С 89 Сүлтанов М.Ә., Ёрбасова А. А. Фармакология

қалдырған.
XI ғасырда дәрі тану ғылымының дамуына баға жетпес үлес қосқан
шығыстың ойшыл дәрігері
 Әбу
Әли Ибн
 Сина (Авиценна)
(980-1037 ж.)
«Канон медицинасы», «Шипагерлік ғылымдарының негіздері» атты
кітаптарында адам ауруларының түрлері, оларды емдеу әдіс-тәсілдері мен
олардан сақтану жолдарына сипаттама берген. Олардың кейбіреулері
қазіргі уақытқа дейін қолданылып келеді. Мысалы: камфора, итжидек, қара
күйе препараттары және т.б. препаратгар.
 Ибн Сина
Европа дәрігерлерінен
400 жыл бүрын мерезді емдеуге сыцап препараттарын қолданған.
XI ғасырда емір сүрген атақты ойшыл
 Әбу Райхон Беруни
«Емдік
заттар» атгы еңбегінде Орта Азия аумағында өсетін шипалы шөптерге толық
сипаттама берген.
XV ғасырда өмір сүрген қазақ ғалымы
 Өтебойдақ Тілеуқабылұлы
Жәнібек ханның тұсындағы жеті жарғысының бірінде, жеті атаға дейін қыз
алыспауға жарғы шығарған. Жарғы тектің
 (геннің)
таза сақталуына
негізделген. Шипагер Өтебойдақ Тілеуқабылүлының
 «Шипагерлік
баяны»
атты қолжазбасы үрпақтан үрпаққа беріліп, 7 рет көшіріліп жазылған.
«Шипагерлік баяны» атты қолжазбасында ауруларды емдеу тәсілдері, әдіс
амалдары, дәрі-дәрмектер жинағы келтірілген. Бүл қолжазбада сандардың
көне абстракт атауы, ондағы 1-10 аралығындағы сандарды көне абстракт
атауы дене мүшелерімен бейнеленген. Мысалы: 2 - көз; 4 - көз-қүлақ;
5 - оң қол; 10 - қос қол; 20 - қол мен аяқ және т.б. деп санаған. Ғылымға,
мәдениетке қүштар Өтебойдақ ел ішінде шипагерлікке қажетті тәжірибе,
әдіс-амал, дәрі-дәрмек жинаумен бірге байырғы мәдениет жүрнақтарын
да жинап, зерттеп, жүйөге түсіріп отырғандығына кітаптың езі дәлел.
Қазақстанның ғылыми медицинасы дамымай-ақ қазақтар жүқпалы
ауруларға қарсы егу принциптерін білген. 1446 ж. дарынды ойшыл,
данышпан, емші Өтебойдақ Тілеуқабылүлы «Шипагерлік баяны» атты
қолжазбасында желшешекке қарсы егуді (1796 ж.) Эдуард Женнерден
бүрын ашқан болатын.
VI ғасырда емір сүрген халық шипагерлерінің күрделі хирургиялық ем-
шаралары, кесарь операциялары және т.б. ем-шаралары Европа елдеріндегі
ірі хирургтардың жаңа қүрал саймандармен, қүрал жабдықтармен және
асептика жағдайында жасаған ем-шараларынан озып түскен. Дәлірек
айтсақ, 1901 ж. орыс дәрігері А.Г.Колосовтыңмақаласындажарияланған.
Сүйек туберкулезі, ісіктер мен жараларды хапық емшілері өте күшті
антисептикалық заттарды
 (сулема, сынап жағылмасы, азотгы қышқыл, күміс
және т.б.)
қолданып, консервативті заттармен емдеген.
Қазақ халық медицинасында қолданған әдістер араб, парсы және
шығыс дәрігерлерінің қолданған өдістерімен сәйкес келеді.
Ішкі ауруларды емдеу
үшін қан қүю
 (ағзаны арам кдндардан аластату
үшін),
ағзаны қыздыру, сылап-сипау немесе дене шынықтыру, ішке дәрі-
дәрмектер қабылдау белгіленген. Тыныс алу жолдарының созылмапы
ауруларында күшті тағамдар
 (жылқы етіжәне т.б. майлар)
пайдаланылған.
Зат алмасуды реттеу, ағзаны күшейту үшін қымызға көп көңіл бөлген. Тірек-
қимыл қызметінің ауруларын емдеуде жылы ем шараларды, сылап-сипау
(ысқылау) және дене шынықтыру, бапшық-сумен емдеу және қүмға түсуге
көп көңіл бөлген. Күйген, үскен жерге жылқы майын жағып, ашыған сүт
қойып, үн және ақ балшық сеуіп емдеген.
Жара мен жарақаттарға және т.б. қабынған жерлерге ағаш ыдыстағы
ашыған сүт өнімдерінен пайда болған өңезді
 (плесень)
жаққан. Оған қазіргі
уақыттағы антибиотиктермен емдеудің дамыганы дәлел.
XIX ғасырда сауда саласының дамуына байланысты жұқпалы
қоздырғыштар таралып, дәлірек айтсақ 1829-1830 ж. шығыстан керуен
жолы арқылы тырысқак,, сібір жарасынан Қазақстан мен Ресей жапа шеккен.
Онда эпидемия жарияланып, су
 («қайнаған судың қасиеті бар»)
ішуге тиым
салынған.
ХМІІ-
ғасырда I Петрдің дәуірінде дәріханаларда дәрі-дәрмектер сатуға
тиым салынып, «дәріханалық бақшалар» қүрып, онда дәрілік өсімдіктер
өсірілген.
Еңалғашдәріхана

жүктеу/скачать 8,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: