз. Ал жоғары деңгей адамның қоғамдық мэнді құндылықтарынан, оның рухани жігерлі шабытынан көрінеді. Түлга ерекшелігі — оныц дербестігі. Өзінің жеке дербестігін таныған тек өкілі қалай болса, солай өтіп, ауысып жатқан әлеуметтік нүсқау талаптардан өзін тәуелсіз, еркін сезеді; әлеу- меттік жүгенсіздіктер мен әміршіл-әкімшіл, қуғын-сүргін за- мандарда өз болмысын билеп біледі, қоғамдық күйзелістерден жабырқап, тарықпайды. Түлга дербестігі оның ең жогары пси хикалыц сапасы рухани жігерлілікпен байланысты келеді. Рухани жігерлілік түлғаның жоғары санасынан, барша ұждансыздыққа табанды қарсы тұра білуді қажетсінуінен, ұла- ғатты мұраттарға жан-тәнімен берілгендігінен, азаматтыққа сай келмейтін әресіз, өнегесіз ниеттерден алшақ болуынан, бір мезеттік мансап пен пайдакүнемдікке берілмеуі мен жалған әлеуметтік жалтаң белсенділіктен аулақ жүруінен көрінеді. Неғұрлым қоғамның рухани-мәдени деңгейі төмен болса, ол қоғамда жалпыламай теңдестіру бағыты белең алып, адам қаді- рін тану қалады, саяси-идеологиялық стандарттарға көзсіз ба- ғынушылар, құлдық психологиядағы пенделер саны ұлғаяды. Тұлга сапалары оныц түрмыс-цызметтік жеке цаты- настарының әрісімен әлеумет тіршілігініц әрцилы саласына еніп, араласа білуімен анъщталады. Шығармашыл тұлға тіке- лей әлеуметтік қоршау шеңберінде тұсауланып қалмай, ауқым- ды да кең қоғамдық өмір даңғылында даму бағытын алады. Бір түлга бойының өзінен бүкіл әлеуметтің болашац даму желісін аңгарамыз. Себебі тұлғалыққа жетіскен кемел адам — қоғам келешегінің айнасы, содан да ол елдің бүгінгі жағдайы- нан озық жүреді. Тұлга дербеапігі оның матаулы, түйыц топ түсауынан тәуелсіздігін білдіреді, түлга дамыгандыгының көрсеткіші есептеледі. Түлга дамуы — оның әлеуметтік үнамды сапалары жүйе- сінің эр өмір кезеңіне орай цалыптасып баруын, белгілі қоғам- дық алғы шарттарды, әлеуметтік тапсырысты орындап жүруін, адамды қоғамдық жатсынуға итермелейтін жағдаяттардың кү- шін жойып отыруын талап етеді. Тек өкілінің тұлғалыққа жетілуінде үқсастыру (иденти фикация) мен жүктеу/скачать 10,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|