Реферат Тақырыбы: Қан және лимфаның гистологиясы. Қанжасау. Орындаған: Базарбай Ерасыл Курс: 1

Қан сарғылттау келген сұйық зат – плазмадан және оның ішінде жүзіп жүрген кан жасушаларынан, яғни пішінді элементтерден тұрады. Ересек адамда қанның көлемі салмағының 6-8%-інетең (5-6 литрдей). Қан жасушалары қызыл түйіршіктер (эритроциттер) мен ақ түйіршіктер (лейкоциттер), қан пластинкалары – тромбоциттер. Плазма қанқұрамының 52-58%-іне, қан жасушалары ~42-48%-не тең. Қан жасушаларының жалпы гематокриттік көрсеткіші 42-48%, ал қанның әр литрінде 0,42-0,48 литр. Соңғысы гематокриттік көрсеткіш деп аталады.

Асқорту – қан ұлпалар мен мүшелерге қоректік заттарды, суды, минералды тұздарды және витаминдерді тасымалдайды; тыныс алу - өкпе мен ұлпалардың арасында газ алмасу процесін қамтамасыз етеді; регуляторлық – әртүрлі мүшелердің гуморальдық реттелуін аңықтайды, организмде гормондар мен басқа заттарды жеткізеді, олар мүшелердің қызметіне әсер етеді (күшейтеді немесе бесеңдетеді) қорғаныш – қанның құрамында фагоцит қабілеті бар жасушалар болады және арнайы белоктар – анти денелер болады, олар зиянды организмдердің көбеюіне кедергі жасайды да олардың бөліп шығарады. Бөліп шығару терморегуляторлық – қан организмнің тұрақты дене қызуын сақтайды.

Қан – тірі организмнің бойымен қантамырлары арқылы үздіксіз жүріп тұратын қызыл түсті сұйық зат. Орта есеппен адамд енесінің 6,8 пайызы қан (70 кг салмағы бар денеде 5 литрдей қан болады). Қанның негізгі құрамдыб өліктері – плазма деп аталатын сарғылт сұйық зат пен соның ішінде жүзіп жүрген қызыл және аққан түйіршіктері. Қан плазмасында организмнің тіршілік етуі не керекті әр алуан күрделі және қарапайым заттар – белок, май, углевод, тұз, қышқыл, витамин, т.б. болады. Қанды қызыл түсті етіп көрсететін нәрсе – оның микроскоппенғана көруге болатын эритроцит деп аталатын өте ұсақ түйіршіктері. Бұлар қанның ішінде күн өмір сүреді де, содан кейін өледі. Әрбір секунд сайын адамның қанында 10 миллионға жуық эритроцит ауыстырылып отырады. Эритроциттер гемоглобин деп аталатын ерекше затқа толтырулы болады. Гемоглобиннің құрамындағы теміртектес бояғыш зат демді ішке тартқан кезде өкпеге келген ауадағы оттегін оп-оңай ұстапалады. Оттегіне молық қан өкпедегі қан бүкіл денеге тарап, оттегін апарады. Денедегі әр бір клеткаға оттегі қажет, онсыз клетка өледі. Адамныңқанынанмикроскоппенқарағандаэритроциттерменқатар, аздағанақтүйіршіктерді – лейкоциттердікөругеболды. Лейкоциттерадамға ауру жабыстыратынмикробтарданорганизмдіқорғайды. Организмніңішінемикробтаркіріпкетсеболғаны, қанныңақтүйіршіктерітоптанып, жаңағықауіптіжергеқарайұмтылады, микробтарменжалмапжеп, бойынасіңіреді. Қанда тромбоцит аттыерекше клетка бар. Олқандыұйытуғақызмететеді. Егерқантамырларыныңбіржеріжарақаттанса, солжердіңқанықоюланып, әлгіжараныңаузынбекітіптастайды.

Эритроцит - (грекшееrytros - қызыл, сytos - жасуша) қанныңқызылтүйіршіктері. Олардың саны еркек пен әйелдебірдейемес. Ер адамқаныныңәрлитрінде 4,0- 5,0х10*12 эритроцит болады. Әйелқанындабұлкөрсеткішаздау: 3,7-4,5х10*12. Эритроцит саныныңкалыптантыс басым болуы (5,0х1012) эритроцитоз, аз болуы (3,7-3,9х10*12 одан да төмен) эритроцитопениядепаталады. Бұларсауадамда да науқастарда да кездеседі, сондықтаноларфизиологиялықжәнепатоло- гиялыкболыпекітопқабөлінеді. Сондай-ақабсолютті эритроцитоз бен эритроцитопенияүғымдары да бар. Эритроцит саныныңабсолюттікөзгеруіоныңсүйеккемігіндетүзілуінежәнеқанғаөтушапшаңдығынабайланысты. Салыстырмалы эритроцитоз бен эритроци- топенияқанжасушалары мен плазманыңаралыққатынасынабайланысты, бұлқанқойылғанда не сұйылғандаболатынөзгеріс. Абсолюттік эритроцитоз - тіндеоттегіазайғанда (гипоксия) бола-ды. Гипоксия салдарынанбүйректенкөпмөлшердеэритропоэтиндербөлініпшығады. Оларэритроциттердіңсүйеккемігіндетүзілуінжәнеқанғаөтуінтездетеді. Сауадамда гипоксия ауаныңбарометрлікқысы- мы төмендегенжағдайда, яғнибиіктауғашыққанкезде не кабинасыашықсамолетпен 3,5-5 мың м биіктіккекөтерілгенсәттекездеседі. Сырқаттанғанкездеболатынабсолюттік эритроцитоз - өкпе мен жүректіңсозылмалыауруларғаүшырауыныңсалдары не қанаурула-рыкезінде де болуымүмкін.

Салыстырмалы эритроцитоз қанныңсүйықбөлігі - плазманың аза-юынанболады. Адам қара жүмыс істеп қатты терлегенде, не ыстық уақытга термен бірге қүрамындағы суы сыртқа шығады да қан қойы-лады. Осыған орай эритроцит саны (қанның әр мкл-де) көбейеді. Адам қара жүмыс істеген кезде де қанда су азаяды және көкбауырдың жи-ырылуы күшейеді. Көкбауыр эритроциттер депосы болғандықтан жи-ырылған сәтте қанға көп мөлшерде эритроциттер шығады. Сыркаттанған кезде пайда болатын салыстырмалы эритроцитоз да қанның қойылуына байланысты. Мәселен, қатты іш өткенде онымен бірге сыртқа көп мөлшерде су шығады, кейде су дене қуыстарына (мәселен, плевра жапырақтарының арасына) жиналады. Осының сал-дарынан плазма көлемі азаяды да қан қойылады. Эритроцитоз / \ Физиологиялық Патологиялық / \ абсолюттік салыстырмалы Эритроцитопения / \ Физиологиялық Патологиялық / \ / \ абсолюттік салыстырмалы абсолюттік салыстьфмалы

Эритроцит - ядросысызекіжағыойыскелгендөңгелекжасуша. Олядросынансүйеккемігін-де өтетін эритропоэз кезіндеайырылады. Мүныңбиологиялықмәнімынада: жасушаядросыныңорныноттегінтасымалдайтынгемогло-бин жайлайды, ядросыз эритроцит өзденесіндегізаттардытотықтыруүшіноттегінжүмсамайды. Осығанбайланыстыоныңоттегінтасы- малдаукызметікүшейеді. Көлденеңіненқарағанда эритроцит гантелгеүқсайды: оныңдиа-метрі 7,2-8,0 мкм, қақортасындағыойысжерініңжуандығы 1,5-2,0 мкм, ал жасушажиегініңжуандығы 2,5 мкм. Пішінігантелтәріздіболғандықтанэритроциттің капилляр қабырғасыментүйісетінбеткейі (аумағы) үлкен. Жасушаныңдиаметрі мен пішінісырқаттанғанкездеөзгеруімүмкін. Диаметрі 8,1 мкм-ден асса, эритроцит макроцитдеп, ал 7,2 мкм-ден кем болсамикроцитдепаталады.

Эритроцит бетініңауданы 140 мкм2. Бір адам қанындағы барлық эритроциттерді жазық жағымен жатқызып қатар орналастырса, олар-дың ауданы 3000 м2 болар еді. Осындай аумағы үлкен эритроциттер жазығынан оттегі тінге жақсы өтеді. Эритроцит тыныс алу қызметін орындауға қажет биологиялық құрылым. Эритроцит протоплазмасында тор тәрізді стромасы бар, сырт жағынан белок пен липоидтан тұратын мембранамен қапталған. Эрит-роцит мембранасы иондарды іріктеп өткізеді. Мембрананың Nа+, К+, Са2+ катиондарына өтімділігі өте нашар, ал Сl және НСО3 - (көмір қышқыл аниондары), сутегі және гидроксил (ОН") иондары тез өтеді. Сондықтан эритроцит пен қан плазмасының минералдық құрамы бірдей емес. Эритроцитте калий иондары басым, ал плазмада керісін-ше, натрий иондары көбірек. Эритроцит Плазма 5-10 ммоль/л Na ммоль/л ммоль/л К "- өте аз Са2+2,25-2,75 -"- Эритроцит қүрамында 37% қүрғақ заттар бар, ал сүйекте (ең ты-ғыз тін) құрғақ зат 42%. Демек, денедегі сүйектен кейінгі ең тығыз жасуша - эритроцит. Сонда да эритроцит икемді, созылғыш, үлкен болғанымен, ол жіңішке капилляр арқылы өте алады.

16В -лимфоциттержілікмайындатүзіліп, ішек пен бүйеннің (тоқішектің) лимфоидтыктіндерінде, бадамшабездеріндеоданәрідами-ды. В-лимфоциттер мен Т-лимфоциттерөзараәрекеттескенсоң им-мундыглобулиндер (антитәнлер) шығарады (гуморалдық иммунитет). Л имфоциттержасушалардыңкреаторлықбайланысынсақтауға ка-тынасады, яғнибасқажасушалардыңгенетикалыққызметінреттейтін информация жеткізетінмакромолекулалардытасиды. 0 - жасуша Т немесе В маркері (белгісі) жоқлимфоцитгербасқажасушалардыерітіпыдырататынауытқығанжасуша. Л ейкоциттердіңбарлықтүрі опсонин (бөгдезаттытанитын) бөліпшығарады.

Тромбоцит - қанпластинкасы, екіжағыдөңесдөңгелек не сопақ-шақүрылым, диаметрі 0,5-4 мкм (эритроциттен 2-8 есекіші). Сауадамның 1 л қанында хЮ9/лтромбоцитболады. Орта есеппен тромбоцит 8-11 тәулікжасайды. Олсүйеккемігіндемегакариоциттентүзіледі, бірмегакариоциттенқанпластинкасыбөлініпшы-ғады. Тромбоциттіңхимиялыққүрамыөтекүрделі. Олкөптегенфермен-ттерден, олардыңішінде АҮФ және лизоцим, адреналин, норадрена-лингормондарынан, 11-шақты қандыүйытатынтүрткілердантүрады. Бүларменбірге тромбоцит қүрамынажиырылатынқабілеті бар белок тромбостенинкіреді. Тромбоциттердің саны қанда кешке қарайкүндізгіденкөбірек, олқуаныш, реніш, қайғы- қасірет, шаттану т. б. себептерден де, тамақішкенненкейін де көбейеді. Қаннансыртқашыққансоң тромбоцит-тер тез бүзылады, сондықтанолардысанаралдындақанғахимиялықзаттарқосып тез санауқажет.