Жоспары:
Айнымалылары ажыратылатын теңдеулер
Біртектіге келтірілетін дифференциалдық теңдеулер
Бернулли теңдеуі
Толық дифференциалды теңдеулер
Анықтама. түріндегі дифференциалдық теңдеу у жəне оның у' туындысына қатысты сызықтық деп аталады, ал егер оң жағы Q(x) нөлге тең болса, онда сызықтық біртекті, нөлге тең болмаса, онда сызықтық біртекті емес дифференциалдық теңдеу делінеді, мұндағы - х-тан тəуелді берілген үзіліссіз функциялар.
І. Сызықтық біртекті дифференциалдық теңдеуді шешуді қарастырайық :
.
- сызықтық біртекті дифференциалдық теңдеудің жалпы шешімі.
ІІ. Сызықтық біртекті емес дифференциалдық теңдеуді шешудің тұрақтыны вариациялау (Лагранж) әдісін қарастырайық. Ол үшін біртекті теңдеудің жалпы шешімін табамыз:
.
Енді жалпы шешімдегі тұрақты С-ны х-тің функциясы деп қарастырамыз. Сонда:
Алынған өрнекті берілген теңдеуге қоямыз:
С1(х)-ді табамыз:
Берілген теңдеуге қоя отырып:
.
сызықтық біртекті емес дифференциалдық теңдеудің жалпы шешімін аламыз.
Мысал 1: - сызықтық біртекті емес дифференциалдық теңдеуді шеш.
Шешуі:
Мұндағы, - деп ұйғарамыз.
болғандықтан
- жалпы шешім.
Мысал 2: сызықтық біртекті емес дифференциалдық теңдеуді шеш.
біртекті дифференциалдық теңдеуді шешейік.
Мысал 3: - сызықтық біртекті емес дифференциалдық теңдеудің жалпы шешімін тап.
Шешуі:
мұндағы делік.
, - сызықтық біртекті емес дифференциалдық теңдеудің жалпы шешімі.
Кейде біртекті емес сызықты дифференциалдық теңдеуді шешу үшін алмастыруын (Бернулли әдісін) қолданамыз, яғни шешімді белгісіз екі функцияның көбейтіндісі түрінде іздейміз. Мұнда, туындыны өрнегімен алмастырамыз.
Мысал: А(а;а) нүктесі арқылы өтетін у=у(х) қисығы үшін келесі қасиет орындалсын: егер қисықтың кез келген М(х;у) нүктесінде Оу осін С нүктесінде қиятындай жанама жүргізсе, онда ОСМВ трапециясының ауданы тұрақты және а2-қа тең. Аталған қисықтың теңдеуін жаз.
Шешуі: Sтрап= екені белгілі, мұндағы MB=y; OB=x;
OC=BM-DM=BM-CDtgDCM=y-xy/ болғандықтан, трапеция ауданының формуласынан:
а2= х(у+у-ху/) немесе
- сызықтық біртекті емес дифференциалдық теңдеу аламыз.
Оның шешімін Бернулли әдісімен табайық, яғни алмастыруын жасайық. Теңдеуге апарып қойсақ:
1)
2)
3) - сызықтық біртекті емес дифференциалдық теңдеудің жалпы шешімі, у(а)=а болғандықтан:
- ізделінді қисықтың теңдеуі.
Достарыңызбен бөлісу: |
