Жалпы кеткен ай сонындағы кеткен мал ай басында салмақты қосу = салмақ + салмақ - салмақ + малдың ай бойы

салмағы

Сабақты аудиторияда өткізеді. Студенттер жеке жұмыс істейді. Дәптерде таблица сызып “Айлық шошқа қозғалысы”. Айналым мәліметін оқытушы береді. Айналым құрарда алғашқы ақпарат құрады: іріктеу пайызы аналық және аталық – қабандар, өсімтал малды әкелген мерзімі. Жасқа байланысты топтар : аталық – қабандардың аналыққа ара қатынасы, жыл бойы торайлау саны, негізгі және тексеру аналықтарына торай саны, шошқалардың орта салмағы әр жастағы топтардың.

14. Таблица 18. Айлық қозғалысты есептеу.

1. Көрсеткіштері 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 12 12

1. 
   Аталық-қабан.
   

17. бордақылау

тексерілетін

18. бордақылау

19. 3. Тексеру аналықтары:

20. өсімтал

21. негізгі

22. бордақылау

23. Аналықтан төл:

24. негізгі

25. тексерілетін

26. Барлығы:

27. 4. 2 айлы торайлар:

28. 0 – 1 ай

29. 1 – 2 ай

30. Барлығы:

31. Ересек топқа ауыстыру

32. сату

33. өлімі

34. 5. Торай 2 – 4 айлық

35. 2 – 3 ай

36. 3 – 4 ай

37. Барлығы:

38. өсімтал

39. бордақылау 4- 5 ай

40. 6. Өсімтал 5 – 6 ай

41. 6 – 7 ай

42. 7 – 8 ай

43. 8 – 9 ай

44. 9 – 10 ай

45. 10 – 11 ай

46. Барлығы сатып алу:

47. жағарғы өнімді

48. бордақылау

49. Бордақылау: 4-5 ай

50. 5-6 ай

51. 6-7 ай

52. 7-8 ай

53. Жас төл: 8-9 ай

11-12 ай

12-13 ай

Барлығы

Бордақылау ересек бас

Сату

Барлық шошқа саны :

негізгі аналық

Тексеру торайлары 2 айға дейінгі

2-4 ай

Бордақылау: жас төл

ересек мал

Барлық сатылған бас

1 Тапсырма . Негізгі және тексеру аналықтар торайлауы мен шағылыстыру жоспарын құру (таблица 19).

2 Тапсырма. Айлық қозғалыс құру жекелеген тапсырма.

таблица

13 сабақ
14 сабақ Негізгі технологиялық жұмыс Өлшемдерін есептеу

Мақсаты: Әртүрлі технологиялық өсіру жүйелері бар шошқа шаруашылығындағы негізгі технологиялық жұмыстар өлшемдерін есептеу әдістемесін үйрету.

Сабақ жүргізу әдістемесі мен мазмұны.

Технологиялық жұмыс өлшемдерін анықтау үшін шошқа шаруашылығының өнеркәсіптік шаруашылығында тапсырма жобасын жасау керек. Негізгі құрылымдық бірлік болып технологиялық топтар саналады. Сол сияқты малдың физиологиялық жағдайы; қорылар, олардың бөліктері, станоктары; қандай дәрежеде пайдаланылады. Осы көрсеткіштер өнеркәсіп циклдерін анықтайды, үзіліссіз жұмыс істейді, бірқалыптылығын анықтайды. Бұлай ұйымдастырудың негізгі мақсаты – шығаратын өнімдер көлемін арттыру, оныңқораның ауданының бірлігіне қатынасын, мал басын және құралдарды анықтайды. Технологиялық үрдістер – шаруашылықтың үлкен кішілігіне механикаландыруға, азықтандыру типіне, қораның, станоктың инструкциясына байланысты және бүкіл белгіні уақыт ішінде іске асырылуын ескеріп жасайды. Өнеркәсіп ритмі – аналықтар санына, торайлау санына жыл бойғы, технологиялық топтар көлеміне байланысты анықталып, мына формуламен есептеледі.

P=M₁*n/k

P – өнекісіп ритмі, күнмен;

M₁ – аналық саны, торайлайтын бір технологиялық топта;

n – жылдағы күн саны;

k – торайлау саны, барлық аналықтардың жыл бойғы.

Ритмді есептеу үшін аналықтар санын анықтайды, жыл бойғы торайлау саны.

Шошқа шарушылығында бір фазалы (сиадиялы) ені фазалы, үш фазалы технологиялық ұстау жүйелерін қолданады.

Бір фазалы – емізу, өсіру және бордақылау біріктірілген, яғни барлығы торайлау станогында өседі.

Екі фазалыда – емізу, өсіру торайлау станогында, ал бордақылау – бордақылау – шошқа қорасында өтеді.

Үш фазалыда – емізу торайлау станогында, өсіру – емуден айырылған торайлар қорасында, бордақылау – бордақылау қорасында өтеді.

Стресс – факторлар әсер етуін азайту үшін – ұялымен (бүкіл отбасымен) ұстайды, яғни торайлармен шошқалар бордақылауда бірге ұстайды. Бұл әдістің мәні торайлар туғаннан етке тапсырғанға дейін бөлінбейді, тұтас болады, неше фазалы өсіру болса да, өнеркәсіп шаруашылығының негізгі технологиялық жұмыстың көрсеткіштерін анықтау үшін студенттер тапсырма жобасын жасау керек, онда:

- кешен қуатты (бордақылау жас маодарының жыл басы);

- торайлаудың орташа көп ұрпақтылығы, басы;

- жас малдарының шығыны: емізу кезінде, өсіру, бордақылау кезіндегі шығын;

- сеналық артық күйлеуі, %;

- тазалық сақтау үзілісі, күн: қысыр аналықтар, шартты буаздар, буаздар, емізетіндер, өсіру торайлары, бордақылау жас малдары;

• 
  тәуліктік орташа салмақ қосу, емізу кезеңінде, өсірУ
  

- Технологиялық топтар мөлшері емізетін аналықтар, басы. Қалпында келтіру циклінің фазаларында аналықтарды ұстау кезеңі, күндер; қысыр аналықтар, шартты буаздар, буаздар, еметіндер;

- аналықтарды іріктеу проценті;

- тәуліктік орташа салмақ қосу ересек шошқалардың бордақылаудағы, г;

- күту жүйесі;

- емізін өсіру кезеңі, күндер;

- бір бастың бордақылаудағы жас төлдің тапсыру салмағы бір бастың ересек іріктелген тапсыру салмағы, кг.

Жоғарыда келтірілген көрсеткіштер негізінде шошқа шаруашылығындағы технологиялық өлшемдерін анықтайды. Технологиялық өлшемдерді анықтау шамасын анықтау:

- өнеркәсіп ритмі. Топырақтың күрделілігін ескеріп, бірінші бөлімінде – нақты мысалда – есептеу әдістемесін меңгеру керек.

Мысалы: өнеркәсіптік шошқа фермасының қуаты 14 мың басы бар, жылына жас бордақылайтын шаруашылықтың технологиялық өлшемдерін есептеу керек. 14 мың басы бар шауашылық типті емес.

өнеркәсіп ритмін (Р) анықтау үшін торайлау санын анықтайды. мал шығыны жоспарлан 10%, оның 6% емізу кезеңінде, 3% өсіру кезінде, 1% бордақылау кезінде, 1 жылда алынатын

14000 бас — 90%

х—100%

х=1400*100/90=15555 бас.

Өнеркәсіптік шошқа фермасында барлық технологиялық жұмыстар қатаң белгілі уақыт аралығында іске асырылады, өнекәсіп ритмі – 7 күн. Осы уақыт ішінде аналықтарды ұрықтандыру, бір технологиялық топтың торайлауы, бордақылаған жас малды етке тапсыру жүргізіледі. Бор мезгілде өнеркәсіптік циклдің фазалы жүргізілетін мал басының санын есептеу әдістемесі 21 таблица бойынша жүреді.

Қалпына келтіру циклі 115 күн буаз болу ұзақтығы, емізетін уақыт пен кезеңі ұзақтығына, аналықтарды ұрықтандырудың ұзақтығы суалтудан кейінгі ұзақтығымен анықталады. Циклдің ұзақтығын қысқарту – аналықтарды ұрықтандыруға дайындықты және емізу кезеңін қысқарту арқылы жүргізуге болады.

Аналықтарды қалпына келтіру циклі мына формула бойынша жүргізеді:

tb =tb1+tb2+tb3

tb – циклдер

tb1 – суалту, ұрықтандыру уақыты

tb2 – буаз болу уақыты

tb3 – емізк кезеңінің уақыты

Өнеркәсіптік фермалардағы процестердің (үрдістер) ритмділігі – аналықтарды ұрықтандырумен қаралады, бұнда топ көлемін, ұрықтануымен анықталады.

Аналықтардың ұрықтануын 80% қабылдан, технологиялық топтардағы аналықтардың қашуын ескереді. Бұндай қашу проценті әр топта 30 аналық болса, онда 7 күнде 37,5 бас қашса (20% қашуы асып кетсе) қысар аналықтарды ұстау фазасын анықтау, қалпына келтіру циклін анықтау үшін қашуы асып кеткендердің процентін еске алу керек. Егер аналықтардың күйлеуі біркелкі болмайтынын ескеріп, суалтқаннан кейінгі бос болу (холостой) фазасының мерзімі – 10 күн болса, онда 20% қашудың асып кетуі ескеріледі, бұл кезең 4,2 күнге артып – 14,2 күн құрайды.

100% болғанда 37,5 бас*10 күн=375 азық/күн

80% болғанда 7,5 бас*21 күн=157 азық/күн

375+157/37,5=14,2 күн

Қазіргі норматив бойынша шартты бұзаудың 25 күн құрау керек, бірақ тәжірибеде бұл кезең 35 күнге артады, бұл топтағы аналықтар толық күйлеуін туғызады. Осы кезеңде кеш туатын аналықтарды торайлау станогында ұстау уақытын қосады. Емізу уақыты суалту мерзімімен анықталады. Аналықтарды торайлау станогына ауыстыру уақыты шаруашылық ритміне сәйкес келеді. Бораң кейбір аналықтар қашып кетуі бірінші кезеңде болатындықтан, алғашқы ауыстыру күні торайлайды, ол үш күнге арттыруды керек етеді, сонымен буаз аналықтарды 70 күн ұстау керек. егер еметін торайларды суалту мерзімін 32 күндік жаста қолдансса, онда аналықтарды торайлау станогында 42 күн құрайды. Қалпына келтіру циклі 161 күн құрайды. Торайларды өсіру уақыты қабылданған технологиялық нұсқа бойынша анықталады. Өнеркәсіп фермаларда орташа қуатын өсіру 4 айлық мерзімге созылады, сондықтан өсіру мерзімі 123 күн – 32 күн=91 күн. Жас малдарды бордақылдау кезеңі қосымша салмақ өсуімен анықталады. Егер етке тапсыру салмағы 118 кг болса, онда салмақ қосу, емізу, өсіру, бордақылау кезеңдерінде 117 кг болады.

Емізу кезеңінде 25 г орта тәуліктік салмақ қосу болса, суалтқан кездегі салмағы 9 кг, ал өсіру кезіндегі салмақ қосу 350 г, жас малды бордақылауға қою кезіндегі салмағы 40,8 кг болады. Егер бордақылау кезінде салмақ қосу 600 г боса, бордақылау циклінің ұзақтығы 126 күн болады. Ересек шошқалар бордақылауда 2 айдай болады. Бір мезгілде өсірілетін топтар саны фазалардың ұзақтығын шаруашылық ритміне бөлу арқылы анықталады. Бір топтағы торайлар саны арифметикалық орташаны басталуы мен соңы деп белгілі кезеңмен анықталады.

Технологиялық топтардағы жас мал санын шығынды есепке алғанда: туғанда – 298 бас, суалтқанда – 280 бас, шығын 8%, бордақылауға қойғанда – 271 бас, шығын - 3%, етке тапсырарда – 269 бас, шығын - 1%.

Бір мезгілде болатын шошқа фаза және кезеңде өнеркәсіп циклінің басы – топ санын әр топтағы мал санына көбейтіндісіне тең. Ересек мал басы бордақылауға қойған кезінде 742*40%. Мұнда 742 – аналық саны, 40% - іріктеу проценті; 6-жыл бойғы бордақылау саны сонда шаруашылықта бір мезгілде болаиын шошқа басы 10653 болады.

Ұдайы өңдіру, өсіру, бордақылаудың технологиялық көрсеткіштері, шаруашылық ритмі, технологиялық топтардағы мал саны негізінде есептеледі, ол таблица 22-де бар.

Шарушылықта жыл бойы 1955 аналықты шағылыстыру, 1564 жаңа туған торай, 15555 торайды бордақылауға дейін өсіру және 14000 басты бордақылауға қою және 297 ересек басты бордақылауға қою.

Жалпы ет өндіру: 14000 бас*1,74 ц=16380 ц.

297 бас*2,20 ц=653 ц.

Барлығы: 17033 ц.

1 тапсырма. Бор фазалы қуаты 12 мың бас шошқасы бар өнеркәсіптік шошқа фермасының технологиялық өлшемдерін анықтап, жобалық тапсырма құру.

2 тапсырма. Ені фазалы, қуаты 16 мың бас шошқасы бар өнеркәсіптік шошқа фермасының технологиялық өлшемдерін анықтап, жобалық тапсырма құру.

3 тапсырма. Үш фазалы қуаты 18 мың бас шошқасы бар ферманың технологиялық өлшемдерін анықтап, жобалық тапсырма құру.