Раушан Абдикулова indd
жүктеу/скачать 2,04 Mb. Pdf көрінісі
|
2016 Абдикулова Жанр
| Р.Әбіқұлова
Жанр және шығарма Жанр және шығарма Р. Әбдіқұлова 153 биік мақалаларының ұзын саны 400-ге жуық екеніне 2012 жылы жарық көрген «Майтанов Бақытжан Қауас- қанұлы. Библиографиялық көрсеткішінен» (2012) көз жеткізуге болады. «Портрет поэтикасы»( 2006) монографиясы – көр- некті әдебиеттанушы Бақытжан Қауасқанұлы Май- тановтың жаңашыл бағытта жазған ғылыми зерттеу- лерінің бірі. Оның жаңашылдығы әдеби туындының тұтастық жүйесіндегі ежелгі көркемдік құрылымның бірі – портрет жөніндегі тұйықталған түсініктерімізді кеңейтуінде, портрет поэтикасын қазіргі әдебиеттану- дың әдіснамалық негіздеріне сүйеніп пайымдауында. Баяндау құрылымындағы портрет телімдерінің мін- деті хақында арнайы зерттеулер жазу орыс әдебиетінде кешеуілдеп барып қолға алынғандығын ескерсек, зерт- теуші Б.Қ. Майтановтың «Портрет поэтикасы» қазақ әдебиеттануында әлгіндей олқылықтың орнын ғана толтырып қоймай, көркемдік құрылымды әлемдік әде- биеттанудың жаңашыл нысандары тұрғысынан зерде- леудің айқын үлгісі болып табылады. Б. Майтанов «Портрет поэтикасында» З. Шашкин, Х. Есенжанов, Ә. Нұрпейісов бейнелеген әйелдер кескіндемесінен эмоционалды-трагедиялық әуендерді де, әліптемедегі дәлдік пен нақтылықты да таниды. Пішіндік таңбаларға айналып соғып отырудың осы ав- торларға ортақ тәсіл екенін де аңғартады. Зерттеуде XX ғасырдың 60-80 жылдарындағы қазақ тарихи романдарында көркем портреттің психофизиог- номиялық параллелизм жасаудағы ерекшеліктері ба- ғаланады. Мәселен зерттеуші: «Мақан Жұмағұловтың «Қыран қазасы қияда» романында сан алуан портреттік деталь, штрихтар кейіпкердің эмоционалды толқу не- месе шығанға жеткен аффективті мезеттерін шынайы қамтиды»-деп жазады. М. Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясындағы кескін- деу өнерінің қилы қырларын танытуымен құнды деуге болады. Зерттеушінің өзі де бұған айрықша құштарлық танытып: «Мәселен, бізді М. Әуезов қаламынан туған портреттер галареясының ғажап әлемі керемет тарихи- этнографиялық, философиялық әрі сұңғыла психоло- гиялық мәнімен қайран қалдырады»-дейді. Б. Майтанов Әйгерім портретіндегі тарихи, физиг- номиялық деректердің нақтылығына ғана назар аудар- тып қана қоймай, эпопеяның «Қоршауда» тарауында суреттелетін медик-антрополог ғалым Павлов мол тәжірибесі арқасында Ақылбай, Баймағамбет, Пәки- зат, Дәрмендердің дара бітімдерін жалпылық нұсқамен салыстыра таниды. Зерттеушінің пайымдауынша, М. Әуезов генетика ғылымының қағидаларын да сана қыр- тысында ұстайды. Зерттеу авторы: «Абай жолында» М. Әуезов дары- нының тұлпар шабысын айғақтарлық мысалдар кескін- деу өнеріне қатысты асып-төгіліп жатыр»,-дей келіп: «портрет адам бейнесіне қатысты метонимиялық құ- былыс, бірақ көркемдік тұрғыда толымды құбылыс. Ол – жаратылыстың шеберлігіне, өмірдің күрделі та- биғатына тәнті қылатын, тарихи мәні зор эстетикалық, эмоционалды-психологиялық, пластикалық, антропо- метриялық құндылық»,- деген тұғырлы тұжырымға келеді. Осы орайда, көрнекті ғалым Майтанов тілі-ға- лымдық қарым мен әдеби дарын синтезі десек те бо- лады. Бүгінгі таңда профессор Б.Қ. Майтановтың монографиялары мен оқу құралдары, зерттеулері мен оқу бағдарламалары әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дің 154 МС Р.Әбіқұлова Жанр және шығарма Жанр және шығарма Р. Әбдіқұлова 155 филология, әдебиеттану және әлем тілдері факультетінің бакалавр, магистратура, докторантура сатыларында оқы- тылатын «Әдебиет теориясы», «Көркем әдебиеттегі пси- хологизм», «Әдебиеттанудың теориялық мәселелері», «Көркем мәтін теориясы», «Композиция поэтикасы және нарратология» т.б. курстарда үздіксіз пайдаланылады. Тіпті, теориялық курстарды оқытып-үйретуде шәкірт- тердің қазақ тіліндегі сұранысына ие бірегей еңбек бо- лып саналатыны жасырын емес. Сондықтан, оқу орын- дағы баспалар мен басқа да республикалық баспалар Б. Майтановтың «Қазақ романы және психологиялық тал- дау» (1996), «Мағжан Жұмабаевтың поэтикасы» ( 2001), «Мұхтар Әуезов-суреткер» (1996) атты оқу құралдарын және «Сөз сыны» (2002), «Көркемдік нәрі» (1983), «Пси- хологизм в художественной литературе» (2004) еңбек- тері мен «Әдебиет теориясы» пәнінің типтік бағдарлама- сын» (З. Қабдоловпен бірге) (2001) қайта басып шығарар болса, ұтылмас еді деген ойдамын. Мен ардақты ұстазым, филология ғылымдарының докторы, профессор, Ш. Уәлиханов атындағы сыйлық- тың лауреаты (2004), ҚР Президентінің «Алтын сана» белгісінің иегері (2006), «Қазақстан Республикасының ғылымын дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісінің иегері (2008), ҚР БҒМ-нің Ғылымдағы көрнекті жетістіктері үшін берілетін мемлекеттік стипендиясы- ның иегері (2009-2010 ж.ж.), Ш. Айтматов академия- сының академигі (2010) Бақытжан Қауасқанұлы Май- тановтың қазақ әдебиеттануында алғашқы болып жаңа бағытты зерттеуге жол ашқан ғылыми әлеуеті зор ең- бектері мен ғалымдық дана тұлғасын ғылым көгінде келешек ғылым көшіне бағдар сілтеп, жарқырай берер шоқ жұлдызға ұқсатамын.. жүктеу/скачать 2,04 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|