С. А. Вологжанина, А. Ф. Иголкин материалтану оқУ ҚҰралы

басталуын жүктеме арқылы қамтамасыз ету 
үшін. Сынақ əртүрлі температурада осы 
материалдың бірқатар үлгілерінің құлдырау 
жүктемесімен əсер ету жүктемесі арқылы 
жүзеге асырылады. Оқиға түсетін жүктің 
энергиясы материалдың шығымдылығының 
беріктігіне жəне үлгі өлшеміне байланысты 320 
... 1740 Дж құрайды. Үлгіде арнайы тірек 
плитасы 
орналастырылып, 
оның 
иілуін 
шектейді. Бірқатар үлгілерді жүктегеннен кейін 
сынықтың үлгідегі барлық көлденең
қимасы арқылы өтетін максималды температура анықталады, төзімділіктің нөлдік (NDT – 
nilductility translation) температурасы болып табылады. Бірқатар елдерде бұл температура 
анықтама ретінде қабылданады. 
Жоғары кернеу жылдамдықтарында сынғыш беріктігін бағалау үшін 356 x 356 мм толық 
қалыңдығы бар плиталар пайдаланылады, бір жағында дəнекерленген қимасы бар сынғыш 
орамаға ие. Пластинаны дөңгелек матрицаға орналастырылады жəне тақтайшаның үстіндегі 
кішкене қашықтықта жарылыс жасалады. Кеңейтетін газ қысымының əсерінен пластина 
деформацияланады. Материалдың тұтқыр сипаттамасынв тəн бөртпе пайда болады. Нөлдік 
иілгіштік жəне төменгі температура кезінде пластиналар бөртпеленбей жойылады. Тамшы 
жəне салмақ сынақтары бойынша анықталған температура критерийлері қолданылатын 
деструктивті кернеулердің əртүрлі дефект мөлшерімен нақты бөлшектерге (кемелер, 
құбырлар жəне т.б.) температураға тəуелділігін көрсететін жартылай эмпирикалық Пеллин-
Пьюзак жою диаграммаларын салу кезінде кеңінен қолданылады. 
Сызатты тоқтатуды сынау
. Мұндай сынақтарды кең дəнекерлеу плиталарына, 
бүйірлік кескіштері бар ең пластиналарда жəне т.б. жүзеге асырылады. Сынақтар жергілікті 
немесе біртекті градиент температурасы бар созылу кернеулері жағдайында жүзеге 
асырылады. Изотермиялық сынақтар да жүзеге асырылуы мүмкін. Әртүрлі əдістер 
(Робертсон, ЕSSО, екі жақты созылу) бір-бірінен үлгілер түрімен жəне кернеу 
концентраторымен, сондай-ақ бағалау критерийлерімен ерекшеленеді: сызатты тоқтау 
температурасы; сызат толығымен 120 МПа кернеуде көлденең қимасы арқылы өтпейтін 
температурасы жəне т.б. 
2.43. суретте. Робертсон сынағы үшін үлгі көрсетіледі. Үлгі жұмыс бөлігінде проекцияға 
ие, онда тесік бұрғыланған жəне кішкене ашық кесу жасалынған. Үлгі жақ беті сызылған, 
Сурет. 2.42. Құлдырау жүгін сынау 
құрылымы: 
1 – құлдырау жүгі; 2 - үлгі; 3 - 
тіреуіш пластина; 
4 - түбіндегі дəнекерленген тігіс 
үлгідегі жағы; 5 - кесу 
94 

ол арқылы соғу жүзеге асырылады, əдетте 
сұйық азотпен салқындатылады, ал қарсы 
жағы газ қыздырғышымен қыздырылады. 
Бұл үлгінің ені бойынша температураның 
градиентімен 
жасалады. 
Үлгі 
кернеу 
жүктемесімен жүктеледі, соққы беріледі 
жəне 
түсірілген 
сызаттың 
тиісті 
температураның 
шекарасы 
белгіленеді. 
Изотермиялық сынақ жағдайында бағалау əр 
түрлі температура мен кернеулер деңгейіне 
қарай «сызат жүруде – сызат тоқтады» 
түрінде беріледі. 
Сынғыш сынықтарды тоқтату сынағы ең 
ауыр сынақтардың бірі болып табылады. Бір 
жəне ол материал үшін, жарықтың тоқтау
температурасы, əдетте, нөлдік пластика температурасынан жоғары болады. Робертсон 
сынағы құлдырау жүктемесімен салыстырғанда, өткір тұтқыр сынғыштық ауысу береді. 
Сызаттарды тоқтату үшін сынақ өткізгенде, міндетті шарт қалыңдығына бастапқы 
материалдың парағының қалыңдығына сыналады. 
Арнайы сынақ əдісі айтарлықтай қызығушылық тудырады, бірақ оларды өткізу үшін 
қуатты сынақ құралдары болуы керек. Сондықтан, табиғи қалыңдықтың плиталарының ең 
қызықты сынақтары өте қымбат. Осы сынақтардың нəтижелері мен соққылықтың стандартты 
сынақтары арасындағы корреляцияны табу əрекеттері жеткілікті тұрақты нəтижелерге 
əкелмейді. 
Нақты жұмыс жағдайында өнімдерді табиғи сынау көбірек көрсеткіш береді. Дегенмен, 
табиғи сынақтар жүргізу, əсіресе төмен температураларда, елеулі техникалық 
қиындықтармен байланысты. Төмен температураларда қолданылатын техникалардың 
орындалуы туралы, əдетте, өнімнің жұмысқа қабілеттілігін қадағалау нəтижесінде 
жинақталған статистикалық деректерден бағалау қажет. 
Деструктивті емес бақылау əдістері. Бланктер мен дайын өнім сапасын бақылау 
металлургиялық жəне машина жасау саласының ажырамас бөлігі болып табылады. Қазіргі 
уақытта өндірісте деструктивті емес бақылау əдісі кеңінен қолданылады, ол машина жасау 
өнімдерінің сапасын негізгі тұтыну қасиеттеріне кедергі
Сурет 
2.43. 
Робертсон 
бойынша 
сызаттардың тежелуін сынау құрылымы: 
1 — жүктеу штифттері; 2 — жұқа кеспе; 
3
— соққы жасаған орын; 4 — сызаттық 
тежелу нүктесі; 5 — дəнекерленген секция; 
6 — негізгі пластина 
95 

келтірместен жəне пайдаланудағы жарамдылығын сақтауға мүмкіндік береді. 
Диструктивті емес бақылаудың қолданыстағы құралдары олардың мақсатына сəйкес 
келесі топтарға бөлінеді: 
• өнімнің материалының үзілуі түріндегі кемшіліктерін анықтау; 
• өнімдердің материалдарының құрылымын бағалау; 
• өнімдердің геометриялық параметрлерін бақылау; 
• өнімдердің материалдарының физикалық жəне механикалық қасиеттерін бағалау. 
Бақылау принципі бойынша оптикалық, магниттік, акустикалық, сəулелену, радио 
толқынды бұзылуды зерттеу əдістерін, капиллярлық дефектоскопия, ағымды ток əдісі, ағып 
кетуді сынау əдістерін ажыратады. Металдар мен өнімдерді кемшіліктерді анықтаған кезде 
үздіксіз бақылауға арналған, мониторинг жүргізуге мүмкіндік беретін 

жүктеу/скачать 8,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: