Қүрастырушы аға оқытушы Уахитов Ж. Ж. 1 сабақ Шошқаның дене бітімі мен экстетьер бойынша бағалау Мақсаты

24 КЕСТЕ - станок ауданы нормативі

Бұдан басқа шаруашылықтың суға деген қажеттілігін есептегенде, олар ішуден басқа суды жұмсауды ескеру керек. Олар Левеналар: қораны жууға, сумен жуу, азық дайындағанда, науаларды жууға, құралдарды жууға т.б. еске алу керек.

Қоралар конструкция шешіміне байланысты ені 2,4,6,8-қатарлы болуы мүмкін. Шошқа шаруашылығының осы нұсқасын жобалағанда павильонды құрылысты қолданады. Барлық қоралар орналасуы технологиялық үрдістер қозғалысы бағытында болады:

1) қысыр аналықтарға,

2) шартты-буаз аналықтарға,

3) бұаз аналықтарға,

4) еметін торайларға,

5) өсіретін торайларға,

6) борда қылайтын малдарға.

Қысыр және шартты-буаз аналықтарға аз көлемділігін ескеріп: онда шағылыстыру орны, не шағылыстыру орны, не шағылыстырумажсі табиғи аналықтардың күйлеуі үшін.

Қысыр және буаз аналықтарды ұдай өндіріс цехында секция бойынша ұстайды, оларды толтырады не босатады. Шағылыстырудан аналықтарды торайлауға дайындыққа дейінгі жүргізілген жұмыстарға қарай алынатын торайлар жақсы жетілген, өмірге бейім және көп ұрпақ алуға болады. Аналықтарды тиомді толық пайдалану-торайларды ерте суалдту және аналықтарды шағылыстыруға дайындық мерзімін қысқарту, әсер етеді. Қүйлеу үрдісін синхрондау (бір мезгілде) үшін бір рет сунгонан препаратын қолданады. Толықтыру ұрғашы торайларын жеке ұстайды, жас шошқалардың күйлеу уақыты өте қысқа болады.

Кешенде аналықтарды ұсатау технологиялық нормаға сәйкес, оларды 8 - 25 басқа дейін станокта ұстайды тиімді норма 12 бас.

Қолдан шағылыстыру орнын корпустар арасында орналастырады. 2 сабақта келтірілген есептерге қарай қысыр аналықтардыға 112 станок - орын қажет және үш технологиялық секция керек№ іріктелген аналықтар толықтырушы шошқалармен ауыстырылады, олардың күйлеу уақыты әжептәуір болатындықтан ересек шошқаларға қосымша технологиялық секция керек. Сонымен 4 технологиялық секцияда 150 станок – орын болады. Азықтандыру фронты 45 см болса, бір технологиялық секция ұзындығы 17 м, жалпы ғимараттық азықтандыру фронты екі қатар орналасса, ұзындығы 34 м. Бір аналыққа жалпы аудан технологиялық секцияның 72 м2, ал станок 1,9 м2 болуы, ал секция көлемі 4,3*17 м. Станок 12 -13 бас ұстағанда, онда оның көлемі 5,7 м – азықдыру фронты; 4,3 м станок тереңдігі. Азықтандыру өтетін жері (проход) 2,2 м екі қатар станоктар орналасса қораның екі 10,8 м болады.

Осылай шартты - буаз аналықтарға есептеу жүргізіледі: қора ұзындығы -51 м, ені -10,8 м. Технологиялық секция ұзындығы 17 м, станок ұзындығы 5,7 м. Станок тереңдігі - 4,3 м. Қысыр және шартты буаздарға қора салғанда – қыдыру (шығаруды) ұйымдастыру керек, бір аналыққа 5 м кв. аудан қажет. сонымен 4 технологиялық секцияда аналықтарға 750 м кв. қыдыру, бор секцияға - 187,5 м кв., әр станокқа - 62,5 м кв. әр технологиялық секцияда – үш шығатын есік қыдыру алаңына және тиісті станоктар болады. Шығатын есіктер плананы бар, жылытылған болу керек.

Қолдан ұрықтандыру сапасында ғылыммен практика жетістіктері процесті әдісін кең тәжірибеге енгізуге болады. Мемлекеттік асыл тұқымды шаруашылықта және басқа етанциядан сперма тасымалдауды шошқа фермаларында енгізу болады. Дұрыс қойылған шошқаның ұдайы өндірісі қолдан ұрықтандыру орнының маңызы зор, еркек- қабандар тұратын арынмен жекеленген (сблонированный), қысыр және жеңіл буаз аналықтарды ұстайтын қора болу керек.

Шаруашылық ішкі пунктер өз сипатына қарай негізгі және көмекші болып бөлінеді. Бұлардың арасындағы айырмашылық: біріншісінде-ерекек-тұқымдық шошқаларды ұстайды, олардан сол жерде қолданатын сперма алады және басқа шаруашылыққа апаратын сперма алады. Екіншісінде- тасын әкелген сперманы қолданады.

Қолдан ұрықтандыру станциясында -өндірістік кешенді қоралар болу керек, жуатын қораны, манежді қоса алғанда. Негізгі аналықтарды жеке топ құрып және бір-бірінен қатыстырмай ұстайды. Жұмысшыға 300 бас бекітіледі.

аналықтарды таңдау-күйлеген кезде күніне 1-рет-таңертең, жүйелеген малдарды жеке станокқа бөледі және күйлегенін анықтайды (қозғалмау рефлексі) еркек пен байланыстыру арқылы анықтайды. Күйлегенге анықталған соң аналықы ұрықтандыру манежіне жіберіледі.

Бір рет таңдау арқылы анықталған шошқаларды екі қайтара ұрықтандырады: бірінші – күйленелінетінің анықтаған соң және екінші – 20-24 сағаттан кейін, яғни келесі күні таңертең. Әр ұрықтандырғанда аналықтарға – 80-100 мл сұйытылған сперма, құрамында 3-4 млрд белсенді спермасы бар, ал жастарына 70-80 және 2-3 тиісіеше енгізеді.

Аналықтарды ұрықтандырғаннан кейін жеке станокта ұстап, одан кейін технологиялық топқа қосады, онда 35 күн болады. Күйлеуі асып кеткендерді бөліп, зерттейді, егер керек болса емдейді. Үш рет күйлеген соң шошқаны іріктейді аналық тобын қалыптастыру белгілі кезеңде шаруашылық ритімінде жүреді.

Буаздығын анықтаған соң 35-ші күні ұрықтандырғаннан соң шошқа топтарын буаз аналықтар цехына ауыстырады, топты таратпайды. Қабылдаған қозғалыс схемасы бойынша ұдайы өндіріс жұмыскерлері олардың күйлеуін, шағылыспаған шошқаларды іріктеп, оларды буаздар цехына шын ұрықтанған малдарға қосады.

Асыл тұқымды фермаларжда қолдан ұрықтандыруды жүргізу гибридтендіру және өнеркәсіптік будандастыруды әртүрлі тұқым шошқаларымен жүргізуді жеңілдетеді.

Еркек шошқаларды пайдалану мынадай болу тиіс: негізгі еркек – тұқымдыдан бір эякулят үш күн өтіп, төртінші күні, тексеру еркек шошқаларынан – бір эякулят жеті күннен кейін алады. 120 аналыққа бір еркек – пробник шошқа ұстайды. Әр еркек-қабан таңертең және кешке қыдырып (прогулка) дем алу керек. Жыныс рефлексінің тоқтап қалмауы үшін айына 2-3 рет шағылыстыруға жіберіп отырады. Күн сайын еркек-пробникті қолдану – жыныстық тозуға (шаршауға) әкелетіндіктен, оларды әр екі күннен кейін үшінші күні пайдаланады. өнеркәсіптік – зертхана штаты: меңгерушіден, зерханашы, сперма алатын техник, қолдан ұрықтандыру технигі, еркек-қабандарды күтуші жұмыскер, жүргізуші-экспедитор болады. Қысыр және шартты – буаздар ұстайтын қораларды қолдан ұрықтандыру орны мен еркек-қабандар тұратын қорадан сбронировать етеді. Қолдан ұрықтандыру орнын жобалағанда бүкіл ұдайы өндірістің технологиялық үрдісін – сперма алудан – шошқаны ұрықтандыруға дейінгі кезеңдерді ескереді.

Еркек-қабан тұратын қорасынан жуатын (шашыранды су) душевая, кептіргіштен кейін сперма алатын жерге барады.

Сперма алатын кебін (гучель) екі жақты болады. Еркекті артылған соң (садни) станокқа жібереді, сперма алушы сперманы зертханаға апарады онда сперма сапасын тексереді, сүзеді, араластырады және ұрықтандыруға дайындайды. Зертхананың бөлшектеу бөлмесінде мок болу керек, ол арқылы ұрықтандыруға дайын сперманы ұрықтандыру манежіне жібереді. Сперма қабылдаушыны жасанды қынаппен жуатын орынға, содан соң зарарсыздандыру және термостаттық орнынға жібереді, онда олар қашан қолданғанға дейін сақтайды.

Ұдайы өндірістің технологиялық үрдісін жоспарлағанда жеке тапсырма бойынша осы талаптарды орындау керек.

1 тапсырма. Қолдан ұрықтандыру орнының жоспарын құру. Онда асыл тұқым емес фермаларда еркек-қабандарды ұстайтын, ұрықтандыру манежі, жинаушы станоктар, сперма алатын манеж, технологиялық қоралар болу керек

Буаз аналықтар тұратын қоралар. Бұл қоралар жеке корпус болады, онда 11 технологиялық секция (бөліктер) әр қайсысында 30 аналық болады. Бір басқа 2,0 м² болса, онда ауданы технологиялық секцияның 60 м² азықтандыру ордонты 9 м. Станокта 10 аналық ұстаған жөн. Жалпы ауданы станоктың 20 м² (4*5 м) ені 12,2 м. Екі қатар орналасқанда, қыдыру алаңы болу керек.

2 тапсырм. Буаз аналықтарға осы нұсқа бойынша корпустар жобасын есептеу.

Емізетін аналықтардың қорасы. Буаз аналықтарды торайлау қорасына 3 күн бұрын әкеледі. Жеке торайлау мерзімі осы уақытқа сәйкес болып келеді. Сонымен бірге аналықтар жаңа жағдайға қораға бойы үйрету керек. Торайлауға 1 күн бұрын азық нормасын торайлағаннан кейінгі 2-3 күн нормасына жеткізеді. өнеркәсіптік фермаларда станоктар ОСМ-60, ССИ-Л, «Ленинградский І», «Ленинградский ІІ», «Ленинградский ІІІ», «Распашной», «Диогональный», «Крюковский» т.б. қолданады. Құрылысы жағынан екі типке бөледі: аналықты - бос ұстайды; ұстағышы бар.

Қазіргі құрылыс конструкциялары жас торайларды алудан оларды етке тапсырғанға дейін ұстайтындай қоралар салады. Ауданын өзгертетін және өзгертілген станоктар қолданады. Кейбіреулері ортаңғы бөлігінде ұстағыш (ориксатор) құрылымы – ені 70 см, ұзындығы 150-160 см, олар торайларды басып кетуден сақтайды. Оның екі жағында – торайлар тұратын бөлімдері бар. Олардың бірінде – минералды қоспалары мен құрғақ азықтар тұратын өз бетімен азықтандырғыш бар, ал басқасында – инфрақызыл түсті жылыту лампасы не жылыту кілемшесі (төсеніші) болады. Торайлар барлық бөлімге өту мүмкіндігі бар. Ортаңғы бөлім аналықты ұстап тұратын қоршалған құрылғының биіктігі – 1,2 м. Станоктың бір бөлігі – аналықты азықтандыруға арналған және саңылауы тұтас едені бар. Кейбір станоктарда құрылымы аналықты азықтандыратын жеке орын қарастырылмаған.

Станок ССИ-2 – аналықтарды бекітіп (ориксировать) ұстайтын және 26 күндік торайларды суалтуға арналған. Станокта бекітетін құрылым бар, екі бөлік – торайларға арналған, аналық азықтанатын алаңша, оның едені саңылаулы, одан ки жабық каналға түседі. Станок аналыққа арналған азықтық науасы, автосуарғыш және өз бетімен азықтандырушы – торайларға арналған. Оның ауданы 7,2 м². Жылту үшін ИКФ-1 лампасы қолданылады.

Станок «Крюковский» (ауданы 5,4 м²) аналықтарды бекітіп ұстауға арналған. Онда жылыту құрылымы ИКЗ-200-250.

ОСМ-60, Ленинградский І, ІІ, «Распашной», Диогональный – аналықтарды бекітіп ұстайтын 10 күнге дейін. Бекітетін құрылымның бір қабырғасын 10 күннен кейін жазып бүйір қабырғасына бекітеді. Станоктар екі фронт қызмет етуге арналған – азықтық және қиға. Олар аналықтарға және торайларға нау, емізікті суарғыштар, жылыту құрылымы (ЗС-500). Станок ауданы: Ленинградский І – 5,66 м²; Ленинградский ІІ – 7,5; Распашной – 7,5; Диогональный – 6,6 м²; ССИ-2 станогының артықшылығы азық, қи, аралықтарды аудан үнемдейді, ал Ленинградский І, Ленинградский ІІ, «Распашной», «Диогональный»-да бір фрон азықтандырғыштар бар. Торайлауға таңдалатын станоктар мына факторларға сәйкес келуі керек: азықтандыру типі (әдісі), қи алу жүйесі, емізу мерзімінің ұзақтығы және конструктивті құрылыс еске алынады. Станоктарды ораналастыру қораның құрылысына, яғни екі, үш, төрт қатарлы болуы. Едендері керамзит бетонмен жабылған, жылы жастықшада салыну керек. Жылыту үшін инфрақызыл лампылар КИ - 220 - 1000, ОКБ -1376 А, ИК ЗК – 200 -250, ИКЦФ - 1, ЗС - 500, жылыту кілемшелері БТ - 03, электржылытушысы бар еден, коаксильді жылытқышпен болат құбырлардан, жылу генераторы, калорифердер т.б.

Торайлардың жататын ұясында 25 - 28⁰ болады, 4 аптада – 18 - 20⁰ дейін төмеңдейді. Малдарды сәулемен қамтамасыз ету үшін 1,5 м биіктікте ультракүлгінді лампы ПРК - 2 орнатады, дозасы 1 -ден - 10 -15 минутқа дейін. Аз өнім беретін шаруашылықта – малдарды қыдырту жүйесін пайдаланады. Шошқа қорасының жанында қатты беті бар қыдыру алаңдарын жасайды, 1 аналыққа 10 м² торайларымен, ал ірі шаруашылықта қыдыртпай ұстайды.

Суалтылған торайларды тобымен (ұяластарымен) туғаннан бордақылауға дейін бірге ұстау тиімді технологиялық үрдіс болып саналады. Бұл жаңа талаптар қояды, станоктарды осыған сәйкес жасайды. Саңылаулы еден үлкен ауданды болады, ал ұялар арнайы төсекпен жабылады. Бекітіп ұстау станоктарында торайлағанда шошқа күтушінің болуы қажет емес.

Қыдыртпай ұстаған кезде берілетін азықтың толық қанды болуына назар аударады. Азықтандыру типі кешен көлеміне қарай әр түрлі болады. Бірақ азықтандырудың құнды, толық қанды болуы сақталу шарт, себебі дұрыс азықтандырмау технологиялық үрдістердің бұзылуына әкеледі.

Еметін торайларды дұрыс өсіру үшін ұяны теңестіру керек. Әлсіз, нашар туған, өсуі нашарларды іріктеп алып, утилдейді, өйткені бұларға бос шығын жұмсалады. Өсуі нашар торайлар жұқпалы ауру туғызады.

Емізетін аналықтарды үш рет азықтандырады. Шырын азықшы шошқа етін аз өндіретін шаруашылықта қолданады. Азық тарату – азық таратын механизммен, арбалармен, автокарлар мен т.б. Торайларды әр түрлі конструкциялы науада азықтандырады.

Станоктарды емізетін аналықтар үшін орналастырғанда технологиялық секция жұмыстарын ескеру керек. Бір мезгілде болатын буаз аналықтар, емізетін аналықтар саны 210 бас, не 7 технологиялық секцияда 30 бастан әр қайсысында болады. Әр технологиялық топтардағы жұмыстарды ескеріп, әр топ бір-бірінен жеке болу керек.

Емізетін аналықтарды ұстағанда жоғары талаптар қойылады «бәрі бос – бәрі бос емес». Әр оператоға 30 бас аналықтан болса, осы шамаға технологиялық секция көлемі сәйкес келеді, қызмет ететін өтетін жолдар біріккен, ұзына бойына технологиялық секциялардың жеке шығатын есіктері галереяға шығатын, сол бойда қызмет етуші жол. Технологиялық топтарда станоктарды 4-қатар орналастырған жөн. Станок типін торайларды суалту жүйесі мен суалтқан торайларды ұстауға байланысты. 4 қатарлы технологиялық секцияда Ленинградский ІІ азықтандыру фронты 3 м, технологиялық секция тереңдігі – 24 м. Егер ені 3 м галарея болса, ғимарат ені – 27 м. Технологиялық секция ені 14,4 м (4 қатар станок 2,5 м және ені аралық жер (проход) 2,2 м-ден). Жалпы ауданы ғимараттың 14,4*7=100,8 м².

1 тапсырма. Осы нұсқа бойынша бір фазалв технологиялық ұстау үшін емізетін аналықтарына қоралар құрылысын есепте.

2 тапсырма. Екі фазалы технология бойынша емізетін аналықтарға арналған қоралар құрылысын есепте.

3 тапсырма. Үшфазалы технология бойынша емізетін аналықтар қораларды есепте.

Суалтылған – торайларға қора. Өте қиын технологиялық үрдіс – ол торайларды өсіру. Қолайлы өсіру әдістерін іздеу ғимараттарды модификациялауға әкелді.

Шошқа шаруашылығының тиімділігінің ерекшелігі торайларды ерте суалту (7-ден 45 күнге дейін). Осы мерзімге байланысты әртүрлі технология қолданады: жас малды өсіруді топпен шошқа қорасының станогында, ұяластарымен өсіру станоктарында, ұяда торайлағаннан бордақылауға жібергенге дейін, ұяда торайлағаннан оларды бордақылайтын станокта, батарея – клеткалы.

Өнеркәсіптік ұдайы өндіріс торайларды ерте суалту жоспарланады. Бұнда маңызды роль атқаратын жағдайлар ол торайларды толық құнды заттар азықпен, микроклимат туғызу болып табылады. Аналықтың сүтін ауыстырушы зат 19-22% қортылатын протеин бөлу керек. Олар ұн, түйіршіктер түрінде қолданылады. Өте тиімді құрғақ түйіршікті түрде азықтандырады. Ол зоогигиеналық жағдайларды станоктардың, батареяның, клетканың жақсартады. Бұл малдарды күтуді оңайлатады. Торайды ерте суалтудың бір шарты – оларды 5-7 күннен кейін азықты толық жеуге үйрету керек. Түйіршіктерде құрғақ сүт, оңай қортылатын азықтар, энергия қоры – қант пен май болады. Қоспалар аминқышқылы, витамині, минералды құрам тең болу керек. Әр түрлі технологияда ұстау – торайларды топтар құрастыру принципі жалпы – шошқа фермаларда секцияларды босатып не толықтырады. Аналық табынды толық тиімді пайдалану және екі торайлату жылына бір аналықты. Бұл тек торайларды ерте суалтқанда болады, бұл әрине ерекше азықтандыру мен күтуді ұйымдастыруды талап етеді. Торайлаудың санын арттырумен бірге ерте суалту азықты және өнімнің бірлігіне еңбек жұмсау шығыны азаяды.

Ерте суалтқан торайларға жасаған микроклимат басқа еметін торайларға жасаған микроклиматпен бірдей. Станок ауданы қабылдаған технологиялық нормаға сәйкес. Суалтылған торайларды ұяластарымен бірге ұстаған дұрыс, бұл әдісті қолданғанда жақсы табыстарға жетеді. Шошқа басына, станок-орынға мұқтаждық есептеуі бойынша 1 сабақ бойынша 3864 станок орын, 14 технологиялық топ торайларды күтіп өсіру. Әр топта 276 торай болу керек. Технологиялық топтар бір-бірінен жеке болу керек. Ең тиімді жоспарлау – галареялары біріккен, ұзына бойына технологиялық секциялар орналасады. Станокта 25 бас ұстағанда технологиялық топтарға станоктар қажет. Бір станок алдын алу шаралары үшін не өсуі нашар торайларды ұстауға арналған.

Станоктарды қосарлап – екі қатар, бір қатарда үш станоктан орналстырады. Азықтандыру фронты 5 м, станокта 25 бас технология секциясының ұзындығы – 15 м; бір станок ауданы 20 м² (5*4). Технологиялық секция екі-үш қызмет аралық жерінің (проход) ені – 0,7-18,1 м; 14 технологиялық топ ореаластыруға – ұзындығы 63 м 4 жарты ғимараттар, ені 18 м, (3 м галарея) секцияны босату және толтыру галарея арқылы жүреді.

1 тапсырма. Үш фазалы технология осы берілген нұсқа бойынша қораларды салуда есепте. Торайларды өсіру үшін.

2 тапсыпма. Ұялас, үш фазалы технология қолданып торайлар өсіру үшін қолданылатын қораларды есептеу.

Бордақылай мал қоралары.

Өнеркәсіптік жолмен шошқа етін өңдірудің басты негізі – бордақылыптылық (ритмичность) және шығаратын өнімнің стандартқа сәйкестігі. Бордақылаудан малдарды алу қатаң белгілі мерзімдерде іске асырады. Әртүрлі өнеркәсіптік топтардағы ұдайы өндіру циклі мен бар алаңдардың арақатынасын жоспарлау дұрыс болу керек. Бордақылаған малдарды сату үшін (ет үшін) топ-топпен алады. Мұнда бір секция толық босатылады, оны зарарсыздандырып шөлдейді. Шошқалар бордақылау шығарылатын өнімге стандарт бойынша қойылатын талаптарға сай жүреді. Бордақылауды тиімді атқару үшін азықтандыру жағдайына үлкн талап қойылады, күту жағдайына, ауыр үрдістерді механикаландыруға байланысты. Шошқаны бордақылау қыдыруға шығармай жүреді. Азықтандырудың технологиясының басты элементі – тірідей салмағы және жастары бірдей болуда. Барлық ауру және өсуден қалып қойған торайларды тазалық станогында ұстайды.

Бордақылаудың бірнеше модификациясы бар. Өнеркәсіптік бордақылауды малдың тірі саомағы 25 кг-нан бастайды. Өте тиімді, пайдалы бордақылау кішкене топты, ұяластарымен – 9-10 бастап болады. Қораның және азық таратудың конструктивті түрі – азықтандыру типіне, көп жағдайда құрғақ азық қолданады. Кейбір қораларда шошқаларға құрғақ және түйіршікті азықтарды автоматты азық таратқыштар мен еденге шашады, олар құрама жем цехынан бункерге, автомат азық тартқышқа, олар азықты белгілі мөлшерде станоктарға жібереді. Көп қабатты автоматтандырылған шошқа қораларында бордақылау малдарды клеткалы батареяларда ұстайды, негізі екі қабатты батареядан маоларды өлшеуге арналған механизмі бар клеткада ұстап, белгілі мөлшерде азық тарататын және сумен қиды алып тастайтын қоралар қолданылады. Әр қабатта шеңгерлі линия – қозғалмалы екі қабатты клетка-батарея болады. Қабаттарға шошқаларды көтеру үшін жүк таситын лифиттер бар. Қи жинау еден астында орналасқан торлы, саңылаулы еденді клеткалар бар. Жоғарыдағы есептеулер бойынша 5130 бас малды бордақылау үшін 19 технологиялық секция, әрқайсысында 270 бас мал сиятын. Ересек іріктелген шошқаларды бордақылау үшін 20 технологиялық секция керек. Егер шошқаларды технологиялық топтармен әр станокта 27 бас болатын 10 станок қажет. Азықтандыру фронты 30 см станок ені 7,1 м, жалпы ауданы 11,6 м², тереңдігі 3,4 м. Технологиялық секцияда бордақылау малдарды орналастырғанда олардың жеке-жеке болатынын, тазалық бөліктер үшін. Біріктірілген екі қатар станоктар паралель орналасады, ол қызмет ету жолының екі жағында болады.

Технологиялық секция ұзындығы 5=35,5 м сонымен бірге қатар арасындағы жүретін жол 1,7 м ені бар.

Технологиялық секция ені – 69,6 м (6,8 м- біріктірілген станоктар ені) екі жүретін жол 0,7 м-ден, бұл қорада 10 технологиялық секцмя бес-бестен әр жағында.

Олар орталық технологиялық галерея арқылы екі жарты қораға бөледі, екі бордақылау қорасын салу керек.

1 тапсырма. Үш фазалы өнім беретін бордақылау қораларын құруын есепте.

2 тапсырма. Ұялы және үш фазалы технология бойынша бордақылау малдарына қора құрылысын есепте.

3 тапсырма. Есептеулер негізінде масштабтың жоспар сыз, павильонды құрылысты. Әр қораға: технологиялық секцияны, станок саны, қора өлшемдерін, еркектер станогының, шартты-буаздардың, емізетін, қысыр, өсіру торайларды бордақылауға қоятындарды ескеру керек.
17 САБАҚ Циклограмма құру. Шошқа қораларын пайдалану.

Шошқа шаруашылығында үздіксіз өнім өндіру кезінде циклограмма бойынша шошқа қораларын пайдалануды анықтауға болады. Циклограмма жұмыстар сипатын, көлемін белгілі уақыт кезінде және оперативті құжат болып, осыған орай ұдайы өндіріс жүргізу құрылады.

Горизонттар – кесінді масшаб сипатында - өндірістің күні. Барлық шкала айларға бөлінедіянварьдан осы жылғы және қысыр шошқа ұстау фазасы, шартты – буаз, буаз, суатылған – торайлар, бордақылау жас малдары. Циклограмма құрғанда қосымша технологиялық топтар не резерв қораларды ескермейді.)

Әр технологиялық топтар, қысыр аналықтарды тура түзумен, ұзындығы фазаның масштаб бойынша ұзындығына тең. Технологиялық топтар саны бөрмезгілдегі малының санына тең. Толтыру мен босату аралығында тазалықтың үзілісті де ескеру керек.

Бірінші технологиялық топтар қысыр аналықтарды құрудан бастап ет комбинатына тапсырғанға дейінгі аралық өнеркәсіптік циклді анықтайды. Бұл 378 күнге тең.

Тапсырма:

1. 
   Циклограмма құру. Қораларды нақты тапсырмаға қарай пайдалану.
   
2. 
   Жыл бойына шошқаның технологиялық топтардың саның анықтау.
   
3. 
   Шошқа шаруашылығының өнеркәсіптік ритмін анықтау.
   
4. 
   Айлық, үш айлық ұдайы өндіріс цехына тапсырма құру, мал қозғалысын сипаттап, секцияны толтыру, босату мерзімін, басқа қораға ауыстыру уақытын, жөндеу жұмыстарының біту және басталу уақыты.
   

15 сурет. Еркек шошқаны күту, ұстауға арналған жеке станок. Станок қоршауы 1; есігі -2; науасы -3; саңылаулы еден 4.

Жеткіліксіз азықтандырғанда шәуетті өнімдері азаяды, шәуеттің ұрықтандыру қасинті нашарлайды. Шәует түзілу және саласына әсер ететін моңшақ. Жазда еркек шошқаларды жайылымға шығарады. Еркек шошқаларды таза, құрғақ, станокта жақсы төсеніш бар жерде ұстайды. Күту, ұстау және азықтандырудан басқа еркектің жыныстық белсенділігіне және шәует сапасына еркек шошқаны пайдалану жиілігі әсер етеді. Шәут түзілу еркек – қабандарда үзіліссіз жүреді, әр аршылғанда эякулятпен шәует көп бөлінеді, жаңа шәунт түзілу үшін белгілі уақыт қажет. Олдан ұрықтандыру үшін еркек – қабанды көп уақыт пайдаланса, онда шәует мөлшері азаяды және сапасы азаяды , сонымен қоса еркек – қабан көп уақыт жыныстық тыныштықта тұрусыз қажетсіз. Жүйелі бірқаліпті еркек – қабанды пайдалану, олардың физиологиялық жағдайы қалыпты болады. Еркек – қабанның жасына байланысты тұқымдық еркектерді пайдалану режимі 28 кестеде көрсетілген.

Шошқаларды қолдан ұрықтандырудың екі әдісі бар.

Еркек шошқаны пайдалану дәрежесі.	1 айдағы еркек шошқаның артылу саны, жасы, айы
	10-12	12-18	18-24	24-36	3жастағы еркек
Орташа	4-ке дейін	6 дейін	8 дейін	10 дейін	12 дейін
Интенсивті	---	7-12	9-16	11-20	13-24

Ірі шошқаларда қиды, басқа сұйықтықтарды бордақылау шошқа қораларында саңылаулы еденнен ұзына боцына, көлденен каналдар арқылы сумен шайып шығарада, сұйық қи басқа заттар шұңқырда жинап, қи сақтайтын жерге насоспен ЧНФ жібереді.

1. 
   азықтандыру ерекшелігін және тұқымдық-еркек шошқаларға жем-шөп мөлшерін құру әдістемесін үйрету.
   

Жүргізу әдістемесі мен мазмұны. Сабақ зертханада, оқыту шаруашылығында жүргізіледі.

Тұқымдық еркектерді азықтандырғанда құрама болады. Оған 77-82% құрама азық, онда протеин, қажетті аминқышқылы және витамин, белгі мөлшерде күнжара (жмых) не шрот және жануар текті азық береді. Айырылған сүт, балық, сүйек-ет ұны болу міндетті түрде жем-шөп мөлшеріне 2-3 кг шырынды, ал жазда жасыл азық береді. Ұдайы өндіру қабілетінің бұзылу себебі шошқаны тым азықпен азықтандыру болып табылады, бұл жайсыз әсер етуі моцион аз болғанда байқалады. Тұқымдық еркектерді күту жағдайына және пайдалануына қарай азықтандырады. Витаминге мұқтаждығын өтеу үшін 1 басқа 1 тәулікте 0,3-0,5 кг шөп ұнын, 0,7-1,5 кг құрама сүрлем, ал жазда – 1-2 кг жасыл азық (моцерна, клевер, эспарцет, горох, вико-овес т.б.).

Қысыр, буаз аналықтарды азықтандырғанда 1 кг азықша 1,05-1,07 азық бірлігі, 159-166 г шикі протеин, 29-30 г шикі май, 60-64 г шикі клетчатка болу керек.

Аналықты азықтандырғанда витаминге көп көңіл бөлу керек, ол анемиядан сақтап, өсіру жақсарады.

Аналықтар суалтқаннан кейін 3 күннен кейін және ұрықтандырғанға дейін – 3,4 құрама азық, 1-ден – 32 күнге дейін буаздығында – 2,8 кг, 33 күннен – 80 күнге дейін – 2,3 кг және 81 күннен – 112 күнге дейін – 3,5 кг құрамаазық тәулігіне береді.

1 тапсырма. Тұқымдық еркектерді жаз және қыста орташа, интенсивті пайдаланғанда жем-шөп мөлшерін құру.

2 тапсырма. Қысыр, буаз аналықтарды жазда және қыста азықтандырудың жем-шөп мөлшерін құру.

20 сабақ.

Емізетін аналықтарды азықтандыру.

1. Қоректік заттарға аналықтардың қажеттігін анықтау (оқу).

2. Емізетін аналықтардың жем-шөп мөлшерін құру. Әдістемесін меңгеру.

Жүргізу әдістемесі мен мазмұны. Сабақты зертханада және оқу шаруашылығында өткізеді.

Өнеркәсіптік өндіріс жағдайында малды далаға шығармай күту жағдайында жем-шөп мөлшерінің толыққанды биологиялық қоректілігіне аса көп көңіл бөледі. Аналықтарды азықтандыру әр түрлі болуы мүмкін, бірақ толыққанды жем-шөп мөлшеріне жалпы талаптарды орындау қатаң сақталады. Буаз аналықтарға қарағанда емізетін аналықтар қоректік заттар мен энергия қажеттілігі әлдеқай жоғары болады. Өйткені сүт түзілу үшін жұмсалатын қоректік заттар әлдеқайда көп жұмсалады; ұрпақтың жетілуіне қарағанда 2 ай мерзімінде емізетін аналық 200-350 кг сүт түзеді. Шошқа сүтінде құрғақ заттар 21,1%, май – 9,6%, ақуыз – 6,1%, лактоза – 4,6%, минералды заттар 0,9%. Егер 1 кг шошқа сүтін түзу үшін 0,85 азық бірлігі жұмсайды; ал продуцировать етуге 4-6 кг тәулігіне, аналықтарға қосымша 3,4-5,1 азық бірлігі қажет.

Емізетін аналықтарды азықтандырғанда, мынаны еске алу керек, ағзаның тіршілік және сүт түзу үшін жұмсаған шығынын қалпына келтіргендей етіп азықтандырады. Емізетін аналықтарды жеткіліксіз азықтандыру сүттілігін төмеңдетіп, лактациялық кезеңі қысқарады, мал арықтайды. Жасы ересек емізетін аналықтар орташа күйлі, әр 100 кг тірідей салмағына 1,5 азықтық бірлігі тәулігіне қажет, ал ал жас өсетіндерге – 2 азықтық бірлік қажет. Аналықтар емізетін торайға қосымша 0,5 азықтық бірлік керек. 1 азықтық бірлікке емізетін аналықтарға 115 г протеин, ал жас өсетіндерге – 115-120г (таблица 30).

Емізетін аналықтарды витаминдермен қамтамасыз ету керек, әсіресе А витамині, ал қыста – Д витамині, витаминдер уызда, сүтте өзгереді, жем-шөпте болуына байланысты. Зерттеулер А витамині 100 мл уызда – 0,058-0,191 мг және сүтте 0,030-0,050 мг болады. Күн сайын аналықтар сүтпен 2-10 мг А витаминін бөледі. Кейде В топты витаминдер жетіспеуі мүмкін. Егер аналықты астықпен азықтандырса, жем-шөп мөлшерінде рибофлавин жетіспейді. Шаруашылықта жем-шөп мөлшерінің құрамын анықтағанда азық базасының типін, жасын, күйлігін және сүттігін ескереді. Қысқы мерзімде емізетін аналықтвр жем-шөп мөлшері 3,5-5,0 кг астықтан құралған жем, (25-35% бидай + 35-40% арпа + 25-30% сулы), аздаған күнжара, шрот, бұршақ т.б. 2-3 кг шырынды жем және 0,5-0,8 кг шөп ұны. Аналықтарға жақсы шырынды азық: қызылша, сәбіз, құрама сүрлем, тыква т.б. Аналықтың сүттілігіне әсер ететіндер: айырылған сүт, балық, ет, сүйек ұны, сарысу. Жаз айларында жем-шөп мөлшеріне, егер технология болса, шөп (20-25% қоректік құрайды). Минералды заттарды – бор, аз тұзын, микроэлементтер қоспасын бергенде алады. Толық қанды құрама жеммен аықтандырады. 1 кг құрама жемде – 1,05-1,09 азықтық бірлік, 154-162 г шикі протеин, 29-25 г шикімай, 53-58 шикі клетчатка болады.

Аналықтарды күніне үш рет азықтандырады. Торайлау кезінде алғашқы сағаттарда азық бермеу керек, бірақ таза су еркін ішкізу керек. 5-6 сағаттан соң 0,5-0,7 кг құрама жемді суға езіп береді., одан әрі 5-7 күннен бастап қалыпты жем-шөп мөлшеріне жеткізеді. Торайларды суалтар алдында азық мөлшерін азайтады, шырынды азық беруді тоқтатады. Суалту күні бір күнгі жем-шөп мөлшерінің жартысын ғана береді, одан кейін қысыр аналықтар жем-шөбіне ауыстырады.

1 тапсырма. Емізетін аналықтарды азықтандыру рационын құру, егер аналық екі жастан ересек, тірідей салмағы 220 кг, 10 торай әкелетінін ескеру керек.

2 тапсырма. Берілген мәліметтер бойынша рациондарды талдау, қорытынды жасау.

1. еметін торайлардың ас қорыту жүйесінің ерекшелігін оқу.

2. Асқорыту жүйесіне азықтандырудың әсерін анықтау.

3. 2 айға дейінгі торайларды күту және азықтандыру техникасын меңгеру.

Жүргізу әдістемесі мен мазмұны. Басқа ауыл шаруашылық малдарына қарағанда салыстырмалы ерте даму кезеңінде туады. Оларда сүйектің кемік май ұлпасы нашар дамыған – қан жасушаларын жасайтын аралық бола тұра, қан құрамында имунды ақуыздар, гамма-глобулиндер болмайды. Олар торайлар ағзасына анасының уыз сүтімен бірге келеді, ал гамма-глобумен ағза түзілуі екінші аптада басталады. Жас туған торайларда амилолигтік ферменттер жүйесі нашар дамыған. Алғашқы кезде торайлардың ас қорыту сөлінде тұз қышқылы (ахлоридрия) жоқ, бауыр ферменті де жоқ, осылардың салдарынан ақуыздың қорытылуы нашарлайды. Ферменттің жоқтығы ақуыз алмасуына теріс әсер етеді, анасының сүтіндегі протеин қорытылу нашарлайды. Торайларда рефлектрлы фазада сөл бөлу болмайды. Сондықтан сөлдер шырынды қабатта рефлекс әсерінен бөлінеді. Қарынның толық жетілмегендігінен торайлар аз жеміс жейді, сондықтан жиі азықтандырады. Қарынның ас қорытуы жетілуіне байланысты әсіресе 2-3 аптада азықтандыру бұзылса, ол торайдың өсуі мен денсаулығына әсер етеді. Торайлар шығыны (өлімі) осы кезде болады. Торайлады ерте өсімдік текті жем, әсіресе құрғақ құрама жемді жақсы (боб) бұршақ шөбін және сәбізге үйретсе, онда ас қорыту үрдісінің қарында жүруін белсенділігін арттырып, тездетуге болады. Торайлардың алғашқы кезеңінде интенсивті өсуін қамтамасыз ету шарты: аналықтың жоғары сүттілігі, аурудың алдын алу шаралары, әсәресе анемия, оптимальды микроклимат туғызу керек.

Еметін торайларды дұрыс азықтандырудың мақсаты:тірідей салмақты неғұрлым көп алу, ол бұлшық ет ұлпасының өсуіне әсер етеді, өсімдік текті жем-шөпке үйрету, дер кезінде және дұрыс жүргізілгенаурудың алдын алу торайлардың жақсы сақталуына әсер етеді. Еметін торайларда өте жоғары өсу энергиясы болады, алғашқы 10 күнде олар тірідей салмағын 2,5 есе арттырады, айлық жаста – 5; 2 айлық мерзімде – 11-12 есе, одан да көп сондықтан торайларды жем-шөпті жеуге ерте үйретудің маңызы зор.

Бастапқы өмір сүру кезеңінде торайлардың тамағы тек қана анасының сүті, сондықтан аналықтардың сүттілігін арттыруға көңіл бөлу керек. Торайлар сүтті тиімді пайдаланады, оның органикалық заттарын 98% қорытады. Интенсивті өсумен бірге торайлардың анасының сүтінен құнды заттар мұқтаждығын қанағаттандырады, алғашқы екі апта ішінде.

Зерртеулердің нәтижесінде торайлар 10-15 күндікте тек қана аналықтың сүтімен қоректенеді, одан соң олар қосымша азықты жей бастайды, ол уақытқа қарын-ішек жүйесі оның ферментті жүйесімен дамиды. Олар енді өсімдік текті жем-шөпті қорыта бастайды. Жас торайлармен көп зерттеулер жүргізілді. Қоректі негізі заттарға мұқтаждылығын анықтау үшін. Мал шаруашылық институты – торайлар – 30 күннен 60 күнге дейін (6-20 кг) протеин қорытуы және сіңіруі – 1 азық бірлігін 135-145 г құрайды.

Қалыпты физиологиялық жағдай үшін, өсу және дамуы үшін торайларға минералды заттар аса маңызды. 1 азық бірлігіне – қажет 7-8 г – Са; 5-6 г – Р; 3 г – Na Cl; 100 мг – Fe; 10 мг – Cu; 40 мг – Mn; 50 мг – Zn; және 0,2 мг – J₂ керек. Торайға тәулігіне – 7-10 мг темір, ал аналықтың сүтімен – 1 мг алады. Еметін торайлардың ағзасына темір жетпесе, ол анемия ауруына әкеледі, ол қанда гемоглобин жеткіліксіз мөлшерде болғанда болады. Торай ағзасында алмасу қызметі бұзылады, ол өсуін төмеңдетеді, аурулаға қарсы тұруын төмеңдетеді, кейде өлімге әкеледі. Торайларда қан аздылық 3 күндік жаста және көктем мен қыс айларында басталады.

Темір ағзаға жетіспеуін толықтыру үшін ферродестрандық препараттар қолданады. Торай ағзасына гемоглобин синтезін стимулдейтін және алмасу үрдісін қалпына келтіретін препарат болып саналады. Аз эффектілі торайларға темір глицерофосфатын, күкірт темір қышқыл береді. Торайларды азықтандыру және күту – табиғи, экономикалық жағдайларға байланысты, бірақ көбіне дәлелденген схема және дұрыс құрылған азықтандыру үрдісі маңызды роль атқарады.

Алдыңғы қатарлы шаруашылықтарда әр аналықтан жыл сайын 22-23 торай, 2 айлығында тірідей салмағы – 19-20 кг. Бұл тұқымдық жас төл таңдап, өсіруге мүмкіндік туғызады (60-70% алынған торайлар). Торайларды өсіру кезінде жем-шөп мөлшері толық қанды протеин, витамин, микроэлементтер бөлу керек. кең түрде жайылымды, не қыдыртып күту (сереңдету), екі рет белсенді моцион қолданады. Өсірудегі негізгі мақсат – торайлардың сақталуы қосымша салмақ қосу, жақсы даму көрсеткіштеріне қол жеткізу. Тек осы жағдайларды орындағанда жоғары сапалы аналық табынға толықтыру малдарын алуға болады, сонымен бірге шошқа етінің өндіруін және сапасын арттыруға болады. Ол үшін кешенді зоотехникалық шаралар: азықтандыру, күту жөнінде. Торай уызды туғаннан 2 сағаттан кеш алуға болмайды. Торайлар уызды сорған кезде емшек пен жатырдың (матка) бұлшық еттері жиырылады, ол жатырдан торайлау қалдықтарын тез шығаруға көмектеседі. Имунды денелер аналықтың уызында 24 сағатқа дейін болады. Ең маңызды мәселе торайларды емшекке үйрету: күшті, жақсыларын – алдыңғы емшектерге, ал әлсіздерін – артқы емшектерге. Бұл әлсіз торайлар алдыңғы емшектен уызды, кейін сүтті толық сорып ала алмайды, ол маститке (қабынуға) әкеледі. Екінші күні торайлар «асханасына» таза су қою керек, ал бесінші күні темірі бар препаратты бұлшық ет астына жібереді. Қайталап 2-3 аптадан кейін тағы жібереді. Егер бұл шаралар жүргізілмесе, ішетін суға 0,25% күкірт қышқыл темір, 10 мл тәулігіне 1 басқа 4-6 күнде торай науаларын қуырылған арпа, бұршақ, минералды қоспалармен бірге (бор, зызыл саз т.б.). осы кезден торайларды айырылмаған сүт және іріген сүт беріп үйрету керек. Ацидофильді сүтпен суару қарын-ішек ауруларынан сақтайды, қарын-ішек жүйесін жетілуін тездетеді. Еметін торайларды азықтандыруға арнайы жем-шөп қоспасын пайдаланады. Стартты құрама жем, онымен 2 жұмалық торайларға береді. Бұлар жоғары калориялы аминқышқылы бар, аз мөлшерде клетчатка (3%) болады. Торайлады құрғақ не сулаған азықпен азықтандырады. Күніне 2 рет кашамен азықтандырып, науада құрғақ жем-шөп болу керек, 2 ай болғанда құрғақ жемге ауыстырады. (32 таблица).

32 Кесте - Торайларды үстеме азықтандыру, г

Аналықтардың жыл бойы турлы торайлауы тиімді, мұнда қоралар тиімді пайдаланылады, оптимальды зоогигиеналық жағдайлар түзіледі, ауыр жұмысты механикаландырады. Аналықтарды жеке станокта ұстайды, сонымен бірге бекітіп те ұстайды.

Шошқа етін өндірудегі басты бөлім суалтылған торайларды өсіру болып табылады.

1. Суалтылған торайларды өсіру және азықтандыруды ұйымдастыруды оқу.

2. Жем-шөп мөлшерін құру және есептеу әдістемесін меңгеру, азыққа мұқтаждығын 2-4 айлық торайларды есептеу.

3. Ерте суалтуды өткізумен таныстыру.

Торайларды суалтқан соң жынысына, жасына қарай топқа біріктіреді. Бұған дейін торайларды аналықсыз өмір сүруге үйрету қажет, оларды өсіру кезінде интенсивті өседі. Суалтқан торайларды күту әдісі, ол топпен ұстау. Топ құру кезінде мынаған көңіл бөледі: топтағы малдар санына, жасына, тірідей салмағына, өйткені бұл көрсеткіштер келешектегі өнімділікке әсер етеді. Топтағы торайлар саны өсу энергиясымен тығыз байланысты. Топтағы торайлар саны артса, тәуліктік салмақ қосу төмендейді және азық жұмсау көбейеді. Торайлар сонымен бірге азықтану орны мен суалтқан торайлар ұстау тығыздығы да әсер етеді. 2-4 айлық торайларға станоктағы аудан нормасы -0,35м кв. Суалтқан торайларды өсіру кезінде толық жем-шөп мөлшерін пайдаланады. Құрама азық қоспасы энергиялық, протеинді, амин қышқылды, құнарлылығы, толық про негізгі минералды және биологиялық, белсенді заттар болу керек. Неғұрлым азық түрі көп болса, соғұрлым олар өнімділікті арттырады, мұнда толық ассоциациялық қызмет қолданылады.

Азық қоспасында, астық, бұршақ дәндерінен басқа міндетті түрде ақуызды қоспалар (күнжара, балық, ет, сүйек ұны) қосады. Жем-шөп мөлшеріне қосымша сүт өңдеу өнімдері: айырылған сүт, сарысу, не айырылмаған сүт алмастырушы (АСа). Витаминді қоректілікті құрама жемге әр түрлі қоспалар синтетикалық амин қышқылы және шырынды азықтар қосады. Жас малды әрқарай өсіруге дайындау шошқа етін өндірудің негізгі этапы.

Ерте суалту дегеніміз, егер аналықтың лактациясы мерзімі 8 апта болады , бұл торайлау аралығындағы уақытты қысқартуы. Торайлар санын арттыру аналықтан алынатын торайлар санын көбейту. 33 Кесте.

Шошқа етін өндірудің бір әдісі аналық санын көбейтпей торайларды ерте суалту. Ерте суалту үшін оны алғашқы кезден бастап, қосымша азықты жеуге үйрету. Осыған байланысты торайлардың ас қорыту мүшелері жылдам жетіледі және ахлоргидрия кезеңі қысқарады. Олар ә лде қайда ерте қалыпты азықты жей бастайды. Торайларды ерте суалту азықты үнемдеуге әсер етеді, ол 20 – 25 % құрайды. Бірақ бұл әдістің тиімділігін бір мағынаны түсінбеу керек. Бір фактор ерте суалту аналық пен торайдың биологиялық мүмкіндігін пайдаланушарасына байланысты. Ерте суалтудың көптеген проблемаларының бірі аналықтың сапасын қалыптастыру, жас төлдің сақталуы, өсуі және дамуы. Осыған байланысты азықтандыруға, күтуге, азық сапасына, азық құрамына және басқа жағдайларға, торайларды суалту.10-15 күндік жаста айырады, ең тиімді суалту-4-5 апталық жаста айырады. Торайларды өсіру әдісін анықтағанда, азыққа қоспа ретінде-қант, сүт, өнімдерін (казейн,айырылған сүт,сарысу)басқа протейінді азық жануар текті(сая,күнбағыс күнжарысы, шрот) қосады. Астық текті азықтан бағалысы сулыдан, дәннен ұн, олар сыртқы қауыздан тазартылған. Ерте суалтқан торайларды азықтандыру рецепті азық қоспалары –стартерлік деп аталады. Олардың міндеті компоненті қант (10 %) және құрғақ айырылған сүт (40 %) Бұл азық қоспасы 5 апталық торайларды азықтандырады. Одан кейін басқа, қарапайым және арзан азық қоспасы(стартер) құрғақ көк сүт – 5 – 10 %, қант болмайды, ал протейінді азық (15 - 20 %) (балық не ет соя, шрокты). Ерте суалтқанда қай мерзімде айыру тиімді екенін анықтау, бұл аналықтардың биологиялық ерекшеліктері мен бірдей және экономикалық болу керек. Аналық лантация кезеңін қысқарту, эффектілік пен жаңадан ұрықтандыру және пайдалануға мүмкіндік туғызады. Торайларды 26 күннен кейін суалтуға болады, онда азық қоспасында құрғақ көк сүт , қант көп мөлшерде болу керек. Өте ерте және көп мөлшерде торайды айыруға болмайды.

Ерте суалтқанда құрама жем пре стартерлі 40-45 күнге дейін, стартерлі – 45 - 60 күнге дейін жоғары калориялы, қоректік заттар сіңірілетін азықпен азықтандырады.

1 тапсырма: 2-3 айлық суалтқан торайлар азықтандыратын жем-шөп мөлшерін есептеу, компоненттері: сүрлем, қурама шөп ұны, көк сүт, соялық шрот бар, концентраттар қоспасы болу керек.

2 тапсырма: Оқу құралдары, оқулықтар және басқа әдебиеттен құрама азық рационын теріп жазу, иремикстер 2 айлық торайларға арналған.

3 тапсырма: Жылдық суалтқан торайлардың азыққа мұқтаждығын есептеу.

4 тапсырма: Жас шошқаларды азықтандыру нормасын анықтап, үш аминқышқылына мұқтаждығын: лизин,метионинге, трипитофанға; Мына азықтардан : арпа дерті, жүгері дерті, балық ұны,люцерна шөп ұны, сәбіз болса, 2-3 айлық торайға рацион құру.

5 тапсырма. 1 кг. Азықтың пре стартер және құрама жем стартерлердің қоректігін есептеу.

Таблица 34.

Пре стартер қоректілігін есептеу.

Ингредиенттер	%ЭКЕ	Азық бірлігі	Протейн, г		Каротин, мг.	Амин қышқылы			Ca, г	P, г	CU,г
			Ішкі	сіңірілетін		лизин	М Метионин	тритофан

23-сабаќ Асыл т±ќымды жєне толыќтыру малдарын µсіруді ±йымдастыру.

Шошќа табынын жетілдірудіњ негізгі бµлігі-толыќтыру жас шошќаларын µсіру. Аналыќ пен аталыќ –кабандардыњ жоѓары µнімділік кµрсетуі, егер толыќтыру малдары толыќќанды азыќтандыру арќылы алынѓан малдармен толтыру арќылы алады. Жыл сайын шаруашылыќ –шаруа 40%-ке дейін аз µнімді аналыќтары іріктейді. Алдын ала торайларды тањдау -оларды µсіру жєне толыќтыру ‰шін суалтуды жасаѓан соњ ж‰ргізеді. Толыќтыру малдары топтарѓа тірідей салмаѓына , жынысына ќарап, бµледі.Дамыл-дамыл баѓалау жєне дамуы нашар, дене бітімінде кемшілігі жєне кемістігі барларды іріктейді.Ењ аќырѓы іріктеуді ±рыќтандыру алдында ж‰ргізеді.

1 Асыл т±ќымды шошќаларды азыќтандыру ерекшелігін оќу.

2 Асыл т±ќымды жас малдарѓа жжем-шµп мµлшерін ќ±ру жєне оны талдауды ‰йрену.

Ж‰ргізу єдістемесі мен мазм±ны: толыќтырушы , асыл т±ќымды жас торай µсіру-д±рыс баланстандырѓан азыќтандыру жєне белсенді, ‰немі мацион болу керек. Бірнеше асыл т±ќымды мал µсіру схемалары жоспарланѓан, орташа азыќтандырѓанда жаќсы кµрсеткіштерді мына жаѓдайда алады, егер жас шошќаларды 9 - 10 айда ±рыќтандырса. ¦сынылѓан азыќтандыру тірідей ќосымша салмаѓы – 400 – 500 г, б±л ќазіргі µнеркєсіпке жауап бермейді, µсу мен дамуын кідіреді; ±дайы µндіру ќабілетін нашарлатады, µнімділігін тµмендетеді.

Толыќтыру жас шошќаларын интенсивті µсіру белсенді моцион ќолдану арќылы ісіне асады. Тєуліктік ќосымша салмаќ ќосу жоѓары дењгей азыќтандырѓанда,-600г. Ќурайды. Ќ±рама жжем, жжем ќоспалары асыл т±ќымды , толыќтыру 15 % ќурау керек. Ќурама жем-астыќ, б±ршаќ даќылдарынан дерти (жарма) 0,8 - 1,2 мм. Т‰рінде, біраќ µте тиімдісі ќурама жжем т‰рінде ќолданѓан жµн. Протеинді ќоспа т‰рінде – балыќ, еш - с‰йек ±нын, азыќтыќ ашытќы 3 -5 % шамасында ќосады. Суалтќаннан кейін 3-4 айдай кµк с‰т Берген жµн. Амин ќышќылды ќ±рама ретінде синтетикалыќ амин ќышќылын ќолданады, єсіресе лизин. Толыќтыру малдарын µсіру кезінде шырынды азыќтарды (жасыл азыќ, т‰йнек , тамыр,жемістер,сенаж, ќ±рама с‰рме) 15-20% ќосады. Еркек шошќалар жоѓары жыныстыќ ќабілетті алу ‰шін –д±рыс µсіру ќажет. Б±л толыќќанды азыќтандыру , серуендетіп отырады. Толыќтыру шошќаларыныњ , аталыќтарыда жем-шµп мµлшеріне жоѓары сапалы концентраттар, аќуызды азыќтар жануар текті, витаминді шµп±ны, тамыр т‰йнек жемістері жазда жасыл,шµп береді.

Толыќтыру малыныњ жем-шµбінде 1 азыќ бірлігіне, жасына ќарай-сіњіретін протейн г:2-4 айлыќта -120-130; 4-7 айда-115-120; 7 айдан ересек -110-115; кальций шиісінше 7,6,8 жєне в, фосфор-5,4,7 жєне 4 т;

Тапсырма1: Мынадай ќ±рамды жем-шµп мµлшерін ќ±ру. Ќ±рама жем-70%; шырынды-15%; ќатты-5%; аќуыз жануар текті -5%; басќалары-5%; азыќ тањдау жеке тапсырма бойынша.

Тапсырма 2: Жылдыќ азыќќа м±ќтаждыќты есептеу, егер 250 аналыќ болса.

24 сабақ Шошқаларды бордақылау.

Бұл шошқа шаруашылығының соңғы кезеңі.

Бордақылаудың табысы бірнеше фокторлар әсер етеді: азықтандыру технологиясы, азықтандыру деңгейі мен теңестіруіне малдың жасы, тұқымы т.б. бордақылау іс жүзінде барлық категория шаруашылықтарында жүргізіледі.

Интенсивті бордақылау: етке бордақылау үшін малдарды таңдап алады, ет сапасы бойынша селекциядан өткен малды, өсу энергиясы жоғары, қоректік заттарды жақсы сіңіру қабілетіне қарайды. Тірідей салмағы 100кг бөлу үшін 6 айлық жас малдарды алу керек. 1кг тірідей салмақ қосуына шығын 3,5-4,2 азық өлшемі жұмсалады.

Орташа интенсивті бордақылау: шошқалардың тірідей массасы 100кг бөлу үшін 7 - 8 айлық малдарды алады. 1кг тірідей салмақ қосуына шығын 4,5 - 5,0 азық өлшемі жұмсалады.

Экстенсивті бордақылау: бұл бордақылау түрі қолданудың керегі жоқ, тірідей салмағы 100 кг бөлу үшін 10 айлық және одан ересек малдарды алады, 1 кг қосымша салмаққа 7 - 10 азық өлшемі жұмсалады. Шошқаны бордақылау соңғы көрсеткіштерге қарай 3 түрлі анықталады: қақтау елгі үшін және майлы, семіз ерт үшін бордақылау.

Ет үшін бордақылау: етті категориялы жас шошқаларға бордақылаған шошқаның тірідей массасы 60 - 130кг, арқа тусындағы май қыртысы 6 - 7 қабырға тұсында 1,5 – 4 см. Етті шошқаның денесі жұмыр және окорочка (бұлшық ет) жақсы дамыған. Бордақылау интенсивтігі бордақылауға келетін жас шошқалардың сапасына байланысты.

Айырылған жас шошқалардың салмағы ет үшін интенсивті бордақылауға арналған мал салмағы 16 кг болуы керек. 4 айлық торайдың тірі салмағы 38 - 40кг, мұндай жас мал 115 -120 күн ішінде тәуліктік қосымша салмағы 600 – 650 г, 7 - 8 айға қарай салмақтары 110 –115 кг - ға жетеді, 1кг қосымша салмақ үшін 4,0 -5,0 азықтық өлшем жұмсалады. Ет үшін бордақылау ені кезеңнен тұрады: 1 - ші – 3 -5,5 айлық, 2 - ші – шошқаны бордақылаудың алғанға дейін болады. Бордақылайтын, өсетін малдарға қортылатын протейн қажет. Бордақылаудың бірінші айында оның жем-шөп мөлшері 1 азықтық өлшемі 120 г, ал 5 айлықта - ПО г. Бордақылау соңына протеинге қажеттігі-90-100г дейін төмендейді.

Қақталатын етке бордақылау: арнайы мақсатқа қолданатын шошқа етін алу үшін жүргізіледі, ол қақталған ет деп атайды. Қақталған ет үшін 2 -2,5 айлық торайларды бордақылауға тірідей салмағы 20 -25кг қояды, бұл мақсатқа қойылған шошқалар стандарт бойынша-бордақылау 8 ай толғанда, тірідей салмағы 90-105кг болғанда тоқтатады. Аз интенсивті бордақылау қақталатын ет санасына кері әсер етеді. Азықтандыру мөлшерін және құндылығын үнемі қатаң сақтау керек, артық май қыртысы болмауы керек.

Қақталған ет алу үшін тиімді шошқа тұқымдары: Қақталған ет үшін шошқа бордақылау кезңде жақсы қалыптасқан және тексерілген мөлшері, қоректік элеметтер мен қоректік заттарға мұқтаждылығы анықталған, бұларға құрама, құрама-тамыржемісті жем шөп береді. Астық дәндерімен жасалған азық қақталатын етке тығыздық не “мәрмерлік” беру үшін бұршақ жақсы әсер етеді. Қақталған етті шошқалар жем-шөбіне 12-15 пайыз қосады. Қақталған ет үшін бордақылауды ені кезеңде жүргізеді: дайындық қортынды 1 кезеңде 1 азықтық өлшемінде 120-130г протеин, ал бұлшық ет өсу үшін қортынды кезеңде көмірсулы азықтар мөлшері, протеин мөлшері 1 азықтық өлшемде 110-100г төмендейді. Бұл талаптарды орындау үшін азық түрлерін қатаң таңдау керек, толық қанды құрама жем заводта жасалғандарын қолданады. Ересек іріктелген шошқаларды интенсивті бордақылау кезінде алғашқы тірідей салмағын арттырын, тәуліктік салмақ қосу 800-1000г жетеді.

Шошқаларды майлы семіз күйге дейін бордақылау мақсаты малдың денесінде майдың көп жиналуы үшін көмірсулы азықтар береді. бордақылайтын ересек шошқалардың жем-шөп мөлшерінде сіңірілетін протеин 1 азықтық өлшемінде 60-70г болады, тек жас шошқаларды бордақылағанда протеин мөлшерін 1 азықтың өлшемінде 80г болуы керек. Бордақылаудың бірінші кезеңінде көлемді азықтар 50 пайыз болады, әрі қарай көлемді азықтар мөлшері бірте-бірте азайтады, ал құрама жем мөлшері артады. Бордақылаудың соңғы айында май санасын жақсартатын азықтармен азықтандырады. Бордақылаудың сапасы бірнеше факторлармен анықталады, олар бір-бірімен байланысты. Осы факторлардың бірі сақталмаса, ол бордақылаған шошқалар генетикалық мүмкіндіктерін пайдаланбайды. Қосымша салмақ қосу интенсивтілігі бордақылау табысына әсер етеді. Неғұрлым салмақ қосу, өсу жылдамдығы жоғары болса, соғұрлым қосымша салмаққа жұмсалатын шығын аз болады. Бұл ені көрсеткіштер арасында кері корреляция бар, сондықтан өсу интенсивтілігі шошқаның бордақылаудағы қабелетінің көрсеткіштерінің кепілі. Бордақылау интенсивтілігі-жас мал сапасына айыру кезеңдей массасы және даму көрсеткіштеріне байланысты. Көптеген факторлардан ең бастысы-азықтандыру, ол тіршілік қызметін қамтамасыз етеді және аз шығын жұмсап, көп мөлшерде өнім алуды қамтамасыз етеді.

Жасы мен тірідей салмағы артқан сайын, шошқаның энергияға мұқтаждығы артады. Әртүрлі жастағы шошқаларға 1кг қосымша салмақ үшін әртүрлі энергия қажет. Бордақылайтын шошқа ағзасы үнемі ақуыздық ағзаға түсуін керек етеді. Әр жастағы шошқаның протеинге мұқтаждығы өзгереді. Бордақылаудың 1-ші кезеңінде 1 азықтық өлшемінде 130-140г протеин, ал 2-ші кезеңде – мөлшері 90г протеин төмендейді. Бұны жем-шөп мөлшерін құрастырғанда ескерген жөн.

Бордақылайтың шошқа жем-шөбінде амин қышқыл құрамы дұрыс болуына назар аудару керек, үйткені амин қышқылдары протеиннің биологиялық құндылығын анықтайды. Өсіп келе жатқан шошқаларға –жем-шөбінде 4 бағалы өлшем қышқылдары: лизин, метионин, цистин және трецитофан бөлу керек. Әсіресе лизиннің концентрациясына назар аударады. Лизин қоры болып, бұршақ дәндерінде, жануар текті азықтар саналады. Неғұрлым жем-шөпте ақуыз жоғары саналы болса, соғұрлым қосымша салмақ қосуға жұмсалатын шығын аз болады. Протеиннің аз не көп болуы не амин қышқылы болса, бордақылайтын шошқалардың өнімділігі төмендейді. Шошқаны бордақылау кезеңдегі негізгі азық астық дәнді азықтар, олар қышқыл реакция, құрғақ заттар биологиялық белсенді заттар. Бұл кемшіліктерді примекстер қосып жояды, бірақ жасыл масса, сенаж, тамыржемістер, олар сілтілік орта түзеді. Макро және микроэлеметтер қоры болып – бор, сүйек ұны, минералды қоспалар және дершина қосады.

Шошқа бордақылау кезінде 3 азықтандыру типін қолданады: астық-тамыржемісті, картоп азықтар қолданады. Әр аймаққа тән азықтандыру жоғары қосымша салмақ қосу және бордақылау табыстылығы болу керек. Әр түрлі азықтар бордақылайтын шошқаның дене бітіміне әртүрлі әсер етеді. Арпа, бидай, бұршақ, сүйек ет ұны, шошқа етінің сапасын арттырады, ал жүгері, балық ұны сапасын нашарлатады.

Балық етін қабылдаған шошқа еті-өзіне тән иісті және май қыртысы қатпайды.

Шошқа етін өндіретін ірі өнеркәсіп шаруашылықтары құрылуда: онда малдарды шоғырландыру және мамандандыру, олар өнімділікті арттыруды азық жұмсауды төмендетуді, жұмыс күшіне мұқтаждықты азайту, мал қораларды тиімді пайдалануды, табыстылығы арттыруды көздейді.

Құрама жеммен азықтандырады, энергиялық құндылығы 1кг құрғақ заттар, бордақылаудың басында 1,3 азықтық өлшемі, ал соңына қарай 1,2 азықтық өлшем, протеин 140 және 100кг. , құрама жемге 1 пайыз премикс қосады.

Құрама жем құрамында: астықтар-50-55 пайыз, бұршақтар-10-20 пайыз, жануар текті азықтар-5-8 пайыз күнжара, шрот-5-10 пайыз, шөп ұны-5-10 пайыз, примекстер-1пайыз, азық қоспасын құрғақ күйде береді.

1 тапсырма: азыққа мұқтаждықты 35 таблица бойынша анықтау. Жалпы азық өлшемін анықтау.

Таблица 35 тапсырма нұсқасы.

36 таблица. Азыққа мұқтаждығын анықтау.

2 тапсырма. Құрама жем құрамының рецепін әдебиеттен көшіріп жазу.

3 тапсырма. Ет үшін бордақылау шошқаларына жем-шөп мөлшерін құрастыру, егер тірі салмағы 60кг болса, концентратты-картофильді азықтандыру типі (тәуліктік қосымша салмақ қосу – 600г болса).
25 сабақ. Шошқаларды жазғы лагерлік жағдайда күту технологиясын үйрену (оқу).
Мақсаты: шошқаларды күту технологиясымен танысу.

Сабақ жүргізу әдістемесі мен мазмұны.

Өнеркәсіптік шошқа етін өндіру – шошқа басын шоғырландырын, арнайы қораларды және технологиялық әдістер мен түрлері аналық табынды интенсивті пайдалану бағытында жұмыс істеуді талап етеді. Ірі шаруашылықтарда барлық малдарды қорада ұстап күту қолданылады, бұл шошқалардың потенциалдық мүмкіншілігін тежейді. Сондықтан физиологиялық қызметтерін стимулдау әдістері қолданылады, олар біраз шошқаның өнімділігін төмендеуін азайтады. Кешендерде әр технологиялық топтарды бір-бірінен бөлек ұстайды, өнеркәсіп ритімі шошқаларды серуенднгін және жайымдық күту қолдануға мүмкіндік жоқ. Бірақ кішкене товарлы фермаларда және асыл тұқымды шаруашылықтарда жазғы лагерлік жағдайда күтуді қолдануға болады. Бұл әдіс серуенсіз, жайылымсыз ұстаудан көп пайдалы жағы бар. Жазғы лагерлік күту негізде қораларды жөндеу және зарасыздандыруға мүмкіндік туады, яғни қоралардың “демалысы” болады. Шағын шаруашылықтарда жазғы лагерлік жағдайда ұстауды барлық мал басымен жүргізуге болады. Жазғы лагерлік жағдайды аймағына қарай 6-9 ай, ал оңтүстік аймақта жыл бойы қолдануға болады. Құрылыс нормасына қарай жазғылагерлік алаңдарды таңдап, бөледі. Негізгі қоралардан 200-250 м қашықтықта лагерді орналастырады. Жазғы лагерлік алаңға жақын шошқа жоятын бұршақ себілген жайылым, сумен қамтамасыз етуі керек. Бірінші кезеңде жазғы лагерді емізетін аналықтар мен толықтыру жас шошқаларына жасайды.

Оңтүстік аймақта сәуір айынан қазан айына дейін жазғы лагерде 2 рет торай алуға болады. Аналықтарды торайлар алдында 15 күн бұрын ауыстырады. Егер ерте ауыстырғанда оларды топтық жинау станогына орналастырады, одан кейін жеке ұстайды. Торайлаған соң торайлар аналықпен 45 не 60 күн болады, 15 күннен соң торайларды жайылымға үйретеді.

Аналықтарды стациондардан әкелген азықпен азықтандырады. Торайларды үстен қоректендіруді станоктар бөлімінде қоректендіреді, сол сияқты “асхана”-да не серуендеу алаңшасында орналасқан. “асхана” не серуендеу алаңдағы қиды БН-1 қондырғысын МТЗ-50-мен қи жинағышқа шығарады. Еден кезкелген материалдан жасайды, ол аз жылу өткізгіш болу керек, еденің көлбеулігі 5 пайыз қи каналы жағына жасалады. Мысал ретінде 80 емізетін аналықтарға арналған жобас ұсынылады.

1 Тапсырма. Сәуірден қазанға дейінгі аралықта емізетін аналықтар мен толықтыру жас шошқаларына арналған асыл тұқымды қалыштастыру үшін жазғы лагерде азыққа жем шөп не мұқтаждығын есептеу.

2 Тапсырма. 25 бастан 4 топқа арналған жазғы лагерь жоспарын сызу.

3 Тапсырма. Жазғы лагерь, толықтыру жас шошқаларына арналған, азықтандыру серуендеу алаңшасында қи шығару, азықтандыру механикаландырылған, жоспарын сызу.

2. 
   
   жүктеу/скачать 1,66 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: