Razdel1 1 Кәсіпорын –нарықтық экономиканың негізі ретінде

Сжалпы – кәсіпорынның жалпы шығындары

Кәсіпорынның түсімі мен таза табысы, рентабельділік көрсеткіші.

Кәсіпорынның қаржысының басты көзі түсім мен табыс, бұл екеуіде ақша әкеледі. Түсім дегеніміз кәсіпорынның өндірген өнімін сатқаннан алынатын ақша. Осы жерде жалпы түсім,тауарлы өнімнен түскен түсім дегендерге тоқтала кету керек. Іліми экономикада айтылатындай жалпы өнім кәсіпорындағы өндірірілген өнімнің көлемі, ал тауарлы өнім айналымға түскені, сатылғаны. Бұл екеуінің құны нарықтағы бағамен есептелінеді. Демек түсімді табу үшін өндірілген өнімді бағаға көбейтеміз, қайсысына жалпы өнімге ме, тауарлы өнімге ме көбейтуге байланысты жалпы түсім, тауарлы өнімің түсімі шығарылады. Табыс деген кәсіпорынның атқарған қызыметінен түскен ақша. Ол әртүрлі жұмыстарын істеп бергеніне төленген ақы.. Ал іліми экономикада жалпы табыс деген ұғым бар,оны кәсіпорынға байланысты да, пайдаланады,мағынасы түскен ақша.

Кәсіпорынның түсімі, қолдану бағыттары.

Кәсіпорынның қаржысының басты көзі түсім мен табыс, бұл екеуіде ақша әкеледі. Түсім дегеніміз кәсіпорынның өндірген өнімін сатқаннан алынатын ақша. Осы жерде жалпы түсім,тауарлы өнімнен түскен түсім дегендерге тоқтала кету керек. Іліми экономикада айтылатындай жалпы өнім кәсіпорындағы өндірірілген өнімнің көлемі, ал тауарлы өнім айналымға түскені, сатылғаны. Бұл екеуінің құны нарықтағы баға мен есептелінеді. Демек түсімді табу үшін өндірілген өнімді бағаға көбейтеміз, қайсысына жалпы өнімге ме, тауарлы өнімге ме көбейтуге байланысты жалты түсім, тауарлы өнімің түсімі шығарылады.Табыс деген кәсіпорынның атқарған қызыметінен түскен ақша. Ол әртүрлі жұмыстарын істеп бергеніне төленген ақы.. Ал іліми экономикада жалпы табыс деген ұғым бар,оны кәсіпорынға байланысты да, пайдаланады,мағынасы түскен ақша.Кәсіпорын үшін ең маңыздысы түсім мен табыстың пайда әкелуінде. Осыған орай пайда (прибыль), зиян (убыток) деген ұғымдарды қолдану керек. Пайда-(түсім+табыс) өндірістік шығын. Егер түсім мен табыс өндірістік шығынды жапса зиян болады, оның көлемін анықтау үшін өндірістік шығыннан түсім мен табысты алып тастайды.Пайда мен зиянды өнім бірлігіне байланысты да табуға болады. Әдебиеттерде пайданың бірнеше түрлері көрсетілген, олар жалпы пайда, таза пайда, бухгалтерлік пайда, экономикалық пайда.Жалпы (теңдіктегі) пайда-қосымша құн еңбек ақы, салық қосындысының айырмасы.Таза пайда-салық, аударымдар, міндетті төлемдерден қалған пайда.Бухгалтерлік пайда-бухгалтерлік құжаттардың негізінде есептелген кәсіпорын пайдасы.Экономикалық пайда-табыс пен экономикалық шығынның айырымы.Бухгалтерлік (есептеудегі) жылдық есепте теңдіктегі (баланстан) пайда шығарылады,ол табыс пен шығыстың айырымы (доход-расход, дебет-кредит).

Кәсіпорынның қаржылық ресурстары ақша қаражаттары, бағалы қағаздар, мүліктер, несиелік қаражаттар және басқа да кірістер болып табылады. Қаржы бөлу және бақылау функцияларын орындайды, ал көрсеткіштерді талдау қызметтің негізгі аспектілерін сипаттауға және жоспарларды жасауға мүмкіндік береді.

• 
  кәсіпорынның меншікті қаражаты (пайда, амортизация және т.б.);
  
• 
  инвестициялық банктердің несиелік ресурстары;
  
• 
  бюджеттік қаражат бөлу;
  
• 
  коммерциялық құрылымдардың әртүрлі типтерінің қаржылық ресурстары ( инвестициялық компаниялар, коммерциялық банктер, сақтандыру компаниялары және т.б.);
  
• 
  шетелдік инвестициялар;
  
• 
  жеке жинақтар жеке тұлғалар;
  
• 
  басқа инвестициялар.
  

Кәсіпорындағы бағаны қалыптастыру жолдары.