Психология
Бақылау жэне қабылдауга тәрбилеу
жүктеу/скачать 10,53 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2.11. Бақылау жэне қабылдауга тәрбилеу
Қабылдау ниеттелмеген (ырықсыз) жэне ниеттелген (ырықты) болып екіге белінеді. Ниеттелмеген қабылдауда алдын ала белгіленген мақсат не міндетті көздемейміз, ол сыртқы орта ықпалынан туындайды. Ал ниеттелген қабылдау, керісінше, әуел бастан алға қойылған міндетпен реттеліп, қажетті зат немесе кұбылыска назар аудару мақсаты қойылады. Ниетті қабылдау қандай да іс-әрекетке қосылып, оның орындалу барысында жүзеге асады. Бірақ кейде қабылдау өз бетінше біршама дербес әрекет сипатына да ие болуы мүмкін. Өз алдына қабылдау дербес іс-әрекет түрінде бақылау үде- рісінде көрінеді. Бақылау — бұл қабылдау нысаны болған құбылысты немесе онда жүріп жатқан өзгерістерді белгілі мақ- сатпен жоспарлы назарда үстап, зерттеп бару. Бақылау — адамның қоршаған дүниені сезімдік тануының белсенді формасы. Дербес бағдарлы мақсаты бар іс-әрекет ре- тінде бақылау алғашқыдан-ақ оның бағытын айқындайтын мақ- саты мен міндеттерін сөзбен өрнектеуден басталады. Бақылay- дың табысты болуы оның алдына қойылған міндеттің өте анық эрі түсінікті болуынан. Жоспарлы ниеттеліп, ұзақ мерзімге созылатындықтан жэне танымдық мақсатты қабылдау бол- ғандықтан бақылау жұмысы арнайы дайындықты керек етеді (бақыланатын материалмен алдын ала танысу, суреттерін көз- ден өткізу, заттың сипаттамасымен танысу т. б.). Дайындық барысында аса қажет жүмыстар: бақылау міндетін түсініп any, бақылау барысында орындалатын талаптарды жете тану, күні бұрын бақылаудың жоспары мен әдістерін анықтап алу. Бақы- лау белсенділігі, яғни бақылаушының зерттеу барысындағы ойлау қабілеті мен жедел қимыл эрекеті үлкен маңызға ие. Зат- пен айналыса, оған араласа, қатынас жасай отырып, адам бақы- лаудағы объективный көп қырлары мен сырларын түбегейлі біле алады. Әрине, мұндай жұмыстың жоспарлы эрі бірізді, үздіксіз болтаны жөн. Затты жан-жақты эрі кең бақылау нәтижесінде зерттеуші анық, сонымен бірге жүйелі жұмыс белгілеп, бақылауындаты объективный эр бөлігін белгілі тәртіпте бірінен соң бірін қарас- тыру мүмкіндігіне жетіседі, осыдан ешнәрсе көзден таса қал- майды, бүрын қабылдап, танығанына қайта оралып, уақыт оздырмайды. Бақылау ісіне болтан адам қатынасы үлкен мэнге ие. ¥зақ жаттытудың арқасында бақылатыштық қабілет дамиды, ятни адам бір көргенге көзге түспейтін, онша қажет еместей көріне- тін заттың майда ерекшеліктерін байқаута үйренеді. Бакылагыш- тық қасиетті дарыту мақсатында келесі жаттытуларды орындау кажет: эртүрлі заттарды жэне олардық тараптарын салыстыру; зат бөліктері арасындаты байланыс пен өзара ықпалына назар аудару; бір қаратаннан заттар мен құбылыстардың көбірек қа- сиет, сапаларын қамту; елеусіз өзгерістерге де мэн беріп, назар аудару; қабылданатын заттың мэнді тараптарын айыру. Бақылатыштық қабілетті дамыту үшін қабылдаудың нәти- желі болуына қажетті келесі шарттар орындалып баруы тиіс: міндет анықтыты; алдын ала дайындық; жүйелілік; жоспарлы болуы т. б. Адам өмірі мен қызметінің барша саласында бақы- латыштықтың маңызы үлкен. Ал адамның бұл қасиетінін қа- жетті деңгейде болуы үшін оны балалық жастан ойын мен оқу-үйренім үдерісінде тәрбиелеп бару керек. |