Реферат Тақырыбы: Жүйке тіні. Нейроциттер. Орындаған: Иляс Аяулым Қабылдаған: Бекімбек Асель Алматы 2020ж Жоспар
жүктеу/скачать 47,01 Kb.
|
Жүйке тіні.Нейроциттер реферат
- Бұл бет үшін навигация:
- МЕДИЦИНСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ» Реферат
Реферат Тақырыбы: Жүйке тіні. Нейроциттер. Орындаған: Иляс Аяулым Қабылдаған: Бекімбек Асель Алматы 2020ж Жоспар:
I Кіріспе II Негізгі бөлім Нерв тіні,және оның жіктелуі Нейрология Нерв талшықтары III Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер Кіріспе
Жүйке – жүйке талшықтарынан құралған тіндер шоғырлары. Жүйке, нерв (латынша nervus, ал грекше neuron – сіңір, желі) — ми мен жүйке түйіндерін дененің басқа органдарымен және тіндерімен байланыстырады.Жүйке талшықтары дендрит (жүйке клеткасының қысқа тармақты өсіндісі) және аксоннан немесе нейриттен (жүйке импульстерін жүйке баратын басқа мүшелер мен жүйке клеткаларына жеткізетін өсінді) тұрады. Әр жүйкенің өзіне тән сезімталдық, қозғалтқыш, соматикалық, симпатикалық қасиеттері болады. Нерв тіні – өзара тығыз байланысты екі гистологиялық элементтерден – нейрондар мен нейроглиядан тұратын тін. Нерв тіні нерв жүйесінің ақпартты сақтау және өңдеу , барлық ағзалардың қызметін реттеу, организмнің сыртқы ортамен байланысын қамтамасыз етеді. Нерв тіні ұрық эктодермасының дорзальды бөлігі – нейроэктодермадан және нейральды плакодалар деп аталатын эктодерманың қалыңдауларынан дамиды. Қарапайым нерв ұштары бұлшық етінен ажыратылған дендриттерден тарамдалуында түзіледі. Ал күрделі, еркін емес нерв ұштарының құрамына біліктік цилиндрді қоршайтын глия клеткалары кіреді. Олардың кейбіреулері дәнекер ұлпалы капсуламен жабылады. Мұны инкапсулданған нерв ұштары деп атайды. Рецепторлардың формасы әр түрлі болады. Олар атқаратын қызметінің ерекшелігіне байланысты да ажыратылады. Еркін нерв ұштары барлык ұлпаларда кездеседі. Миелинді талшықтар миелиндерін жоғалтып жіңішке нерв ұштарына тарамдалады. Осындай бір талшықтың бұтақтануы дәнекер ұлпада, майда, қан тамырларында және эпителийде кездеседі. Инкапсулданған нерв ұштары миелинді нерв талшықтарынан да түзіледі. Талшық миелинін жоғалтады. Олардың біліктік цилиндрі Шванн глиясымен бірге тарамдалады. Дәнекер ұлпасы осы тармактың айналасында капсула түзеді. Осындай формадағы рецепторлардың бірі Краузе колбасы болып табылады. Бұл колбаның ортасында талшықтың біліктік цилиндрі орналасады, оны глия қоршап ішкі колбаны түзеді. Бұл рецептор температуралык, тітіркенуді кабылдайды. Негізінен сезімдік денешігі және пластинкалы денешігінің кұрылысы да осы тәрізді. Сезімдік денешігі әсіресе тері эпидермиясының астында көп орналаскан. Олар сипап сезуді қабылдайды. Пластинкалы денешік терінің терең аймағында және кейбір ішкі мүшелерде орналасады, олар кысымды кабылдайды.Рецепторлар каңқа бұлшык етінде, дэнекер ұлпалы кабаттарда және миелиндІ талшықта да бірдей орналасады. Бұлшық ет талшығының бетіндегі нерв талшыктары жеке тармакталады жэне көптеген мөлшерде глия ядролары бар спираль тэрізді болады. Бұлшык ет талшығы жэне нерв тарамдары дәнекер ұлпалы капсуламен капталады. Осы рецепторлар нерв бұлшык ет веретенасы деп аталады. Веретена аймағындағы саркоплазма көлденең-жолағын жоғалтып, дәнді жэне көп көлемде шеңбер тәрізді ядролардан тұрады.Барлық рецепторлардың құрамына кіретін глиалды клеткалар нерв импульсін түзуде үлкен рөл атқарады. Глия трансформатор қызметін атқарады, тітіркендіргіш энергиясын нерв импульсі түзілгенде өткізеді. Қозғалтқыш нерв ұштары - мидың жэне жұлынның қозғалтқыш ядроларында және вегетативті жүйенің ядроларында орналасқан қозғалтқыш клеткалардың нейрит-терінІң тарамдалуынан түзіледі.Қозгалтқыш нерв ұштары тегіс бұлшық етте жіңішке, ашык боялады, олар миелинсіз нерв талшығының тегіс бұлшық етке келіп сол жерде кеңеюінен түзілген. Нерв жүйесінің кызметі рефлекторлы принципке негізделген. Көптеген нейроциттер өзара байланысады және импульсті қабылдайды, оны козғалтқыш нерв клеткасына өткізеді, содан барып соңында жұмысшы мүшеге өтеді. Нерв клеткалары бір-бірімен синапс аркылы байланысқан. Синапс аймағында бір нейроцит ұшы басқа нейроцит денесінен, нейритімен жэне дендритІмен байланысады.Синапс аймағы нервтің өтуін, импулъстің таралуын немесе шектелуін ретгейді. Синапс арқылы импульс тек бір бағытта, бір нейроцитгің нейрит ұштарынан баска нейроцитке қарай өтеді. Нейрит мембранасы мен нейрит денесі жэне басқа дендрит денесі аралығында синапстык саңылау болады. 1897 жылы ағылшын физиологы Чарлз Скотт Шеррингтон (1857-1952) ең бірінші рет ғылымға «Синапс» деген үғымды енгізді. Бүл гректің «Синапс» қосу, байланыстыру деген сөзін білдІреді.Сонымен синапс дегеніміз - безді жасушалармен нейрондардың, нейрондар мен бүлшық еттердің, нейрондармен жүйке жасушала-рының арасындағы арнайы морфологиялық кұрылымнан түратын «байланыстырушы». Осы синапстер арқылы ақпараттар бір жасуша-дан екінші жасушаға беріледі. Нейрондардың арасындағы «бапланыс-тар» кездейсок емес, олар арнаулы жасуша аралық баиланыстарды күшейтетін, өзіне тән ерекшеліктері болатын құрылымдар. Әрбір сүтқоректілердің орталық жүйке жүйесінің нейрондарынын. өзіне тән "әлеуметтІк белгісі" болады (морфологиялық, биохимиялық және функционалдык ерекшеліктері, өсіділерінің тармақталуы, синапстердің саны, синапс баспалдақтарының иерархиялык деңгейі, т.б.). Мысалы, адамның бас миында 1012-1013 жасуша бар. Синапстерінің саны да бас миы мен жұлында 60-80%-ға тен. Әрбір нейронға мыңдаған басқа нейрондардан ақпараттар келіп жатады. Нейрит денеде және дендриттің қозғалмалы клеткасында синапс түзеді. Нерв импульсі қозғалмалы клеткаға беріледі жэне одан кейін нейрит арқылы бұлшык ет талшықтары қозған күйге түсетін козғалмалы аякталуға келеді. Сезімтал және қозғалмалы нейроциттер арасында ендірмелер болады. Жоғарғы сатыдағы жануарларда ендірме нейроциттер саны көп болады. Сонымен қатар қызметтерінің әртүрлілігімен ерекшеленеді. Организмнің қоздырғыштарға реакциясы адекватты болады. Адамда барлық орталық нерв жүйесі ендірме нейроциттердің күрделі жүйесін көрсетеді.Рефректорлы доға құрамындағы бір нейроциттің іске косылуы немесе өлімі басқалардың морфологиясына жэне қызметіне әсер етеді. Мысалы, сезімтал клеткалардың өлімі қозғалмалы клеткалардың бұзылысына әкеледі. Нейроциттер (нейрондар) өсінділі тармақталған, мөлшері 4-130 мкм-дей. Жүйке жасушалары нейрондардың денесі одан тараған өсінділері біреу немесе бірнеше болулары мүмкін. Өсінділерінің санына байланысты, нейрондардың бірнеше түрлерін ажыратады. Егер нейрондардың денесінен көптеген өсінділер шықса, онда мұндай нейронды – мультиполярлы деп атайды. Бұл өсінділердің біреуі міндетті түрде аксон, ал қалғандары дендриттер болып келеді. Аксон ұзын, ал дендриттер тармақталған қысқа өсінділері. Бұлардан басқа псевдоуниполярлы (жалған бір өсінділі) деген нейрондар да кездеседі. Мұндай нейронның денесінен бір өсінді шығып, кейін екіге бөлінеді, оның бірі – аксон, ал екіншісі – дендрит (мысалы, жұлын түйінінде) пішіні «Т» - тәрізді болып келген. Нейрондардың тағы бір түрі униполярлы немесе бір өсінділі – бұл нейробласттар эмбриогенездік даму кезеңінде болады. Нейрондардың денесінде екі өсінділері – бірі аксон, екіншісі дендрит – бұл биополярлы нейрондар, біріншілік сезі мүшелерінің құрамында болады. Адам ағзасындағы (жүйке жүйесінде) нейрондардан шығатын өсінділердің ұзындығы әртүрлі, бірнеше микроннан (мкм-ден) –1-1,5 метрге дейін жетеді. Нейрондардың мөлшері мен пішіні де сан-алуан. Нейрондардың ең ұсақ, майдасының d=4-6 мкм, ал ірісінің d=120-140 мкм-дей болады. Ең ірі нейрондар ми қыртысының сұр затындағы Бэц жасушалары. Нейрондардың пішіндері: себет, жұлдыз тәріздес, алмұрт пішіндес, пирамидальді және дән тәріздес болып келеді. Адам организмінде нейрон өсінділерінің ұзындығы әртүрлі, ең майдасы 4-6 мкм, ал ең ірісі 120-130 мкм-дей Бец жасушалары ми қыртысының сұр затында кездеседі. Нейрондардың пішіні де сан-алуан болып келеді: корзина тәрізді, пирамидальді, алмұрт пішінді, жұлдыз тәрізді т.б. Нейрондардың жіктелуі. Нейрондар атқаратын қызметіне қарай рецепторлы немесе сезімтал (афферентті), ассоциативті және қозғалтқыш (эфферентті) болып бөлінеді. Бірінші нейрондар ішкі және сыртқы орталық әсерін қабылдайды. Ал, ассоциативті немесе қыстырма нейрондар жүйке жасушаларын бір-бірімен байланыстырады. Эффекторлы нейрондар – жұмысшы мүшелерге, олардың тіндеріне тітіркендіргіш реакциясын жүйке импульсіне айналдырып жіберіп отырады. Нейрондардың ядросы. Адамда нейрондар көбінесе бір ядролы болып келеді. Көп ядролы нейрондар болмайды, болса өте аз кездеседі. Мұндай нейрондар вегетативті жүйке жүйесін түйіндерінде және қуық асты безінде, жатырдың мойын бөлігінде көп ядролы нейрондар кездеседі (ядролар 10-15-тен). Ядролардың пішіні дөңгелек құрамында, 1-2 ядрошығы болады. Егер нейрондардың қызметі жоғары деңгейде болса, ядродағы ядрошығының саны көбейеді. Нейрондардың цитоплазмасы. Нейрондардың цитоплазмасында көптеген органеллалар бар. Оларға: эндоплазмалық тор, рибосомалар, нейротубулалар, Гольджи комплексі, жасуша орталығы лизосомалар, нейротубулалар мен нейрофиломенттер өте көп. Ал, нейрондардың плазмолеммасының ерекшелігі – қозу процесін өткізуі болып саналады (тітіркенеді). Плазмолеммасының деполяризациялық қасиеті –Nа+ (натрийдің ионын) өткізуі. Бұл процесс мембрананың ішкі бетінің оңға (+) зарядталуын қамтамасыз етеді. Ал бұл болса К+ (калийдің ионының) сыртқа шығаруға әсерін тигізіп, жүйке импульсін тез өткізуді қамтамасыз етеді. Нейрондарды арнайы бояулармен бояғанда цитоплазмасында базофильді боялған түйіршіктер көрінеді. Бұларды хроматофильді субстанция дейді. Мұндай түйіршіктер нейрондар денесі мен дендриттерінде болады, ал аксондарында болмайды. Хроматофильді түйіршіктері рибонуклеопротеидтер болып саналады. Электронды микроскопиялық зерттеулерде бұлар түйіршікті эндоплазмалық тордың түтікше каналдары екені анықталды. Қызметі белсенді нейрондарда бұл түйіршіктер болады. Мысалы: мұнда синтетикалық процестері жоғары болса, соғұрлым эндоплазмалық тордың саны көп болады. Әсіресе белок синтезі нейрондарда өте жоғары. Нейрондағы базофильді түйіршіктерді – Ниссель заты деп атайды. Нейрондардың цитоплазмасында болатын нейрофибриллалар – жіңішке жіпшелер. Күміс тұзымен (AgNO3) бояғанда нейрондар цитоплазмасында бұлар қара түске боялған. Бұлар нейрондардың денесінде (перекорионында) тығыз тор тәрізді болып орналасса, ал дендрит пен аксон талшықтарында параллель жатады. Нейрофибриллалар диаметрі 6-10 нм нейрофиламенттермен диаметрі 20-30 нм нейротүтікшелерден (нейротубул)тұрады. Бұлардың құрамында рет-ретімен орналасқан белок молекулалары болады. Олар нейрондардағы ең қозғалмалы жүйе, белоктардың синтезіне қатысады. Аксондарда тәулігіне 1-3 нм жылдамдықпен белок синтезінің ағыны нейрон денесінен (перекорионынан) өсіндісінің терминальді ұшына өтеді. Мұны өте жай белок ағыны дейді (медленный ток), ал синапстарда сағатына 5-10 метрге өтетін белок синтезінің ағыны байқалады (тез ағын). Нейрондарда реттроградты ағында болады (нейрон өсіндісінен денесіне бағытталған белок синтезінің ағыны). Сезімтал нейрондар. Нейрондардың дендриттері тіндермен байланысып тітіркеніп, қозады да қозу реакциясын аксондары арқылы қыстырма не қозғалтқыш нейрондарға береді. Сезімтал нейрондар көбінесе жалған бір өсінділі (псевдоуниполярлы) болуы да мүмкін. Бұлар жұлын түйіндерінде, бас миының сезімтал түйіндерінде орналасады. Ендірме нейрондар. Бұл мультиполярлы нейрондар болып саналады. Дендриттері сезімтал нейрондардан импульсті қабылдап, қабылдаған импульсті аксоны арқылы қозғалтқыш немесе тағы бір ендірме нейрондарға беруі мүмкін, ал бұл болса бүкіл орталық жүйке жүйесінің құрамында болады. Қозғалтқыш нейрондар. Құрамында мультиполярлы нейрондары бар, жүйке импульсін аксондары арқылы ет тініне, ондағы қозғалтқыш жүйке ұшына өткізеді. Көлденең жолақ бұлшық ет тінінің құрамында келетін қозғалтқыш жолдардың нейрондары жұлынның алдыңғы мүйізінің құрамындағы ядроларында жатады. Ал, біріңғай саласы ет тіндеріндегі қозғалтқыш жолдардың нейрондары вегетативтік түйіндерде болады. Жүйке жасушалары мен олардың талшықтары арасында байланыс немесе контактыны (жалғасу, тоғысуды) синапс дейді. Нейрондардың жанасатын синаптикалық бетінде беткейлері өте жіңішке қуыстар арқылы іске асады. Мөлшері 20-нм болып келеді. Синапстардың бірнеше түрлері болады. Оларға аксон-аксональді, аксон-соматикалық, аксон-дендритті т.б. жатады. Секреторлық нейрондар. Нейрондардың көбі өзінен биологиялық белсенді-гормондар синтездеп шығаруға қабілетті. Мұндай нейрондарды нейросекреторлы нейрон дейді. Бұларға бас миының гипоталамус бөлігіндегі нейросекреторлы нейрондар жатады. Бұл нейрондардың ерекшеліктеріне: өте ірі нейрондар, хромотофильді субстанциясы көбінесе нейрондар денесінің шетінде орналасады, нейрондардың денесінде және аксондарда әртүрлі көлемде көрінетін нейросекреттері болады. Бұл секреттердің (түйіршіктердің) құрамында белоктар, липидтер мен полисахариттері болады. Нейрондарда синтезделген секрет немесе гормондар қанға не мидың сұйық затына бөлінеді де, нейрогуморальді қызмет атқарады.Нейрондар арасы байланысын жазу үшiн «нейроглия» («nеurоn»-жүйке, «gliа»-желiм) атауын немiс ғалымы Рудольф Вирхов енгiздi. Нейроглия жүйке ұлпасындағы нейрондар, олардың өсiндiлерi мен қан тамырлары арасындағы кеңiстiктердi толтырады және тiректiк, қоректiк (зат алмасу), шекаралық, тұрақтылық сақтау, тосқауыл, түзiндi бөлу және қорғаныш қызметтерiн атқарады. Нейрондар (neuronum, бұл атауды Вильгельм фон Вальдейер бердi) немесе нейроциттер-жүйке ұлпасының негiзгi құрылым, қызмет бiрлiгi (52 сурет), көлемi ұсақ, дене диаметрi 4-5 мкм-ден (мишық түйiршiктi жасушасы) iрi, дене диаметрi 140 мкм (ми қыртысындағы алып көп жақты (пирамида тәрiздi) жасушалар), туғаннан кейiн бөлiну қабілетiн жоғалтады, тiршiлiкте оның саны көбеймейдi, қайта азаяды.Нейрондардың өлуi қалыпты жағдайда аз кездеседі, ол қалыпты (бағдарланған)-апоптоз (грек. «арорtоsis»-түсетiн мезгiл) механизмiмен iске асады.Жетiлген нейрондар қабылдағыш қызмет атқаратын сырт қабығынан-невролеммадан (плазмолеммадан), денесiнен (corpus, перикарионнан), өсiндiлерiнен тұрады. Жүйке жүйесi әр бөлiмiндегі нейрондар перикарион түрi, оның көлемi, өсiндiлерінің саны, жалғама байланысы, дендриттердің армақталуы және бөлетiн селбестiргiшiмен өзгешеленедi. Нейроглия жасушалары (глиоцит-gliocytus) жүйке ұлпасының қосымша жасушалары, жүйкелiк тiтiркенiстi өткiзбей, бөлiнiп, мидың зақымданған жерiнде көбейiп, ақауларды толтырып, тыртықтарды құрады. Перикарионның құрамына ядро және цитоплазма кiредi. Нейронның әдетте бiр, iрi, дөңгелек, ақшыл, 2-3 iрi ядрошықтары бар, хроматинi аз, цитоплазманың ортасында орналасатын ядросы болады. Мұндай құрылым ерекшелiктерi нейрон ядросындағы ДНҚ молекуласындағы бiрiздiлiктiң иРНҚ молекуласына жазылуы жоғары қарқында жүретiнiн көрсетедi.Ұрғашы мал нейрон ядрошығының жанында Х-хромосома сақтайтын, iрi хроматин үйiндiсi - Барра денешiгi болады.Нейронның цитоплазмасында мына тұрақты қосындылар: түйiршiктi эндоплазмалық тор (Франц Ниссль рибосомаларды метилен көгiмен бояп, алғашқы болып көргендiктен, оны Ниссль заты немесе тигроид деп атайды. Тигроид деп атау қате, себебi перикарионды Ниссль тәсiлiмен бояғанда, жолбарысқа емес, жыртқыш мысық терiсi, дақты қабыланға ұқсас болады), Гольджи аппараты, көптеген митохондрийлер (нейрондар қуатын зат алмасудағы ауада қамтамасыз ететiндiктен, ол оттек жетiспеуiне өте сезгiш болады), лизосомалар, жасуша орталығы (центросома, нейрондарда болып, микротүтiкшелер құрастырады), цитоқаңқа (нейротүтiкшелер, микро-, аралық нейрофиламенттердi бекiткенде, бiр-бiрiмен жабысып, шоқтар түзiп, күмiс тұздарымен бояғанда жасанды құрылым-жiпшелер құрады да, қалыңдығы 0,5-3 мкм нейрофибриллдер деп аталады) және тұрақсыз қосындылар (май тамшысы, липофусцин түйiршiктерi және нейромеланин) сақталады. Перикарионнан екi өсiндi - дендриттер (dendritum, «dеndrоn»-ағаш) және аксон (грек. «ахоn»-өсiндi; нейрит-neuritum) тарайды. Олар жалғама (синапс, грек. «synарsis»-қосылу, байланыс) құруға қатысады. нейроциттер (нейрондар) өсінділі тармақталған, мөлшері 4-130 мкм-дей. Жүйке жасушалары нейрондардың денесі одан тараған өсінділері біреу немесе бірнеше болулары мүмкін. Өсінділерінің санына байланысты, нейрондардың бірнеше түрлерін ажыратады. Егер нейрондардың денесінен көптеген өсінділер шықса, онда мұндай нейронды – мультиполярлы деп атайды. Бұл өсінділердің біреуі міндетті түрде аксон, ал қалғандары дендриттер болып келеді. Аксон ұзын, ал дендриттер тармақталған қысқа өсінділері. Бұлардан басқа псевдоуниполярлы (жалған бір өсінділі) деген нейрондар да кездеседі. Мұндай нейронның денесінен бір өсінді шығып, кейін екіге бөлінеді, оның бірі – аксон, ал екіншісі – дендрит (мысалы, жұлын түйінінде) пішіні «Т» - тәрізді болып келген. Нейрондардың тағы бір түрі униполярлы немесе бір өсінділі – бұл нейробласттар эмбриогенездік даму кезеңінде болады. Нейрондардың денесінде екі өсінділері – бірі аксон, екіншісі дендрит – бұл биополярлы нейрондар, біріншілік сезі мүшелерінің құрамында болады. Адам ағзасындағы (жүйке жүйесінде) нейрондардан шығатын өсінділердің ұзындығы әртүрлі, бірнеше микроннан (мкм-ден) –1-1,5 метрге дейін жетеді. Нейрондардың мөлшері мен пішіні де сан-алуан. Нейрондардың ең ұсақ, майдасының d=4-6 мкм, ал ірісінің d=120-140 мкм-дей болады. Ең ірі нейрондар ми қыртысының сұр затындағы Бэц жасушалары. Нейрондардың пішіндері: себет, жұлдыз тәріздес, алмұрт пішіндес, пирамидальді және дән тәріздес болып келеді. Адам организмінде нейрон өсінділерінің ұзындығы әртүрлі, ең майдасы 4-6 мкм, ал ең ірісі 120-130 мкм-дей Бец жасушалары ми қыртысының сұр затында кездеседі. Нейрондардың пішіні де сан-алуан болып келеді: корзина тәрізді, пирамидальді, алмұрт пішінді, жұлдыз тәрізді т.б. Жетiлген нейрондар қабылдағыш қызмет атқаратын сырт қабығынан-невролеммадан (плазмолеммадан), денесiнен (corpus, перикарионнан), өсiндiлерiнен тұрады. Жүйке жүйесi әр бөлiмiндегі нейрондар перикарион түрi, оның көлемi, өсiндiлерінің саны, жалғама байланысы, дендриттердің Перикарионның құрамына ядро және цитоплазма кiредi. Нейронның әдетте бiр, iрi, дөңгелек, ақшыл, 2-3 iрi ядрошықтары бар, хроматинi аз, цитоплазманың ортасында орналасатын ядросы болады. Мұндай құрылым ерекшелiктерi нейрон ядросындағы ДНҚ молекуласындағы бiрiздiлiктiң иРНҚ молекуласына жазылуы жоғары қарқында жүретiнiн көрсетедi. Нейронның цитоплазмасында мына тұрақты қосындылар: түйiршiктi эндоплазмалық тор (Франц Ниссль рибосомаларды метилен көгiмен бояп, алғашқы болып көргендiктен, оны Ниссль заты немесе тигроид деп атайды. Тигроид деп атау қате, себебi перикарионды Ниссль тәсiлiмен бояғанда, жолбарысқа емес, жыртқыш мысық терiсi, дақты қабыланға ұқсас болады), Гольджи аппараты, көптеген митохондрийлер (нейрондар қуатын зат алмасудағы ауада Жетiлген нейрондар қабылдағыш қызмет атқаратын сырт қабығынан-невролеммадан (плазмолеммадан), денесiнен (corpus, перикарионнан), өсiндiлерiнен тұрады. Жүйке жүйесi әр бөлiмiндегі нейрондар перикарион түрi, оның көлемi, өсiндiлерінің саны, жалғама байланысы, дендриттердің Перикарионның құрамына ядро және цитоплазма кiредi. Нейронның әдетте бiр, iрi, дөңгелек, ақшыл, 2-3 iрi ядрошықтары бар, хроматинi аз, цитоплазманың ортасында орналасатын ядросы болады. Мұндай құрылым ерекшелiктерi нейрон ядросындағы ДНҚ молекуласындағы бiрiздiлiктiң иРНҚ молекуласына жазылуы жоғары қарқында жүретiнiн көрсетедi. Нейронның цитоплазмасында мына тұрақты қосындылар: түйiршiктi эндоплазмалық тор (Франц Ниссль рибосомаларды метилен көгiмен бояп, алғашқы болып көргендiктен, оны Ниссль заты немесе тигроид деп атайды. Тигроид деп атау қате, себебi перикарионды Ниссль тәсiлiмен бояғанда, жолбарысқа емес, жыртқыш мысық терiсi, дақты қабыланға ұқсас болады), Гольджи аппараты, көптеген митохондрийлер (нейрондар қуатын зат алмасудағы ауада қамтамасыз ететiндiктен, ол оттек жетiспеуiне өте сезгiш болады), лизосомалар, жасуша орталығы (центросома, нейрондарда болып, микротүтiкшелер құрастырады), цитоқаңқа (нейротүтiкшелер, микро-, аралық нейрофиламенттердi бекiткенде, бiр-бiрiмен жабысып, шоқтар түзiп, күмiс тұздарымен бояғанда жасанды құрылым-жiпшелер құрады да, қалыңдығы 0,5-3 мкм нейрофибриллдер деп аталады) және тұрақсыз қосындылар (май тамшысы, липофусцин түйiршiктерi және нейромеланин) сақталады. Перикарионнан екi өсiндi - дендриттер (dendritum, «dеndrоn»-ағаш) және аксон (грек. «ахоn»-өсiндi; нейрит-neuritum) тарайды. Олар жалғама (синапс, грек. «synарsis»-қосылу, байланыс) құруға қатысады. Аксон-әдетте жалғыз, ұзын (бірнеше мкм-ден 1-2 м дейiн жетеді), бойы тармақталмайды, тармақталған ұшында жалғама көпiршiктерi болып, онда перикарионнан келген тiтiркенiстер сақталады. Дендриттер-өте тармақталған, қысқа өсiндiлер, тiтiркенiстi қабылдап, перикарионға жеткiзедi, онда түйiршiктi, түйiршiксiз эндоплазмалық тор, рибосома құрамбөлiктерi, Гольджи аппараты болады. Нейромедиаторлар –өздері тікелей сигналды өткізе алмайтын ,бірақ нағыз медиаторлардың сигналды өткізу қабілетіне әсер ететін ,заттар болып табылады.Бұл қызметтерді негізінен бас миының нейропептидтері атқарады. Олардың жалпы саны 600-ден астам. Нейропептидтер 2-60 аминқышқылы қалдықтарынан тұратын шағын пептидтер. Олардың көпшілігі –сызықты тізбек күйінде болады.Нейропептидтер,медиаторлардан ерекше ,биорталарда-қанда, цитоплазмада , жасушааралық сұйықтықта т.б. салыстырмалы ұзақ уақыт өзгеріссіз кездеседі .Бұл олардың біршама алшақ орналасқан синапстарға дейін жетіп диффузияланып , ұзақ уақыт әсер етуіне мүмкіндік береді.Атқаратын қызметтеріне , пайда болуына және құрылымдарына қарай нейропептидтерді 18 топқа бөледі. Нейромедиаторлардың синапстардың пресинаптикалық ұштарынан синаптикалық саңылауыңа бөлінуі экзоцитоз арқылы жүзеге асады. Нейромедиаторлар саны да өте көп ,олардың рецепторлары сигналды әрі қарай өткізу тетіктерінің ерекшеліктеріне қарай 2 топқа бөлінеді: Инонтрапты, метаботропты. Орталық жүйке жүйесінде синапстардағы қозулардың берілуі бір нейроннан екіншісіне нейромедиаторлар арқылы өткізіледі, олар сыртқы және ішкі дабыл әсерінен пресинаптикалық ұштардан бөлініп шығады. Нейромедиаторлар нейроналды жасушалардың мембраналарында орналасқан және ионды түтікшелермен, ферменттермен және басқа да белсенді орталықтармен байланысқан өзіндік рецепторларға әсер етеді, бұл кезде нейрондардың қызмет әрекеттері өзгереді. Орталық жүйке жүйесіндегі синаптикалық өткізулерге қатысатын негізгі нейромедиаторларға - дофамин, серотонин, пуриндер, норадреналин, ацетилхолин, аминқышқылдары (ГАМҚ – гаммааминомай қышқылы), пептидтер мен басқа да заттар жатады. Гипоталамустың нейросекрециялық жасушаларынангипофиздің алдыңғы бөліміне босатушы факторлар өтеді. Олар соматотропин, АКТГ, ГТГ, ТТГ т. б. осы сияқты аденогипофиз гормондарының пайда болып бөлінуін қамтамасыз етеді. Гипоталамустың нейросекреторлық қызметтері: Гипоталамус ядроларының нейрондары бөліп шығаратын нейропептидтер либерин және статин деп аталады.Либерин (лат. liber - бос деген мағынада) – босатушы, күшейтуші. Статин – тоқтатушы, тежеуші (ағыл. state - тежеу) факторлар.Қазіргі кезде 7 либерин мен 3 статин анықталып отыр. Нейрондар арасы байланысын жазу үшiн «нейроглия» («nеurоn»-жүйке, «gliа»-желiм) атауын немiс ғалымы Рудольф Вирхов енгiздi. Нейроглия жүйке ұлпасындағы нейрондар, олардың өсiндiлерi мен қан тамырлары арасындағы кеңiстiктердi толтырады және тiректiк, қоректiк (зат алмасу), шекаралық, тұрақтылық сақтау, тосқауыл, түзiндi бөлу және қорғаныш қызметтерiн атқарады. Нейроглия жасушалары (глиоцит-gliocytus) жүйке ұлпасының қосымша жасушалары, жүйкелiк тiтiркенiстi өткiзбей, бөлiнiп, мидың зақымданған жерiнде көбейiп, ақауларды толтырып, тыртықтарды құрады.Нейроглия екi түрге: макроглия және микроглия болып бөлiнедi. Нейроглия — нерв үлпасының көмекші және маңызды қүрамды бөлігі. Нейроглияның клеткалары нерв импуль-старын өткізбейді, бірақ олар нерв үлпасында тіректік, трофикалық, қорғаныс және изоляциялық функциялар атқарады. Сонымен бірге мидың эпифиз және гипофизінде нейроглия осы органдардың негізгі массасын күрайды және секреторлық функция атқарады. Нейроглияның түрлері: 1— плазмалык астроциттер, 2— талшықты астроциттер, 3— олигодендроцитгер, 4— микроглияның клеткалары ірі нейрондардың арасындағы.Протоплазмалық астроциттер ми мен жүлынның сүр затында орналасқан, оның денесінен тармакталған қысқа және жуан өсінділер тарайды. Талшықтарды қүрамайды. Ми мен жүлынның ақ затында фибриллалық немесе тал-шықты астроциттер болады. Өсінділері ұзын және кеп тармақталмайды, талшықтардын шоғырын құрайды. Астроциттердің бүл түрінің есінділері нерв клеткаларының өсінділері мен денелерінің арасындағы Нейрондар арасы байланысын жазу үшiн «нейроглия» («nеurоn»-жүйке, «gliа»-желiм) атауын немiс ғалымы Рудольф Вирхов енгiздi. Нейроглия жүйке ұлпасындағы нейрондар, олардың өсiндiлерi мен қан тамырлары арасындағы кеңiстiктердi толтырады және тiректiк, қоректiк (зат алмасу), шекаралық, тұрақтылық сақтау, тосқауыл, түзiндi бөлу және қорғаныш қызметтерiн атқарады. Нейроглия жасушалары (глиоцит-gliocytus) жүйке ұлпасының қосымша жасушалары, жүйкелiк тiтiркенiстi өткiзбей, бөлiнiп, мидың зақымданған жерiнде көбейiп, ақауларды толтырып, тыртықтарды құрады. Нейроглия екi түрге: макроглия және микроглия болып бөлiнедi. Нейроглия — нерв үлпасының көмекші және маңызды қүрамды бөлігі. Нейроглияның клеткалары нерв импуль-старын өткізбейді, бірақ олар нерв үлпасында тіректік, трофикалық, қорғаныс және изоляциялық функциялар атқарады. Сонымен бірге мидың эпифиз және гипофизінде нейроглия осы органдардың негізгі массасын күрайды және секреторлық функция атқарады. Нейроглияның түрлері: 1— плазмалык астроциттер, 2— талшықты астроциттер, 3— олигодендроцитгер, 4— микроглияның клеткалары ірі нейрондардың арасындағы кеңістіктің бәрін толтырып түрады және нейрондар жататын тор қүрайды. Талшықты астроциттердің өсінділері нейрондарды қоректендіретін шекаралық глиалық периваскулярлык мембраналар қүрайды. Астроциттердін екі типі бір-бірімен өзара байланысты және нейрондар орналасатын үш өлшемді шырматылып жататын тор қүрайды. Астроциттердің бөлінуі жиі байқалады, орталық нерв жүйесі зақымдалған жағдайда тыртық үлпа қүрайды. Олигодендроциттер ми мен жүлынның сүр және ақ за-тыңда орналаскан. Бүлар астроциттерден үсақ келеді. Клетка денесінен жіңішке бұтақшалардың аздаған саны та-райды. Нерв жүйесінің орталык бөлімдерінін сүр затында бүлар нейрондар денесіне жанаса орналасады, ақ затта катар қүрап немесе топтанып жатады, ал орталық нерв жүйесі аймағының сыртьшда олар нерв клеткаларының өсінділерін және олардың үштык аппараттарьш бойлап ор-наласады, оларды Шванн клеткалары немесе нейролеммоциттер деп атайды. Шванн клеткалары миелинденген талшықтардын миелин қабықшасын синтездейтін маман-далған олигодендроциттер. Нерв клеткаларының өсінділерін изоляциялап, олигодендроциттер нерв козуының шашырауына кедергі болады. Сонымен бірге олигодендроциттер нейровдарды қоректендіруге және ми-дың су алмасуына катысады. Микроглияның клеткалары мидың сүр, ақ заттарьшда орналасқан. Сүр затта көп болады. Лизосомалар мен жақсы жетілген Гольджи аппараты бар клетканың кішкене сопақша денесінің әрбір үшьшан жуан өсінді тарайды. Ми зақымдалған кезде бүл клеткалар фагоциттерге айналады және амебаша қозғалып жылжып, бөгде денелердің қаптап келуіне кедергі болады. Макроглия, нейрондардай, жүйке түтiгiнен дамып, үш түрлi - астроглия, олигодендроглия, эпендимдi глия жасушаларынан тұрады. Макроглия, нейрондардай, жүйке түтiгiнен дамып, үш түрлi - астроглия, олигодендроглия, эпендимдi глия жасушаларынан тұрады. Астроглия (astrocytus, грек. «аstrа»-жұлдыз) ең iрi жасуша, оның ақшыл сопақша ядросы, тұрақты қосындылары, көптеген гликоген түйiршiктерi, аралық филаменттерi бар цитоплазмасы болады. Астроглия екi топқа бөлiнедi: жүйке жүйесiнiң орталық бөлiмiнің сұр затында кездесетiн, ерекше глиальдi талшықты қышқыл белогi аз, жақсы тармақталған қысқа, бiрақ қалың өсiндiлi түрiн - протоплазмалық (плазмалық-protoplasmaticus), ал тек жүйке жүйесiнің орталық бөлiмiнiң ақ затында ғана орналасатын, ұзын, жiңiшке, нашар тармақталатын өсiндiсi бар, ерекше глиальдi талшықты қышқыл белогi жоғары деңгейде болатын түрiн - талшықты (фиброзды-fibrosus) деп атайды. Эпендимдi глия немесе эпендима (ependymocutus, грек. «ереndуmа»-төсеушi) куб тәрізді жасушалар, орталық өзектi, ми қарыншаларын төсейдi, кiрпiкшелерi жақсы дамыған, цитоплазмасы көпiршiктер сақтап, аралық, тығыз және саңылау байланыстарын қалыптастырып, өткiзгiштiк тосқауыл құрады.Олигодендроглия (oligodendrocytus, грек. «оligо»-аз, «dеndrоn»-ағаш) өсiндiлерi аз глия, әртүрлi ұсақ, қысқа өсiндiлi жасушалар. Оны алғаш рет зерттеген Т. Шванн, сондықтан олигодендроглияны Шванн жасушасы немесе леммоцит деп атайды. Олар нейрон денесiн, жүйке талшықтарын, ұштарын қаптап, нейроциттер қабықтарын құруға қатысады. Олар жүйке жүйесiнiң орталық, шеткi бөлiмдеріндегi сұр және ақ заттарында кездесiп, ядросы қоңыр, ал тығыз цитоплазмасында митохондрийлер, лизосомалар, гликоген түйiршiктерi жоғары деңгейде сақталады. Нейроглияның барлық жасушалары екі генетикалық түрге бөлінеді: глиоциттер (макроглия) және микроглия. Глиоциттердің арасында эпендимоциттерді, астроциттерді және олигодендроциттерді ажыратады. Эпендимоциттер.Жасушалардан тұратын тығыз қабат құрайды, бұлар жұлын каналы мен мидың барлық қарыншаларын төсейді. Нерв тінінің даму барысында эпендимоциттер нерв түтікшесінің глиобласттарынан бірінші болып дифференцияланды және осы даму сатысында шекаралық, тіректік қызметтерін атқарады. Глиобласттардың созылыңқы денелері, нерв түтігінің ішкі бетінде эпителий жасушалары сияқты қабат құрайды. Нерв түтігінің ішкі қуысына қараған жасушалардың үстіңгі бетінде кірпікшелер қалыптасып өз бүрлерімен жұлын миы сұйықтығын ағызып тұрады. Эпендимоциттердің базальді ұштары ұзын өсінділерден тұрады, бұлар тармақталып нерв түтігін кесіп өтіп тіректік аппаратын құрады. Осы өсінділер нерв түтігінің бетіне жетіп нерв түтігін басқа тіндерден шектеп тұратын сыртқы шектеуші глиальді мембрананың пайда болуына қатысады. Постэмбриональдық даму кезеңінде кірпікшелер бірте-бірте жойылып тек орталық нерв жүйесінің кейбір жерлерінде ғана сақталып қалады, мысалы ортаңғы мидың су жүретін түтігінде кейбір эпендимоциттері секреттеу қызметін атқарады және түрлі активті заттарын ми қарыншаларының ішіне немесе қанға құяды. Астроциттер.Бұлар орталық нерв жүйесінің тіректік аппаратын құрады. Көріністері бойынша өсінділері көп тармақталған ұсақ жасушалар болып табылады. Астроциттердің екі түрін ажыратады: протоплазмалық және талшықты, осылардың арасында ауыспалы пішінділері де кездеседі. Көбінесе протоплазмалық астроциттер орталық нерв жүйесінің сұр затында орналасады. Бұларға ірі келген, ашық түске ие домалақ ядросы мен көптеген қатты тармақталған қысқа өсінділердің болуы тән. Цитоплазмаларында эндоплазмалық тор цистерналары, еркін рибосомалар және микротүтікшелер аз Нейроглияның барлық жасушалары екі генетикалық түрге бөлінеді: глиоциттер (макроглия) және микроглия. Глиоциттердің арасында эпендимоциттерді, астроциттерді және олигодендроциттерді ажыратады. Эпендимоциттер.Жасушалардан тұратын тығыз қабат құрайды, бұлар жұлын каналы мен мидың барлық қарыншаларын төсейді. Нерв тінінің даму барысында эпендимоциттер нерв түтікшесінің глиобласттарынан бірінші болып дифференцияланды және осы даму сатысында шекаралық, тіректік қызметтерін атқарады. Глиобласттардың созылыңқы денелері, нерв түтігінің ішкі бетінде эпителий жасушалары сияқты қабат құрайды. Нерв түтігінің ішкі қуысына қараған жасушалардың үстіңгі бетінде кірпікшелер қалыптасып өз бүрлерімен жұлын миы сұйықтығын ағызып тұрады. Эпендимоциттердің базальді ұштары ұзын өсінділерден тұрады, бұлар тармақталып нерв түтігін кесіп өтіп тіректік аппаратын құрады. Осы өсінділер нерв түтігінің бетіне жетіп нерв түтігін басқа тіндерден шектеп тұратын сыртқы шектеуші глиальді мембрананың пайда болуына қатысады. Постэмбриональдық даму кезеңінде кірпікшелер бірте-бірте жойылып тек орталық нерв жүйесінің кейбір жерлерінде ғана сақталып қалады, мысалы ортаңғы мидың су жүретін түтігінде кейбір эпендимоциттері секреттеу қызметін атқарады және түрлі активті заттарын ми қарыншаларының ішіне немесе қанға құяды. Астроциттер.Бұлар орталық нерв жүйесінің тіректік аппаратын құрады. Көріністері бойынша өсінділері көп тармақталған ұсақ жасушалар болып табылады. Астроциттердің екі түрін ажыратады: протоплазмалық және талшықты, осылардың арасында ауыспалы пішінділері де кездеседі. Көбінесе протоплазмалық астроциттер орталық нерв жүйесінің сұр затында орналасады. Бұларға ірі келген, ашық түске ие домалақ ядросы мен көптеген қатты тармақталған қысқа өсінділердің болуы тән. Цитоплазмаларында эндоплазмалық тор цистерналары, еркін рибосомалар және микротүтікшелер аз мөлшерде кездеседі, ал митохондриялардың саны өте көп. Протоплазмалық астроциттер қоректік және шекаралық қызметтерін атқарады. Олигодендроциттер.Бұл нейроглияның ең көп жасушалық тобы. Олигодендроциттер орталық және шеткі нерв жүйесіндегі нейрондардың денелерін қоршап тұрады, бұлар нерв талшықтары мен нерв ұштарындағы қабықтардың құрамына кіреді. Электрондық микроскоппен зерттеу нәтижесінде, олигодендроглия жасушаларының цитоплазмаларының тығыздығы нерв жа-сушаларына жақын, ал айырмашылығы құрамындағы нейрофиламенттердің жоқтығында. Бұл жасушалар түрлі қызмет атқарады; нерв жасушаларындағы зат алмасуына қатысып қоректік қызметін атқарады және олигодендроциттер жасушаның өсінділерін қоршап тұратын қабықты түзеді, сондықтан нейролеммоциттер деп аталады. Нерв талшықтарының дегенерация және регенерация процестерінде бұл жасушалар басты қызмет атқарады. Нейролеммоцит (гр. neurolemmocytus neuron — нейюцит жүйке жасушасы, lemma — қабықша, kytos - жасуша) — миелинді және миелинсіз жүике талшықтарын сыртынан қаптап жататын олигодендроглиялық жасушалар. Нейролеммоцит (Шван клеткасы) — олигодендроглияцитке жатады. Нейролеммоцит — пішіні сопақ немесе көпбұрышты майдалау және жалпақ өсінділі клетка. Нейролеммоциттің цитоплазмасында нейроциттегідей нейрофиламенттер болмайды. Ол нейроциттердегі зат алмасу процесіне, жүйке талшықтарының істен шығып ыдырауы мен қалпына келу (регенерация) процестеріне қатысады, бұзылған нейроциттердің ыдырау өнімдерін сіңіріп (резорбция), фагоцитоз процесі арқылы оларды жояды, нейроциттер перикариондары мен жүйке талшықтарын қоректік заттармен қамтамасыз етеді. Нейролеммоциттер қан мен нейроциттер аралығындағы гематонейрондық тосқауыл (барьер) түзеді. Микроглия — жүйке жүйесі мүшелеріне өтетін моноциттерден жетілетін глиальдық макрофагтар. Ол қорғаныс қызметін атқарады. Нейроглия жүйке жүйесі мүшелеріндегі нейроциттер элементтері үшін қоректік (трофикалық), тіректік, қорғаныс, секреторлық, шекаралық қызметтер атқарады.Микроглия (microglia) мезенхимадан және тiкелей моноциттен дамиды. Микроглия жасушаларының көлемi кішкентай, түрi дұрыс емес, көптеген тармақталған өсiндiлерi және ядросында iрi хроматин үйiндiлерi болады. Оның цитоплазмасы көптеген лизосомаларды, липофусцин түйiршiктерiн және тығыз тақташалы денешiктерді сақтайды. Зақымдану белгiлерi пайда болысымен микроглия жасушалары жылдам көбейедi, белсендiлiгi артады. Микроглияның клеткалары мидың сүр, ақ заттарьшда орналасқан. Сүр затта көп болады. Лизосомалар мен жақсы жетілген Гольджи аппараты бар клетканың кішкене сопақша денесінің әрбір үшьшан жуан өсінді тарайды. Ми зақымдалған кезде бүл клеткалар фагоциттерге айналады және амебаша қозғалып жылжып, бөгде денелердің қаптап келуіне кедергі болады. Ми зақымдалған кезде бұл клеткалар фагоциттерге айналады және амебаша қозғалып жылжып, бөгде денелердің қаптап келуіне кедергі болады.Протоплазмалық астроциттер ми мен жүлынның сүр затында орналасқан, оның денесінен тармакталған қысқа және жуан өсінділер тарайды. Талшықтарды қүрамайды. Ми мен жүлынның ақ затында фибриллалық немесе тал-шықты астроциттер болады. Өсінділері ұзын және кеп тармақталмайды, талшықтардын шоғырын құрайды. Астроциттердің бүл түрінің есінділері нерв клеткаларының өсінділері мен денелерінің арасындағы кеңістіктің бәрін толтырып түрады және нейрондар жататын тор қүрайды. Талшықты астроциттердің өсінділері нейрондарды қоректендіретін шекаралық глиалық периваскулярлык мембраналар қүрайды. Астроциттердін екі типі бір-бірімен өзара байланысты және нейрондар орналасатын үш өлшемді шырматылып жататын тор қүрайды. Астроциттердің бөлінуі жиі байқалады, орталық нерв жүйесі зақымдалған жағдайда тыртық үлпа қүрайды. Олигодендроциттер ми мен жүлынның сүр және ақ за-тыңда орналаскан. Бүлар астроциттерден үсақ келеді. Клетка денесінен жіңішке бұтақшалардың аздаған саны та-райды. Нерв жүйесінің орталык бөлімдерінін сүр затында бүлар нейрондар денесіне жанаса орналасады, ақ затта катар қүрап немесе топтанып жатады, ал орталық нерв жүйесі аймағының сыртьшда олар нерв клеткаларының өсінділерін және олардың үштык аппараттарьш бойлап ор-наласады, оларды Шванн клеткалары немесе нейролеммоциттер деп атайды. Шванн клеткалары миелинденген талшықтардын миелин қабықшасын синтездейтін маман-далған олигодендроциттер. Нерв клеткаларының өсінділерін изоляциялап, олигодендроциттер нерв козуының шашырауына кедергі болады. Сонымен бірге олигодендроциттер нейровдарды қоректендіруге және ми-дың су алмасуына катысады. Микроглияның клеткалары мидың сүр, ақ заттарьшда орналасқан. Сүр затта көп болады. Лизосомалар мен жақсы жетілген Гольджи аппараты бар клетканың кішкене сопақша денесінің әрбір үшьшан жуан өсінді тарайды. Ми зақымдалған кезде бүл клеткалар фагоциттерге айналады және амебаша қозғалып жылжып, бөгде денелердің қаптап келуіне кедергі болады.Аксон-әдетте жалғыз, ұзын (бірнеше мкм-ден 1-2 м дейiн жетеді), бойы тармақталмайды, тармақталған ұшында жалғама көпiршiктерi болып, онда перикарионнан келген тiтiркенiстер сақталады.Дендриттер-өте тармақталған, қысқа өсiндiлер, тiтiркенiстi қабылдап, перикарионға жеткiзедi, онда түйiршiктi, түйiршiксiз эндоплазмалық тор, рибосома құрамбөлiктерi, Гольджи аппараты болады.Нейрондар құрылым, қызмет, биохимиялық белгiлерiне орай жiктеледi.Құрылым жiктелуiнде өсiндiлер саны алынады. Өсiндiсi жоқ алғашқы нейробластар - аполярлы; бiр өсiндiлiлер (көз торлы қабығының амакрин нейрондары, иiс сезу буылтығындағы шумақша аралық нейрондары) - униполярлы (unipolare); жалған бiр өсiндiлi (жұлын түйiнi нейрондары) - псевдоуниполярлы; екi өсiндiлiлер (иiс сезу нейрондары) - биполярлы (bipolare); көп өсiндiлi (ұршық тәрiздi, жұлдызша, алмұрт, пирамида тәрiздi және басқа) - мультиполярлы (multipolare) болып, жiктеледi.Нейрондар атқаратын қызметiне сай (рефлекторлық доғадағы орнына байланысты), үш топқа-сезгiш (сезiмтал-миға бағытталған, сыртқы, iшкi орта әсерлерінен түзілген тiтiркенiстердi қабылдап, оны перикарионда өңдеп, аксонмен екiншi, үшiншi нейрондарға жеткiзедi; қозуды шеткi ағзалардан орталық жүйке жүйесiне өткізедi), қозғалтқыш (шетке бағытталған, тiтiркенiске жауап беретiн ағзаларға (қаңқалық бұлшық ет, қан тамырлары) хабарды өткiзедi; қозуды бұлшық еттер мен бездерге жеткiзедi), аралық (нейрондар арасындағы байланысты түзеді - байланыстырғыш; қозуды сезiмтал нейрондардан қозғалтқыш нейрондарға өткiзедi) деп бөлiнедi. Нейронның бойымен қозу тек бiр бағыт бойынша, былай өтедi: дендриттер→дене→аксон.Биохимиялық жiктелу нейрондар жалғамасында тiтiркенiстi өткiзуде қолданылатын селбестiргiштердің химиялық ерекшелiктерiне негiзделген.Оның басты сипатмежесi (критерий)-нақты селбiргiштер түзiп, жалғама көпiршiгiне жинап, жалғама саңылауына шығару. Селбiргiшi ацетилхолин болатын нейрон тобын - холинергиялық, норадреналин - адренергиялық, серотонин - серотонинергиялық, дофамин - дофаминергиялық, гамма-аминдi май қышқылы болса - ГАМҚ-ергиялық, АТФ, оның туындылары болатынын-пуринергиялық, субстанциялық Р, энкефалин және эндорфин нейропептид болатынын - пептидергиялық деп бөледi. Қорытынды Жүйке тіні арнайы қызметтерді атқаратын: тітіркендіргіштікті қабылдап, қозады да, жүйке импульсін туғызып, оны өткізуді қамтамасыз ететін, бір-бірімен байланысты жүйке жасушалары немесе нейрондары мен нейроглияның жиынтығы. Нейроглия жүйке тінінің қосымша аппараты болып саналады да маңызды қызмет атқарады. Бұл тін барлық тіндер мен мүшелердің реттелуін, олардың ағзадағы және қоршаған ортамен байланысын қамтамасыз ететін жүйке жүйесінің мүшелерінің құрылысының негізі болып саналады.Жүйке тіні эктодермадан дамиды. Ұрықтың дорсальді жағындағы эктодерма алғашқыда қалыңдап – жүйке пластинкасына, одан кейін пластинканың екі шеті көтеріліп ортасы науа тәрізді майысып, ең соңында бұл шеттері дорсальді эктодермадан үзіліп, ұштары бір-бірімен жалғасып, тері эктодермасынан бөлінеді. Осыдан жүйке түтігі пайда болады. Жүйке түтігі эмбриогенездің алғашқы сатысында көп қатарлы нейроэпителий жасушаларынан тұрады. Бұларды вентрикулярлы жасушалар деп атайды. Пішіндері цилиндр тәрізді болып келеді. Бұл жасушалардың біразы дифференцияланып нейроциттерге, ал біразы глияльді жасушаларға айналады. Глияльді жасушаларға жататындар: эпендимиоциттер, астроциттер мен олигодендрациттер болып табылады. Сонымен жүйке тінінің құрамында екі компоненті болады. Олар жүйке жасушалары мен нейроглия. Жүйке жасушаларының немесе нейрондардың ерекшеліктері – тітіркендіргіштікті қабылдап, қозады да, тітіркену энергиясын жүйке импульсына айналдырып, оны әрі қарай орталыққа өткізу процесін қамтамасыз етеді. Ал, нейроглия болса, жүйке тінінің қосымша аппараты болып саналады. Тіректік, трофикалық, секторлы және қорғаныс қызметтерін атқарады. Жүйке тінінің ең негізгі қызметі – ішкі және сыртқы ортадан әртүрлі информацияларды қабылдап, оны сақтау, өңдеу. Сонымен қатар организмнің тіндері мен мүшелерін бір-бірімен байланыстырып, олардың қызметін реттеу болып табылады. Әдебиеттер: 1. Кузнецов С.Л., Мушкамбаров Н.Н. Гистология, цитология и эмбриология: Учеб. для мед. вузов / М.: Медицинское информационное агентство, 2007. – 600 с. 2. Улумбеков Э.Г., Челышев Ю.А. Гистология, эмбриология, цитология: Учебник / М.: ГЭОТАР-Медиа, 2009. - 408 с. 3. Абильдинов Р.Б., Аяпова Ж.О., Юй Р.И. Атлас по гистологии, цитологии и эмбриологии /. – Алматы: Эффект, 2006. - 416 с. 4. Кузнецов С.Л., Мушкамбаров Н.Н., Горячкина. В.Л. Атлас по гистологии, цитологии и эмбриологии: Учеб. пос. для медвузов. / Астана: Астана-Bilding, 2005. - 400 с. 5. Юй Р.И., Абильдинов Р.Б. Атлас микрофотографий по гистологии, цитологии и эмбриологии для практических занятий.-Алматы,- 2010.-232 с. 6. Гарстукова Л.Г., Кузнецов С.Л., Деревянко В.Г. Наглядная гистология (общая и частная): Учеб. пос. для студентов мед. вузов / М. : Мед. информ. агентство, 2008. - 200 с. 7. Бойчук Н.В. и др. Гистология: Атлас для практических занятий / - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2008. - 160 с. 50 8. Данилов Р.К. Гистология. Эмбриология. Цитология: Учебник для студентов мед. вузов / М. : Мед. информ. агентство, 2006. - 456 с. 9. Пуликов А.С. Возрастная гистология: Учеб. пособие / Ростов н/Д, Красноярск: Феникс, Издат. проекты, 2006. - 173 с 10. Кузнецов С.Л., Челышев Ю.А. Гистология: Учеб. пособие: Комплексные тесты: ответы и пояснения / М.: ГЭОТАР-Медиа, 2007. - 288 с. 13. Аяпова Ж.О. Цитология, эмбриология және гистология : Оқу құралы- Алматы: Кітап, 2007. - 288 с жүктеу/скачать 47,01 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|