Раушан Абдикулова indd
жүктеу/скачать 2,04 Mb. Pdf көрінісі
|
2016 Абдикулова Жанр
| Р.Әбіқұлова
Жанр және шығарма Жанр және шығарма Р. Әбдіқұлова 137 жолы болған жан деп қызыға қарайтынмын. Өмірдің жабырқатқан сәттерін бақытты шағында есіне түсіріп күлетін еді. Профессор Бақытжан Майтановтың тео- риялық еңбектерімен терең таныса бастадым, әуелде түсінбей жүргендей болдым, сөйтсем Майтанов еңбек- терін түсіну үшін теориялық дайындығың, білім қорың мол болуы керек екен. Түнімен мақала жазып бітірген күні немесе бір көңілді сәтінде ол Зұфар ағай екеуміз- ге кафедра жайының мәселесінен не әдебиет жайынан, не «Қазақ әдебиеті» газетінің бетіндегі әлдебір мақала туралы – әдебиетке қазіргі көзқарас жайынан тоқтау- сыз әңгіме тиегін ағытады. Ақыл-парасаты бет-жүзінен көрінеді, шынында да сөйлегенде жүзінен нұр төгіліп тұрғандай болады, байқайтыным-дауысы қаздың дауы- сындай. Бірақ, бұл жайды өмірі өзіне айтпаппын. Киімі мұнтаздай, анда-санда кафедрада жайылатын дастар- қанда, профессор Зұфар Нұрсапаұлы екеуі тамақты да құс сияқты талғап ішетіндерін байқаймын.. «Бекзат адамдар деген осылар шығар» деймін ішімнен. Жарла- ры да жан аямай күтеді білем. Қазақтың сырбаз кісілер- ай текті...Азайып барады осындай жақсылар.. Әдебиет пен ғылымға шексіз берілген, дүние-байлыққа ешқа- шан қызықпайтын жандар ғой бұлар..Кеше де, бүгін де қызыға қараймын оларға.. Бақытжан Майтановтың сыншылық қабілеті өте күшті, адам мінезін жыға таниды. Дегенмен, бала мі- незі, сенгіштігі опық жегізген сәттеріне де куә болдым. Көп біледі, бірақ кейбіреулер сияқты ғалымдар сияқты білгіштігін көрсетуге асығып тұрмайды, тіпті әдебиет теориясынан түсінбегеніңді сұрай қалсаң, тықақтап түсіндіруге жоқ, қайдан оқуды ғана айтады. Сөйтсем, уақыты да жоқ, өзім оқып түсінгенімді, содан кейін ғана сұрақ қоюымды қалайды екен, оны қайдан білейін. Қандай сұрақтың жауабын да Майтанов еңбектерінен табуға болатынына кейіннен көз жеткіздім. Білмеске айтып, сөзін шығындамайды. Білгенін аудиторияға ай- тады. Осы қасиетін жұқтырдым. Сұрағыңа бір-екі ауыз сөзбен ғана жауап қайырады, өзің ар жағын оқып алар- сың дегені. Әлем әдебиетін, олардың түпкі мәнін терең білді. Жасынан оқып үйренген. Қазақ әдебиетін сол биіктен көргісі келді, әдебиет теориясын дамытты. Марапат, атақ іздемей нағыз ғалымдарша қарапайым күн кеше берді, атақ оны өзі іздеп келетінін сезіндік. Б. Майта- нов кітаптарын оқып алып, көзі ашылатындар немесе оның «жазуын» түсінбейтіндер қазір көлдей мақала жа- зып, әдебиетші атанып жүргендер де бар. Оның «жа- зуын түсінбейтіндер» өздерінің білім-өресі жетпейтінін білсеші.. «Майтанов әлемі» естеліктер жинағында академик С. Қирабаев Б. Майтановтың шығарманы зерттеудің жаңа бағытын алғаш бастаған ғалым екенін жазады. Көп әдебиетшілер осының байыбына бара алмады, оны түсіне алмады. Профессор Бақытжан Майтанов өзінің ұзақ емес ғұ- мырында біреуден сыйлық алуды, қарыз болуды қорлық санады. Жақсылықты қайтарымсыз жасады. Әлдекім- дер сияқты «мен сені әдебиетке алып едім» деп жақ- сылығын бұлдамады. Айтулы ғалымның асқан мәде- ниеттілігі осындай мінездерінен көрінетін еді. Жұмыс барысында ғалым атанып жүріп, екі сөздің басын қо- сып мақала жаза алмайтындарға, аударма жасай алмай- тындарға ренжитін, бірақ онысын олардың өзіне білдір- мейтін, біреудің көңіліне кірбің түсіргісі келмейтін. 138 МС Р.Әбіқұлова Жанр және шығарма Жанр және шығарма Р. Әбдіқұлова 139 Көп адамдармен жақын жуыса бермейтін Бақытжан Қауасқанұлы бір күні маған: «Сен маған доссың, бірақ алыстан сыйласамыз» деп, жастық шағында бір сенген дос жігітінен көңілі қалғанын айтып еді. Маған дос деп қарағаны баспадан бері білетіндігі болар деп ойласам да, ұялдым, менің әдеби өрем ол кісіден жүз есе төмен ғой! «Дана мен бала ұқсас деген-ау..» Дос санағанына қораштанып қалсам да, іштей желпініп қалғаным рас.. Пендеміз.. Бақытжан Майтанов еңбектеріндегі жаңа бағыттың бірі көркемдік құбылыстарын пәндер тоғысында зерде- леу десек, «Абай жолындағы» кескіндеме өнеріне қа- тысты тобықты руы адамдарының бет пішіні сөз бол- ғанда, антропология ілімінен деректер келтіргенін сөз етіп отырғанымызда маған: «Сенің жүзіңде ағылшын қыздарына тән бір сипат бар» деді. Ол менің о бастан сөзге жоқтығым, адамға көп жуыса бермейтінім, өзім- ше «сыр шашпайтыным» деп түсіндім. Ол көбінесе «жазу-сызуы туралы» маған «сыр» ашады. Мен мақала- сы жарияланғанша оны тісімнен шығармаймын. Мыса- лы, ардақты ұстазы академик Рымғали Нұрғали туралы мақала жазып жатқанын, оны «Тайбурыл» я «Арғымақ» деп атасам ба» деп, онысын маған ойласқандай болып айтып жүрді. Міне, «достығымыздың» бір қыры. Үнде- местік мінез о баста менде де бар еді, оны ұстазымның әлгі «дистанция» теориясы қайрай түсті.. Бір жолы өзін академик Зейнолла Қабдоловтың мақ- тағанын айтып: «Сол кісінің мақтауы ерекше еді. Ол кісі сияқты ешкім мақтай алмайды. Сол кісі бір мақтағанда шын қанаттанып қалдым...» деп шын риза көңілмен ақтарылып еді. Тағы бірде жұмыстан қолы қалт еткен сәті болса керек, өзінің оқытушылар отыратын кафед- ра бөлмесінде отырып:- Раушан, кешегі менің «Қазақ әдебиетіндегі» мақаламды оқыдың ба, мені бір мақта- шы дегені, – мен қапелімде не дерімді білмей газетті қолыма түсіре алмағанымды (ол кезде мен «Қазақ әде- биеті» газетін университет қасындағы киоскіден алып оқитынмын, ол тез таланып кететін) айтып едім, өзі ка- бинетінен әкеліп берді. Бұнысына қатты қысылғаным сонша, сол кезден бастап «Қазақ әдебиетін» үйге жаз- дырып алатын болдым). Онсыз да ұстазымның ғалым- дық талантына іштей бас иіп жүретін мен мақаладағы танымға соны талдауларын сұқтана оқып шығып, шын жүректен «мақтап» едім, ұстазым «сенен басқа мені мақтайтын адам жоқ па?!» дегендей кілт етіп қалғанын байқадым да тілімді тістеп қалдым. Мұны күтпеген мен: «Асыра мақтап жібердім бе? Ондайды жаратпау- шы еді ғой.. Мені мақтамаңдар, мақтау дандайсытып жібереді, жұмыс істей алмай қалам деуші еді ғой. Қа- лай оны естен шығарып алдым.. Шынында, ол кісіні мақтап, баға беретін мен кім едім?» деп өзімді-өзім іш- тей талқылап, жерден алып жерге салдым.. Ғылыми дә- лелмен жанды жерін тауып мақтамай, мақтау деген осы екен деп лепіріп артық айтсам керек. Ренжігені- асы- ра мақтау адамды дандайсытады, шын мақтау өсіреді дегені екен. Ертесіне жұмысқа келсем, ойында ештеңе жоқ, жадырап отыр екен.. Шынында, мен Бақытжан Қауасқанұлымен әңгімелес- кенде әдебиет теориясының мән-жайын түсініп жүрдім. Алайда, өзің ізденбей болмайды. Майтанов біліміне қызығушылар: «Ол жастайынан әдебиеттің майын іш- кен, әдебиет ісіне жастайынан берілген» дейтінін талай естідім. Мен кеш емес пе деймін де, күні-түні әдебиет теориясын оқимын, таусылмайды, «наверстать» ету |