Республикасы Білім және ғылым министрлігі

79 
79 
2.Төменгі сынып оқушыларының қабылдау ерекшеліктері қандай.Олардың байқау қабілеті 
қалайша дамып отырады.
3.Адам кеңістік пен уақытты қалай қабылдайды.
 
 
24-
лекция 
 
 
 
Таќырыбы: 
Ес процесі
Жоспары: 
1.
Ес туралы жалпы түсінік.
2.
Естің физиологиялық негіздері.
3.Ассоциациялардың түрлері. 
Лекция маќсаты: 
Студенттерді ес туралы жалпы ұғыммен, естің физиологиялық 
негіздерімен, естің түрлерімен, типтерімен, ассоциацияның түрлерімен, елес және оның 
өзгешеліктерімен, ес процестерінің түрлерімен, ес саласындағы дара айырмашылықтармен 
таныстыру.
 
 
Лекция мєтіні
:
1. 
Ес
- 
деп, қоршаушы өмірдегі заттар мен қүбылыстардың мида алғашқы із 
ретінде калыптаса бастап белгілі бір уақыт ішінде сақтала отыра . кезінде қайтадан 
жаңғыртылуын айтамыз.
Ес
-
деп, коршаушы өмірдегі заттар мен күбылыстардың адам миында 
сакгалып, қайтадан жаңғыртылып, танылып, үмытылуын бейнелейтін процесс.
Ес
-
күрделі психикалық процестерге жатады. Ес
- 
есте қалдыру,қайта
жаңғырту, тану, үмыту секілді процестерден түрады. 
2. 
Естің физиологиялык; негіздерін бір кезде И.П. Павловтың жүйке жүйесінің 
пластикалық қасиеть түралы ілімімен түсіндіретін. Жүйке жүйесінің пластикалылығы 
дегеніміз
- 
түрлі козулардан қалған осерлердің қайтадан уақытша байланысқа түсе алу 
қабілеті. 
Уакытша
байланыстардың тікелей тітіркендіргіштер әсер етпеген
жағдайда мида 
жасальтуы онда бүрынғы байланыстардан із қалып отыратындығын
көрсетеді. Өйткені 
адам есінің мимен қалайша байланысты екендігін жөнінде 
ғылымда
әлі
нақтылы деректер 
жоқ.
Мысалы; ес күбылысының табиғатын зерттеуші ғалымдардың тобы оны 
мидағы электор қүбылыстарымен байланыстырса енді бір зерттеушілер есті мидың 
нейрохимиясына қарай түсіндіргісі келеді бакыпың өкілдері мидың кейбір клеткаларын 
(нейрондарын) бір сыдырғы зерттегенмен (мидан нуклейнді қышқылдар комплексінің 
табылуын) естің бүкілі
ми массасынан алатын орнын әлі анықтай алмай келеді.
Бір нәрсені есте сақтау
- 
оны байланыстыру деген сөз. Ес процесінің
негізі болып табылатын байланыстарды психологияда ассоциация деп атайды.
Егер бүрын бірнеше объектіні бір мезгілде немесе бірінен соң бірін елестетсек
, 
не
ойласақ, 
бүлардың арасында байланыс пайда болады. Кейін обектінін біреуін
гана елестетсек
миымызда калған бөлігін
-
тудыруға себеп болады
.
Ассоциациялык принципті 
алғаш рет ойлап тапқан ежелгі грек ойшылы
Аристотель
ассоциацияларды тек
тікелей елестетумен байланыстырып
психикалық әрекеттің калған түрлерін 
түсіндіруге бүл принципті колданбады.
Ғылымда
түңғыш рет ассоциация ілімін шартты рефлекс теориясымен
дәлелдеген, осы негізде көптеген психикалық процестердің табиғатын түсінуге 
болатындығын көрсеткен үлы орыс ғалымы И.П.Павлов болды. И.П.Павлов психологияда 
ассоциациялар деп аталатын қүбылыс ми қабығында екі қозу процесінің қабаттасып келуі 
себепті паида болып, сан рет қайталаудың нәтижесінде бекіп отыратын уақытша 
байланыстар екенін түсіндірді. “Ұлы ғалым бүл туралы былай деп жазды " Уақытша 

80 
80 
нервтік 
байланыс 
жануарлар 
дүниесінде
де , біздің өзімізде де байқалатын жан
-
жақты физиологиялық қүбылыс . Сонымен катар ол 
түрлі әрекеттерден, әсерлерден күрылса да немесе әріп, сөз, әлде ойдан құрылса да 
психикалық қүбылыс болып табылады, оны психологтар ассоциация деп атайды." 
3. 
Ассоциациялардың Аристотел заманынан белгілі үш түрі бар. Олар:
1. Іргелестік, аралас
2. Ұқсастық, 
3. Қарама
-
қарсылық
ассоциациялар.
1. Іргелестік ассоциация бойынша бір зат жөніндегі елес өзімен бірге оған
катысы бар екінші затты қоса туғызады .
Мысалы: Көктем
-
шөп, түс
-
сары, Кремл
-
қызыл
алаң.
2.Ұқсастық
ассоциациясы деп 
- 
нәрсенің бейнелері өздеріне үксас екінші затты (образдарды) 
ілестіріп еске түсіреді, яғни бір зат жөніндегі елес сол затқа кандай болса да үқсастығы бар 
екінші затты елестетеді.
Мысалы: Жапырақтың сыбдыры
-
адамның жайлап сөйлеуін ,
Толқынның шуы 
- 
адамның самбырлаған дауысын,
Қарындаш
-
дәптер.
3. 
Қарама
-
қарсы
ассоциациясы дегеніміз 
-
бір зат жөніндегі елес оған қатысы
-
бар қарама
-
қарсы
екінші затты не қүбылысты еске түсіреді.
Мысалы: Ақ
-
қара
, биік
-
аласа , айқай
-
шу(тасыр) 
-
тым
-
тырыс.
Мысалы : біз жаңа танысқан адамның келбетін , атын есте қалдыру
үшін
белгілі бір атты ол 
адамның атымен оның сыртқы келбетімен ж/е т.б. ерекшеліктерімен байланыстырамыз, 
яғни есте сақтау дегеніміз
- 
жаңаны адам санасында бұрыннан бар нәрсемен байланыстыру.

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: