Реферат тақырыбы: Рентген сәулелерінің қолданылуы Оқу тобы: 1510-10 Орындағандар : Оңғар Ақерке Қабылдаған: Нұртай Ғани
жүктеу/скачать 34,67 Kb.
|
1510-10 Оңғар Ақерке оптика 15-апта реф
|
ҚР БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті Физика – математика факультеті Физика кафедрасы РЕФЕРАТ
Оқу тобы:1510-10
Шымкент 2022 Жоспар: І. Кіріспе ІІ.Негізгі бөлім 2.1. Рентген сәулелері. Рентгенталогия. 2.2.Рентген сәулелерінің ашылуы. 2.3.Рентген сәулелерінің қасиеттері. 2.4. Рентген сәулелерінің қолданылуы ІІІ.Қорытынды бөлім ІV.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі Кіріспе Рентген сәулесі — гамма және ультракүлгін сәулелер арасындағы диапазонды қамтитын электрмагниттік толқындар. Толқын ұзындығы 2 ангстремнен кіші Рентген сәулесі шартты түрде қатаң, 2 ангстремнен үлкен Рентген сәулесі жұмсақ Рентген сәулесі деп аталады. Рентген сәулесін 1895 ж. неміс физигі В.К. Рентген ашқан. Ол 1895 — 97 ж. Рентген сәулесінің қасиеттерін зерттей отырып, алғашқы рентген түтігін жасады. Рентген сәулесінің түрлі материалдар мен адам денесінің жұмсақ ұлпаларынан өтіп кететіні байқалған соң, оны медицинада кеңінен қолдана бастады. 1912 ж. Рентген сәулесінің дифракциясы ашылып, кристалдардың құрылымы периодты болатыны дәлелденді. 20 ғасырдың 20-жылдары рентгендік спектрлер материалдарға элементтік талдау жасауға, 30-жылдары заттың электрондық энергетик. құрылымын зерттеуге қолданыла бастады. Рентген сәулесі түзілу механизміне байланысты үздіксіз және сызықтық болады. Үздіксіз Рентген сәулесі зарядталған шапшаң бөлшектердің (мысалы, катодтан ұшып шыққан электрондар) нысана атомдарының сыртқы электрондық қабаттармен әсерлесуі нәтижесінде, ал сызықтық Рентген сәулесі — ішкі электрондық қабаттармен әсерлесуі нәтижесінде пайда болады. Рентген сәулесінің затпен әсерлесуі кезінде Рентген сәулесі жұтылады, шашырайды немесе фотоэффект құбылысы байқалады. Заттың белгілі қабаты арқылы өткен Рентген сәулесінің бастапқы қарқындылығы.Әлсіреу заттың Рентген сәулесін жұтуынан не шашыратуынан болады. Спектрдің ұзын толқын аймағында Рентген сәулесінің жұтылуы, қысқа толқын аймағында — шашырауы басымырақ болады. Рентген сәулесінің жұтылу дәрежесі оның толқын ұзындығының және элементтің реттік номерінің артуына байланысты тез өседі. Рентген сәулесінің тірі организмдерге әсері оның тіндерін (ұлпаларын) иондау дәрежесіне қарай пайдалы немесе зиянды болуы мүмкін. Рентген сәулесінің жұтылуыға байланысты болғандықтан, оның қарқындылығы Рентген сәулесінің биологиялық әсерінің өлшемі бола алмайды. Рентген сәулесінің затқа тигізетін әсерінің сандық шамасын есептеумен рентгенометрия айналысады, оның өлшем бірлігі Р (рентген). Рентген сәулесі рентгендік терапия мақсаттары үшін кеңінен қолданылады. Техниканың көптеген салаларында рентгендік дефектоскопия әр түрлі ақауларды, жарықтарды, қуыстарды, пісіру жіктерін, т.б. анықтауға мүмкіндік береді. Рентген құрылымдық талдау кристалл торындағы минерал атомдарының анорганикалық және органикалық қосылыстарының кеңістіктік орналасуын анықтайды. Рентген сәулесін қатты денелердің қасиеттерін зерттеуге қолданумен материалдар рентгенографиясы айналысады. Рентгендік спектроскопия заттардағы электрондардың күйлер тығыздығының энергия шамасы бойынша таралуын, химиялық байланыстың табиғатын зерттейді, қатты денелер мен молекулалардағы иондардың эффекттік зарядын табады. Ғарыштан келетін Рентген сәулесінің көмегімен ғарыштық денелердің химиялық құрамы мен ғарышта өтіп жатқан физикалық процестер туралы деректер алынады . Рентгенология - (В.Рентгеннiң атымен) және грек. logos – iлiм – клиникалық медицинаның рентген сәулесiнiң көмегiмен органдар мен олардың жүйелерiнiң құрамын, қызметiн зерттеп, аурудың рентгендiк диагностикасын қоятын саласы. Рентгенологиялық зерттеулердiң барлық әдiстерi денеден өткен сәуленi ұстайтын рентгендiк таспа (рентгенографияда); флюоросценттiк экран (рентгеноскопияда); селендiк күйтабақ (электррентгенографияда) немесе кристалдық детекторлар (компьютерлiк томографияда) – сәуленiң сапасы мен шоғырланған рентген сәулесiнiң сандық талдауына сүйенедi. Рентгенологияның маңызды теорема бөлiмi болып – рентгендiк скиалогия (рентгендiк көлеңкелi суреттiң пайда болу заңдылығын зерттейдi) есептеледi. Қазақстанда Рентгенологияның дамуы 1923 жылдан басталады. Сол жылы Верный (қазіргі Алматы) қаласында бiрiншi рентген аппараты қойылды. Екiншiсi 1926 ж. сол кездегi республика астанасы – Қызылордада орнатылса, 1930 ж. Риддер қ-нда рентген бөлмесi iске қосылды. Қазақстанда Р. саласының дамуына үлес қосқан дәрiгерлер Е.П.Гермайзе, П.А.Пшеничный, И.С.Нестеровский, т.б. болды. Рентгенологиялық бөлiмшелер құрылымының қызметiне Республиканың рентгендiк орталығы (1936–39), Рентгендiк ст-лар (1939–59), ал 1959 жылдан рентгенрадиологиялық бөлiмдер басшылық етедi. 1953 ж. Қазақ мемлекеттік медицина институтында бiрiншi рет Рентгенология және радиология кафедрасы (меңгерушiсi С.Б.Балмұқанов) ашылды. 1964 ж. осы кафедраның қолдауымен Алматы дәрiгерлер бiлiмiн жетiлдiру институтында екiншi Рентгенология кафедрасы ұйымдастырылды. Қазiргi кезде республикадағы медицина академиялар мен университеттер Рентгенология саласы бойынша мамандар дайындайды. Рентгенология саласының дамуына дәрігер-ғалымдар, профессорлар М.Т.Әлиакпаров, А.Ғ.Серғазин, С.Түсiпбеков, Ж.Хамзабаев, т.б. үлес қосты. 2.2.Рентген сәулелерінің ашылуы.
Қорыта айтканда, жылдам электрондар кенеттен тежелгенде пайда болатын толқын ұзындығы өте қысқа (10-12÷ 10-9м) электромагниттік сәулелер рентген сәулелері болып табылады. Рентген сәуле шығаруын тағы классикалық электромагниттік теорияның аясында түсіндіруге болады. Бұл теория бойынша үдей қозғалатын зарядталған бөлшек міндетті түрде сәулеленуі тиіс. Қарастырылып отырған жағдайда электрон антикатодқа соғылып тежеледі де, теріс үдеу алады, сондықтан ол сәулеленеді. Сәулеленудің қуаты электрон зарядының квадратына және оның үдеуінің квадратына пропорционал, яғни р ~ е2а2. Электрон тежелгенде классикалық теория бойынша нөлден шексіздікке дейінгі барлық интервалдағы толқын ұзындықтары бар сәулелер шығу керек. Сәулелену қуатының максимумына сәйкес келетін толқын ұзындығы электрондардың жылдамдығы артқан сайын азаюы тиіс, яғни ол үдетуші U кернеуді арттырғанда қысқа толқындар жағына жылжуы керек. 2.3. Рентген сәулелерінің қасиеттері. Рентген ашқан сәулелер фотопластинаға әсер етеді, ауаның иондалуын туғызады бірақ кез келген бір заттардан айтарлықтай шағылмайды және сынбайды. Электромагниттік өріс олардың таралу бағытына ешқандай әсерін тигізбейді. Осыдан кейін бірден рентген сәулелері электрондардың кенет тежелуінен шығатын электромагниттік толқындар деген болжам жасалды. Спектрді көрінетін бөлігінің жарық сәулелері мен ультракүлгін сәулелерінен өзгеше рентген сәулелерінің толқын ұзындықтары біршама кіші болады. Кедергіге соқтығысатын электрондардың энергиясы неғұрлым көп болса, олардың толқын ұзындығы соғұрлым кіші болады. Рентген сәулелерінің жоғары өтімділігі және басқа ерекшеліктері дәл осы толқын ұзындығының шағын болуымен байланыстырылады. Бірақ бұл гипотеза дәлелдеуді қажет етеді. Және ондай дәлелдеулер Рентген ашқаннан кейін 15 жылдан соң жасалды. 2.4.Рентген сәулелерінің қолданылуы. Рентген сәулелерін медицинада науқас кісінің ауруын анықтау үшін және кейбір ауруды емдеу үшін пайдаланады. Рентген сәулелерін ауруды анықтау үшін пайдалану рентген сәулелерінің жұтылу қасиеттерінің ерекшелігіне негізделген. Адамның мүшелері түзілген ұлпалардың рентген сәулелернің жұту қабілеті әр түрлі болады, мысалы рентген сәулелерін жұмсақ ұлпалар нашар жұтады, сүйектің минерал заттары өте күшті жұтады. Сондықтан адамның мүшесінен рентген сәулелері өткенде онын интенсивтігі түрліше кемиді де көлеқке кескіні түседі. Ол кескіннен адамның ішкі органдарының формасы мен орналасуы айқын көрінеді. Осындай кескіндер бойынша олардың сау не ауру екендігін білуге болады. Рентген сәулелерінің көмегімен мысалы, адамның ішкі органының ауру-сауын айырғанда адамды рентген түтігімен флуоресценцияланғыш экранның аралығына тұрғызады да одан рентген сәулелері өткізіледі, сонда экранның бетіне оның зерттелетін органдарының көлеңкелік кескіндері пайда болады. Флуоресценцияланғыш экранның орнынан рентген сәулелері сезгіш арнаулы фотопластинка (немесе фотопленка) қойып зерттелетін органның суретін (рентгенограммасын) түсіріп алуға да болады. Мұндай ретнгенограмма флуоресценцияланғыш экран бетінде байқалатын кескінге ұқсас, бірақ контрастылығы керісінше болады, өйткені рентгенограмма негативті кескін болып табылады. Рентген сәулелерін ауруды емдеу мақсатымен пайдалану олардың биологиялық әсеріне негізделген. Рентген сәулелерінің биологиялық әсері тек олардың қатаңдығына және жұтылу мүлшеріне ғана емес, әр түрлі ұлпалардың рентген сәулесін сезгіштігіне де байланысты. Мысалы, мол рентген сәулелерінің әсерінен зардапты ісіктердің ұлпалары, сау ұлпалардан гөрі оңай бүлінеді; рак ауруын рентген сәулелерімен емдеу осыған негізделген. Рентген сәулелері осы кездегі техникада кең түрде қолданылады. Мысалы, металлургиялық өнеркәсіпте, металл өңдеуші және машина жасаушы заводтарда рентген сәулелерін, технологиялық процестерді бақылап-басқарып отыру үшін, материалдар мен детальдарды бұзбай-жармай, олардың ішінде ақауы бары-жоғын білу үшін пайдаланады. Ол үшін рентген сәулелерін сыналатын детальдан өткізіп, мысалы фотопленкаға түсіреді. Сонда пленка қараяды. Оның караю дәрежесі әрине түскен рентген сәулелерінің интенсивтігіне байланысты, ал рентген сәулелерінің интенсивтігі, оның детальдан өткенде бәсеңдеуіне байланысты. Егер пленканың қараю дәрежесі барлық жерінде бірдей болмаса, онда пленканың көбірек қарайған орнына түскен рентген сәулелерінің интенсивтігі күштірек болғаны, яғни ол жерге түскен рентген сәулелері детальда аз жұтылғаны. Мысалы, металл құйманың ішінде кішкентай газды қуыс болса, оның рентгеиограммасы осы айтылғандай болды, сонда пленканың көбірек қарайған орыны осы қуысты көрсетеді. Осылайша детальдың, басқа ақауларын, ішіндегі жарығын, кірмелерін, т. т. да білуге болады. жүктеу/скачать 34,67 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|