Роберт Кийосаки Шэрон
ақшаны жинақтауға қанша уақыт кетеді жəне Одан 5 процент салық алынғаннан кейін,сізде қаншасы қалады
жүктеу/скачать 0,81 Mb.
|
baj-ake
4000 ақшаны жинақтауға қанша уақыт кетеді жəне Одан 5 процент салық алынғаннан кейін,сізде қаншасы қалады.Бұл схема қаржылық тапқырлық арқылы ақшаны қалай «ойлап табу», құру жəне қорғауының қарапайым мысалы. Өзіңізден 190 мың ақшаны жинау үшін қанша уақыт керек, соны сұраңыз. Банк Сізге 10 процентті төлей ме? Шарттың орындалу мерзімі 30 жыл. Банк маған мұндай ақшаны ешуақытта бермейтінін білемін. Бастапқы алғашқы соманы төлегенде, салық төлеуге тура келеді, ал жылына 19 мың, отыз жыл ішінде 500 мың доллар табысты құрайды. Менен жұрттың көпшілігі, егерде үйді сатып алушы ақшасын төлемеген жағдайда не болады, деп сұрайды? Мұндай жағдай шындығында болады. Финикс 1994-1997 жылдары аралығында жылжымайтын мүлік нарығының мемлекетте кең таралған жері еді. Мұндай жағдайда, 60 мың долларлық үйді иесінен тартып алды, 70 мың долларға қайыра сатып жəне жасаған қызметтері үшін, оның үстіне 2,5 мың долларды сыпырып алған болар еді. Жаңа сатып алушыға мəміле (сделка) сол, қолма-қол ақшасыз жасалынған болар еді. Бұл процесс солай жалғаса береді. Сөйтіп, бірінші кезеңде, мен үйді сатқанда, қарызға алған 2 мың долларды қайырдым. Нақтылығында мəміледе (сделкада) менің ақшам жоқ. Капиталды инвестициялаудан, менің табысым шексіздікке тең еді. Міне, осылай ақшасыз көп ақша жасауға болады. Екінші қайта сату мəмілесі (сделка) кезеңінде, мен 2 мың долларды қаптама салып, заемды 30 жылға ұзартар едім. Менің өзіме төлеген капиталды инвестициялаудан қанша пайда түседі? Мен оны білмеймін. Дегенмен, бұл ай сайын 100 доллардан жинағанша əлдеқайда артық. Шындығында, бұл шығынымен 150 долларды құрайды, себебі: Сіз оны 40 жыл бойы табысыңыздан салып отырасыз, олардан 5 проценттік салық алынып қойған, бірақ Сіздің жинағыңыздан салықты тағы алады. Бұл онша оңтайлы іс емес. Мүмкін қауіпсіз шығар, бірақ оң іс емес. Бүгін, осы кітапты жазып отырғанымда (1997 жылы) нарық жағдайы, осыдан бес жыл бұрынғы жағдайдан қарама-қайшылықта еді. Финикстегі жылжымайтын мүлік нарығы, бүкіл Американың қызығушылығын туғызды. Қазіргі кезеңде біз сатқан 60 мың долларлық үй, енді 110 мың доллар тұрады. Нарық өзгерді. Енді активтер колонкасын (бөлігін) өсіру үшін, басқа мүмкіншіліктерді іздестіріп, алға ұмтылу керек. «Бізге бұлай істеуге болмайды», «Бұл заңсыздықі», «Сіз алдайсыз!», деген сөздерді, ал маған осыны қалай істеу керектігін, көрсете аласыз ба? -деген сұрақтан гөрі жиі естимін. Мұндағы есептер тіптен қарапайым ғана. Сізге алгебра, немесе дифференциялдық есеп қажет емес. Мен мұны бұлай, -деп айтуымның себебі: мəміленің (сделканың) заңдылық жағымен жəне төлемдерді ұйымдастырумен делдал компаниясы айналысады. Маған үйдің шатырын жөндеп, əжетхананы тазартудың қажеті жоқ, бұлармен негерлер айналысады. Бұл олардың үйлері, кейуақытта төлемеушілер де болады. Мұндай жағдай өте пайдалы, себебі: үй ұстаушылар үйді босатуға мəжбүр болады, сөйтіп меншік қайта сатылады. Мұнымен соттар айналысады. Сіздің еліңізде мұндай жағдайлар болмауы мүмкін. Нарық шарттары мүлдем басқаша болуы ғажап емес. Бірақ, осындай жəй қарапайым қаржылық тапқырлық арқылы, азғантай ғана шығынмен жəне кішкене қауіппен, жүздеген мың доллар табыс табуға болатындығын көрсетеді. Бұл ақшаның тек қана келісілушілік, шарттылық екенін көрсететін мысал. Мұндай мəмілені (сделканы) мектеп бітірген əрбір адам жасай алады. Өкінішке орай, жұрттың көпшілігі мұны жасамайды. Көпшілік қашанда: «Ынталы енбек ет жəне ақша жина»-деген стандартты ережеге бой ұрады. Жобамен 30 сағат көлемінде менің активтер колонкама (бөлігіне) 190 мың долларға жуық ақша түсті, сонымен қатар олардан салық та алынған жоқ. Енді Сізге не күрделі болып көрінеді? Ынталы еңбек ету, жалақының жартысын салық түрінде төлеу, қалғанын жинау. Онда Сіздің жинағыңыз бес проценттік табыс береді, одан тағыда сапық алынады. Немесе: Қаржылық тапқырлықты дамыту, ақыл-ойды жəне активтер колонкасын (бөлігін) пайдалану. Егер Сіз, бірінші жолды қаласаңыз, онда 190 мың долларды жинау үшін Сізге қанша уақыт керек? Ал уақыт- активтердің ең бастыларының бірі. Көптеген ата-аналар: «Менің балам жақсы оқиды жəне жақсы білім алуда», -дегенді естігенімде, мен үнсіз басымды шайқайтынымды, енді мүмкін Сіз түсінерсіз. Бұл, əрине жақсы, бірақ ол жеткілікті ме? Жоғарыда мен айтып өткен, инвестиция стратегиясы соншалықты тұрақты емес. Бұл аздың, көпке қалай айналатындығын көрсетудің мысалы ғана. Дегенмен, менің пайдалы мəміле (сделка) жасауымның ақиқаты, ол қаржылық білімнің кімге болсада қажеттілігін көрсететін шарт. Мен тағыда қайталап айтам, қаржылық тапқырлық мынандай төрт түсініктерден тұрады: Қаржылық сауаттылық- цифрларды түсіну қаблеттілігі. Инвестиция салу стратегиясын білу (ақша-ақшаны қалай жасайтындығы туралы ілім). Нарықты білу (сұраныс жəне ұсыну ілімі). Александр Грейам Белл нарықтың іздегенін берді. Билл Гейтс те соны істеді. Жиырма мың доллар тұратын үйді, 60 мың долларға сату, ол да нарықтың мүкіншілігін пайдаланудың нəтижесі. Біреу сатады, екіншісі сатып алады. Заңдарды білу (бухгалтерлік есеп, корпорация жұмыстарымен жəне т.б. байланысты əртүрлі ережелер мен заңдар). Сізге осы заңдарды білуге жəне бұзбауға кеңес берем. Бай болу үшін, не сатып алғыңыз келседе, мысалы: (кішкентай үй, үлкен пəтерлер, компаниялар, акциялар, облигациялар, өзара қорлар, асыл заттар жəне тағы бір басқа нəрселерді),осы қағидалар əр істің арқауы, негізі болады. 1996 жылы жылжымайтын мүлік нарығы күрт өзгерді, бəріде Финикске ұмтылды. Биржада дағбырт (бум) басталды. Американың экономикасы тағыда аяғынан тік тұрды. 1996 жылы сатып алғандарымды, қайта сатып: Перуге, Норвегияга, Малайзияға жəне Филиппинге саяхатқа шықтым. Инвестициялар өзгерді. Біз жылжымайтын мүліктерді сатып алуды тоқтаттық. Мен, қазір олардың бағаларын активтер колонкасы (бөлігі) ішінде қалай өсетіндігін бақылаудамын, оларды жылдың аяғына қарай сатуым мүмкін. Бұл Конгрестің қандай Заң қабылдауына көп байланысты. Менің күтіп отырғаным, осы 6 үйдің біреулері жақсы бағаға өтуі мүмкін, сонда 40 мыңдық чек қолма-қол ақшаға айналдырылады. Мен бухгалтеріме 40 мың доллар қолма-қол ақшаның түсетіндігіне даяр болуына телефонмен хабарлап жəне оны қорғау жолдарын табуын айттым. Сөйтіп, менің барлығына айтарым: инвестициялар пайда болады жəне жоғалады, нарықтағы ахуал жақсарады жəне нашарлайды, экономика құлдырайды жəне қайта көтеріледі. Өмір Сізге болмаған мүмкіншіліктерді алдыңызға тартады, бұл күн сайын болуда, бірақ біз көбінесе оларды байқамаймыз, Ал олар қашанда баршылық! Əлем жəне технология қаншалықты өзгерген сайын. Сізде отбасыңызда, ұрпақтан-ұрпаққа дейін қаржылық тəуелсіздікті қамтамасыз ету мүмкіншіліктері соншалықты мол. Сонда қаржылық тапқырлықты дамыту неге қажет? Тағыда мұның жауабы тек қана өзіңізге аян. Мен, үнемі неменеге оқитынымды жəне біліктілігімді қалай арттыруымды білемін. Менің бұлай істеуім-алдымызда үлкен өзгерістердің болатындығын білемін. Ескіге тырмысып жармасқанша, жаңаны құп аламын. Мен нарықта құлдырау мен көтерілудің болатындықтарын білемін. Өзімнің қаржылық тапқырлығымды үнемі жетілдіруге тырысамын, себебі: нарық əрбір өзгерген сайын, кейбіреулер жалбарынышпен тізесінен тұрып, жұмыс сұраушылықпен болады. Ал енді біреулері, өмірдегі осындай қиыншылықтарды пайдалана отырып, соларды пайдаға асырады. Міне, қаржылық тапқырлық деген осы. Жұрттың көпшілігі: мен, өз басым сəтсіздікті қалай сəттілікке аудара алатындығым жөнінде айтып беруімді сұрайтын. Шынымды айтсам, мен өзімнің салымдарым туралы аз айтуға тырысамын. Мен өз-өзімді дəріптеп, мақтанудан аулақпын. Менің мақсатым басқада. Мен мысалдарды көрнекі құралдар ретінде пайдаланып, бұлардың қаншалықты қарапайым екенін. Сіздерге көрсетуге тырысам. Сіздер осы қаржылық тапқырлықтың төрт тіреуін жақсы білсеңіздер, солғұрлым жеңіл болады. Мен өз басым, қаржы есімі үшін, негізінен екі тəсілді пайдаланам: жылжымайтын мүлік жəне ұсақ компаниялардың акциялары. Жылжымайтын мүлік-менің фундаментім. Күннен-күнге мүлік маған ақшалай табыс əкеледі, кейде оның бағасы көтеріледі. Ұсақ акцияларды ақшаны тез, көбейту үшін пайдаланам. Бірақ, мен ешкімге де, өзімнің айналысып жүрген ісіммен, айналысыңыз, -деп кеңес бермеген болар едім. Мысал- ол тек қана мысал. Егерде жағдай маған күрделі жəне оны егжей- тегжей түсінбесем, мен оған ақша салмаймын. Қаржылық даму үшін, қашанда қарапайым есеп жəне салиқалы ой керек. Мысал үшін, мен мына төменде көрсетілген 5 пікірді пайдаланам: Олар адамдарды көп білу үшін ынталандырады. Олар егерде фундамент мықты болса, басқасының бəрі оңай. Олар аркімде бай бола алатындығын айтады. Олар мақсатқа жету үшін миллиондаған тəсілдердің барлығын көрсетеді. Олар осыларды білу үшін, ерекше қаблеттілікті қажет етпейтіндігін дəлелдейді. 1989 жылы мен таңертеңгі жүгіріс кезінде, Портленд шағын ауданының (Орегон штаты) бір тамаша үйлер салынған «пряникті үйлер», -деп аталатын шағын өңірінде жиі болам. Салынған үйлердің əсемдігі, шындығында ертегідегі сияқты еді. Барлық жерде "сатылады", -деген жарнамалар ілулі еді. Бұл кезеңде құрылыс ағашының нарығы күйзеушілік жағдайда еді, құнды қағаздар биржасы күйреген, экономика депрессияда болатын. Бір үйдің қақпасында, басқаларына қарағанда ескірген «сатылады», -деген жазуды көрдім. Үй ескілеу еді. Бір күні сол үйдің жанынан жүгіріп бара жатқанымда, абыржыған түрі бар, үй иесімен кезіктім. -Мына үйіңізге қанша сұрайсыз? -дедім мен білмекші болып. Үй иесі айналып қарап, əлсіз күлімсіреп. -Ал, Сіз қанша бересіз? -деді ол. Үйдің сатылуға қойылғанына бір жыл болды. Ешкім келіп көрмейді де. -Мен көрейін,деп жауап бердім мен, сөйтіп жарты сағаттың ішінде, үй иесінің сұрағанынан 20 мыңға арзан бағаға үйді сатып алдым. Бұл 1930 жылы салынған, екі бөлмелі, тамаша камині бар, іші жөнделген бір сүйкімді үй екен. Жалға беруге əбден жарайтын үй. Маған 45 мыңға түскен үйдің, бес мыңын қолма- қол ақшалай бердім (шындығында бұл үйдің құны 65 мың еді, бірақ ешкімде сатып алмаған). Бір аптадан кейін, үй иесі қуанышты түрде көшіп кетті, содан кейін бұл үйге (менің бірінші тұрғыным, жергілікті бір профессор) жалға кірді. Барлық рəсімдеулерден кейін, менің қалтама ай сайын 40 доллардан түсіп тұрды. Дегенмен, бұл аса мақтанарлық жəй емес еді. Бірақ, бір жылдан соң Орегонда жылжымайтын мүлік нарығы көтерілді. Калифорниялық инвесторлар, өздерінің жылжымайтын мүлік нарығының дақпыртынан кейін, қалталарын ақшаға толтырып, Орегонға жəне Вашингтонға қарай ауысты. Осы кішкентай үйді Калифорниядан келген жас жұбайларға 95 мыңга саттым, мұндай саудаға олар қуанышты еді. Сатудан түскен 45 мың таза пайдамды. Салық төлеу мерзімін ұзартатын 1031 бабқа сəйкестендіріп, ақша салу үшін, мен жаңа жылжымайтын мүлікті іздестіруге кірістім. Бір ай көлемі ішінде, 12 пəтерлі үлкен үйді таптым, ол «Интел заводының жанына (Бивертон қаласы, Орегон штаты) орналасқан еді. Үйдің иелері Германияда тұратын, олар үйдің бағасы жөнінде түсініктері де жоқ еді, тезірек құтылғандарынша асығулы болатын. Мен 450 мың тұратын үйге, 275 мың ұсындым. Олар 300 мыңға келісті. Мен үйді сатып алып, екі жыл ұстадым. Сол баяғы 1031 бабтың тəсілімен, осы үйді 495 мыңға сатып, Финикстен (Аризона штаты) 30 пəтерлі үй сатып алдым. Сол кезеңде біз Финикске көшіп келгенбіз, сондықтан калай да өзіміздің жылжымайтын мүлкімізді сатуымыз қажет еді. Бір уақытта Орегонда сияқты, жылжымайтын мүлік нарығы, Финиксте құлдырауда болатын. 30 пəтерлі үйдің құны 875 мың болды оның 275 мыңын қолма-қол ақшалай төледік. Бұл үйден түсетін пайда, ай сайын 5 мың долларды құрады, Аризонда нарық өсе бастады, 1996 жылы Колорададан келген бір инвестор, осы үйге 1 миллион 275 мың доллар ұсынды. Біз, əйеліміз екеуіміз, үйді сатуға болмас па екен,- деп ойласып, бірақ күте тұруға келістік, мүмкін Конгресс пайда туралы заңды езгертер? Егер олай болса, біздің мүлкіміздің құны тағы 15-20 процентке көтерілуі ықтимал. Оның сыртында ай сайын 5 мың доллар жаман табыс емес. Бұл мысалды келтіргенім, аз ғана нəрседен қалай үлкен табысқа жетудің жолын көрсету болатын. Дегенмен, бұл үшін қаржы есептерін, инвестиция салу стратегиясын, нарықты сезінуді жəне заңдарды білушілік қажет. Егерде, адам бұл мəселелерге мойын ұсынбаса, онда оған стандарттық ережелермен қимыл жасаған жөн, яғни тəуекелдікке ұрынбау, ақшаны əртүрлі жəне сенімді кəсіпорындарға салу. Рас, «сенімді» капиталдық салымдылық дегеннің өзі «санитарлық тазартуға» килігеді, яғни олардың «сенімділігі» соншалықты, ондағы таза пайда мөлшері азаяды. Ірі брокерлік фирмалардың барлығы дерлік, өздерін жəне клиенттерін қорғау мақсатында, күмəнді мəмілелелер (сделкалар) жасамайды. Бұл дана саясат. Жақсы мəмілелерді ; жаңа бастаушыларға ұсынбайды. Байларды одан сайын бай қылатын мəмілелерді (сделкаларды), ойынды кімдер жақсы біледі, соларға қалдырады. Нақтылығында, мұндай мəмілелерді «тəжірбиесіз» инвесторларға ұсыну заңға қайшы келеді. Алайда, мұндайлар да болып тұрады. Мен «тəжірбиелі» болған сайын, маған көп мүмкіншіліктер кездесумен болады. Қаржылық тапқырлықтың тағы бір тиімділігі, ол өмір бойы- сол мүмкіншіліктердің санын үнемі өсіріп отыруы. Қаржылық LQ жоғары болған сайын, мəміленің (сделканың) тиімділігін оңай анықтай аласыз. Сіздің каржылық тапқырлығыңыз нашар мəмілені тез аңғарады немесе нашарын жақсыға айналдыруға көмектеседі. Мен көбірек білген сайын, ал мұнда оқырлық көп дүние бар, одан да көп ақша табуға мүмкіншілігім бар, себебі: жылдан- жылға менің тəжірбиемде өсіп, ақылым кемелдене түседі. Дегенмен, тəуекелдікке бармай, ынталы жұмыс істейтін менің достарым бар, олар ақыры каржылық біліктілікке жете алмады,себебі: бұған көп уақыт керек еді. Менің негізі философиям- активтер колонкасын (бөлігін) дамыту. Ол менің басты алгоритмім. Мен қашанда аздан бастаймын, яғни тұқым себемін. Кейбірулері өседі, кейбіреулері өспейді. Біздің корпорацияда жылжымайтьын мүлік бірнеше миллион долларды құрайды. Олар біздің жылжымайтын мүлкіміздің инвестициялық қоры. Менің айтарым осы миллиондар, қашанда ұсақ салымдардан 5-10 мың доллар аралығынан басталған. Мұндай қолма- қол салымдар ұғымды кезеңде басталды, себебі: нарық тез көтерілді жəне салықсыз бірнеше рет оларды сатуға жəне сатып алуға жағдайларыңыз болды. Оның сыртында, біз акциялар пакеттерінің иелері болдық, осының негізінде тағы бір корпорация құрдық. Оны, біз өзара жеке қорымыз дейміз. Тек қана, біз сияқты инвесторлармен жұмыс істейтін достарымыз бар, себебі: бізде қашанда болсын, инвестицияға салатын басы артық ақша бар. Сонымен қатар, АҚШ немесе Канаданың биржасына шыққалы жатқан жеке компаниялардың акцияларын сатып аламыз. Пайданы қалай тез түсіруге болатындығы жөнінде, мынандай тағы бір мысал келтірейік. Жаңа құрылған бір компанияның, жүз мың тұратын акциялары 25 центтен, олар биржаға шығарылғанға дейін сатып алынады. Жарты жыл өткеннен кейін, бұл компания мықтылар тізіміне енеді, енді бұл акциялар 2 доллардан тұрады. Егер компания істі одан əрі жақсы басқарса, бағалар арта түсіп, əр акцияның құны 20 долларға дейін көтерілуі мүмкін. Сөйтіп, біздің 25 мыңымыз жылға толмай, миллионға айналады. Егерде Сіз нақтылы не істейтіндігіңізді білсеңіз, бұл лоторея ойыны емес. Егерде Сіз ақшаңызды күмəнді мəмілеге (сделкаға) салып жəне содан кейін Құдайға жалбарынумен болсаңыз, онда бұл нағыз лоторея , -деп есептеледі. Қай жағдайда болмасын, ең бастысы -қатерді азайту үшін, өзіңіздің нақтылы біліміңізді, тəжірбиеңізді жəне осы ойынға деген құмарлығыңызды ұтымды пайдалана білу. Əрине, ұтылып қалу қауіпі қашанда бар. Алайда, қаржылық тапқырлық оны азайтады. Сондықтан, біреуге кауіпті жағдай, басқаға онша қауіпті болмауы мүмкін. Менің қашанда жұртқа берер кеңестерімнің бастысы: ақшаңызды акцияларға, жылжымайтын мүлікке жəне т.б. салмастан бұрын, алдымен өзіңіздің қаржылық сауаттылығыңызды көтеруге салыңыз, -дер едім. Сіз сауатты болған сайын, қатерді жеңінуге мүмкіншілігіңіз арта түседі. Менің жеке капиталдық салымдарым, көп адамдар үшін тым қатерлі, сондыктан ешкімге түбегейлі түрде, менің жопыммен жүруге кеңес бермеймін. Мен бұл ойынға 1979 жылдан ойнаймын, талай күйреушілікті басымнан өткізгенмін. Сіз жоғарғы абзацқа көтеріліп, қайта оқысаңыз, мұндай инвестицияның жұрттың көпшілігіне неге қатерлі екенін аңғарып, мүмкін Сіз, өз өміріңізді басқаша құрып, үлкен қатерлерге соқтықпай, аздан көпті табудың басқа жолдарын табарсыз. Мен бірнеше рет қайталағанымдай, ешкімге де кеңестер бермеймін. Қарапайым мысалдарды келтіріп, қалай істеуге болатындығын ғана көрсеттім. Менің жетістіктерім-бұл саладағы қол жеткізуге болатын нақтылы мүмкіншіліктермен салыстырғанда, ұсақ дүние, бірақ қарапайым адамға жылына 100 мың доллар пассивті табыс Табу бұл да жаман іс емес жəне ол соншалықты қиын да емес. Нарық барысына қарай жəне Сіздің іскерлігіңізге байланысты, бұған 5- 10 жылдың ішінде, қол жеткізуге болады, Егерде Сіз тұрмысыңызға көп шығын шығармасаңыз. Сіз жұмыс істейсіз бе, əлде істемейсіз бе, соған қарамастан 100 мың доллар қосымша пайданың еш артықшылығы жоқ. Қажет болса жұмысыңызды істейсіз, керек болмаса жұмыстан кетесіз, салық жүйесі Сізге қарсы емес, оны пайдаңызға жаратыңыз. Өз басым жылжымайтын мүлікпен жұмыс істеуді қалаймын. Маған бұл тауар ұнайды, өйткені ол тұрақты. Менің фундаментім берік. Ақша ағымы айтырлықтай тұрақты, егер бəрі дұрыс есептелсе, жылжымайтын мүліктің бағасы көтерілуі ықтимал. Бұл фундаменттің ерекшелігі, маған басқа капиталдық салымдарды батыл жүргізуге ықпал етеді. Егерде мен құнды қағаздар нарығында үлкен пайда тапсам, онда салық төлеймін, содан қалғанын жылжымайтын мүлікке саламын, сөйтіп активтер колонкасын (бөлігін) көбейтем. Жылжымайтын мүлік туралы бір-екі сөз. Мен көптеген елдерде, адамдарды инвестиция салуға үйреттім. Сонда əр қалаға барғанда: «бұл жерде арзан бағаға жылжымайтын мүлікті сатып ала алмайсыз»-дегенді еститінмін. Іс барысында, керісінше жағдайларды көрдім. Тіпті Нью- Йорктің, Токионың орталықтарында жəне қала маңдарында көпшіліктің анғармайтын, тамаша мүмкіндіктерін көрдім. Сингапурда қазіргі кезеңде жылжымайтын мүлікке баға көтерілгенде, жақын жерден айтарлықтай ұсыныстар кездестіруге болады. Сондықтан, маған бұл жерде олай болмайды деушілерге, одан да «Мұны бізде қалай істейтінді білмейміз...əзір» десеңдер дəлірек болар еді,- деп жауап беретінмін оларға. Тамаша мүмкіндіктерді көзбен емес, ақылмен көреді жұрттың көпшілігінің бай бола алмаушылықтарының себебі; оларда жеткілікті қаржылық білім жоқ, соның салдарынан өздерінің мұрындарының астында не болып жатқандықтарын көрмейді. Менен: «Неден бастау керек?»-деп жиі сұрайды. Соңғы тарауда, мен өзімнің қаржылық бостандыққа жеткен 10 кезеңді ұсынам. Бірақ, есіңізде болсын, бұл Сізге қуаныш əкелуі керек. Бұл небəрі ойын ғана. Кейде Сіз ұтасыз, кейде қателіктен үйренесіз, ,бірақ ойыннан қашанда ғанибет алуыңыз қажет. Жұрттың көпшілігі ұта алмайды, себебі: ұтылудан қорқады. Міне, сондықтан мен бала кезімнен, мектепке немқұрайдылықпен қарайтынмын. Мектепте бізге айтатындары: қателіктер- ол жаман жəне оны жасағанда жазаға бұйыратын. Бірақ, адамдардың оқу механизіміне тереңірек үңілсек, онда адамдардың өз қателіктерінен оқитынын көреміз. Біз жүруді, құлау арқылы үйренеміз. Бір ретте құламай, бала жүруге үйренбейді. Велосипедке үйрену де солай. Қаржы мəселелері де осындай. Өкінішке орай, көпшіліктің бай болмауының негізгі себебі: олардың ұтылып қалудан өте қорқатындықтары. Жеңімпаздар ұтылудан қорықпайды. Ұтылыс ол ұту жолының бір бөлігі. Ұтылыстан қашатын адам, ұтудан да қашады. Ақшаға, мен теннис ойыны сияқты қараймын. Тырысып ойнаймын, қателесем, түзелем, қайта қателесем, сөйтіп бірте-бірте дұрыс ойнай бастаймын. Егер ұтылып қалсам, қарсыласыма қолымды созып: «Келесі сенбіге, -деймін» Инвесторлардың екі түрі бар: Бірінші жəне кең тараған түрі. Бұл-инвестициялар пакетін сатып алушы адамдар. Олар алдымен сауда нүктелеріне телефон соғады, мысалы: Жылжымайтын мүліктер сату компаниясына, брокерге немесе қаржыны жоспарлау маманына, содан кейін ғана, өзара қор акцияларын, жылжымайтын мүліктер акцияларын, жайшылықтағы акцияларды немесе облигацияларды сатып алулары мүмкін. Бұлар инвестиция салудың қарапайым да жəне тыныш түрі, яғни бұл сатып алушының дүкенге келіп, сөреден таңдап тұрып, даяр компьютерді сатып алғандай секілді. Екінші түрі- бұл инвестицияны құратын инвесторлар. Мұндай инвестор, өзі мəміле (сделка) жасайды, компьютерді өзіне бөлшектеп жинаушы адам тəрізді. Бұл өзіңнің жағдайына қарай бейімдеу секілді. Мен компьютерді білмеймін, бірақ мен мүмкіншіліктер көрінісін қалай жинақтауды білемін, не болмаса осыны білетін адамдарды білемін. Екінші түрдегілер, көпшілігінде кəсіби инвесторлар. Бай əке, маған осылардай болуға кеңес беретін. Мүмкіншіліктерді жинақтауды білу маңызды, егер тағдыр Сізге қарсы болмаса, нақ осы жерде үлкен ұтыс шоғырланған, əрине сонымен қатар қатал ұтылыста. Кей уақытта мүмкіндіктердің бөліктерінің шоғырлауына көп уақыт кетуі ықтимал (бірнеше жылдар). Əрі беріден соң мұндай жағдайдың тіптен болмай да қалуы мүмкін. Егерде Сіз екінші түрдегі инвестор болғыңыз келсе, өзіңізді мына төменде көрсетілген үш қағиданы білуге жаттықтыруыңыз қажет. Бұлар қаржылық тапқырлықты толықтыра түседі: 1. Біреулердің байқамағанын, табу жəне көру қабілеттілігі. Біреудің көзімен көрмегенін, Сіз ақылмен көресіз. Мысалы, біздің бір досымыз, қарауға да сондай қорқынышты үй сатып аллы. Мұндай үйді неге сатып алды екен? -деп бəрі таңданумен болды. Алайда, біз көрмегенді, ол көрген екен. Бұл үйдің жанында 4 бос учаске бар еді. Оны, ол делдал компаниядан білген еді. Үйді сатып алып, оны құлатып орнын тазартып, сөйтіп 5 учаскені бір құрылыс компаниясына, өзінің шығындарынан үш есе артық бағаға сатады. Екі айғы жұмыс оған 75 мың доллар пайда түсіреді. Бұл көп емес, бірақ ең төменгі жалақыдан əлдеқайда көп жəне соншалықты қиын да емес еді. 3. Ақшаны қалай іздеуді білу. Қарызға ақша алу үшін, жұртшылықтың көпшілігі, қашанда банкіге барады. Банкіден басқа, екінші түрдегі инвесторға ақшаны іздеп табуға үйренушіліктің толып жатқан мүмкіншіліктері баршылық. Ең басында, мен банкінің көмегінсіз, үйлерді сатып алуға үйрендім. Əңгіме, үйлерді сатып алуда емес, бағасы жоқ тəжірбие жинақтауда еді. «Банк маған ақша бермейді» немесе «Бұған менде ақша жоқ», - деген сияқтыларды жұрттың көпшілігі жиі айтады. Егерде Сіз екінші түрдегі инвестор болғыңыз келсе, онда Сізге кедергілерді жеңуге үйренуіңіз қажет, олар адамдарды тойтарып тастайды (мұндай кісілер мəміле жасауға бармайды, өйткені ақшалары жоқ). Егерде Сіз мұндай кедергілерді жеңіп, шеше алсаңыз, онда Сіздің мүкіндігіңіз шапшаң қимылдауға көмегін тигізеді. Мен солай, банктен бір тиын алмай, талай рет үйлер мен акцияларды сатып алдым. Бір ретте, мен 1 миллион 200 мыңға көп пəтерлі үй сатып алдым. Сатушы мен сатып алушының жазбаша түрде келісімшартын жасадым. Содан кейін 100 мың доллар ақша тауып, оны төлеп жəне қалғандарын іздеп, табу үшін 90 күндік мұрсат алдым. Неге мен бұлай істедім? Себебі: мен үйдің 2 миллион тұратындығын білдім. Шындығында, мен бұл 100 мың долларды қарызға алғаным жоқ. Мен жəй ғана, осы үйді сатып алғысы келген адамды іздеп таптым. Осы мəмілені (сделканы) тауып бергенім үшін, 50 мың доллар төлеп, ол үй сатып алудағы менің кезегіме тұрды, мен өз шаруама кеттім. Осының барлығына 3 күн кетті. Тағы айтарым: əңгіме, Сіз не сатып алатындығыңызда емес, Сіздің не білетіндігіңізде. Инвестицияда бастысы-сатып алушылық емес, қажетті білім. 3. Ақылды адамдардың кеңестерін пайдалана білу. Ақылды адамдар -бұлар өздерінен де ақылды адамдармен жұмыс істеушілер. Сізге кеңес қажет болғанда, даналықпен кеңесшіні таңдай біліңіз. Көп дүниеге үйрену қажет, бірақ мүмкін Сізді, болмаған сый күтіп тұрған шығар. Егерде Сіз бұларға үйренгіңіз келмесе, онда Сізге бірінші түрдегі инвестор болуға кеңес беремін. Сіздің нені білетіндігіңіз үлкен байлық, ал Сіздің нені білмейтіндігініз-ол үлкен қатер. Қатер қашанда бар, одан қашпау керек, керісінше оны билеуге үйрену керек. 1995 жылы Сингапурде, бір газетке мен интервью бердім. Жас журналшы қыз уақытында келіп, əңгіме бірден басталды. Тамаша қонақ үйінің вестибюлінде кофе іше отырьш, менің Сингапурға келген мақсатым туралы əңгімелестік. Мен, мұнда Зиг Зиелармен бірге сөз сөйлеуге тиісті едім. Ол, мотивация жөнінде, ал мен байлардың «құпиялары» жөнінде. -Мен, Сіз сияқты кең тараған автор болғым келеді, -деді жас журналшы қыз. Оньщ газетке шыққан кейбір мақалаларын көргенмін, олар маған оң əсер еткен. Ол оқырмандар үшін тартымды жəне қысқа да, нұсқа жазатын. -Сіздің жазу тəсіліңіз тамаша -дедім мен. -Сізге арманыңызды орындауға қандай кедергі бар? -деп сұрадым. -Менің жұмысым ешқандай нəтиже бермеу де, -деді ол. Бəріңе Менің романдарымды мақтайды, бірақ ешқайсысы оларды шығармайды. Сондықтан, Мен газетте жұмыс істеуімді жалғастырудамын. Мұндағы табысым, əйтеуір төлемдерді төлеуге септігін тигізуде. Сіз, бұл мəселелер жөнінде, маған кеңес бере аласыз ба? -Ия, дедім мен. Осында, Сингапурда сатушылар дайындайтын мектебті ұстайтын бір танысым бар. Ол жергілікті белгілі корпорациялардың жұмыскерлерін оқытады, менің ойымша, əділетсіздік. Ол өзінің қолжазбасын ұмытып, есіктен атып шықты. Дегенмен, жөнін айту керек, ертеңгі күні ол, мен туралы жақсы жəне əділетті мақала жазды. Əлемде ақылды, дарынды жəне сауатты адамдар баршылық. Олармен біз күнде кездесеміз. Олар барлық жерлерде бар. Бір күні менің машинам ақаулықтан тұрып қанды. Оны бір жас механик екі минуттың ішінде жөндеп берді. Ол ақаулықты мотордың дыбысынан-ақ аңғарды. Қандай дарындылық! -деп таң қалдым. Бірақ, өкінішке орай, жалғыз дарындылық жеткіліксіз. Мені, осындай дарынды адамдардың аз алатындығы таң қалдыратын. Жақында, мен Америкада жылына 100 мың доллар табыс табатындар 5-ақ процент құрайтынын естідім. Мен жылына 20 мың доллардан аспайтын табыс табатын: ақылды, дарынды жəне сондай сауатты көптеген адамдармен таныспын. Мысалы, бір бизнес-кеңесшісіден дəрігерлердің қаншалықты аз алып, қаржы тапшылығынан қандай зардап шегулері туралы естідім. Бұлардың мұндай жағдайда екендіктерін бұрын аңғармаған едім, себебі: мұндай мамандардың, оқуларын бітіре салысымен-ақ, тұрмастары ең жоғары дəрежеде болады, -деп есептейтінмін. Алайда, осы кеңесшінің айтуынша: «оларды байлықтан бірнəрсе ғана ажыратып тұр- ол білу». Айту керек, жұрттың көпшілігіне осы «білуді» игеру қажеттілігі тұр, сонда олардың табыстары өсе түседі. Қаржылық тапқырлык-бухгалтерлік, инвестиция, нарық жəне заңдар білімдерінің жиынтығы. Осы 4 амалдарды пайдаланып, ақшамен -ақша табуға көп жеңіл болады. Ақша жөнінде əңгіме көтерілгенде, көпшілік тек қана, тырысып іс істеуді ғана біледі. Бұған, журналшы жас қыздың білімділігі мен дарындылыгының қосындысы, ең жоғарғы түрдегі мысалы бола алар еді. Мен, оның орнында болсам, сатушылыққа ғана емес, жарнама хаттарын жасау курсына да барып оқыған болар едім. Ақырында, жұмысты газеттен емес, жарнама агенттігінен тапқан болар едім. Бұл жерде жалақы біршама азырақ болғанымен, ол жақсы жарнамада пайдаланатын, ұрандар тəрізді, қысқа жазылатындай қылып, ой-өрісін нақты, дəл жазуға машықтанған болар еді. Бастысы, жарнама ісімен таныс болып, ол арқылы миллиондаған ақшаны қалай табуға болатындығын білген болар еді. Кешке қарай жəне демалыс күндері, өзінің атақты романдарын жазып, оларды тез сатуға үйренер еді. Ол лезде «бестселлерлер авторы» деп атанған болар еді. Мен бірінші рет өз кітабымның атауын: «Егерде бай жəне бақытты болғың келсе, мектепті таста», -деген тақырыпта бергенімде, кітап басушысы оны: «Білім экономикасы» деген тақырыпқа ауыстырыңыз деді. Онда мен, мұндай атаумен, кітаптың 2-ақ данасын сата алатындығымды айттым. Біреуін өз отбасыма, екіншісін ең жақын досыма. Əрине, мен бұл екі дана кітапты сатпаймын, тек сый ретінде беремін. Осындай атауды таңдап алуым, ол ерекшелігімен жұрттың назарын аударған болар еді. Жалпы оқу жүйесіне мен қарсы емеспін, ондағы болып жатқан реформаларға сенемін. Егер мен оған қарсы болсам, онда ескірген оқу жүйесін, өзгерту керек, -деп, осынша ма уақыт айтар ма едім? Мұндай тақырыпты таңдап алу себебім: мен теледидар жəне радиохабарларына көбірек қатынасып, пікір таласып тудырғым келді. Жұрттың көбі, мені есуас, -деп санады, дегенмен кітап тез сатылып кетті. 1969 жылы, мен Американың теңіз-сауда академиясын аяқтап шықтым, менің оқымысты əкем, бұған қатты қуанды. Калифорниялық «Стандарт Ойл» компаниясы, мені мұнай тастың танкердің үшінші көмекшілігіне жалдап алды. Менің жалақым, өзімнің класстас жолдастарымнан аз еді, бірақ оқуды бітіргеннен кейін бірінші жылғы жүмыс үшін, онша жаман да емес еді. Жалақым бастапқы кезеңде жылына 42 мың долларды құралы, оның сыртында негізгі жұмыс уақытынан тыс жұмыстар үшін, қосымша ақы төленетін, жылдың жеті айында жұмыс істеп, қалған бес ай бойынша демалыста болатынмын. Маған қажет болса, осы бес айға Вьетнамдағы еншілес көлік компаниясына жұмысқа тұрып, табысымды екі есе көбейтуге жағдайым болды. Менің алдымда үлкен мансапқа ие болу мүмкіншілігі тұрды, бірақ мен жарты жылдан кейін тыстан босап, ұшқыш болу үшін əскерге кеттім. Бұл іс оқымысты əкемнің зəре- құтын алдырмады, ал бай əке тарапынан қолдау таптым. Жұрттың көпшілігі: оқуда да, жұмыста да «мамандандыру» өте қажетті, -деп есептейді. Яғни, көп ақша табу үшін «мамандану» керек дейді. Міне, сондықтан дəрігерлер нақтылы мамандықтарды итереді, мысалы, ортопедияны немесе педиатрияны. Бухгалтерлер, заңгерлер, архитекторлар, ұшқыштар жəне т.б. нақ осылай жасайды. Менің оқымысты əкем осы көзқарасты қолдайтын. Ол докторлық дəрежесіне ие болғанда, қуанышында шек жоқ еді. Ол, мектептерде оқушылардың қай пəнге қабілеттілігін негізге алып, қалғандары туралы аз одан да азға оқытуды мадақтайтынын мойындайтын. Бай əке маған, керісінше түбегейлі қарама-қарсылықты кеңес беретін. «Барлығы жөнінде аз-аздан болсада білу керек», дейтін. Сондықтан, мен көп жылдар бойы, оның компаниясының əртүрлі бөлімдерінде жұмыс істедім. Біршама уақыт бухгалтерияда болдым. Дегенмен, мен ешуақытта бухгалтердің міндеттерін атқара алмаған болар едім, бірақ ол менің «осмотикалық» тəсілге үйренгенімді қалап еді. Бухгалтерлік істе ненің маңызды, ненің маңызды емес екенін аңғарып, негізгі терминдерді түсініп, игерсін деген болар. Мен, солай даяшының көмекшісі, құрылыс мастерінің көмекшісі де болып жұмыс істедім жəне саудамен, маркетингпен де айналыстым. Ол. Майк екеуімізді осылай «есірді». Бухгалтерлермен, банкі қызметкерлерімен, заңгерлермең жəне Брокерлермен өзі өткізетін кеңес-жиналыстырына біздің қатынасуымызды талап ететін. Сөйтіп, ол өз империясының əр саласы бойынша біздің бірдеңе ұғуымыз керек. -деп есептейтін. Мен мұнай компаниясындағы жоғары ақылы жұмыстан бас тартқанымда, менің оқымысты əкем, менімен егжей-тегжей сөйлескісі келді. Менің кызмет бабында өсу мүмкіншілігі бар, еңбекақысы жоғары, жеңілдіктері көп, демалыс уакыты ұзақ жұмыстан бас тартқанымды түсінбей, аң-таң болды. Бір күні кешке, ол менен: «Сен неге кеттің?»-деген сұрағына, қанша тырыссам да, түсіндіре алмадым. Менің ойым, оның ойымен сəйкес келмеді. Шын проблемасы: менің ойымбай əкенің ойы болатын. Оқымысты əкем үшін, тұрақты жұмыс қашанда негізгі айқындаушы фактор болатын. Бай əке үшін- білім. Оқымысты əкем, менің əскери-теңіз офицерлігіне окығанымды ұнататын, ал бай əке, менін халықаралық сауданы оқып жүргенімді білетін. Мен əртүрлі үлкен кемелермен Қиыр Шығысқа, Тынық мұхиттың оңтүстік жағалауларында сауда жұмыстарын жүргіздім. Бай əке, маған Европаға емес, Азиядағы жаңа дамып келе жатқан мелекеттерге бару керек, деп ақыл беретін. Менің көптеген жолдастарым, оның ішінде Майкте бар, уақыттарын көңілді кештерде өткізіп жүргендеріңде, мен Японияның, Тайванның, Тайландтың, Сингапурдың, Гонконгтың, Вьетнамның, Кореяның, Таитидің, Самоаның жəне Филиппиннің саудасын, адамдарын, іс-тəсілдерін жəне мəдениеттерін зерттедім. Мен, сөйтіп тез ересек болдым. Менің оқымысты əкем, əскерге қызметке кеткенімді мүлдем түсінбеді. Мен, оған ұшқыш болғым келетінімді айттым, бірақ шындығында, адамдарды басқаруға үйренгім келіп еді. Бай əке компаниядағы күрделі мəселе- ол адамдарды басқару,-деп түсіндіретін. Ол əскерде үш жыл болған, ал оқымысты əкем кезінде əскерге барудан босатылған болатын. Адамдарды өзіңнің соңыңнан ертіп, қатерге қарсы шабуға үйренушілік- маңызды іс, -деп айтатын бай əке. «Енді саған лидер болуға үйренуің керек,- деді ол. Егер сен жаман командир болсаң, сені артыңнан атады- бизнесте де нақ осылай». 1973 жылы Вьетнамнан оралғаннан кейін, маған ұшқыш болу ұнасада, əскерден кеттім. «Кегог» корпорациясына жұмысқа кірдім. Мен мұнда бір себебпен барып едім, əрине ол қызметкерлерге берілетін жеңілдіктер үшін емес еді. Мен табиғатымнан ұяң адам едім, сондықтан бірдеңені сату дегеннен менің зəрем қалмайтын. Ал «Кегог» компаниясында Американың сауда агенттерін оқытатын ең жақсы бағдарлама бар болатын. Бай əке, мені мақтан тұтатындығын айтты. Оқымысты əкем, ұяттан өлердей болып жүрді. Ол интеллигент болғандықтан, сатушыны, өз дəрежесінен кем, деп есептейтін. Сауда жасаудың барлық амалдары мен тəсілдерін үйренгенше, мен «Кегог» компаниясында төрт жыл жұмыс істедім. Тəжірбиемді шыңдай отырып, сатушылардың ең жақсы бірінші бестігіне тұрақты түрде енгеннен кейін, тамаша лауазым мүмкіншіліктерінің баршылығына қарамастан, бұл компаниядан да жұмыстан кеттім. 1977 жылы мен, өз компаниямды құрдым. Бай əке, Майк екеуімізді өз компанияларымызды қалай басқаруды үйретті, енді оларды қалай құруға болатындығы жөнінде үйренуім керек болатын. Сөйтіп, менің бірінші шығарған өнімім жабыстырмалы нейлон қағаздары Қиыр Шығыста шығарылып, Нью-йоркке тасып əкелінетін. Солай, менің формальді түрдегі оқуым аяқталып, енді өзімді іс барысында сынау мерзімі туды. Сəтсіз болса, мен банкротқа ұшыраған болар едім. Бай əке, банкроттыққа 30 жасқа дейін ұшыраған дұрыс деп есептейді, «оңда сен күшіңді қайта жинауға уақытын болады,деп кеңес беретін». Мен 30 жасқа толар қарсаңында Кореядан Нью- Йоркке менін жеке компаниямның бірінші партиясының жүгі жіберілді. Бұрынғыдай, мен қазір де халықаралық бизнеспен айналысамын. Бай əкенің кеңесі бойынша, тез даму жолындағы елдермен жұмыс атқаруға тырысудамын. Қазіргі кезеңде менің инвестицияларым Оңтүстік Америкада, Азияда, Норвегияда жəне Россияда бар. Ағылшындардың «жұмыс» деген сөзінің мағынасы: «банкроттықтан сəл ғана артық», -деген мəтелді керсетеді. Өкінішке орай, жұрттың көпшілігіне осындай жағдай тəн. Мектептер мен университеттер қаржылық білім алуды жағымды іс емес,-деп есептегендіктен, жұрттың көпшілігі «қаржылық мүмкіншіліктерінше» өмір сүреді. Олар жұмыс істейді, содан кейін төлемдерін төлейді. Менеджментте тағы бір сұмдық теория бар, оның мағынасы мынаған келеді: «Жұмыскерлер жұмысты, керекті мөлшерден артық істемейді, жұмыстан шығарып жібермесін деп істейді, ал қожайындар оларға ақшаны қажетті мөлшерде төлемейді, жұмыстан кетіп қалмасын, -деп төлейді». Егерде компаниялардың жұрттың көпшілігіне жалақыны қалай төлейтіндігіне үңілсек, бұл сөздерде шындықтың «дəні» бар екенін мойындауымыз керек. Сөйтіп, жұмыс істеушілердің көбі қаржылық игілікке қолдарын жеткізе алмайды. Олар ғұмыр бойы өздерін қалай үйреткендерінен бұлтармай, «тұрақты жұмыс істеушілікте» болады. Барлығыда зейіндерін жалақыға жəне жеңілдіктерге, əртүрлі қысқа мерзімді пайдаларға аударады, бірақ бұлар ұзақ мерзімді көзқараспен салыстырғында жиі күйреушілікпен аяқталады. Мен жас адамдарға, бірдеңеге үйренетін жұмысты іздеулеріне кеңес берген болар едім. Ең алдымен өзіңізге не нəрсеге үйренгіңіз келетінді. қандай тəсілдерді игергіңіз келетіндігіңізді ойластыру керек. содан кейін барып нақтылы бір мамандыққа тоқтау керек, сөйтіп «егеуқұйрық жүгірісіне» қатынасу керек. Адамдар ғұмыр бойы төлемдерін төлеумен жүгіріп жүргенде, тура шеңбер ішінде жүгірген тиінге ұқсайды. Олар күнде осындай шеңбердің ішінде жүгірумен болады. Тамаша! Көп адамдарға мен мынандай сұрақ қоямын: «Сіздің күнде істейтіндігіңіз, Сізді қайда апарады?» шеңбердегі тиін секілді, олардың ынталанып істейтіндері, соңында неге апарып соғарына ешқандай көңіл бөлмейді. Оларға келешек не береді? Американың Зейнеткерлер ассоциациясының бұрынғы президенті Сирил Брикфилд: «Жеке тұлғаларға зейнетақы төлеу былықты жағдайда. Біріншіден, қазіргі кезеңде жұмыс күшінің 50 процентінде ешқандай зейнетақы жоқ. Мұндай жағдай бізді қатты алаңдатуы керек. Ал қалғандарының 75-80 проценті күлкілі көлемдегі зейнетақы алады: айына 50-150 немесе 300 доллар», -деп тұжырымдайды. Крэг С. Карпел өзінің «Зейнетке шығу қиялы» атты кітабында: «Зейнетақы туралы кеңес беретін бір үлкен компанияның басқармасына барып, онда жоғары басшы тұлғаларға үлкен зейнетақы тағайындаумен айналысатын директормен кездестім. Мен ол кісіден, ал жеке кабинеттері жоқтар неменеге сене алады? -деген сұрағыма, жымыйып: «Күміс оққа». Күміс оқ деген немене? -дедім мен таңданып. Ол иығын көтеріп: «егерде адам қартайғанда, өміріне ақша жетпейтіндігін аңғарса, ол қашанда болмасын өзін-өзі атуға еркі бар деді», -деп жазады. Одан əрі Қарпел зейнетке шығудың ескі жоспарымен, жаңа өте қауіпті жаңа жоспардың айырмашылығын түсіндіреді. Сондықтан, қазіргі жұмыс істеп жүргендер үшін, жағдай онша айтарлықтай емес. Біз тек қана зейнетақы туралы айтып отырмыз. Ал, егерде қарттар үйінде тұрушылықты жəне дəрігерлік көмекті қоса ескерсек не болады? Ахуал өте қорқынышты. Ол өзінің 1995 жылы жазылған кітабында, қарттар үйіндегі тұру құны жылына 30 мың доллардан 125 мың долларға дейін тұратындығын айтады. Дəрігерлік көме мемлекет тарапынан керсетілетін елдердің ауруханаларында кей уақытта, кімге өмір сүру керек, кімге өлу керек екендігі туралы, өте күрделі шешім кабылдауға тура келеді. Мұндай шешімдер ауру адамның жасына қарай жəне қанша ақшасы бар, осылардың негізінде қабылданады. Дəрігерлік көмек жас адамдарға жасалынып, кедейлер мен кəрілер кезектің соңына қойылады. Байлар жақсы білім алуға ғана емес, сонымен қатар ұзақ өмір сүруге де мүмкіншіліктері бар, ал ақшасы жоқтар өледі. Мен: «Жұмыс істеуші адамдар, келешегінде не күтіп тұрғандарына үңілмей ме екен?»-деп таң қалатынмын. Əлде, олар жалақыдан-жалақыға дейін, қайда бара жатқандарын өздерінен-өздері сұрамай өмір сүре ме екен? Көп ақша тапқысы келген адамдарға берер кеңесім: өз өмірлеріңізге ұзақ мерзімді болашақта не күтіп тұрғандары жөніндегі тұрғыдан қараңыздар. Жұмысты акша табу жəне тұрақтылық мақсатында істеудің орнына (əрине, бұл маңызды) мен оларға екінші жұмысқа, қосымша кəсіби-машықтық алуға ұсыныс жасаймын. Тауарларды сатуға үйрену мақсатында, жүйелі маркетингпен (оны көп деңгейлі деп атайды) айналысуға шақырамын. Кейбір жүйелі маркетинг компанияларында, қорқыныш пен үрейден қалай құтылуға болатындығы жөнінде оқытатын тамаша бағдарламалар бар (нақ осы қорқыныш пен үрей адамдардың табысқа қол жеткізе алмайтын себебтердің бастыларының бірі). Ұзақ мерзімді тұрғыдан қарағанда білімділіқ, ақшадан əлдеқайда артық. Менің осындай кеңестеріме жұрттың көпшілігі: «Бұл өте күрделі» немесе «Мен өзіме ұнағанды ғана істеймін», -деп жауап беретін. Мұның біріншісіне, мен: «Сіз ғұмыр бойы жұмыс істеп, табысыңыздың жартысын мемлекетке бересіз бе?»-деген қарсы сұрақ қойатынмын, ал екіншісіне: «Маған спортзалға бару ұнамайды, бірақ мен барамын, себебі: мен өзімді жақсы сезініп жəне ұзақ өмір сүргім келеді» дейтінмін. «Кəрі ақымақты, жаңа əзілдерге үйрете алмайсың дегендей, егер адам өзгерістерге бейімделмесе, оның өзгеруі қиын. Сіздердің араларыңыздан, шындығында бір жаңа істерге үйрену керек шығар, деп ойланатындар табылса, мен оны қолдаймын, себебі: өмір- спортзалға барғанмен бірдей. Мұның қиындығы оған бару. Бірақ, оған кірген сəттен бастап-ақ, Сізге жеңіл болады. Əрқашанда мен спортзалға баруға жүрексінетінмін, бірақ ішіне кіргеннен кейін, қимыл жасап, бір рахат сезімге бататынмын. Жаттығудан кейін қуанышты болатынмын, себебі: мен өз жалқаулығымды жеңіп, өзімді осында келуге мəжбүр еттім. Егерде Сіз жаңа бірдеңені үйренуге жұмыс істегіңіз келсе жəне тек қана бірізділік мамандандырулықты қаласаңыз, онда Сіздің- компанияда кəсіподақтың барлығына көзіңізді жеткізіңіз. Кəсіподақтар жұмыс істеушілерді қорғау үшін құрылады. Менің оқымысты əкем, штаттың губернаторымен келісе алмағандықтан, Гаваядағы оқытушылар кəсіподағын басқарды. Ол маған, бұрын мұндай күрделі жұмыстың өзінде болмағанын айтатын. Менің бай əкем, өзінің компанияларында кəсіподақтардың пайда болуына жол бермейтін. Бұл оның қолынан келетін. Шабуылды тоқтатуға, ол əрқашанда үлгеретін, Мен ешкімнің жағына шықпайтынмын, себебі: əрбір көзқарастың өзіндік пайдасы болатын. Егерде мектепте үйреткендей жəне бір ғана мамандықты қаласаңыз, онда қорғауды кəсіподақтан іздеу керек. Мысалы, мен ғұмыр бойы ұшқыш болуды қаласам, онда мен ұшқыштардың күшті кəсіподағынан жұмыс тапқан болар едім. Неге? Себебі: менің барлық өмірім бір саланы ғана білуге, игеруге арналған еді. Егерде мені жұмыстан шығарып жіберген жағдайда, басқа салада бұл білетіндерімнің қажеті болмас еді. Жүз мың сағат ұшқан жəне жылына 150 мың доллар табысы бар, жұмыстан босатылған тəжірбиелі ұшқыш осыңдай жұмысты, сірə мектептен таба алар ма еді? Сенің біліктілігін басқа жерде қажет емес. Дəрігерлер жөнінде де осыны айтуға болады. Денсаулық сақтау саласында көптеген өзгерістер болуына байланысты, көптеген дəрігерлерге əртүрлі дəрігерлік ұйымдарға жəне кəсіподаққа кіруге тура келеді. Кəсіподақ мұғалімдерге міндетті түрде қажет. Мұғалімдер кəсіподағы Америкадағы ең үлкені жəне байы. Білім беру Ассоциациясының айтарлықтай саяси күші бар. Мұғалімдерге кəсіподақ тарапынан қорғаныш қажет, себебі: олардың кəсіби мамандықтары басқа салаларда қажеттілігі жоқтың қасы. Сондықтан, бір мамандықтыларға кəсіподақ мүшелері болу қажет. Бұл ақылға тұрарлық іс. Семинарлар ету барысында менің: «Сендердің қайсыларың гамбургерді «Макдональдстен» артық дайындай аласыңдар?»-деген сұрағыма көпшіліктері қолдарын көтеретін. Одан əрі жалғастырып: «Егерде көпшіліктерің гамбургерді жақсы дайындасаңдар. онда «Мақдональдс» неге ақшаны сендерден көп табады?»-деймін. Жауап белгілі: «Макдональдс» компаниясы бизнесті тамаша жүргізе біледі. Көптеген дарынды адамдардың кедей болуы, олар бір сала бойынша. бір істің төңірегінде ғана (гамбургерлерді жақсы дайындаған секілді) біліктілігін арттырумен болады да. бизнес жөнінде ештеңе білмейді. Гаваяда менің белгілі суретші бір досым бар. Ол көп табыс табатын. Күндердің-күнінде шешесінің адвокаты, оған 35 мың доллар көлемінде мұра қалдырылғаны туралы телефон соғады. Ол өзінің бизнесіне пайда келтіру мақсатында. бұл ақшаны жарнамаға салады. Екі айдан соң, байларға арналған қымбат журналдың бетінде əсем əшекейленген, оның бірінші хабарламасы жарияланады. Бірақ, оған бірде-бір ұсыныс түспейді, солай оның мұрадан түскен ақшасы текке кетеді. Енді ол журналды, жарнаманы дұрыс орналастырмағаны үшін, сотқа бергісі келеді. Бұл сені неге үйретті? -деген сүрағыма. оның берген жауабы: «Жарнама агенттері алаяқтар»-деді. Ал,сен саудаға жəне маркетингке үйренуге оқысаң қайтеді-дедім. «Оған менің уақытым жоқ жəне текке ақша шығарғым келмейді»,-деді. Өмір дарынды кедей адамдарға толы. Олардың көп жағдайларда кедей болушылықтары, қаржы тапшылығын көрушіліктері немесе табыстарының аз болушылықтары, олардың мамандықтарының сондай болушылығынан емес, бірдеңелерді білмеушілігінен туындайды. Олар ғұмыр бойы тек қана бір істі, бір саланы жан-жақты жетілдірумен ғана шұғылданады, мысалы, сол гамбургерлерді, ал оны қалай жеткізіп, қалай сатуға болады; оған мəн бермейді. Мүмкін «Макдональдс» ең жақсы гамбургерлерді шығара да алмайтын шығар, бірақ олар өздерінің орташа гамбургерлерін, басқалардан гөрі шашпаң жəне жақсы сата алады. Кедей əкем менің бірізділік санаулы мамандықтың иесі болуымды қалайтын. Гаваяның губернаторы оған енді, штаттың басқару жүйесінде болмайтындығын айтса да, менің оқымысты əкем осы пікірінің айтушылығын қоймайтын. Содан кейін, ол оқытушылар кəсіподағымен айналысып, білімді кəсіби мамандардың құқықтары мен жеңілдіктерін қорғаушылықпен айналысты. Кəсіподақтардың пайда болуына, яғни осындай бірізділік мамандарды қорғаушылық мəжбүр еткені туралы жиі пікір таластыратынбыз, бірақ ол мұны мойындамайтын. Бай əке, Майк екеуімізге өзімізді «өсіруге» кеңес беретін. Көптеген корпорациялар да осыны істейді. Олар бизнес колледждердегі оқушылар арасынан қабілеттілерін іздеп, тауып оларды «өсіріп» жəне «тəрбиелей» бастайды, сөйтіп түбінде компанияны басқаруға дайындайды. Бұл жас мамандар тек қана бір бөлімде жұмыс істеуге мамандандырылмайды. Оларды бір бөлімнен екінші жəне басқа бөлімдерге, бизнестің жан-жақты қырларымен танысу үшін, ауыстырып отырады. Байлар Өздерінің жəне басқалардың балаларын осылай «тəрбиелейді». Осының нəтижесінде олардың балалары бизнестің жалпы қалай Жұмыс істейтіндіктері жөнінде жəне компанияның бөлімдерінің бір-бірімен байланыстылығы туралы терең мағлұмат алады. Екінші дүниежүзілік соғысы кезеңінде туған ұрпақ үшін компаниядан-компанияға ауыса берушілік «жаман». -деп есептелетін. Қазіргі кезеңде, бұл ақылды іс. Бір жерде тапжылмай, бір мамандықтың көлемінде ақша үшін жұмыс істей бермей, басқа салаларды да біліп, үйренуге неге ұмтылмасқа, қысқа мерзімді уақытқа, мұндай істің пайдасы аз болып көрінуі мүмкін. Бірақ, ұзақ мерзімді тұрғыдан алсақ. олар Сізге көп дивидентер түсіреді. Жетістікке қол жеткізу үшін. басқаларды үйренуде мыналарды білу қажет: Ақша ағымын басқару. Жүйелерді басқару (соның ішінде өзіңді жəне отбасындағы уақытыңды) 3 Адамдарды басқару. Арнайы ықшамдылыққа үйренудің ең маңыздысы- ол сата білу жəне маркетинг амалдарын игеру. Егер Сіз сата білсеңіз, онда басқа адамдармен сөйлесе аласыз деген сөз. Бұл адамның жетістікке қол жеткізушілігіне үйренудің негізгі шарты. Адамдардың қарым- қатынастарында: хаттар, кездесулер жүргізу, пікір алушылық, əңгіме өткізушілік-мұның бəрі де маңызды. Мен əрдайым өз білетіндерімді семинарлар арқылы жəне аудиокассетаға жазылған лекцияларды тыңдаумен жетілдіріп отырамын. Мен бірнеше рет айтканымдай, менің оқымысты əкем, өз біліктілігін арттыру мақсатында, өте көп жұмыс істейтін. Ол солай «егеуқұйрық жүгірісіне» одан сайын тереңірек ене түсетін. Оның жалақысы өскенмен, таңдап алу мүмкіншілігі қысқара беретін. Білім министрлігінен оны босатқанда, ол өз мамандығының кəсіби тұрғысынан əлсіз жағын байқады. Мұндай жағдай кəсіби спортшылардың басында да болады. əсіресе олар қартайғанда немесе үлкен жарақат алғанда. Бір кезеңде алған үлкен жалақылары тоқтатылады, енді өмір олардың не білетіндіктеріне келіп тіреледі. Міне, сондықтан менің əкем кəсіподақ жағына шықты ғой деп ойлаймын. Енді кəсіподақ ол үшін, шешуші күш екенін түсінді. Бай əке, Майк екеуімізге, əр нəрседен аз да болса, бірдеңе бітуімізге кеңес беретін. Ол бізге, өздеріңнен ақылды адамдарды жұмыс істетіп жəне оларды бір командаға ұйымдастыра біліңдер,-деп үйрететін. Жылына жүздеген мың доллар табыс табатын, мен өзімнің мектептегі ұстаздарымды талай рет кездестірдім. Олардың мұндай дəрежеге жетушіліктері, білім беру жүйесіндегі біліктіліктері ғана емес, сонымен қатар маркетингті білушіліктері еді. Жұрттың көпшілігінің саудаға бейімделе алмаушылықтары себептерінің бірі, ол сауда барысындағы бас тартушылықпен, алмай кетушіліктен қорқу. Адамдармен сөйлесуді жақсы білсеңіз, олармен қалыпты əңгімелер өткізе алсаңыз, дұрыс қарым-қатынаста болсаңыз, жұрттан үрейлену қорқынышы азая түседі де. Сізге өмір сүру жеңілге түседі. Мен, баршалыққа кезінде «Бестселлерлер авторы» болғысы келген жас журналшы қызға берген кеңесімді беруге даярмын. Мамандандырушылыктың жақсы да жəне əлсіз де жақтары бар. Менің дарынды талай жолдастарым бар. бірақ олар басқа адамдармен тиімді сөйлесе алмайды, соның салдарынан табыстары аз. Сондықтан, мен оларға бір жыл бойы сатуға үйренушілікке кеңес берумен келем. Осы уақыт ішінде олар ешқандай табыс таппасада, адамдармен сөйлесуге үйренген болар еді. Ал,бұл бағасы жоқ ұғым. Жақсы оқушы, сатушы жəне маркетинг маманы болу үшін, жақсы мұғалім де болуы керек. Нақтылы бай болу үшін, тек қана алуды ғана емес, беруге де үйрену керек. Адам өзінің қаржылық немесе кəсіби проблемаларымен күресу барысында, ол беру мен алуды ұмытып кетеді. Маған көп адамдардың,не жақсы оқушы бола алмағандарынын, не жақсы оқытушы бола алмағандарының салдарынан кедей болғандары мəлім. Менің екі əкемде тамаша жəне жомарт адамдар еді. Екеуіде басқаларға бірдеңе беруге ұмтылатын. Оқыту осының бір түрі. Олар қанша берсе, сонша алатын. Ал ақша беруде, бұл екі адамның бір- бірінен түбегейлі түрде айырмашылықтары бар еді. Бай əке көп ақша тарататын. Ол ақшаны шіркеуге, қайырымдылық орындарына, өзі құрған əртүрлі қорларға беретін. Ол, егер ақша алғың келсе, беру керектігін білетін. Бұл атақты бай тұқымдарының құпиясы. Міне, сондықтан Рокфеллер немесе Форд қорлары бар. Олар байлықтарын өсірумен қатар, оны таратуды да біледі. Менің оқымысты əкем: «Менде басы артық ақша пайда болғанда, оны басқаларға беремін», -деп қайталайтын. Бірақ, мұның проблемасы, онда ешқашанда артық ақша болған емес. Ақшаның: «Бер- содан кейін аласың»- деген негізгі заңының маңызын түсінуге ойланудың орнына, ол жұмысты ынталы істеп, көп ақша табуға тырысатын. Оның девизі: «Ал- содан кейін бер»болатын. Мен екі əкелеріме ұқсас болып өстім. Мен, ақша жасау ойынын өте жақсы көретін, жартылай капиталистпін. Екінші жағынан қоғамдық сауаттандыру оқытушысымын. Мені, байлар мен кедейлердің арасындағы өрескел алшақтық үнемі алаңдатады. Менің жеке пікірім: осындай айырмашылықтың болуына, біздің ескірген оқу жүйесінің тікелей кінəсі бар, деп есептеймін. Неден бастау керек? VIII Тарау жүктеу/скачать 0,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|