ғасырдың 50-90жылдардағы Қазақстандағы психологиялық оқулықтар және оқу құралдары

Қазақстандағы ғылыми психологияның құрылуын және дамуын қорытындылайтын болсақ бізге жалпы өзіміздің республикада психология оқу құралдары, ерекшелеп айтар болсақ мемлекеттік тілде шығарылған психология оқу құралы жайлы пікірді айтуымыз қажет. Негізінен кітап өнімі қай ғылымның болмасын даму дәрежесін мінездейді. Басылымдық істе халықтың өмір дәрежесін, ғылыми мәдениетінің дамуын бейнелейді. Қазақстан әртүрлі уақыт мерзімінде шығарылған психология оқулықтарын қорытындыламас бұрын, Батыстың, Ресейдің психологиялық оқулықтарының даму тарихына қысқаша тоқталамыз. Дәл осы тәжірибе Қазақстан Республикасының орта және жоғарғы оқу орындарына лайық ұлттық психология оқулықтарын шығару қажет болды.

Қазақстандағы ғылыми психологияның құрылуын және дамуын қорытындылайтын болсақ бізге жалпы өзіміздің республикада психология оқу құралдары, ерекшелеп айтар болсақ мемлекеттік тілде шығарылған психология оқу құралы жайлы пікірді айтуымыз қажет. Негізінен кітап өнімі қай ғылымның болмасын даму дәрежесін мінездейді. Басылымдық істе халықтың өмір дәрежесін, ғылыми мәдениетінің дамуын бейнелейді. Қазақстан әртүрлі уақыт мерзімінде шығарылған психология оқулықтарын қорытындыламас бұрын, Батыстың, Ресейдің психологиялық оқулықтарының даму тарихына қысқаша тоқталамыз. Дәл осы тәжірибе Қазақстан Республикасының орта және жоғарғы оқу орындарына лайық ұлттық психология оқулықтарын шығару қажет болды. Дидиактикалық талаптарды және белгіленген бағдарламаларға, белгілі бір сабақ оқулығында ғылыми білімді қалыптастыратын оқулықтарды СССР-де 20ғ. 20ж. шыға бастады.

Негізгі оқулықтардың шығарылуы антикалық әлемнен басталады, ол Плотон, Пифагор, Аристотел және басқа да авторлардың трактоттары кітап ретінде қолданылуынан. Атақты педагок Ян Амос Коменский кітаптың, жалпы дидактикалық принциптерді халыққа түсіндірудің ролі өте зор екендігін айтты. Алғашқы басылған оқулық болып 1574ж. Москвада шыққан Иван Федоровтың азбука грамматикасы болды.

Батыста психология оқу кітабы Р.Геккел және Р.Гокениустың атына байланысты болды. Олар алғашқы «психология» терминін енгізіп, 1954 жылы Марбургте кітап шығарды. Ресейде адамның жан дүниесі өмірі кітап 1796 жылы Ивановтың шығарылуын алғаш кітап шығарды.

Психология әлем тарихында білімнің екі қарама қайшы әдістері болады. Бірінші синтетикалық әдіс, жайдан күрделілігі. Алғашқыда бұл әдіс теориялы көзқараспен шығарылған деректер, түсіну тәсілі және байланысты болып табылады. Белгіленген психологиялық элементтер сезіну сезім тағы басқа психикалық білім бірігіп мұндай пікірдің ұлы кітаптардан 15-ғасыр дәрістерінен табуға болады. Мысалы, М.М Троцкий 1882-жылғы «Наука о духе» П.Ф Каптеровтың 1877-жылғы «Педогогикалық психология» еңбегінен байқауға болады. 1917 жылы жүзге тарта оқулықтар шықты. Солардың көптеген бөлігі синтетикалық әдіске қатысты болды.

Американдық психолг Джейс синтетикалық әдіс,аналитикалық әдіс нақты феномен элементтерінің қозғалыс әрекеті олар жан дүниенің толық қамтамасыз етуіне сүйенеді деген.Бұл жол күрделіден жай жолға жіктеледі.20-ғасырдың алғашқы бөлігінде синтетикалық әдіспен мектептік психология бағдарламасы жасалды. Психология курсының жетінші сынып гимназиясы бағдарламасы иесі блоктардан тұрды.

1. 
   Психология сабағы. Керемет жан дүние әлем болып табылды. Психология тапсырмасы.
   
2. 
   Олардың киыншылықтарына өзіне –жан дүниенің басқа да жақтарын сырттай бақылау, және оларға эксперимент жасау.
   
3. 
   Жүйке жүиесі ағзаның бір бөлігі.
   
4. 
   Назар, оның түрлері және қызметі.
   
5. 
   Жандүниенің үшке бөлінуі.
   
6. 
   Сезіну. Физикалық және физиологиялық мүмкіндіктерін сезіну.
   
7. 
   Шығармашылық және оның түрлері, сыртқы және ішкі шығармашылық, шығармашылықты еске түсіру.
   
8. 
   Елес, оның құралы және түрлері. Творчестволық елес және оны ғылымда, өмірде оқу.
   
9. 
   Ойлау және оның керемет шығармашылығы және елесі. Ойлаудың негізгі формасы. Білім және оның түсінігі, ерекшелігі, сөзі, ақыл қорытындысы.
   
10. 
    Сезіну және сезінудің классификациясы. Дене сезімдеріне, сезінудің ерекшеліктеріне мінездеме. Формальдық және заттық сезіну. Өзімшілдік және сезімталдық сезімдер. Эстетикалық, интелектулдық, релегиялық сезімдер. Аффект және оның түрлері. Көңіл-күй.
    
11. 
    Жігерлікті тума және оның негізгі түрлері. Арман және қайрат. Бостандық қайраты және оның ақылға қарым-қатынасы. Сезіммен қайраттың қарым-қатынасы, жандүниенің ерекшелігі және әдеті.
    

Жандүниенің бірлестігі, тұлғаның өзін-өзі тәрбиелеу. Қазіргі кезде орта мектептердегі психология ешқандай ерекшкліктермен бөлінбейді, тек 1907 бағдарлама ғана өзгеше болып табылады. Қазіргі кездегі оқулықтар, «Психология» оқулығы (2000ж.) Баранов.А.В. Патанов.Ю.Б. 8-11 сыныптарға арналған, Немов.Р.С. «психология» (1995ж.) 10-11 сыныптарға арналған, олар өз жұмыстарының мазмұнын синтетикалық жолмен жасады. Өзіндік әдісті пайдалана отырып Е.А.Климов орта мектептерге арналған «психологиясын» құрастырды.(1997ж.)

Төменде осы кітаптардың кейбір бөліктеріне тоқталамыз:

1. 
   Жалпы сұрақтар. 1.Психикаға ғылыми және ғылымии емес тұрғыдан қарау. 2.Психиканы сабақ аймағында қарастыру(6 параграф). 3.Толықтай адам психологиясының қоймасы(5 параграф).
   
2. 
   Мәселе бағытына арнайы түсінік. 4.Іс-әрекет классификациясының жалпы структурасы (5 параграф). 5.Психика және білім. Білім және тұлға(6 параграф). 6.Деятельность(6 параграф).