Реферат тақырыбы: Керей мен Жәнібек Орындаған: Мухаметзянова Эсмира Руслановна Қабылдаған: Оралтай Бахытжан Оралтайевич
).Көшпелі шаруалардың жайылымдағы пайдаланудағы Дешті Қыпшақ даласында бұрыннан қалыптасқан тәртібін қалпына келтіру
жүктеу/скачать 30,63 Kb.
|
Документ 6
- Бұл бет үшін навигация:
- 3).Қазақ хайпаларының басын қосып, қазақтың этникалық аумағын біріктіру.
| 1).Көшпелі шаруалардың жайылымдағы пайдаланудағы Дешті Қыпшақ даласында бұрыннан қалыптасқан тәртібін қалпына келтіру;
2).Шығыс пен Батыс арасындағы сауда керуен жолы үстіне орналасқан Сырдария бойындағы Сығанақ, Созақ, Отырар, Йасы(Түркістан),т.б. қалаларын Қазақ хандығына қарату; 3).Қазақ хайпаларының басын қосып, қазақтың этникалық аумағын біріктіру. Хандардың Сырдариябойындағы қалаларды өзінің экономикалық және әскери тірегіне айналдыруы Дешті Қыпшақ даласын билеудің басты шарты болып келген. Сыр бойындағы қалалардың саяси-экономикалық және әскери-стратегиалық маңызы зор еді. Сырдария бойындағы егіншілігі мен қолөнері өркендеген қалалы аудандармен сауда-саттық жасауға тек даланың әкімері ғана емес, Дешті Қыпшақтың шаруалары да ынталы болататын. Сыртқы саяси жағдай. XVғасырдың аяғында-XVI ғасырдың басында Орта Азия мен Қазақстан жеріндегі саяси өмірде айтарлықтай тарихи оқиғалар болды. Темір әулеті Мұхаммед Шайбанимен күресте жеңіліс тапты. Моғолстан хандығы іс жүзінде біреше иеліктерге ыдырай түсті. Шығыс Дешті Қыпшақта Әбілхайыр билігі жойыды. Қазақстан жеріндегі бір кезде әлемді дүр сілкіндірген Алтын Орда хандығы ыдырап,жаңа мемлекеттер-Сібір хандығы,Қазақ хандығы, Астрахан хандықтары тарих сахнасынан орын алды. Қазақ хандары Әбілхайыр ханның мұрагерлеріне қарсы күресте олардың мемлекетіндегі ішкі-сыртқы қайшылықтарды толық пайдаланды. Көптен бері Әбілхайырмен билікке таласып келе жатқан Жошы ұрпақтарын, Батыс Сібірдің билеушісі Ибақ ханды, ноғайды билеген мырзаларды одаққа тарта отыра, бірлесе күес жүргізді. Әбілхайыр ханның ұрпақтарымен соғыста жеңіске жеткен қазақ хандары Дешті Қыпшақ даласын, ондағы көшпелі тайпаларды бірте-бірте хандықтың құрамына қосып алды. XV ғасырдың 70-жылдарында қазақ хандығы Сырдария бойы мен оған жалғасып жатқан Қаратау өңірін басып алды. Нәтежиесінде Қазақ хандығының жер көлемі әлдеқайда ұлғайды, оған тұс-түстан қазақ тайпалары қосылып жатты. Қазақ хандарының Сыр бойындағы қалалар үшін Әбілхайырдың немересі Мұхаммет Шайбани ханмен соғысы отыз жылдан астам уақытқа созылды. Сыр бойындағы қалалар үшін қазақ хандарымен талас-бәсекеге түскендер Әбілхайыр әулеті, Әмір Темір әулеті, Моғолстан ханның ұрпақтары болды. Бұлардың бәрі стратегиалық маңызы зор, берік бекініс-қамалдарды қалаларға арқа сүйей отырып, қазақ даласын басып алуға, онда өзінің өктемдігін жүргізуге ұмтылды. Қазақ хандары да Сыр бойындағы бұл қалалар үшін қаржылы қайрат жұмсады. 1470 жылы Керей хан бастаған қол Түркістанға, жәніьек хан Созаққа шабуыл жасады. Сауран түбінде қазақтардан жеңіліс тапқан Шайбани хан Бұхараға қашты. Созақ пен Сауран Қазақ хандығының құрамына кірді. Шайбани хан екі жылдан соң Ноғай Ордасының мызаларымен одақ құрып, Аркөк пен Сығанақ қалаларын басып алды. Қазақ хандарының жіберген әскерлері Шайбанидің бірлескен әскерлерін талқандап, Сығанақ қаласын қайтарып алды. Шайбани хан Маңғыстауға қашты. Сыр бойындағы қалалар Қазақ хандығының құрамына қосылды. XV ғасырдың 80-жылдары Шайбани хан Моғолстан ханының қолдауымен Қазақ хандығына қарсы шабуылға шығып, Аркөк пен Сығанақты екінші рет басып алды. Қазақ хандары жіберген қазақ жасақтары Сығанақ қаласын қоршады. Бұдан кейін қазақ жасақтары уақытша жау басып алған Йасы (Түкістан) қаласын қоршауға алды. Шайбани ханның біріккен қолы Аркөкке тығылды да, қырық күн қоршауда отырды. Ақыры үш жылға созылған қанды шайқаста жеңіліс тапқан Шайбани Йасыны тастап, Хорезмге кетті. XV ғасырдың екінші жартысында Қазақ хандығы, Шайбани әулеті, Әмір Темір әулеті, Моғолстан хандығының арасындағы соғыс одақтары ұрыстың мақсаты мен хандардың мүддесіне қарай тез өзгеріп отырды. Мысалы, 1482-1485 жылдары Моғолстан ханы Жүніс хан Шайбани ханның қолдауымен Ташкент пен Сайрам қаласын басып алды. Осы кезде Қазақ хандығының жағына Әмір Темір әулеті хандары келіп қосылып, бірлесіп соғыс қимылдарын жүргіді.Моғолстан билеушісі Отырар қаласын басып алып, оны Шайбани ханға сыйлады. Мақсаты Шайбани ханды Әмір Темір әулетіне қарсы соғыс одағына тарту еді. Отырарға табан тіреген Шайбани хан Сауран мен Йасыны басып алды. Қазақ хандары Әмір Темір ұрпақтарымен бірлесе отырып, Шайбани ханға қарсы шабуылға шықты. Созақ қаласы түбінде болған шайқаста Созақтың атақты адамдары Қазақ хандығын қолдап, Шайбани ханның Сауранды билеуге қалдырған туысын тұтқындады. Қазақ жасақтары Сауранды қайтарып алған соң, жау қолындағы Отырар қаласын қоршауға алды. Шайбани хан қазақтармен бітім жасауға келісетінін білдірді. Шайбани ханның Сыр бойындағы маңызды қалаларды алу үшін және Әбілхайырдың Дешті Қыпшақта құлаған билігін қайта орнатуға ұмтылып, Қазақ хандығына қарсы бірге Әмір Темір әулетіне, біпге Ноғай мырзаларына, бірге Моғолстан хандарына сүйеніп, 30 жыл жүргізген соғысы аяқталды. Қазақ хандығы мен Шайбани хан арасында жасалған келісім шарт бойынша Отырар, Йасы(Түркістан), Аркөк, Бозкент қалалары мен Түркістан аймағының бір бөлігі Мұхаммет Шайбани ханға қарады да, Сығанақ, Сауран, Созақ қалалары мен Түркістан аймағының солтүстік бөлігі Қазақ хандығының құрамында қалды. Ташкент пен Сайрам қалалары Моғолстан хандығының құрамына кірді. Сыр бойындағы қалалар Сығанақ, Сауран, Созақ Қазақ хандығының күш-қуатын, саяси беделін нығайтып, әлемге танытты. Сондықтан қазақ хандары бұл қасиетті, қадірлі жерді басып алуға ұмтылғандары бірінен соң бірін жеңіп, оны қорғап қалды. XV ғасырдың аяғында Сырдария өңіріндегі күрес барысы, билікке таласушы күштердің ара қатынасы, түптеп келгенде қазақ хандарының басымдылығын танытты. Қазақ хандарының күш-қуатының артып, билігінің нығаюы Шайбани ханның Дешті Қыпшақ тайпаларының біраз бөлігімен Мауараннахрға көшіп-қонған көшпелі қазақ тайпалары бірте-бірте жергілікті халықпен араласып, олардың тілін, дінін және мәдениетін қабылдады. Қазақ хандығының құрылуы мен нығаюы қазақ хандығындағы ішкі феодалдық қырқыстар мен талас тартысты тоқтатты. Адам өліміне, өріс бұзылуына әкеп соғатын тайпааралық қатынастарға тыйым салынды. Ел ішінде тыныштық берік орнап, береке-бірлік кең өріс алды. Қазақ хандығының нығаюы көшпелі шаруалардың бұрыннан қалыптасқан дағдылы мал жайылымдарын жыл мерзімдері бойынша тиімді пайдалануына жағдай жасады. Шаруалар дер кезінде өріс-қоысқа, жайлау мен қыстауға көшіп-қонды. Бейбіт өмір, мамыражай заман орнады. Сөйтіп Қазақ хандығының іргесі бекіп, күш-қуаты мен беделі артты. Есім хан тұсындағы қазақ хандығы.Есім хан (1598-1628)Тәуекл ханның мұрагері, сондықтан Тәуекел хан қайтыс болған соң, Есім мұрагерлік жолмен ресми түрде хан тағына отырды. Еңсегей бойлы Ер Есім хан тағына лайықты тәжірбиелі қолбасшы, білікті саясатшы тұлға болатын. Қазақтың хан тағына отырған соң Есім хан Бұхар ханмен бітім шарт жасасып, Орта Азия қалаларымен бейбіт экономикалық байланыс орнатуға ұмтылды. Қазақ хандығын бір орталыққа бағынған мемлекет етіп құруды басты мақсат етті. Қазақ хандығының әскери күш-қуатын арттыруға айрықша көңіл бөліп, сұлтандар мен төрелерге еркіндік пен билік берді. XVII ғасырдың басында Қазақ хандығына ішкі саяси өмір біршама тұрақтанғаымен, бұрыннан келе жатқан кейбір қайшылықтар шешімін таппаған еді. Қазақ хандығы барған сайын бөлшектене түсті.Феодалдық талас-тартыстар кең өріс алды. Көшпелі ақсүйектердің әр түрлі топтары өзара бақталастыққа түсті. Оңтүстікте іс жүзінде екі хан билік етті. Есім хан Түркістан қаласын өзінің астанасы етсе, Тұрсын хан өзін тәуелсіз хан деп жариалап, Ташкент қаласын астана жасады. Бірте-бірте Қазақ хандығында хандардың дара билігі көрініс тапты. Бұл кезде Ташкентте-Келді-Мұхаммет сұлтан, Әндіжанда-Абылай сұлтан, Тұрфанда-Әбд-ар-Рахым хан, Жаркентте-Абақ хан,т.б. дара билік жүргізді .... жүктеу/скачать 30,63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|