Республикасы Білім және ғылым министрлігі

78 
78 
бүрыла береді. Көздің түрлі қашықтықтан заттарды көруге бейімделу қабілеттілігін 
аккомадация деп атайды. Көздің аккомадациясы хрусталь дөңестігінің өзгеруіне 
байланысты жақын заттарды көргенде жиырылады да алыстағы заттарға қарағанда ашыла 
түседі. Кеңістіктегі заттарды қабылдауда көру қозғалыс анализаторының мәні ерекше. Бір 
эксперименттік зерттеуде көру қозғалыс қабылдауды қатыспайтын бірде
-
бір мектептік пән 
жоқ екендігі шәкірттердің оқу материалдарын тиянақты үғыну, жіберген қателерін кезінде 
көре біліп, түзету әр тәннің өзіндік ерекшелігі түрлі аспаптар мен жүмыс істеуге ықпал 
ететіндігі жақсы байқалған. 
2. 
Қашықтықты
қабылдау
өте
күрделі процесс. Мәселен, іштей соқыр болып туған 
адам көзіне операция жасағаннан кейін де қашықтықты айыра алмайды. Оның көзінің 
іліккен нәрсенің бәрі бірдей дәл алдында түрғанға үқсайды. Алыстағы заттар қозғалса, өзі 
соқтығып, қалатындай көреді. Кеңістікті дүрыс қабылдап үйрену кішкентай кезден 
басталады. Мәселен, мектеп жасына дейінгі балалар түрлі нәрселерді үстап, байқап сипап 
қарайды, олардың формасын үлкен
-
кішілігін көреді. Кейін есейіп, тәжірибесі артып, ой
-
өрісі
кеңейген кезде заттардың кеңістікке орналасуы жақсы аңғара алады. Заттардың 
кеңістікте орналасуын дүрыс біле алудың адамның
іс
-
әрекеті
үшін
қаншама
маңызы 
екендігі түсінікті.
Уақыт та кеңістік сияқты қозғалушы материяны, өмір сүруінің обьек
-
к реалды 
формасы.
Уақытты қабылдау да сыртқы дүниедегі заттар мен қүбылыстарда болатын 
өзгерістердің
санаға әсер етіп қалдыратын бейнесі.Уақыт дүниедегі заттардың өзгеріп, бір 
калыптан екінші қалапқа көшіп, ескі заттардың жоғалып, олардың орнына жаңа заттардың 
пайда болып отыруының көрсеткіші.
Уақытты қабылдау бірнеше компоненттерден түрады. Соның бірі
-
уақыттың 
ритмі.Уақыттың ритмі
-
құбылыстардың белгілі ырғақпен өтіп жататын бір ізділігі. Уақыт 
темп арқылы көшеді. Темп
-
құбылыстардың
бір ізділігінің, тездігінің не баяулығының 
көрсеткіші.
Уақыттың қабылдануы оның қандай мазмұнда болуымен де шарттасып жатады. Егер 
ұсақ
-
түйек әрекетпен өткен уақыт
ұзақ
болып көрінсе, пайдалы әрекетке толы уақыт тез 
өтеді. Көбінесе уақытты субьективтік болжау дұрыс болмай шығатындықтан, оны 
обьективтік өлшемдермен өлшеген дүрыс болады.
3. 
Қабылдау
саласындағы типтік айырмашылықтар
Адамдардың барлығы біркелкі қабылдай бермейді. Мұнда топ, адамға тән типтік 
өзгешіліктер
де болады. Кейбір адамдар қабылдау кезінде заттың өзіне. Жеке түрқына, 
сырт көрінісіне көңіл аударуға бейім болады, олар көргенін баяндауды ғана мақсат етеді. 
Енді біреулер сол заттың мән мағынасына көз жібереді, қабылдағанын жан
-
жақты 
түсіндіріп, беруді қажетсінеді. Осы айтылғанға орай бірінші топтағы адамдарды 
қабылдаудың
баяндауышы типіне, ал екіншілерін түсіндіруші типке жатқызуға болады. 
Қабылдау
саласында адамдар обьек
-
к және субьек
-
к типтер болып та бөлінеді. Бірінші 
типтің өкілдері заттар мен қүбылыстарды дәл, айқын ешбір қоспасыз сол қалпында 
қабылдайды, өз жанынан еш нәрсе қоспайды. Ал субьективтік типтегі адамдардың 
қабылдауында
долбарлау қиялдап жаңа образдар қосу жағы басым болады. Мүндайда 
қабылданатын
заттан гөрі адамның сезім күйлері ерекше әсер ететін болады. Субьективтік 
типті кейде қабылдаудың эмоциялық типі деп те атайды. Қабылдау
синтезді, анализдік 
типтер де кездеседі. Қабылдаудың өмірге өте икемді типі
-
анализдік синтездік тип. 
Қабылдау саласындағы типтік еріктер бұл айтылғандармен ғана шектелмейді. Сондай
-
ақ 
бүлардың қай
-
қайсысы
болмасын түрақты өзгермеуі қажет емес, түрмыс дағды 
-
әдет, іс
-
әрекеттің
мақсаты мен мазмұны, адамдардың жас және дара ерекшеліктері т.б. белгілі 
жағдайларда қабылдау саласындағы типтік ерекше қабылдау саласындағы типтік 
ерекшеліктерді өзгеріске түсіріп отырады.

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: