алып  көрсетуге болады. Мәселен,  езу - ез

90 
3. толочь, молоть, растирать в порошок (ұнтақтау, майдалау) 
– 
түр., гаг., құм., қбал., ұйғ.; дробить, раздавливать – түр., қбал. 
Жоғарыдан байқағанымыздай, әуелі бір затты 
мыжып 
мыжғылаймыз, 
тіпті 
жаншып, таптайды 
екенбіз. Ал жаншылған зат 
(өрік, жүзім) – 
сұйылып 
кетеді. Сөйтіп іле-шала бірінен кейін бір 
процесс жүргендігін көрдік. Осыған орай 
езу
сөзінің метонимия 
тәсілі арқылы үш синонимдік қатар құрғандығы дәлелденді. Олар: 
Езу - мыжу - мыжғылау
Езу - жаншу - жаныштау - таптау
Езу - сұйылту - еріту 
Енді мынандай мәселеге көңіл аударсақ, екі синонимдік қатар 
келіп қосылып оның саны көбейе түседі. Ол 
мыжу процесінің
 
бірақ рет 
емес 
қайта-қайта мыжғылай түсу, 
яғни қайталақтауды ескеру 
нәтижесінде пайда болған мағына. 
Езу - мыжыңдау - көп сөйлеу - қырт және 
жаншылған, тапталған 
нәрсенің бұрынғыдай әдемі, түзу қалпын сақтамаумен ұқсастырылып:
Езу - қайғы - мұңға батыру - еңсесін көтертпеу. 
Сонымен, 
езу 
сөзінің алғашқы үш мағынасы метонимия 
жолымен жасалса, кейінгі екеуі метафора тәсілі арқылы түзелген де бес 
синонимдік қатардан тұратын бір блок келіп шыққан.
Жіңішке
 
сын есіміне тоқталайық: 
и:нче 
- 
инче - инше - иншә - 
инши - инчке - чиңге - ингичкә - иңичкә 
-
йинишкә - жиңишке - жіңішке
1. Тонкий; тонко; узкий – (жұқа, енсіз) /ДТС/; 
2. Шығу төркіні жағынан ауыспалы мағына: худой,
нетолстый 
(арық, семіз емес) – түрк.; 
3. Мелкий (ұсақ) – түр, әзер. /Брокельман/; мелко /ДТС/; 
4. Тонкий, едва заметный (жұқа, әрең байқалатын) /ДТС/; 
5. Высокий (о голосе) – (ащы) – құм. диал, тат, чув; 
6. Веревка для белья – түр. диал.; 
7. Шығу төркіне қарай ауыспалы мағына: тихий (о шуме) 
(бәсең, 
ақырын) /Брокельман/; 
8. Слабый (әлжуаз, әлсіз) – осм, әзер.; 
9. Изящный (нәзік, әсем) – түрк., түр., әзір., құм. диал, ұйғ. 
/ДТС, 
Малов, Брокельман/, искусный (шебер, тамаша) – түр, әзер.; 

91 
10. Шығуына қарай ауыспалы мағына: нежный (нәзік) – түрк., 
түр., әзер., гаг., тат., баш. /Малов/, субтильный, хрупкий (нәзік, 
жұқа); 
11. Изысканый (таңдаулы) – түрк, әзер., элегантный (сырбаз, 
кербез); 
12. Деликатный (қағылез, нәзік) – түр., әзер., қар.. 
13. Тонкий, мудрый (дана, ақылды) /ДТС/, тонко, мудро /ДТС/; 
14. Точный (нақты) – (подробный (толық, егжей-тегжейлі)); ясно 
/ДТС/. 
15.
Отличный, хороший. 
Основу всего семантического состава 
инче
образуют значения 
группы 1 
инчи-ке (-ке/-қа 
имеет уменшительного значения). Қазақ 
тілінде 
и-ж 
сәйкестігіне орай жіңішке болып өзгерген, ал 
і
қысаң 
дауысты дыбысының келу себебі қазақ тілінде қос дауыссыз 
қатар тұра алмайды. Сондықтан эпентеза құбылысы орын алған. 
Сөйтіп 

жүктеу/скачать 4,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: