Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары

261 

 

Қазақстан  халқына  жолдауында:  «Қазақстан  әлемнің  бәсекеге  қабілетті  30 

елінің қатарына 2050 жылға дейін енуі тиіс» деп мәлімдеді. Елбасы: «Ең үздік 

деген халықаралық тәжірибе елдің бәсекеге қабілеттілігінің жоғары деңгейінің 

негізгі факторлары – жағымды макроэкономикалық саясат, инвестициялық хал 

ахуал,  тең  бәсекелестік  жағдай  және  ең  бастысы  –  білім  беру  мен  денсаулық 

сақтаудың жоғары сапасы болып табылады», – деп атап кӛрсетті. [1: 3] 

Жалпы орта білім беру сапасы кӛтерілмей, керісінше, біраз кӛрсеткіштер 

бойынша  тӛмендеп отырғанын  кӛрсетеді.  Дайындығы  нашар  мектеп  түлектері 

жоғары  оқу  орындары  мен  колледждерде  сапалы  білім  ала  алмайды,  бұл 

болашақ мамандардың кәсіби біліктілік деңгейін тӛмендетеді. Ол, ӛз кезегінде, 

адами  капитал  мен  елдің  бәсекеге  қабілеттілігінің  тӛмендеуіне  алып  келеді. 

Осыған  байланысты  үздік  әлемдік  тәжірибені  және  отандық  білім  беру 

жүйесінің бүкіл әлеуетін пайдалана отырып, білім беру сапасын арттыру үшін 

кешенді шаралар қабылдау қажет.  

Қазақстан Республикасы жалпы орта білім беру сапасын арттыру міндеті:  

1) оқушыларды білім берудің жоғары нәтижелеріне жеткізу;  

2)  басым  біліктілік  кӛзқарасты  жеке  басқа  бағдарланған  білім  беру 

парадигмасына ауысу;  

3)  жоғары  адамгершілік  және  патриоттық  қасиеттерге  ие  шығармашыл, 

ойлана білетін, рухани бай жеке тұлға тәрбиелеу;  

4)  педагогикалық  ғылым  қазіргі  заманғы  үндеулерді  ескеріп,  дамыту 

қажеттіліктеріне негізделген.  

Білім  беру  ұзақ  мерзімді  «Қазақстан  –  2030»  стратегиясының  маңызды 

басымдылықтарының  бірі  ретінде  мойындалған.  2007  жылдың  тамызында 

бәсекеге  қабілетті  білім  беру  жүйесін  құру  мақсатында  ҚР  «Білім  туралы» 

Заңының 

жаңа 

редакциясы 

қабылданды. 

2010 

жылы 

Қазақстан 

Республикасының  2011–2020  жылдарға  арналған  Мемлекеттік  білім  беруді 

дамыту бағдарламасы бекітілді, ол экономиканың тұрақты дамуы үшін сапалы 

білім  берудің  қол  жетімділігін  қамтамасыз  ету  жолымен  адами  капиталды 

дамытуға  бағытталған.  Жалпы  алғанда  елде  білім  беру  жүйесін  жаңғырту, 

материалдық-техникалық  базаны  жақсарту  және  мұғалім  кадрлар  біліктілігін 

арттыру  бойынша  нақты  жұмыстар  жүргізілуде.  Халықаралық  бәсекелестік, 

қоғамда болып жатқан ӛзгерістердің ауқымы мен қарқынының ӛсуі білім беру 

саласының  мемлекет  дамуының  басты  факторына  айналуына  себеп  болып 

отыр.  Ұлтымыздың  ұлы  ұстазы  Ахмет  Байтұрсынов:  «Білім  біліктілікке 

жеткізер  баспалдақ,  ал  біліктілік  сол  білімді  іске  асыра    білу  дағдысы»  -  деп 

білім  мен  біліктілік  жайлы  үлкен  ой  айтқан.    Себебі,  ертеңгі  келер  күннің 

бүгінгіден нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын нәрсе  – 

білім. Білім мен тәрбиені бірге ұштастыра отырып жас ұрпақтың бойына, сана-

сезіміне сіңдіретін тұлға мұғалім екені баршамызға мәлім. Сол себепті бәсекеге 

қабілетті,  іскер  маман  ретінде  мұғалім  тұлғасын  қалыптастыру  мәселесі 

алдыңғы қатарға шығады.  

 ХХІ ғасырда қоғам мен мемлекет дамуының ең басты тетігі білім болып 

табылатыны  мойындалды,  оған  ғасырлар  тоғысында  білімді  халықаралық 

262 

 

деңгейде  дамытудың  бағыттарына  арналған  реформалардың,  соның  ішінде 

Болон үрдісінің қарқынды дамуы дәлел. Қазақстандағы білім беру саласындағы 

жүйелі  ӛзгерістер  әлемдік  деңгейде  болып  жатқан  жаңашыл  бастамалармен 

үндесіп отыр. Оған дәлел:  

-  Қазақстан  Республикасының  2015  жылға  дейінгі  білім  беруді  дамыту 

тұжырымдамасы; 

-  Қазақстан Республикасында 2005-2010 жылдарға арналған білім беруді 

дамытудың мемлекеттік білім бағдарламасы; 

-  Қазақстан  Республикасының  мемлекеттік  жалпыға  міндетті  білім  беру 

стандарттары; 

-  Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы.  

Үшінші  мыңжылдық  –    құзыреттілік  білім  беру  жағдайында  мұғалімнің 

иновациялық  даярлығын  қажет  ететін,  жаңа  формация  мұғалімінің 

инновациялық іс-әрекетінің кезеңі. 

Ол  үшін  жоғары  оқу  орындарында  болашақ  мұғалімдерді  даярлау 

мәселесіне  жаңаша  кӛзқараспен  қарау  қажет.  Ӛйткені  қазіргі  мектеп  

мұғалімдерінің  инновациялық  даярлығын  жүзеге  асыру  қажеттілігі  туындап 

отыр. 

Бәсекеге  қабілетті  мұғалімнің  инновациялық  даярлығы  -  құзіреттілік 

білім беру жағдайында инновациялық педагогикалық технологияны меңгеруі.  

Мұғалімдердің  инновациялық  даярлығын  қалыптастыру  оларға  жүйелі 

инновациялық білім беру арқылы жүзеге асады. 

 

Бірінші  кезеңде  мұғалімнің  инновациялық  білімді  қайдан,  қандай 

кӛлемде  алатындығы  айқындалады,  қойылған  мәселе  шешіледі,  оны  шешудің  

тиімді жолдары қарастырылады.  

 

Мұғалімнің  кәсіби  білімдерін    ұдайы  жетілдіру,  жаңартуды  қажет 

ететіндіктен,  екінші  кезеңде  мектеп  мұғалімдерін  инновациялық  даярлау 

мазмұны анықталады.  

 

Инновациялық  білімді  меңгерген  мұғалім  ӛзінің  теориялық  алған 

білімін  ӛз  іс-тәжірибесіне  енгізуге  алғашқы  қадам  жасауы  тиіс,  бұл  мәселе 

мұғалімнің  инновациялық  даярлығын  қалыптастырудың  үшінші  кезеңде 

шешімін табады. 

 

Тӛртінші 

кезеңде 

мұғалімнің 

инновациялық 

даярлығын 

қалыптастырудағы  педагогикалық  инновация  мен  инновациялық  іс  - 

тәжірибенің мазмұны ашылады. 

 

Бесінші  кезеңде  мұғалімнің  инновациялық  даярлығын  қалыптастыру 

бағытындағы    инновациялық  авторлық  курстар,  педагогикалық  оқулар  мен 

форумдар,  арнайы  семинар,  теориялық-тәжірибелік  ғылыми  конференциялар, 

педагогикалық тренингтердің мазмұны сараланады және жүзеге асырылады. 

 

Алтыншы  кезеңде  мұғалімнің  инновациялық  технологияны  меңгеру 

бойынша әдістемелік жұмыстар жаңа бағытта жүргізіледі.  

 

Жетінші  кезеңде    мұғалімнің  инновациялық  технологияны  оқу-тәрбие 

үрдісіне енгізу бойынша  инновациялық-технологиялық жұмыстардың мазмұны 

айқындалады.  

263 

 

 

Сегізінші  кезеңде  мұғалімнің  инновациялық  технологияны  әдістемелік 

жетілдіру  бойынша  шығармашылық  ғылыми  зерттеу  жұмыстарының  бағыты 

анықталады. 

 

Тоғызыншы  кезеңде    инновациялық    біліммен  қаруланған,  

инновациялық  технолгияның  ерекшеліктерін  диогностикалық  саралаған,  ӛз 

мектебі мен ӛз сыныбы жағдайында ӛзгертулер енгізе алатын, жоғары нәтижге 

қол  жеткізетін  қазіргі  заманғы  педагогикалық  технологияны  оқу-тәрбие 

үрдісіне енгізуге мұғалім даяр болады. 

Қазақстан Республикасының президенті Н. Назарбаев 2007 жылғы «Жаңа 

әлемде жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына Жолдауында «Біз бүкіл еліміз 

бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін кӛрсетуге 

қол жеткізуіміз керек» -  деп атап кӛрсетті. [2: 12] 

Білімнің  сапасы,  ең  алдымен,  мақсаттың  және  нәтиженің  сапасы,  ең 

соңында  педагогикалық  үрдістің  осындай  сапалылығын  қамтамасыз  ететін 

«сапалы»  мұғалімдер  шығармашыл  болу  керек.  Мұғалімдердің  әдістемелік 

инновациялық қызметке қатысуы оның соңында жеке педагогикалық жүйенің, 

ӛзіндік  педагогикалық  стильдің  қалыптасуына  ықпал  етеді.  Инновациялар 

біліктіліктің  қалыптасқан  жағдайын  дамытуды  талап  еткендіктен,  инновация 

жағдайында  біліктілікті  жаппай  арттыру  және  кадрларды  қайта  даярлау  ісі 

қажетті сипатқа ие болады. Мұғалімдерді инновациялық әрекеттерге дайындау 

қол  жеткізген  нәтижелерге  талдау  жасау,  инновацияның  мақсатын  анықтау, 

педагог  кадрларды  дайындау  бағдарламасын  жасау  және  оны  жүзеге  асыру 

кезеңдерінен тұрады.  

Білім  беруді  жаңарту  –  білім  берудің  мақсатын,  құрылымын,  мазмұнын, 

әдістері  мен  құралдарын,  оқу  үрдісін,  ұйымдастырудың  формасын  мейлінше 

жаңартуды  кӛздейтін  педагогтың,  ата-ананың,  білім  беру  жүйесінің  түрлі 

деңгейдегі  басшының,  яғни  барлық  педагогикалық  қоғамдастықтың  белсенді 

араласуын  қажет  ететін  үрдіс.  Себебі,  біз  ӛмір  сүру  тәртібін,  қарым-қатынас 

механикасы  мен  ойлауды,  сонымен  қатар  әл-ауқаттылыққа  қол  жеткізу 

тәсілдерін ӛзгертуді қажет ететін дәуірде ӛмір сүріп, тіршілік істеп жатырмыз. 

Жаңа  ғасырдың  жаңаша  талаптары  –  қоғамның  қажеттілігі  мен 

мүдделерін  қанағаттандыру,  білімді,  мәдениетті  азамат  тәрбиелеу.  Бізді 

қоршаған  әлем  ӛте  қарқынды  дамуды,  ал  білім  алу  мен  зерделеу  тәсілдері, 

оқыту  мен  оқушының  қабілетін  дамыту  формалары,  әдістері  мен 

технологиялары оқу  үрдісіне баяу  енуде.  Біздің ӛмір  сүріп  жатқан  қоғамымыз 

жаңаша  ойлайтын  ұрпақты,  осы  қоғамды  басшылыққа  алатын,  барлық 

ақпараттардан хабары бар, шұғыл шешім қабылдай алатын тұлғаны қажет етеді. 

Мұндай  ұрпақты  қалыптастыру  және  бәсекелестікке  қабілетті  50  елдің 

қатарына  қосылу  -  оқытудың  жаңа  технологияларын  қалыптастыру  арқылы 

жүзеге  асады.  Жалпы  білім  берудегі  мұғалім  мен  оқушының  арасындағы 

ынтымақтастық  түсіністік,  сыйластыққа  негіздеу,  оқушының  ӛздігінен 

ізденушілік қабілетін дамыту білім берудегі оқытудың негізгі мәселелері болып 

табылады.  Жаңа  педагогкалық  технологиялар  тұлғаның  ойлау  жүйесін 

қалыптастыруды,  әр  түрлі  жағдайларда  нақты  шешімдер  қабылдай  білуге, 

264 

 

ӛзіндік  кӛзқарасы  мен  пікірін  жеткізе  білуге  үйретуді  мақсат  етеді  десек,  бұл 

педагогикалық ұстанымдар  –  білім беруді жаңартудың негізгі ӛзегі. [3: 6] 

Білім беру ісінде – ұстаз әрі  шешуші тұлға. Ұстаздың білімділігі, абырой-

беделі  оның  шәкіртінен  кӛрінеді.  Елбасының  «Болашақта  еңбек  етіп,  ӛмір 

сүретіндер  –  бүгінгі  мектеп  оқушылары,  мұғалім  оларды  қалай  тәрбиелесе, 

Қазақстан  сол  деңгейде  болады»  -  деген  сӛзі    мұғалімнің  бүгінгі  таңдағы 

жауапкершілігіне 

кӛзді 

толық 

жеткізеді. 

Мұғалім 

жаңашыл, 

ұйымдастырушылық  қабілеті  жоғары  болу  керек.  Мұғалім  сӛзімен,  ісімен, 

мәдениетімен,  білікті  білімімен,  балалармен  тіл  табысудағы  қасиетімен, 

адамгершілік қасиетімен жоғары және асқақ. Мұғалімнің тағдыры ӛзі тәрбиелеп 

отырған шәкіртімен байланысты. Мұғалім жаңа ӛсіп келе жатқан жас ұрпаққа 

қызмет  етеді.  Сондықтан  да      ӛсіп  келе  жатқан  жас  ұрпақ  бүгінгі  күннің 

жаңалығынан тыс қалмай, заман талабына сай білім мен біліктілікті, дағдынын 

ӛз бойларына жию қажет.  

ХХІ  ғасырда  білімін  дамыта  алмаған  елдің  тығырыққа  тірелері  анық. 

Қазақстан жоғары  оқу орындарының міндеті - әлемдік стандарттар деңгейінде 

білім  беру.  Білім  берудің  әдістемелік  инфрақұрылымын  жетілдіру  шараларын 

қолдана отырып, жаңа технологияны күнделікті сабақта пайдалануды жетілдіру 

қажет. Сонда ғана біз тәуелсіздігіміздің тірегі, елімізді әлемге танытар, білімнің 

кӛзінен қайнар алған, ұстаздың ұстаздығын кӛрсететін, Отанын сүйетін, халқын 

сүйетін,  тарихы  мен  әдебиетінен  терең  нәр  алған  жас  ұрпақты  тәрбиелей 

алатын мұғалімдерді даярлай аламыз. 

 

Әдебиеттер:  

 

1.  Қазақстан Республикасында жалпы орта білім беру сапасын кӛтерудің 

2015–2029 жылдарға арналған Тұжырымдамасы және Кешендік бағдарламасы. 

Алматы: ПҒА, 2016.  

2.  Н.Назарбаев. Қазақстан халқына жолдауы. –А., 2007. 

3.  Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. – Алматы,  2007.  

 

 

 

КҤРДЕЛІ ЕСЕПТЕРДІ ШЫҒАРУДА ЭВРИСТИКАЛЫҚ ТӘСІЛДІ 

ҚОЛДАНУДЫҢ КЕЙБІР ЖОЛДАРЫ 

 

Толпаков Ж.Г.

1

,  

Қожабаев Р.Г.

2

.  

1

 Шағалалы орта мектебі 

2

Ш. Уәлиханов атындағы Кӛкшетау мемлекеттік  университеті, 

kunchuk@mail.ru 

 

Мақалада  эвристикалық  тәсілдің  симметрия  принципі  арқылы 

физикалық есепті шығару мысалы қарастырылады.  

 

 

Ӛз  бетімен  істейтін  жұмыстың  дағдысын  қалыптастыруға  есеп 

265 

 

шығарудын ролі ӛте маңызды. Менгерген білім денгейін, есеп  шығара алатын  

дағды кӛрсетеді. Адам физиканы біледі, егер ол есеп шығаралса деп пайымдады 

Энрико Ферми. 

Логикалық,  математикалық,  эксперименталды  және  тағы  басқа  әдістер 

дәстүрлі  есеп  шығаруда  кеңінен  қолданады.  Бірақ  шығармашылық  есептерді 

шығарғанда  бұл  әдістер  әлсіз.  Сонымен,  күрделі  (дәстүрлі  емес)  eceп  деп  

oқушылapғa  шығapу  aлгopитiмi  бeлгiciз  eceптi  aйтaды,  яғни oқушылap  aлдын-

aлa  бұл  eceптiң  шeшу  әдiciн,  нe  oл  қaндaй  тaқыpыпқa  жaтaтынын  бiлмeйдi. 

Күрделі  (дәстүрлі  емес)  есептердің  шығаруын  алгоритмге  түйстіруге  қыйін, 

ӛйткені  олар  дәстүрлі  емес  ойлауды  қажет  етеді.  Сол  себептен  дәстүрлі 

әдістермен бірге оқушыларды эвристикалық әдістерге үйрету керек.  

 

1  сурет 

 

Мысал ретінде түйін потенциалдар әдісі бойынша күрделі (дәстүрлі емес) 

есеп  шығару  алгоритмін  қарастырайық.«Конденсаторлардың  шаршы  тәрізді 

қосылуы» (1сурет). 

2 және 4 нүктелердің арасындағы конденсаторлардың зарядың анықтау 

керек. Барлық конденсаторлардың сыйымдылығы бірдей және С-ға тең.  

 

Шешуі 

     1.Конденсатор астарларының зарядтарын белгілеу. 

Бірінші тармақтың шешімі. 1 сурет.  

 

2.Ток кӛзінен екі жақты потенциалының ӛзгеруіне байланысты потенциал 

түйіндерін  әріппен  белгілеу  (есепті  қысқарту  үшін  потенциалдың  бір  түйінін 

нольге  теңестіру  ыңғайлы,  яғни  нольдік  деңгейдегі  потенциалдық  энергияны 

таңдау). 

Екінші тармақтың шешімі. 1 сурет. 

3.Электрлік  сызба  нұсқадағы  жекеленген  аймақтарды  басқалардан  бӛліп 

алу  (конденсатор  астарларының  арасындағы  кеңістік  диэлектрикпен 

толтырылған  және  нәтижесінде  тізбек  бӛлінуі  айқындалады;  бірақ  ток  кӛзінің 

ішінде  заряд  үнемі  қозғалыста  болатындығын  есте  сақтау  қажет,  сондықтан 

тізбек үзілмейді.  

Үшінші  тармақтың шешімі.  

266 

 

4.Жекеленген  N-1  тізбектің  аймағына  зарядтың  сақталу  заңын  жазамыз 

(Мұнда  N  кӛршілес  жекеленген  аймақтардың  мәні),  яғни,  сәйкес  конденсатор 

астарларындағы зарядтар мәнін нольге теңестіреміз.  

Тӛртінші  тармақтың шешімі. 

2- аймақтағы түйін үшін:  -q

12

+q

23

+q

24

=0 

4- аймақтағы түйін үшін:  -q

24

+q

34

+q

45

=0 

1 және 5- аймақтағы түйін үшін:  +q

12

+q

13

-q

35

-q

45

=0 

 

5. Зарядтарды сыйымдылық пен потенциалдар айырмасының кӛбейтіндісі 

ретінде  белгілеп,  оларды  әртүрлі  потенциалдарға  сәйкестендіру  жүргіземіз.  

Алдыңғы  тармақтарға  қарап,  потенциалдардың  әр  түрлілігін  жазып,  әрдайым 

потенциалдардан  оң  және  теріс  потенциалды  шығарып,  теңсіздіктер  жүйесін 

құрамыз,  

5 тармақтың шешімі 

 

0 

+

 

6  Қысқарту амалын қолданып есепті толық күйінде шешуге тырысамыз. 

Егер есеп жалпы түрінде қолданылып келсе, онда сандық кӛлемдік мағынасын 

қолданып және есепті сандық әдіспен шешу. 

6 тармақтың шешімі 

 

 

 

Берілген жүйені қысқарту 

 

 

 

3 

құтылу  үшін  2-  жүйені  -1  кӛбейтіп  және  1-жүйемен  қосамыз,  содан 

шығатыны: 

 

 

Осы  шешімді  әрі  қарай  жалғастыруға  болады.  Бірақ  ескерілетіні 

2

-

4

) 

есепте берілген сұрақтың жауабына осы формуланы білу қажет. 2-теңсіздіктен 

соңғы жүйені аламыз:  

Осыдан  шығатыны  конденсатордағы  заряд  2  және  4  нүктелер  арасында 

қосылған мәні q

24 

=

 мәнге ие. 

Бүл  есепті  эвристикалық  тәсілдің  симметрия  принципін  қолданып  жеңіл 

шығаруын қарастырайық.  

Шешімі 

Сызбаны  қысқартып  кӛрейік.  Егер  оған  мұқият  қараса,  онда  мынаны 

байқауға  болады:  сызба  симметриялы,  симметрияның  эффектісін  күшейтуге 

болады,  егер  екі  эквивалентті  орнын  ауыстыру  жасап,  2  және  4  нүктелердің 

267 

 

арасында қосылған конденсаторды, әрқайсысының сыйымдылығы 2С-ға тең,  2 

тізбектеліп  қосылған  конденсаторлармен,    ал  ток  кӛзін,  әрқайсысы 

  ге  тең 

болатын 2 тізбектеп қосылған ток кӛзімен алмастырылады. (2 сурет). 

Сызбаның симметриясын ескере отырып, мынаны байқауға болады: А, В 

және 3 нүктелердегі потенциалдар ӛзара тең. 

Потенциалдары  бірдей  нүктелерді  ӛткізгішпен  жалғауға  болады,  онда 

есепті жеңілдету үшін, оң жақ жарты сызбаны қиып тастауға болады (3 сурет). 

Одан  басқа  есептің  сұрағына  дұрыс  жауап  алу  үшін,      бізге  2  және  3 

нүктелерінің  потенциалының әр түрлілігін анықтау жеткілікті, сондықтан тағы 

сызбаны қысқартуға болады (4 сурет). 

 

 

 

2 сурет                                      3 сурет                   4сурет 

 

Ал  енді  стандарттық  алгоритмнің  іс  әрекетіне  кірісуге  болады.  Берілген 

тақырыпқа сай ӛздік есептің шешімі бар. 

Екі конденсатордың жалпы сыйымдылығы параллель  қосылған және  3С-

қа тең. 

Зарядтың    сақталу  заңына  сайкес  мынаны  жазуға  болады,  1  және  2 

нүктелер  арасында  қосылған    конденсатордағы  заряд,  2  және  3  нүктелердің 

арасындағы  параллель  қосылған  конденсаторлардың  жалпы  зарядына  тең, 

демек CU

12

=3CU

23 

Ток кӛзін ескере отырып, былай жазуға болады: U

12

+U

23

=

 

Осыдан шығатыны: U

23

= 

  Содан  кейін  симметриялық  сызбаны  ескере 

отырып, U

24

= 

, осыдан q

24

=  C . 

Қарастырылған  мысалдан  байқауға  болады,  эвристикалық  тәсілдің 

симметрия  принципін  қолданып  есептің  шығаруын  жеңілдетуге  болады,  және 

эвристикалық  әдістер  қызықты,  оқушының  шығармашылық  қабылетін  ашып 

береді, бейнелі ойлауды дамытып, рухани ӛрісін байытады.  

 

Әдебиеттер: 

 

1. 

Ильясов  И.И.  Система  эврестических  приемов  решения  задач.  – 

М.,1992. 

2. 

Красин  М.С., Куликов А.М. Некоторые приемы решения задач по 

268 

 

физике.- Калуга,2000.  

3. 

Красин  М.С. Система эвристических приемов решение задач по 

физике. – Калуга, 2005. 

 

 

 

СОВРЕМЕННЫЕ ПРОБЛЕМЫ МОДЕРНИЗАЦИИ СФЕРЫ 

ОБРАЗОВАНИЯ В РК 

 

Маликов Т.С. 

Кокшетауский государственный университет им. Ш. Уалиханова, Кокшетау 

 

Сфера  образования  в  последние  годы  изобилует  новаторскими 

реформами,  и  на  то  есть  глубокие  объективные  причины:  при  той  волне 

глобализации,  которая  обрушивается  на  нас  тем  больше,  чем  больше  мы 

раскрываемся  миру,  невозможно  устоять,  если  не  быть  мобильным  тем 

вызовам, которая она несет. С изменением социально-экономических условий, 

естественно,  меняется  вся  надстройка:  идеология,  политика,  образование. 

Принцип  экономической  детерминации  мы  ощутили  на  себе  воочию,  попав  в 

эпоху  перемен.  Этот  глобальный  закон  действует  объективно,  но  в 

повседневной  жизни  мы  всегда  покушаемся  на  его  такой    статус  на  основе 

своих  идеалистических  амбиций.  И  потому  все  наши  действия,  не 

учитывающие  его  смысл,  хотя  и  обеспечены  огромными    материальными 

вложениями  и  политической  волей,  не  дают  ожидаемого  адекватного 

результата.  

В  западных  странах,  казалось  бы,  все  происходит  просто  и  логично: 

развитая  промышленность  и  сельское  хозяйство  требуют  определенных 

специалистов,  возникают  университеты  и  колледжи,  которые  готовят  их  по 

соответствующей методике, выпускники направляются в эти производственные 

предприятия,  студентов  обучают  тому,  что  будет  востребовано  в  будущей 

профессиональной  деятельности.  Нововведения  и  совершенствования  методов 

обучения  не  происходят  директивными  указаниями  и  приказами  органов 

образования,  а  стимулируются  требованиями  со  стороны  обучающихся  к 

уровню  своей  подготовки,  которая  необходима  им  для  будущей  работы  по 

специальности.  

Знакомство  с  таким  работающим  опытом,  естественно,  делает 

заманчивым  его  внедрение  у  нас:  никто  не  выдумывал  заново  колесо.  Такая 

практика существует везде в цивилизованном мире и потому трансферт опыта 

западных стран стал  откровенной идеологией, лежащей в основе модернизации 

нашей  сферы  образования.  Но  если  в  тех  странах  методология  обучения 

детерминировались  соответствующими  экономическими    отношениями,  то  у 

нас они возникли посредством проекции опыта обучения напрямую из  сферы 

образования  этих  стран  в  нашу  сферу  образования.  В  таком,  казалось  бы, 

безобидном действии происходит серьезная ошибка: эти нововведения в нашей 

269 

 

практике  уже  не  мотивируются  запросами  нашей    экономики,  ментальными 

особенностями  и,  вообще,  вызовами  нашей  действительности.  А  это  очень 

важно,  потому  что  вследствие  этого  исчезает  мотивация  обучения, 

практическая  востребованность  выпускников  и  другие  моменты,  которые 

двигают  весь  образовательный  процесс.  Видимо,  такая  трансформация 

элементов  надстройки, без  учета базисных  экономических  условий и является 

причиной  пробуксовки  тех  методов  и  технологий,  которые  часто  мы 

безуспешно пытаемся перенять из практики цивилизованных стран. Почему-то 

забыли  напоминание  президента  Н.А.

 

Назарбаева  о  приоритете    экономики  в 

процессе преобразований.   

Одним словом, повторение чужого опыта не такое уж простое дело, как 

может показаться с первого взгляда, для его осуществления тоже, оказывается, 

нужно  думать  самим,  и  никто,  главное,    нам  в  этом  уже  не  поможет.  Нужно 

моделировать не только следствия, а весь механизм мотивации обучения, всю 

систему,  порождающие  причины.  Перенятые  следствия,  оставшиеся  без 

поддержки    базиса,  порождают  неработающие  модернизации.  То  есть  наши 

(другие) производственные отношения не являются достаточной мотивацией и 

подпиткой  для  тех  реформ  в  сфере  образования,  которые  заимствованы  из 

практики цивилизованных стран.  

Естественно,  такая  привнесенная  диалектика  все  запутала,  создает 

проблемы,  оказывает  негативное  влияние  на  качество  образования  в  нашей 

стране. Отсутствие мотивации, пассивная позиция низов, жесткие требования к 

демократизации  обучения  и  воспитания,  осуществляющиеся  директивно 

сверху,  создают  совершенно  противоположный  механизм  внедрения 

модернизации  в  сферу  образования,  некую  парадоксальную  ситуацию, 

порождающую  странные  взаимоотношения  между  субъектами  процесса 

обучения.  Все  это  неизбежно  толкает  к  формальному  исполнению  своих 

обязанностей преподавателями и студентами.  И самое негативное заключается 

в том, что  такие условия создают благодатные условия для коррупции, которая 

усугубляются еще и нашими ментальными отношениями (наши национальные 

черты, которыми мы гордимся, обернулись таким странным образом).  

Каковы же конкретные проявления описываемых явлений? Что можно, к 

примеру,  сказать  о  кредитной  технологии,  которая  является  основой  новой 

организации  учебного  процесса.  Многие,  особенно  молодые  преподаватели 

думают,  что  внедрение  кредитной  технологии  является  для  нас  прошедшим 

этапом.  Как-то  одна  светская  дама  спросила  у  Эйнштейна  о  том,  чем  он 

занимается.  Услышав,  что  он  занимается  физикой,  была  крайне  удивлена  и 

ответила, что она давно закончила обучение этому предмету – еще в колледже. 

Нечто подобное мы имеем с нашей реализацией новой технологии. Безусловно, 

в  ее  внедрении  есть  определенные  достижения,  но  самые  сильные 

демократические  его  компоненты  еще  не  реализованы  должным  образом:  нет 

еще  реального  выбора  преподавателей,  элективных  дисциплин,  нет 

организации  студентами  собственной  траектории  обучения,  методика  работы 

еще  не  соответствует  идеологии  этого  метода,  а  в  некоторых  слабых  вузах 

270 

 

происходит  только  имитация  этой  дидактической  методологии,  вызванная 

испугом  перед  вышестоящими  инспектирующими  органами.  Вообще,  нужно 

сказать,  что  испуг  каждого  нижестоящего  перед  каждым  вышестоящим  в 

служебной  иерархии  сферы  образования,  к  сожалению,  остается  самым 

эффективным  методом  работы  в  нашей  практике.  И  когда  оппоненты 

высказывают  критику  по  поводу  этой  технологии,  то  они  на  самом  деле 

являются противниками той модели, которая исполнена нами,  т.е. мы имеем по 

сути нашу борьбу с нашими представлениями.  

Если говорить о постановке процесса обучения в магистратуре, то резкая 

негативная  оценка  системы  подготовки  магистрантов  депутатом  сената 

Д.Н. Назарбаевой полностью соответствует истинному положению дел. 

Малочисленные  группы,  вплоть  до  одного  человека  (нонсенс!), 

магистрант, даже очник, может работать на полную ставку, посещать занятия и 

сдавать  экзамены  по  своему  усмотрению.  При  такой  ситуации  не  приходится 

говорить не только о кредитной технологии, но и вообще о любой технологии, 

тем  более  о  качестве  диссертации.  К  такому  положению  привел,  казалось  бы, 

современный  рыночный  подход,  направленный  на  прием  магистрантов  на 

коммерческой  основе.  Но  в  нашей  практике  он  обернулся  пагубным 

принципом:  лишь  бы  магистрант  платил,  лишь  бы  сохранить  специальность. 

Такая позиция и является причиной плачевных результатов, которые мы имеем 

в магистратуре.  

Государство 

выделяет 

огромные 

средства 

для 

материального 

стимулирования  работы  лучших  педагогов,  каждый  год  организовывается 

конкурс.  И  это  замечательно.  Но  эта  работа  по  нашему  мнению  имеет  те  же 

недостатки,  о  которых  мы  пишем.  Вузы,  которые  в  скором  будущем  должны 

получить  автономию  (тоже  директивно,  что,  согласитесь,  также  странно  с 

позиции  эволюции  институтов  демократии),  до  сих  пор  не  доверяют  решение 

вопроса  даже  о  том,    кто  же  в  их  коллективе  является  самым  лучшим 

преподавателем.  Причем  выявление  лучшего  преподавателя  осуществляется 

дедовскими методами путем в основном количественной оценки деятельности 

преподавателей посредством суммирования баллов за совершенно разнородные 

виды деятельности, которые ни математически ни интуитивно несоизмеримы и 

потому результат очень легко может оказаться казусным (как  в былые годы в 

соцсоревнованиях).  Например,  как  странно  было  бы  спрашивать,  что  больше 

килограмм  или  метр  или  что  лучше  секунда  или  литр,  так  же  странно 

совмещать в одной системе оценок сравнение  профессиональных компетенций 

преподавателей  и качеств, необходимые им для организации воспитательной и 

общественной работы, да еще выраженных  этих параметров каким-то образом 

в числах.  

Все  это  делается  как  средство  нейтрализации  субъективизма 

проверяющих.  Но  шараханье  от  такого  монстра  как  коррупция  приводит  к 

другому монстру как  формализм, что может оказаться не менее вредным, чем 

сама коррупция. Абсолютное большинство оценок количественные, почти нет 

качественных  (учитывается  только  количество  монографии,  статей  и  т.д., 

271 

 

качество никого не интересует, единственный  критерий качества – это импакт-

фактор),  что  создает  ошибочные  установки  для  оценки.  А  это  уже  не  создает 

должную  мотивацию,  люди  гоняются  за  количеством  монографии  и  статей,  в 

содержании  может  быть  что  угодно,  что,  естественно,  негативно  влияет  на 

качество профессиональной деятельности преподавателей.  

Все  технология  оценки  обрамлена  в  современную  оболочку  в  виде 

компьютерного  подсчета  баллов  (фактически  выполняющего  только  роль 

калькулятора), 

но 

декларирующегося 

как 

средство 

нейтрализации 

субъективизма  экспертов.  Но  это  видимость,  потому  что  настоящий 

субъективизм осознанный или неосознанный может при желании произойти в 

момент «ручной» сверки всевозможных документов адекватности заявленному 

статусу. Еще самое удивительное и совершенно непонятное заключается в том, 

что  этот  конкурс  в  отличие  от  ЭНТ  проводится  в  условиях  строжайшей 

секретности,  достойной  работе  фискальных  органов.  Полное  отсутствие 

прозрачности при распределении огромной для преподавателя премии, когда во 

дворе  кричат  о  транспорентности,  как  одном  из  важных  атрибутов 

демократизации. Люди, не победившие в конкурсе не знают сколько баллов они 

получили,  каким  количеством  баллов  оцениваются  конкретные  виды 

деятельности,  вообще  их  работы  пропадают  без  вести,  может  они  и  не 

рассматривались (кто может выронил их ненароком). Самое главное, вообще не 

знают, в каком направлении работать, чтобы победить в этом конкурсе. То есть 

конкурс  теряет  свою  главную  функцию,  быть  ориентиром  в  выявлении 

актуального 

вектора 

развития 

системы 

образования 

посредством 

материального  стимулирования,  способствовать  повышению  качества 

образования.  

ЕНТ как дидактическое средство не выдерживает никакой критики, многие 

западные  страны  на  самом  деле  отрицают  дидактическую  значимость  этого 

метода  (в  Великобритании,  к  примеру,  говорят,  мы  не  хотим  оскорблять 

интеллект  студентов  тестированием).  Но  ЕНТ  на  самом деле  больше  является 

социальным  явлением,  чем  дидактическим  средством,  и  в  условиях  нашей 

действительности  как  средство  выбора  абитуриентов  может  и  оправдано  в 

какой-то  мере.  Потому  что  в  последние  годы  как-то  еще  поступают 

абитуриенты  самостоятельно,  а  в  прежней  традиционной  практике  никто  со 

стороны  не  мог  поступить  в  вуз.  Но  влияние  ЕНТ  в  прежнем  исполнении  на 

школьное  обучение  однозначно  являлось  крайне  негативным,  учителя 

вынуждены были массовым образом переходит на этот метод оценивания, раз 

все будущее и учеников и учителей зависит от результатов ЕНТ, что буквально 

разрушает  много  позитивного,  что  было  накоплено  школьной  практикой.  Но 

последние  изменения,  где  повышается  роль  школьной  оценки,  эффективно 

нейтрализует  эти  негативы,  правильное  решение.  Если  уж  доверять  кому-то  в 

этой недоверчивой сфере образования, так это школьным учителям: не всякий 

педагог, проповедавший нравственные ценности многие годы, на глазах у всех 

детей может позволить себе выставить лучший балл худшему ученику.  

Таким  образом,  любой  трансверт  опыта  обучения  должен  моделировать 

272 

 

идеологию целостной системы, а не разрушат причинно следственные связи. 

Нужны  в  основном  те  вузы,  которые  ведут  подготовку  специалистов, 

необходимых  нашей  экономике,  обучать  тем  знаниям,  которые  будут 

востребованы в будущей работе студентов по специальности. Тогда требования 

к  качеству  преподавания  будут  исходит  от  студентов,  а  не  от  органов 

управления  образованием.  Такое  положение  создаст  совершенно  другие 

взаимоотношения между субъектами сферы образования, например, коррупция 

потеряет  свой  смысл,  потеряет  смысл  централизация  управлением  сферы 

образования и т.д. 

 

 

 

жүктеу/скачать 8,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: