Республикасы Білім және ғылым министрлігі
жүктеу/скачать 1,59 Mb. Pdf көрінісі
|
Ташкенбаева Жалпы психология
| Қабылдаудың
мағыналылығы. Бұл ерекшелік те қабылдаудың түйсіктерден негізгі айырмашылығын жақсы көрсетеді. Ол обьектілердің мазмүнын жақсылап түсінбейінше, белгілі тұжырымдар мен сөз арқылы аталмайынша, ол толық қабылданбайды. Қабылдауда обьектінің аты сөзбен /екінші сигнал жүйесі/ берілсе, қандай нәрсе болса да, оңай және тез қабылданады. Мәселен, өзіміз түсінбейтін тілде сөйлеген сөздерді мүлде үқпайтын болсақ, азын - аулақ хабарымыз бар тілді шала - шарпы қабылдаймыз. Адам ана тіліндегі сөздерге жақсы толык түсінетіндіктен ғана оларды толық қабылдай алады. Заттар мен қүбылыстардың мағынасын түсінудің қарапайым түрі, тану. Нәрсені танымайынша, оны аңғарып қабылдау қиын. Тану жалпылай және даралап тану болып 2 - ге 75 75 бөлінеді. Жалпылай тану дегеніміз - талғаусыз қалай - болса солай тану. Жалпылай тануда адам нәрселердің өздеріне тән қасиеттерін біле бермейді. Обьектілерді даралап тану арқылы ғана оларды анық, толық қабылдауға мүмкіндік туады. Мәселен, көпшілік арасынан таныс адамды бірден.тану, көп киімнің ішінен өз пальтоңды бірден тану оп - оңай. Қабылдаудың таңдамалылығы. Толып жатқан обьектілердің ішінен біреуін іріктеуіміз қабылдаудың таңдамалалығы делінеді. Мысалы, кітап оқығанда ондағы бірер сөз қате жазылған болса, да байқамай оқып кете береміз. Егер кітапта "университет" деген сөз "унверситет" деп қате жазылса, да біз оны "университет " деп дүрыс оқимыз. Кітап оқығанда оның мазмүнына ерекше көңіл бөлетіндіктен мүндай қателер көзге түспей қалады. Ал жеке сөздерге, жеке әріптерге шүқшия көз салған жағдайда текстің мазмүны үғылмай, күңгірт қалып қоятын кездері болады. Қабылдауда зечін аударып, талғаудың зор маңызы бар. Мүндай жағдайда обьек - нің назар аударылған белгілерін, касиеттерін, керек жақтарын ғана қабылдаймыз. Біздің назар аударатынымыздың ішіндегі ең бастылары қазіргі істеп жатқан әрекетімізге қяжет қызықтыратын , қажететімізге жарайтын нәрселер болып табылады. Қабылдаудың таңдамалылығы әр түрлі обьективтік және субьективтік себептерге де байланысты болып келеді. Қабылдаудың тұрақтылығы. Қабылдаудың тұрақтылығы деп - сырткы жағдайдың өзгеруіне қарамастан заттардың кейбір қасиеттерінің бір қалыпты болып, қабылдануын айтады: мәселен, біздің алдымыздағы телеграф бағаналарының бір бірінен қашықтығы көздің тор қабығында бірдей сәулеленбейді. Сонда да біз олардың шамасын бір - біріне тең деп қабылдаймыз. Өткені, олардың шындықтағы қалпы осындай. Осы заңдылықты түсіндіретін мысалдар толып жатыр. Мәселен, ақ қағаз жасыл лампочканың жарығы түссе де, қызыл лампочканың жарығы түссе де бәрі бір ақ болып қабылдана береді. Жарықтың түрлі әсерінен көмір де бірде қара, бірде сүрғылт болып қабылданады.Мүның бәрі көру анализаторында түрлене бейнеленеді. Осы заңдылық түрмыста, еңбек процесінде түрлі заттарды тез, оңай тануға мүмкіндік береді. Қабылдаудың түрақтылығы адамның өткен тәжірибесіне де байланысты. Бейнені түрақты түрге келтіруге, оны сол қалпында сақтауға мүмкіндік туғызатын ең жоғарғы психикалық функция - сөз. Әрбір заттың түсінігі сөзбен байланысты, сөз ғана затты бір түрақты түрде енгізеді. Иллюзиялық қабылдау. Әрқашан да қабылданатын затқа, н/е қүбылысқа қабылдау сәйкес келе бермейді. Түрлі себептерге байланысты шындықты бүрмалап, теріс қабылдайтын кездер де болады. Түрлі себептерге байланысты шындықтағы обьектілерді қате қабылдауды иллюзия деп атайды. Иллюзия сан алуан себептерге оаиланысты паида болады. Мысалы, шай қүйылған стаканға салынған қасықтың "сынған" құсап тұруы физикалық қасиеттермен түсіндірілсе, кейбір нәрсе жөніндеп жаңсақ пікірлер адамның әр түрлі ерекшеліктеріне байланысты. ('Көзге қозу процесінің жайылуы, көздің затқа бейімделуі, қозғалысы , қабылданатын затқа көздің төсілмеуі т.б Илльюзиялардың табиғаты ғылымда әлі де толық зерттелмеген. Иллюзиялардың түрлері өте көп. Соның ішінде көру қабылдауында иллюзиялар жиі кездеседі. Бұл көбінесе заттардың кеңістікте орналасуы жағдайын адамның жөнді білмеуінен туады. Көру иллюзияларына: контраст, перспектива, қашықтық, заттың жоғары жағын артық бағалау, түзу кесіндінің - ығысу иллюзиясы т.б. жатады. Мәселен перспектива иллюзиясын алайық. Айталық үш бағананың биіктігі бірдей дейік. Ал қабылдау кезінде олардың ең әрідегісі бәрінен үлкен сияқты болып көрінеді. Мұның себебі - нәрсе алыстаған сайын оның бейнесі кішірейе беретіндіктен, нәрсе өзінен кішкентай нәрсенің қасында түрса үлкейіп , үлкен нәрсемен қатар түрса, кішірейіп көрінеді. Осы мысалдағы ортадағы дөңгелектер, шынында өзара тең, бірақ көзге әр түрлі болып көрінеді. Өйткені бірі - үлкен дөңгелектердің, екіншісі - кішкентай дөңгелектердің қоршауында түр. Тәжірибе арқылы тексеріп көру - қабылдаудың 76 76 дүрыстығының бірден бір өлшемі. Мәселен, стакандағы шайдан қасықты алып, оның сынбағандығын байқау - осындай тәжірибенің қарапайым түрі. Иллюзияның заңдылықтарын дүрыс түсінудің тәжірибелік мәні зор. Мәселен, иллюзиялар архитектура мен бейнелеу өнерінде, әскери маскировкада, баспахана әріптерін жасауда, сахна безендіруде жиі қолданылады. Иллюзияларды адамның нерв жүйесінің ауруға шалдығуына байланысты туатын заттардың жалған теріс бейнелері - галлюцинациялардан ажырату қажет. Мүндай науқасқа үшыраған адамның үғыну қабілеті кемиді де, есі кіресілі - шығасылы болады. Мәселен, оған ешкім дауыстамаса да ол бір дауыс естігендей денесінде қайдағы бір жоқ жорғалап жүргендей көрінеді. Бүл көбінесе шизофрения, инфекция ауруларының негізін де пайда болып, отырады. Бүл аурулардан психатр - дәрігерлердің көмегімен айығуға болады. Ми қабығында қозу процесі тежелумен алмаспай бір орнында түрып, қалған кезде осындай галлюцианалық бейнелер пайда болады. жүктеу/скачать 1,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|