Ч.Д.Спилбергердің «Реактивті және тұлғалық мазасыздық шкаласы» әдісі бойынша анықталғандай, қатты мазасыз санатқа жататын адамдар әртүрлі жағдаяттарда өзін-өзі бағалауға және өмірлік белсенділікке қауіп төндіретінін сезінуге бейім келеді және өте айқын алаңдаушылық күйімен әрекет етеді. Егер психологиялық тест субъектіде тұлғалық мазасыздықтың жоғары көрсеткішін көрсетсе, онда бұл оның әртүрлі жағдайларда, әсіресе оның құзыреттілігі мен беделін бағалауға қатысты сұрақтарда мазасыздық тудыратындығын болжауға мүмкіндік береді.
Мазасыздық бойынша жоғары балл алған адамдарда сенімділік пен сәттілік сезімін дамыту керек. Олар екпінді сыртқы талапшылдық, категориялық, тапсырмаларды қоюдағы жоғары маңыздылықтан әрекеттерді мағыналы түсінуге және ішкі тапсырмаларды нақты жоспарлауға ауыстыруы керек.
Реактивті (ситуациялық) мазасыздық күйі стресстік жағдайға түскен кезде пайда болады және субъективті жайсыздықпен, шиеленіспен, алаңдаушылықпен және вегетативті қозумен сипатталады. Әрине, бұл күй уақыт бойынша тұрақсыздықпен және стресстік жағдайдың әсер ету күшіне байланысты әртүрлі қарқындылықпен сипатталады.
Тұлғалық мазасыздану – кең ауқымды жағдайларда қауіп-қатерді қабылдауға бейімділік тудыратын конституциялық қасиет. Жоғары жеке алаңдаушылықпен осы жағдайлардың әрқайсысы субъектіге стресстік әсер етеді және оның алаңдаушылық сезімін тудырады. Өте жоғары жеке алаңдаушылық невротикалық конфликттің болуымен, эмоционалдық және невротикалық бұзылулармен және психосоматикалық аурулармен тікелей байланысты.
Б.Н.Смирновтың әдістемесі бойынша, эмоционалды тепе-теңдік немесе тұрақтылық жеке мазасыздықтың төмен көрсеткіштеріне сәйкес келеді. Эмоционалды қозғыштығы жоғары адамдар эмоционалды тұрақты адамдармен салыстырғанда стресс факторларына айтарлықтай әсер етеді. Тұлғаның психофизиологиялық мәртебесі стресстен кейін адамның психологиялық бейімделу процестерінде маңызды рөл атқарады. Ақыл-ой процестерінің төмен деңгейімен және қатаңдығымен сипатталатын адамдарға кәсіби іс-әрекетке бейімделу қиынға соғады. Смирновтың әдістемесі бойынша студенттерден алынған зерттеу нәтижелері төмендегі 23-ші кестеде берілген.
Кесте 23 – Смирновтың сауалнамасының нәтижелері бойынша темперамент қасиеттерін бағалау
