«рим қҰҚЫҒЫ» ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені

 Сақтаушы заттың сақталуын шартта көрсетілген  мерзім аяқталғанға дейін қамтамасыз етуге және мерзімінде қайтаруға міндетті болды. Сақтаушы қасақана және қатаң салақтық үшін ғана жауап берді. Егерде сақтаушы сақтауға берген тұлғаның келісімінсіз затты пайдаланса, кейінгі тұлға тікелей сақтау бойынша талап қоя алатын. Сақтауға беруші өз затының сақтаушыға зиян келтірмеуін қамтамасыз етуге және заттың құрылымы туралы  ескертуге міндетті болды. Ерекше ереже сақтаудың үш түрі бойынша белгіленді. Олар : қажетті сақтау, иррегулярлық сақтау, секвестор. Қажетті сақтау сақтауға беруші тез арада өз затын үшініші тұлғаға сақтауға беруі қажетті болған жағдайда пайда болды.

 Иррегулярлық сақтау – бұл топтық белгілерімен анықталатын заттарды сақтауға беру.

  Секвестор – сақтаудың ерекше түрі. Бұл шарт бойынша дау болған затты үшінші тұлғаның дау аяқталғанға дейін сақтауы..

 Сақтау шарты бойынша бір тарап (сақтаушы) оған екінші тараптың (жүк берушінің) берген затын сақтауға және бұл затты сақталған күйінде қайтаруға міндеттенген.

Сақтау – реалды (нақты), біржақты, ақысыз контракт.

Тараптары – сақтаушы және жүк беруші

Тақырыбы болып жеке айқындалған зат кірген.

 

Бақылау сұрақтары:

Сақтау шартының нысаны

Иррегулярлық сақтау дегеніміз не?

Секвестор дегеніміз не?

Сақтау шартының тараптары

 

Дәріс 10. Ссуда шарты

Мақсаты: Ссуда шартының негізгі ерекшеліктерін оқыту.

1Ссуда шарты

2Қарыз шарты

1. Ссуда шарты бойынша бір тарап (commodans ссуда беруші) екінші тарапқа (суда алушыға, commadatarius) жеке анықталған затты уақытша ақысыз пайдалануға береді, ал екінші  тарап пайдалану  мерзімі аяқталған кезде  сол затты  сақталған күйінде  және тұтастай  қайтаруға міндеттенеді. Шарт субьектілері – коммодант  және коммодотарий. Берілген затқа меншік құқығы коммандантта сақталады, ал екінші тарап тек ұстаушы, ол мүлікті ақысыз пайдаланады және оны меншік иесіне қайтарады. Ссуда шартының белгілері:

Ссуда шарты – нақты шарт, яғни міндеттеме пайда болады  мүлікті нақты пайдалануға берген кезден бастап;

Шарт пәні – тек жеке белгілерімен анықталған заттар;

Заттар меншік құқығына емес, уақытша пайдалануға берілді;

Ссуда ақысыз шарт,

Мүліктің кездейсоқ жойылу қауіпі меншік иесі болғандықтан ссуда берушіде болды.

Мерзім мәнді талапқа жатпайды, сондықтан шарт нақты мерзімге жасалуы мүмкін немесе мерзімі белгіленбеуі мүмкін. Мерзімсіз шартта ссуда беруші затты қайтару туралы талап ете алады кез келген уақытта. Ссуда шартында несие беруші затты сапасы туралы ерекше қамқорлықты қабылдау міндеттемесін мойнынаалмады, зат тек шаруашылық функциясын орындауы қажет болды, бұл бір жағына шарттың ақысыз болуына да байланысты болды.

Прекарий. Ссуда шарты ерекше қатынас болып табылатын precarium деп аталын шарттан айырмашылығы болды. Олардың, яғни екі нысан commadatum   және precarium айырмашылығы  мынада:

а)екі шартта мүліктік игіліктерді бір тұлғаның екінші тұлғаға пайдалануға беруі, б) commadatum    кезінде және precarium кезінде де зат ақысыз берілді.

 Ал айырмашылығы ссуда шарты пайдалану мерзімі көрсетілмеген кезде жарамсыз болмады. Ал, precarium мүлікті талап еткенге дейінгі мерзімді көздеді. Ульпиан бұл мәмілені былайша анықтайды: тұлғаның сұрауы пайдалануға берген тұлғаның шыдамы жеткенге дейін мүлікті пайдалану.

Кейіннен прекарий ерекше шарт болды және прекарист абайсыз кінә болған кезде де жауап берді.

Қарыз бір жақты, ақысыз міндеттеме деп саналады. Валютаны кездейсоқ жою қауіпі жалпы ереже бойынша борышқорға оның кінәсәнің нысанына қарамастан жүктеледі. Қарыз шартын сипаттайтын белгілер:

Нақты шарт (затты алған кезден күшіне енеді),

Заттар меншік құқығына беріледі,

Алушы тура сондай затты қайтаруға міндетті.

Заттың кездейсоқ жойылу қауіпі алушыда

Міндеттеме біржақты

Рим құқығы пайыздың жоғары мөлшерін шектеді. Классикалық құқықта пайыздың жоғарғы мөлшері айына 1 пайыздан аспауы тиіс болды, ал Юстиниан құқығында жылына 6 пайыздан аспайтын.

Тараптары – заем (қарыз) беруші және заемшы деп атаған.

Заем міндеттемесінің тақырыбы болып – ақша сомасы немеес тектік белгілерімен айқындалатын заттар кірген.

Заемшы шартта көзделген тәртіппен және мерзімде заем нысанын қайтаруға міндетті болған.
Бақылау сұрақтары:

1. Ссуда шартының нысаны

2. Ссуда шартының тараптарының міндеттері қандай?

3. Прекарий деген не мағына береді?

4. Ссуда шартының белгілері қандай?

 

Дәріс 11.Мүлік жалдау шарты мен мердігерлік

1.заттарды жалѓа (Іосаtіо-сопductio rerum),

2.қызметті жалдау ( Іосаііо-сопductio  operarum) ,

3.ж±мысты немесе мердігерлікті жалдау  (Іосаtіо-соnductio орегаs ).

   Затты жалѓа беру шарты – консенсуалды, екі жақты, ақылы контракт болып келеді.

 Тараптарды жалѓа беруші жғне жалѓа алушы деп атаѓан. Шарттыњ пғні болып жеке айқындалѓан т±тынбайтын зат жатқан.

Қызметті жалдау шарты бойынша жалданушы жалдаушыныњ тапсырмасы бойынша қызмет кµрсетуге міндеттенеді, ал жалдаушы б±л қызмет кµрсетуге ақы тµлеуге міндеттенеді.

 Қызметті жалдау шарты – консенсуалды, екі жақты, ақылы контракт.

Тараптары ретінде – жалдаушы мен жалданушы қатысқан.

Тақырыбы болып – белгілі бір іс ғрекет жасауды немесе белгілі бір қызметті ж‰зеге асыруды орындау жатқан.

Мердігерлік шарт – консенсуалды, екі жақты, ақылы контракт.

Тараптары – тапсырысшы және мердігер.

Пғні болып – аяқталѓан нәтиже жатқан.

Тапсырма шарты – консенсуалды, екі жақты, ақысыз контракт.

Тараптары – мандант (сенім білдіруші) жғне мандатарий (сенім біодірілген µкіл).

Тақырыбы болып – белгілі бір зањды іс-ғрекеттер кірген (мәселен мәміле жасау, кейбір процессуалдық әрекеттер ж‰ргізу)

Мандатарий (сенім білдірілген µкіл) міндеттері:

м‰мкіндігінше µзіне берілген тапсырманы µзі орындауѓа;

сенім білдірушіге оныњ талап етуі бойынша тапсырманыњ орындалу барысы турал

барлық мғліметтерді хабарлауѓа;

сенім білдірушіге жасалѓан мғміле бойынша алынѓандардыњ бғрін дереу беріп отыруѓа;

тапмыраны орындаѓан соњ оѓан есеп беруге міндетті болѓан.

Мандант (сенім білдіруші) міндеттері:

мандатарийды (сенім білдірген µкілді) тапсырманы орындау ‰шін қажеті қаражатпен қамтамасыз етуге;

сенім білдірілген µкілдіњ тапсырманы орындау ‰шін қажет болѓан шыѓындарыныњ орнын толтыруѓа міндетті болѓан.

Тапсырма шартын тоқтату:

сенім білдірілген µкілдіњ бас тартуынан;

сенім білдірушініњ тапсырманы ауыстыруынан;

екі жақтыњ (бірініњ) қайтыс болуынан тоқтатылѓан.

Серіктестік шарты – консенсуалды, ақысыз, екі жақты (кµп жақты) контракт.

Тараптары – серіктестікке қатысушылар.

Серіктестік шартыныњ тақырыбы болып – серіктестіктіњ бірлескен шаруашылық қызметі табылѓан.

Серіктестік зањды т±лѓа болмаѓан. Серіктестік шартына қатысушылардыњ ортақ істерін ж‰ргізу олардыњ жалпы келісімі бойынша ж‰зеге асырылѓан. ¤зара келісім бойынша олар бірлескен шаруашылық қызметке басшылық етуді жғне ортақ істерді ж‰ргізуді қатысушылардыњ біреуіне тапсыра алѓан. Серіктестік шартына   қатысушылар µз мақсаттарына жту ‰шін жарналарын ақшалай немесе басқа м‰лікпен қосып отырѓан. Шартқа қатысушылардыњ ақшалай немесе µзге де м‰ліктік жарналарын ақшалай немесе басқа м‰лікпен қосып отырѓан. Шартқа қатысушылардыњ ақшалай немесе µзге де м‰ліктік жарналары, сондай-ақ олардыњ бірлескен қызметі нғтижесінде жасалѓан немесе сатып алынѓан м‰лік олардыњ ортақ ‰лесті меншігі болып табылѓан.

Бірлескен қызметі бойынша ортақ шыѓындарды жғне соныњ нғтижесінде пайда болѓан залаларды жабу тғртібі қатысушылардыњ шартымен белгіленген. Егер шартта м±ндай тғртіп кµзделмсе, ортақ шыѓындар мен залалдар шартқа қатысушылардыњ ортақ м‰лкі есебінен жабылѓан, ал жетпей қалѓан сомалар олардыњ арасында осы м‰ліктегі ‰лестеріне  қарай бµлініп салынѓан.

Серіктестік шарты:қатысушыныњ біреуініњ серіктестіктен шыѓуы кезінде (қайтыс болса, дәрменсіз болса);

алдына қойѓан міндеттерін орындаѓаннан кейін;

қатысушылардыњ шешімі бойынша;

сот шешімі бойынша тоқтатылѓан

 

Бақылау сұрақтары:

Серіктестік шартының нысаны

Серіктестік шартының тараптары

Серіктестік шартының тоқтатылуы

Дәріс 12. Шарт тәрізділерден туындайтын міндеттемелер

Шарт тәрізділерден туындайтын міндеттемелер

1. Шарт тәрізділерден туындайтын міндеттемелер ұғымы.

2. Бөтендердің істерін тапсырмасыз жүргізу

3.Негізсіз баюдан туындайтын міндеттемелер.

1.Шарт тәрiздiлерден туындайтын мiндеттемелер деп-шарттардан туындайтын мiндеттемелерге ұқсас, бiрақ тараптардың келiсiмiнсiз туындайтын мiндеттемеледi айтамыз.

Шарт тәрiздiлерден туындайтын мiндеттемелердiң негiзгi тұрлерi болып:

Негiзсiз баюдың салдарынан туындайтын мiндеттемелер.

Мiндеттемелердiң бұл түрiне бiрнеше мiндеттемелердiң түрлерi кiретiн. Мыс: қарыз емес ақшаны қателесiп төлеу, адал емес иелiк етуден т.б.

              Мiндеттемелердiң бұл тобы реалды контрактiлерге ұқсас келедi. Екеуiнде де мүлiк нақты қолға тигенде ғана шарт  жасалды деп саналады. Бiрақ айырмашылығы шарт 2-тараптың келiсiмi арқылы жасалатын болса, ал негiзсiз баю салдарынан туындайтын мiндеттемелерде мiндеттеме ақшаны не мүлiктi оның иесiнiң келiсiмiнсiз тауып алуы жатады.

        2. Бөтен адамның iстерiн тапсырмасыз жүргiзу деп - бiр тараптың (gestor),  2-шi бұтен тараптың (dominus) iсiн тапсырмасыз жүргiзуiн айтамыз.

Мiндеттеменiң бұл түрi бөтен адамнгың iсiне жанашырлықпен қарауына (мүдделi адамның тапсырмасының болмауына қарамастан) залалдың орын алуынан қорғау мақсатында жасалады.

Бұл құқықтық институттың туындауына қажеттi негiзгi элементтер:

Бөтенннiң iсiн жұргiзу. Гестордың белгiлi-бiр заңды iс-әрекеттi жасауы мiндеттi емес, сонымен қатар оның фактiлi әрекеттерiнен туындайды. Мыс: бiр тарап бөтенннiң құлына не малына тамақ беруi, құлауға қаупi бар ғимаратқа тiрек қоюы;

Доминустың гесторға қойған тапсырмасы болмауы керек. Егер екеуi арасында келiсiм болса, ол тапсырма шарты болады.

Гестор жасаған iс-әрекеттi бөтен адамның есебiнен жасайды.

Бұтеннiң iсiн жүргiзу-ақысыз, яғни гестор өзiнiң жасаған iс әрекетi үшiн сыйақы алмайды.

Бөтеннiң iсiн жүргiзуге бел-буған адам оған жанашырлықпен қарауы мiндеттi болып табылады. Егер iстi жүргiзу нәтижесiнде гесторға ақша түсетiн болса, онда оны иесiне қайтарып беруi мiндеттi болып табылады.

       3. Бiр тараптың мүлкiне басқа тараптың мүлкiнiң бiр бөлiгiнiң қосылуы бiр мүлiктiң басқа мүлiктiң есебiнен баюы деп есептеледi. Тәртiп бойынша баю белгiлi бiр заңды негiздерге сәйкес жүргiзiледi. Мыс: заем шарты бойынша, сатып алу сату шарты бойынша. Ал егер бiр тараптың мүлкiне 2-шi тараптың мүлкi қосылуына не берiлуiне заңды негiздер болмаса, (негiзсiз баю) басқа адамның есебiнен негiзсiз баюы болып табылады. Негiзсiз баюға байланысты мүдделi тұлғаға кондикциялық талап қоюға мүмкiндiк болатын.

Негiзсiз баюдың салдарынан туындайтын мiндеттемелердiң негiзгi түрлерi:

Шарт тәрiздiлерден туындайтын мiндеттемелердiң жалпы ұғымы

Бөтен адамдардың iстерiн тапсырмасыз жүргiзу: қажеттi алғышарттары мен құқықтық салдары

Негiзсiз баюдан туындайтын мiндеттемелер

Кондикция және оның тұрлерi

 Мақсаты: Жеке деликттерден және деликт тәрізді әрекеттен туындайтын міндеттемелердің ерекшеліктерін оқыту.

1. Деликт ұғымы.деликт тәрізді әрекеттен туындайтын міндеттемелер.

2. Жеке жәбір. Ұрлық. Мүлікті заңсыз пайдалану.

      1.Рим мемлекетiнде жеке құқық бұзышылыққа (delictum privatum) қылмыстық әрекеттерге қарағанда жеке тұлғалардың құқығы мен мүдделерiнiң бұзылуы жататын. Сондықтан деликт жасаушы тұлға жәбiрленушiге айыппұл,шығынды өндiру сияқты өтемдер жасайтын. Жеке құқық бұзушылық қатарына  Рим мемлекетiнде қазiргi замандағы ауыр қылмыстардың қатарына жататын кейбiр қылмыстар жататын.

Мыс: ұрлық, тонау.

 Құқық бұзушылықтан туындайтын мiндеттеме мiндеттеменiң ең көне түрлерiнiң бiрi болып табылады. Ерте заманда оған санкция ретiнде жәбiрленушi және оның туыстары тарапынан жеке ақысын алу болатын. Уақыт ұте келе кiнәлi тараппен жәбiрленушi тарап келiсiп, жеке ақысының орнына айыппұл төлейтiн болды. Заман дамыған сайын жеке ақысын алу мүлде жойылып, тек айыппұл тұлеу сияқты жазалау шаралары қолданылатын болды.

құқықтың дамуымен әрекеттi жеке деликт деп тану үшiн деликт жасаушының субьективтiк кiнәсi болуы керек едi. Заңды деликт болу үшiн мына элементтер болуы керек:

Бiр тұлғаның 2-шi тұлғаға заңсыз әрекетпен келтiрген обьективтi зияны болуы тиiс;

Заңсыз iс-әрекет жасаушының кiнәсi (абайсыздық немесе қасақаналық );

Жасалған әрекеттiң заңға қайшы болуы;

2.Iniuria-терминi жалпы заңға қарсы әрекеттi бiлдiретiн. ХII-кесте заңдарында жеке кiнәнiң бiрнеше тұрлерi кұрсетiлген. Мыс: адамның денесiнiң сыртқы қабатын зақымдау, ”қанға қан” принципiмен жазаланатын, iшкi сүйектерiн зақымдау.

  Furtum-қазiргi замандағы ұрлық терминiмен ұқсас келедi.Ертедегi Рим мемлекетiнде ұрлық жасаған адамды билiк басшылары бiраз жазалап ,кейiн жәбiрленушiнiң билiгiне беретiн болған. Ал егер тұнде қаруланған ұрлық жасаған адамды ұлтiруге жол берiлген. Ал қылмыс үстiнде ұсталмаған ұрыға мүлiктiң 2-есе құнын төлеттiретiн болған.

Damnum iniuria datum - бұтеннiң мүлкiне зиян келтiру немесе заңсыз бұдiру. Ертедегi Рим мемлекетiнде деликтiң бұл түрi болмаған, бұндай құқық  бұзушылықтар тек Аквилийдiң заңдарында баяндалды. Мыс: бөтеннiң ағашын кесу, үйiн ұртеу.

3.Заң бойынша рұқсат етiлмеген, бiрақ деликт қатарына да кiрмейтiн  iс-әректтер деликт тәрiздi әрекеттер деп аталатын. Және мұндай iс-әрекеттер үшiн мiндеттеме белгiленедi.

 Деликт тәрiздi әрекеттерден туындайтын мiндеттемелерге мысал ретiнде тұмендегiлердi жатқызуға болады:

Егер ғимараттың терезесiнен адам жұретiн жерге бiр нәрсе тұсетiн немесе төгiлетiн болса және осыдан бiреу қандай да зардап шегетiн болса,онда ол адам преторлық эдикт бойынша тұгiлген үйдiң иесiне қарсы талап қоюға құқығы болатын. Үйдiң иесiнiң кiнәлiлiгiне қарамастан ол мiндеттемеге ие болатын. Мыс: егер жоғарыдан құлаған заттың кесiрiнен бөтеннiң мүлкi бүлiнетiн болса, онда оның екi есе құнын тұлеттiретiн болған; ал егер азат адамның өлiмiне әкеп соғатын болса, онда 50 мың сестерции көлемiнде айыппұл төлеттiретiн болған.

Деликт тәрiздi әрекеттен туындайтын мiндеттемелерге тағы бiр мысал ретiнде, егер үйдiң терезесiнде құлау қауiпi бар және содан зиян келтiру қауiпi бар зат iлiнiп тұратын болса, онда кез келген азамат зиян келтiрмегенiне қарамастан үй иесiне қарсы талап қоюға құқылы болатын. Мұндай талап бойынша 10 мың сестерции айыппұл төленетiн. 

1. Деликт ұғымы.

2. Жауапкершiлiк сипаты.

3. Жауапкершiлiк кұлемi.

4. Жеке жәбiр.

5. Мүлiктi заңсыз бұлдiру.

6. Деликт тәрiздi әрекеттен туындайтын мiндеттеменiң жалпы түсiнiгi және түрлерi.
Дәріс14 . Мұрагерлік құқығының ұғымы

 Мақсаты: Мұрагерлік құқығының ұғымы мен оның түрлерін талдып көрсету.

 1. Мұрагерлік құқығы ұғымы және оның түрлері.
1.  Мұрагерлiк деп-қайтыс болған адамның мұлкiнiң бiр немесе бiрнеше өзге тұлғаларға кұшуiн айтамыз. Мұрагерлiктiң бiр ерекшелiгi мұра алушыға мұра бойынша барлық құқықтар мен мiндеттер ұтедi.

Мұрагерлiк өсиет бойынша немесе заң бойынша жұзеге асырылады. Мұрагерлiк бұл екi институт Рим мемлекетiнде бұлек-бұлек болатын. Мыс: бiр мұлiктiң жартысы ұсиет бойынша, жартысы заң бойынша болып бұлiнбейтiн. Мұрагерлiк процесiнде мұраның ашылуы мен мұраны алуға кұп кұңiл бұлiнген. Мұра мұра қалдырушының қайтыс болуынан бастап ашылады, ал мұраны алу тек мұрагердiң мұраны алуға келiсiмi болған жағдайда ғана болады.

Өсиет деп Рим құқығында тұлғаның ұз мұлкiне билiгiн қайтыс болғанда өзге нақты тұлғаға өту туралы шешiмi. Классикалық құқықта мұндай сiлтеме өсиеттiң басында болуы тиiс едi. Мұрагердiң нақты айтылуы ұсиеттiң басты ерекшелiгi. Өсиет бойынша егер мұрагерлер бiрнеше бөлiк және мүлiктiң әр бұлiгiн бұлiп қойылған болса, Бiрақ мұрагердiң аты кұрсетiлмесе өсиет жарамсыз болып табылады. өсиеттiң iшiнде сонымен қатар ұсиеттен бас тарту (легаттар), жас мұрагерлерге қамқоршы тағайындау жөнiндегi нұсқаулар болуы мүмкiн. Өсиет қалдыру үшiн арнайы қабiлеттiлiк - testamentifactio activa қажет едi. Өсиет  қалдыруға әрекетке қабiлетсiз тұлғалар, кейбiр ауыр қылмстары үшiн сотталған адамдарға құқық  берiлмейтiн.

Өсиет қалдырудың өзi белгiлi-бiр ережемен өтетiн. Мыс: Юстинианның кезеңiнде 7-куәнiң қатысуы қажет едi.

өсиет бойынша мұрагер нақты кұрсетiлуi тиiс және мұра қалдырушы қайтыс болған кезден бастап ашылады. Ал егер ұсиет бойынша мұра қалдырушы ұсиетте мұрагерге қатысты шарт  қоятын болса, осы шарт орындалғаннан кейiн ашылады.

Алғашқы кезде мұрагарлер 3-ке бөлiндi:азаматпен тiкелей туыстық қатынаста болған кезде. Олар-әйелi, балдары, қайтыс болған баласынан асырап алғаг немересi. Мұндай жағдайда әйелi мен баласының үлесi теңдей бөлiнедi. Ал немересiнiң үлесi өзiнiң қайтыс болған әкесiнiң үлесiмен теңестiрiледi.

Жақын туыстары-ағасы, қарындасы.Жақын адамдар- жақын адамдардың мұрагерлiк кезегi 1, 2-шi болмауы немесе мұрадан бас тартуы.

Юстиниан императорының кезiнде мұрагерлердi бiрнеше топқа бөлдi. Онда қандық туыстық алғашқы орынға қойылды.

Балдары, қыздары және бұрын қайтыс болған баласының немересi.

Әкесi, шешесi, әжесi, атасы, ағасы, қарындасы және бұрын қайтыс болған ағасының балдары мен қыздары.

Әкесi бiр, шешесi бөлек iнi-қарындастары.

Жанамалай туыстар: жиен, нағашы.

    Император юстинианның кезiнде әйелдердiң үлесi ерекше тәртiппен белгiлендi. Әйелдiң ұлесi осы жоғарыда кұрсетiлген 4-топқа жататын мұрагарердiң қайсысы ие болған жағдайда соның 1/4 үлесi әйелдiң үлесi деп есептелiндi.

Өсиет қалдырушы өсиет бойынша мұрагерге мұра есебiнен өсиеттiк бас тартуды орындауды талап ету құқығын алатын бiр немесе бiрнеше адамның (бас тартушылардың) пайдасына қандай болсын мiндеттеменi (өсиеттiк бас тарту) орынауды жүктеуге құқылы.

Заң бойынша мұрагерлер қатарына кiретiн адамдар да, кiрмейтiн адамдар да бас тартушылар (легатарийлер) болуы мүмкiн.

Өсиет қалдырушы ұсиеттiк бас тартуды жүктеген мұрагер, оны тек оған ауысқан мұраның шын мәнiндегi құны шегiнде және мұра қалдырушы қарыздарының өзiне артылған бөлiктерiн шығарып тастап орындауы тиiс болған. Өсиеттiк бас тарту мұра ашылғанаға дейiн немесе ашылғаннан кейiн бас тартылушы қайтыс болған жағдайда, бiрақ өсиет бойынша мұрагер оны қабылдапт үлгерген кезге дейiн орындалмайды. Сонымен қатар, бас тартылушы мұра қалдырушының борыштары үшiн жауап бермейдi.  

1. Мұрагерлiк ұғымы.

2. Өсиет бойынша мұрагерлiк

3. Өсиеттiң жарамдылығының алғышарттары.

3. Өсиеттiң мазмұны.

4. Заң бойынша мұрагерлiк.

5. Агнаттық туыстық заң бойынша мұрагерлiк негiзi.

6. Претор реформалары

1. Мұра қалдырушы қайтыс болѓанда м±ра ашылады.Оныњ ашылуына қатысты мүраѓа қалдырылатын т±лѓалар анықталады.Бірақ шақырылатын тұлѓаларда мұрагерлік мүлік-тік қ±қықтарына,ие бола алмайды.М±раныњ ашылуы мен мұрагерлік мүлікті қабылдау арасындаѓы уақытта,аталѓан м‰лік ешқандай т±лѓаларѓа тиесілі болмайды; б±л-һегеditas , µз субъектісін к‰ткен "жататын" м±ра болып есептеледі. 2.Ежелгі рим қ±қыѓында осы м±раныњ қ±қықтық жаѓдайы примитивті т‰рде т‰сінілетін: қабылданбаѓан м±рагерлік м‰лік егесіз деп танылатын, бірақ кез келген т±лѓа "жататын" м±радаѓы м‰лікке иелене отырып оѓан 1 жыл иелік жасай отырып меншіктенушісі ретінде танылатын. Ал классикалық қ±қықта "жататын" м±ра иесіз м‰лік деп табылмайтын.Осы м‰лік м±рагерге µткенге дейін қайтыс болѓан т±лѓаныњ атында болатын.

М±раѓа ие болу жғне оныњ салдары. І.М±раѓа ие болу тікелей ерік білдіру немесе мұрагер ретінде тиісті ғрекеттер жасау арқылы ж‰зеге асырылатын мысалы, мұрагер несие берушілерге оныњ қарызын тµлейді, борышқорлардан тиісті ақша сомасын талап етеді жғне т.б.

2.Мұраѓа ие бола отырып, м±рагер тиісті қ±қықтармен бірге м±ра қалдырушыныњ міндеттемелері бойынша жауапты болып табылады. Егер де, мұра м±ра қалдырушыныњ тек қарыздарынан ѓана т±рса да, мұрагер ол бойынша жауапты болатын. М±рагер мұрадан бас тарту негізінде ѓана ондай жауаптылықтан босатылатын.

Легаттар жғне фидеикомисстар.

І.Легат түсінігі жғне т‰рлері.І.Легат (немесе µсиеттік бас тарту) деп µсиетте м±ра қалдырушыныњ белгілі тұлѓаѓа тиісті құқықтарда немесе мұрагерлік м‰лік есебінен басқа пайда беруді белгілейтін бұйрыѓы болып табылатын. Легат анықтамасынан,  1-ден легатарий (оныњ пайдасына легат белгіленген тұлѓа) мирасқорлыѓыныњ сингулярды сипаты туындайтын.Бұл деген,аталѓан тұлѓа жеке құқықта мұра қалдырушыныњ мирасқоры екенін білдіреді.

2-ден,легатты зањ бойынша м±рагерге ж‰ктелінбейтін,сондықтан легатты тек µсиетте қалдыруѓа р±қсат етілетін.

2.Легаттыњ бірнеше т‰рлері бар. Ењ мањыздылары-легаты жғне рег domnationem легаты. Рег vindiсаtіоnem легатыныњ кµмегімен µсиет қалдырушыныњ тиісті м‰лкіне легатарийдіњ меншік қ±қыѓы белгіленетін. Рег domnationem-легаты "һегеs damnas еstо dare" нысанында бекітілетін,яѓни м±рагер тиісті т±лѓаѓа беру міндетіне ие болатын. Осындайда легатарийде м±рагерден µсиет қалдырушыныњ еркін орындауды талап етуге қ±қылы болатын.

-3-.Фидеикомисс тусінігі.

І.Тғжірибеде цивильдік µсиет нысаны сақталмай қалдырылатын легаттар жиі кездесетін,мысалы,м±рагер кµрсетілмеген б±йрықтар зањды негіз болып есептелмейтін,оны орындау немесе орындамау м±рагердіњ еркінде еді,осыдан б±йрық етудіњ ондай т‰рі- фидеикомисс деп аталатын. Принципат кезењінде фидеикомисстар талаптық қорѓауѓа ие болды.

Фидеикомисс жолымен мұрагерге басқа тұлѓаѓа немесе оныњ тиісті бµлігін беру міндетін ж‰ктеуге болатын.Бастапқыда fideicommissum һегеditatis сингулярды мирасқорлыққа алып келетін ,сонда мұра құрамына кіретін міндеттеме бойынша жауаптылық  мұрагерде қалатын.