Раушан Абдикулова indd
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
жүктеу/скачать 2,04 Mb. Pdf көрінісі
|
2016 Абдикулова Жанр
- Бұл бет үшін навигация:
- Жамбыл Поэзиясындағы шешендік иірімдер
| Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Бахтин М.М. Эстетика словесного искусства. – М., 1979. 2. Ауэзов М.О. Собрание сочинений в 50-ти томах. Т. 4.– Алма- ты: Ғылым, 2001. 3.Әділова А.С. Қазіргі қазақ көркем шығармала- рындағы интертекстуальдықтың репрезентациясы, семантикасы, құрылымы. Ф.ғ.д. дәрежесін алу үшін жазылған дисс. Алматы, 2002; 312б. 4. Бузаубагарова К.С. Фольклор и литература: к вопросу об интертексте // Проблемы поэтики и стиховедения: Материалы V Международной научно-практической конференции. – Алматы, 2009. – С. 444-448. 5. Ильин И.И. Современное зарубежное литеротуроведение. – М.: Интрада, 1999. 6. Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы.Шығармаларының екі томдық толық жинағы. – Алматы: Жазушы. – Т. 1: Өлеңдер мен аударма- лар. – 2005 – 296 бет. 7. Жабаев Ж. Екі томдық таңдамалы шығармалар жинағы. Ал- маты: Ғылым, – 1-т. 1996. – 312 б. 8. Ахметов З. Поэзия шыңы-даналық. Зерттеу.-2-бас.-Алматы: Қазақ университеті, 2009.-368 б. 9. Хализев В. Е. Теория литературы: Учебник. – М.: Высшая школа, 2005. 10. Әлменұлы Б. Шешендік сөздер.-Алматы: Ғылым,1993.-144б. 11. Шәкәрім Құдайбердиев. Шығармалары: Өлеңдер,дастандар, қара сөздер. Құраст. М. Жармұхамедов, С. Дәуітов. [А. Құдайбер- диев]-Алматы: Жазушы: 1988.-560 бет, суретті,портр. 12. Абай «Ибраһим) Құнанбайұлы. Шығармаларының екі том- дық толық жинағы.-Алматы: Жазушы.-Т.1: Өлеңдер мен аударма- лар.-2005-296 бет. Жамбыл Поэзиясындағы шешендік иірімдер Қ азақ шешендік сөздері ғана емес, аты аңызға ай- налған Асанқайғы, Қорқыт, Бұқар айтты деген сөз- дерді былай қойғанда, Қазтуғаннан бастап, Махамбет, бертінгі Жамбыл, Кенен, Иса сияқты ақын-жыраулар поэзиясының төл туындылары, айтыстары, жыр-толғау- лары мен термелері ауызекі немесе жазба түрде шыға- рылуына қарамастан, «көпұлтты совет фольклорының алтын қорына енгені», шын мәнінде олардың фольклор емес, авторлығы ауызша сақталған әдебиет екендігі жөнінде академик Р. Сыздықова, белгілі ғалым Е. Тұр- сынов алғаш рет пікір түйіп, сол негіздегі ғылыми па- йымдаулар Ж. Дәдебаев, С. Негимов сияқты басқа да әдебиеттанушылардың еңбектерінде нақты зерделеніп, дамытылған еді. [1,4; 1,11] Соған қарамастан, «автор- лығы ауызша сақталған әдебиет» деген ұғымға ғылы- ми көпшілік құлақ арта қойған жоқ. Жамбылдың жеке авторлығы дабыл қағып тұрса да, кейбір танымал әде- биетшілердің күні бүгінге дейін сол баяғы кеңестік ескі сүрлеуден шыға алмай, оны фольклорлық әдебиет өкілі ретінде танып, сөйтіп, «халық ақындары шығармашы- лығының» фольклорға телініп келгендігін ескермеуін немен түсіндіреміз? Әйткенмен,бұның себебін өткенді күстаналаумен ғана емес, ауызша әдебиеттің жекелеген өкілдері шығармашылығын тәуелсіздік кезеңі әдебиет- тануында әлі де жаңаша көзқарас тұрғысынан бағалау, 78 МС Р.Әбіқұлова Жанр және шығарма Жанр және шығарма Р. Әбдіқұлова 79 көркемдік әлемін терең аша білу қажеттігімен түсінді- руімізге болады. Жамбыл шығармашылығын кеңестік кезең фольк- лорға қанша иіп апарғанымен, Жамбыл деген әйгілі аты, авторлығы өшпегені белгілі. Ұлы жазушы М. Әуе- зов айтқандай, «атсыз ақын» болып кетпегендігі «ат берген, қартайған шағы, сол шағында оны жетістірген өз заманы» [2,12] десек те, сол заманның шындығын жырлаудағы Жамбылдың ақпа-төкпе ақындықпен, да- нагөй жыраулықпен, суырыпсалма шешендікпен, асқақ азаматтықпен ұштасып жатқан ұлы дарынының құді- реті деуге болады. Туып-өскен, есейген жердің тұмса табиғаты мен Ұлдан-анадан дарыған тума қасиетті жазбай таныған әйгілі Бөлтірік шешен бала Жамбылды көргенде: – «Атың Жамбыл болса, көңілің даңғыл болар, балам» [1, 136] – дейді. Сөз астарында ашық айтылмаған үлкен сыр жатқаны анық еді. Шешеннің ой қайнарынан тұ- нып шыққан бұл сөзі бала Жамбылдың болашағының зор екендігін бейнелейді. Сегіз жасынан ақындығын аңғартқан Жамбылдың өзі де бұл жайды: «Жасымнан атым аян Жамбыл едім, Сүрінбес қара өлеңге даңғыл едім», – деп жырлайды [3,20]. Расында, Жамбылдың өлеңдері ауызекі айтылғанды- ғы, кейіннен хатшыларының жазып алып отырғандығы баршаға мәлім. Жамбыл бұл туралы өзі де аңдатады: «Ағыт деп, асыл сөздің қазынасын, Сөйлесем домбыра- ма – қаламыма» [3,126]. Қағазға түспей жоғалып кеткендері де бар. Жамбыл- ды ауыз әдебиеті мен жазба әдебиетті байланыстыру- шы дегенімізбен, бұл арнайы текстологиялық зерттеуді қажет ететін күрделі мәселе болып табылады. Тегінде, Жамбылды ауызекі суырыпсалмалық өнердің өкілі деп танығанымыз жөн болса керек. Мұх- тар Әуезов: «Төкпелік ұзақ сүре үлкен толғауда шығып кетеді. Осыны бірде Өтегендей, Сұраншыдай үлкен эпос туғызып отырса, бірде дәл келелі сүре айтыстың өзінің үстінде Құлманбет, Сарыбасқа Сұраншы тари- хын поэма еткізгендей, ұзақ сүре әңгімелі жыр желісін жатқызып кетеді. Кейде ескі труверлер үлгісінде – До- малақ дастанындай, тамаша көркем (Сарыбаспен айты- сында) аңыз поэманы толғап кетеді.»-деп Жамбылдың сол ақпа-төкпе ақындығын ерекше бағалайды М. Әуе- зов Жамбыл Күсеп, Сүйінбай, Майкөт ақындар өзінше жырлаған дастандарды қайта жырлағанда өзгеге ұқса- майтын өрнек тауып, труверлерше түлеткен шеберлігін айтады [4,16]. Шынында, айтыстың идеялық құрылы- мына ел аузында қара сөзбен айтылып келген шежіре- әңгіме, аңызды жыр желісіне сары майдан қыл суыр- ғандай шеберлікпен қиюластыруы аузымен құс тістеген жүйрікке ғана сын емес пе? Иә, ғұлама Мұхтардың қы- рағы көзі шалмаған Жамбыл шеберлігі бар ма екен, сірә деген ойға қаласың... Сол жыршылық өнеріндегі шеберлігінің бір қыры – дәстүрлі батырлық жыр үлгісін өзінше жаңғыртуы. Бұл эпикалық жанрлардың жалғастығына көз жеткізеді. Академик С. Қирабаев «Сұраншы батыр» дастанының тарихилығы туралы айта келіп: «Дастанда дәстүрлі ба- тырлық жырдың үлгісі жаңа мазмұнмен байытылады. Жырдың тағы бір жаңалығы: онда қазақ халқын Қоқан қол астынан азат етудегі шаруа орыс әскерлерінің пай- далы қызметі, азаттық жолындағы күресте табысқан қырғыз, өзбек еңбекшілерінің достық ынтымағы на- нымды суреттеледі»,-деп жазады [3,11]. Әрине, жыр- |