С. Ж. Асфендияров атындағЫ
Мамандығы – 5В110100 Мейірбике ісі
жүктеу/скачать 7,53 Mb.
|
Мамандығы – 5В110100 Мейірбике ісіҚұрастырушылар: доценттер Доскеева Б.Ж., Дәрменқұлова Р.Н. 2012 ж. ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР №1 Тақырыбы: Гиппократ анты. ҚР дәрігер анты. Үндестік заңы 2012 ж.
Кафедра мәжілісінде талқыланды
«Бекітемін» Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент С.Қ.Суатай
- Гиппократ анты мен ҚР дәрігерінің анты туралы мағлұмат беру; - Гиппократ анты мен ҚР дәрігерінің анты туралы мәтінінің мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету; - Гиппократ анты мен ҚР дәрігерінің анты туралы мәтінді пайдалана отырып, әңгіме-сұхбат құрғызу; - түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру; - тәуелдік категориясы туралы түсінікті практикалық жолмен меңгерту; - өз бетінше сөйлем құрастыруға машықтандыру;
1. Гиппократ анты мен ҚР дәрігерінің анты туралы. 2. Гиппократ анты мен ҚР дәрігерінің антында кездесетін кейбір сөз тіркестерінің мәні туралы. 3. Гиппократ анты мен ҚР дәрігерінің анты туралы әңгімелеудегі тілдік оралымдар. ә) грамматикалық материал бойынша 1ю Тәуелдік категориясы туралы түсінік. 5. Сабақ өткізу жоспары: А)Ұйымдастыру (2-3 минут). Ә) Үй тапсырмасын сұрау (45- 48 минут). Б) Жаңа сабақты түсіндіру. - Мәтін бойынша жұмыс (60 -65 минут). Жаңа сөздермен, сөз тіркестеріменжұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, пікірталас, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату. - Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс (25-30минут). - Жаңа сабақты қорыту (10-15 минут) В) Студенттердің білімін бағалау(2-3 минут ) 6. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, грамматикалық тапсырмалар, сұхбат құрғызу, пікірталас, аударма жұмысын жасату. 7. Көрнекі құралдар: Тақта, ноутбук,адам ағзасының суреті, оқу құралдарын, үлестірмелі карточкалар пайдалану. 8. Тапсырмалар: А) Мәтінді оқыңыз. Гиппократ анты Аполлон дәрігердің, Асклепийдің, Гигиея мен Панакеяның және түрлі тәңірлер мен тәңіриялардың атына атап, оларды куәға тарта отырып, мына серт пен жазбаша шартты шама-шарқымның жеткенінше адал орындауға ант етемін: өзіме дәрігерлік өнерін үйреткен кісіні ата-анаммен бірдей көремін, оған барымды бөліп беремін, әрі қажет жағдайда оның жоғын табуға көмектесемін; оның ұрпақтарын бауырларым деп есептеймін, егер олар осы өнерді үйренгісі келсе, оларға тегін әрі ешқандай шарт жасаспай-ақ сабақ беремін; оқу үстінде айтар ақылымды, ауызша сабақтар мен ілімдегі қалған жайлардың бәрін өз балаларыма ұстазымның балалары мен медицина заңы бойынша серттескен, ант беріскен шәкірттерімен хабарлаймын, басқа жанға айтпаймын. Аурулар режімін, зиян келтіру мен қиянаттан бойымды аулақ ұстай отырып, шама-шарқымның барынша оларға пайдасы тиетіндей етіп жасаймын. Ешкімге кісіні өлімге ұшырататын дәрі бермеймін әрі оны жасау тәсілін көрсетпеймін; тап осылай әйелге түсік түсіретін пессарий ұсынбаймын. Өмірде, өнерде де таза әрі адал боламын. Тас ауруларымен сырқаттанғандардың денесін ешқашан кеспеймін, мұны осы іспен айналысатын кісілерге тапсырамын. Қайсы үйге кірсем де аурудың қамын ойлаймын, әдейі қиянат пен қастандық жасаудан, әсіресе әйелдер мен еркектер азат адамдар мен құлдар арасындағы махаббаттан аулақпын. Емдеу езінде, сондай-ақ емдемеген кезде де, адам өмірінің ішіндегі мүлдем жариялауға болмайтын жайларды көргенімді немесе есіткенімді құпия есептеп, жан баласына айтпаймын. Антты бұлжытпай орындағаным үшін өмірде де, өнерде де бақытты болып, ел арасында мәңгілік даңққа бөленгеймін; жалған ант беріп, қылмыс жасағандарды ант атсын. Қазақстан Республикасы дәрігерінің анты Медицина қауымдастығына өз еркіммен кіріп, мен (аты-жөні) жазбаша міндеттеме алып, оны адал орындауға салтанатты түрде ант етемін. Болашақта халқыма қалтықсыз қызмет етіп, медициналық қауымдастықты дәстүрлі мейірбандылықпен дамыта отырып сақтауға және науқастың жазылып, дені сау болуы – қызметімнің басты принципі, менің жоғарғы бағам үшін ант етемін. Өзіме дәрігерлік өнерді үйреткен кісіні, оған деген ізгі ниетімді, сый-құрметімді мәңгі-бақи сақтайтындығым үшін ант етемін. Кез-келген адамға дәрігерлік көмегім қажет болғанда бас тартпай орындаймын; ең алдымен аурудың қамын ойлаймын; дәрігерлік өнерге қызығушылық адамдар немесе әріптестерім менен көмек талап етсе, оларға ақыл-кеңесімді, керек болса, тегін, әрі ешқандай шарт жасаспай-ақ көмектесемін деп ант беремін. Жариялауға мүлдем болмайтын дәрігерлік құпияны, сондай-ақ маған сеніп айтқан жеке сырларын ешкімге тіпті, ол қайтыс болып кетсе де жарияламайтындығым үшін ант етемін. Медицина жетістіктерімен үнемі танысып, дәрігерлік шеберлігімді үздіксіз дамытып, «адамгершілік» атты ардан өзімді жоғары ұстаймын деп ант етемін. Барлық іс-қимылдарымды Қазақстан Республикасының дәрігерлік Этика қағидаларына сай жасаймын деп міндеттеме аламын. Осы антты өз еркіммен, адал жүрегіммен беремін. Дәрігерлік парызымды ар-ожданыма сүйеніп орындаймын. Ә) Мәтінде кездескен төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің аудармасын еске сақтаңыз. Шама-шарқымның келгенінше – по мере возможности Қиянат - зло, пакость, вред Бұлжытпай – не искажать, не изменять Бұлжытпай орындау – выполнять беспрекословно Б)Мәтінде кездескен төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасын түсіндіріңіз. Куәға тарту, үйреткен кісі, барын бөліп беру, ант берісу, өлімге ұшырататын дәрі, аурудың қамын ойлау, әдейі қиянат, қастандық жасаужариялауға болмайтын, салтанатты түрде , мейірбандылықпен дамыта отырып, жетістіктермен үнемі танысу, дәрігерлік шеберлік,мәңгілік даңқ. Грамматикалық тақырып бойынша: Үндестік заңы Қазақ тілінің дыбыстары сөз ішінде және сөз бен қосымшаның, сөз бен сөздің арасында бірімен-бірі үйлесіп, ыңғайласып келіп отырады. Түбір буынның жуан не жіңішкелігіне қарай қосымшаның дыбыстары да жуан не жіңішке болып айтылып тұрады. Мысалы: балалар (балалер емес), үйлер (үйлар емес), ауылға (ауылге емес), көшеде (көшеда емес), т.б. Қазақ тіліндегі қосымшалар сөздің соңғы дыбысының сипатына қарай бейімделіп жалғанады: мектепте (мектепде емес), үйге (үйке емес), жазда (жазта емес), т.б. Сөйтіп, сөзді бастан-аяқ біркелкі әуезбен айтуды үндестік заңы деп атаймыз. Үндестік заңы екі түрлі: а) буын үндестігі; ә) дыбыс үндестігі.
Дауысты дыбыс буын құрайтын болғандықтан, сөздегі, сөз бен қосымшалардағы дауыстылардың не бірыңғай жуан, не бірыңғай жіңішке болып үндесуін буын үндестігі (сингармонизм) деп атаймыз. Үндестік заңына сай қазақ тілінің байырғы сөздері не бірыңғай жуан, не бірыңғай жіңішке болады. Мысалы: ата, ана, бақыт, баға, сана, намыс, егіз, өріс, төсек, кереге, кілем, т.б.
Сөз бен қосымшаның жігінде немесе сөз бен сөздің аралығында дауыссыз дыбыстардың бірін-бірі өзіне ұқсата әсер етуі дыбыс үндестігі деп аталады. Мысалы: қаздар (қазтар емес), есептер (есепдер емес), әкеге (әкеке емес), мектебі (мектепі емес), қасығы (қасықы емес). 9. Бақылау жұмыстары: Когнитивті – білім компетенциясы бойынша В) Үндестік заңына бағынатын сөздерді бір бағанға, бағынбайтын сөздерді екінші бағанға бөліп жазыңыз. ұшқыш, көше, бүгін, бөлшек, дәріхана, елорда, өнерпаз, елші, пайдакүнем, сәнқой, баланікі, рольдер, депутат, қазметші. Г) Жоғарыдағы үндестік зағына бағынбайтын сөздердің бағынбау заңдылығын түсіндіріңіз.Үлгі: депутат – үндестік заңына бағынбайды, кірме сөз. Коммуникативті компетенциябойынша Ғ)Мәтінді оқыған адам қандай сұрақтарға жауап ала алады? Сұрақтарыңызды жазыңыз. Д) Жаныңыздағы студенттен осы сұрақтарға жауап беруін өтініңіз. Кімнің сұрақтары көп және дұрыс құрылғандығынына қорытынды жасаңыз. Операционалды – дағды компетенциясыбойынша Ж) Мағынасына қарай екі бағанды сәйкестендіріңіз.
Өзін-өзі дамытубілім компетенциясы бойынша И) Төменде Мұқағали Мақатаевтың «Болашақ дәрігерге» өлеңі көзқарасыңызды білдіріңіз. Тоқта-тоқта, ей, жігіт, аялдағын, Қане, қалай жағдайын, баяндағын. ... Тәжирибе мектебін өтіп жүрсең, Дәрігерлік кәсіпке таянғаның. Енді алдыңда тұрады тірі жандар Бірі сүйіп, кім білсін, бірі қарғар ... Қимылдамай кірпігі жатса-дағы, Байқағайсың, шықпаған тірі жан бар. Кәсібіңнен кетпегей жеріп мүлде, (Ақыл айтып кеттім-ау, желіктім бе) Өлгендерді тірілтем деп ойлағай Денесінен жан ізде өліктің де. Жолың болсын, бара ғой, айналайын, Айналайын, қорғаушым, қарағадайым! Кәсібіңе мен сенің басымды ием, Басымды ием, несіне арланайын... 10. Негізгі әдебиеттер: Дәрменқұлова Р.Н.Медициналық мәтіндер жинағы. Алматы, 2002 ж. 5-7 беттер. Доскеева Б.Ж. Қазақ тілі. Жалғастырушы топ студенттеріне арналған. Алматы, 2000 ж. 15-17 беттер. Қосымша әдебиеттер: 1. Рақышев А. Адам анатомиясындағы халықаралық атау-терминдер. Алматы, 2011 ж. 2. Қазақша-орысша сөздік. ҚР Білім және ғылым министрлігі А. Байтұрынұлы атындағы Тіл білімі институты. – Алматы, 2001 ж.
№2 Тақырыбы: Адам ағзасы Көптік категориясы 2012 ж.
Кафедра мәжілісінде талқыланды
«Бекітемін» Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент С.Қ.Суатай
- адам ағзасы туралы мағлұмат беру; - адам ағзасы туралы мәтінінің мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету; - адам ағзасы туралы мәтінді пайдалана отырып, әңгіме-сұхбат құрғызу; -түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру; - көптік категориясы туралы түсінікті практикалық жолмен меңгерту; - өз бетінше сөйлем құрастыруға машықтандыру.
1. Адам ағзасындағы мүшелер туралы. 2. Адам ағзасындағы жүйелер туралы. 3. Адам ағзасындағы мүшелер туралы әңгімелеудегі тілдік оралымдар. 4. Адам ағзасындағы мүшелердің қызметі туралы.
Көптік категориясы туралы түсінік. 5. Сабақ өткізу жоспары: А)Ұйымдастыру (2-3 минут). Ә) Үй тапсырмасын сұрау (45- 48 минут). Б) Жаңа сабақты түсіндіру. - Мәтін бойынша жұмыс (60 -65 минут). Жаңа сөздермен, сөз тіркестеріменжұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, пікірталас, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату. - Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс (25-30минут). - Жаңа сабақты қорыту (10-15 минут) В) Студенттердің білімін бағалау(2-3 минут ) 6. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, грамматикалық тапсырмалар, сұхбат құрғызу, пікірталас, аударма жұмысын жасату, жағдаяттық тапсырма. 7. Көрнекі құралдар: Тақта, ноутбук,адам ағзасының суреті, оқу құралдарын, үлестірмелі карточкалар пайдалану. 8. Тапсырмалар: А) Мәтінді оқыңыз. Адам деген – ардақты ат, қазақ халқы оны ежелден қастерлеп, табиғаттың ерекше сыйы деп бағалайды және кім деген сұрақ тек адамға ғана қойылады. Адамның ағзасындағы әрбір мүше белгілі бір қызмет атқарады. Дене мүшелері атқаратын қызметіне қарай бірнеше мүшелерден бірігіп, жүйе құрайды. Қан айналу жүйесі денедегі барлық мүшелерге оттегі мен қоректік заттарды жеткізіп тұрады. Тыныс алу жүйесі мүшелеріне мұрын, көмей, кеңірдек, өкпе, бронхылар жатады. Ағзаның оттегін сіңіріп, көмірқышқыл газын бөліп отыруы осы тыныс алу жүйесінде өтеді. Ас қорыту жүйесі ауыз қуысынан басталады. Ас жұтқыншақ арқылы өңешке, одан асқазанға түсіп, ас қорыту бездерінің әсерінен ішек-қарын жолында қорытылады. Зәр шығаружүйесі мүшелеріне қос бүйрек, несепағар, қуық жатады. Бүйректе қан тазартылады, несеп түзіледі. Жүйке жүйесі ми мен жұлыннан тұрады. Жүйке жүйесі мүшелердің жұмысын реттеп отырады және ағзаның біртұтастығын қамтамасыз етеді. Тірек-қимыл жүйесі қаңқа мен бұлшық еттен тұрады. Қаңқа – денедегі әр түрлі сүйектерден құралған мықты тірек. Сүйектерге бұлшық ет бекиді. Адам бұлшық еттің көмегімен жүреді, жүгіреді, әр түрлі қимылдар жасайды. Адам ағзасындағы сезім мүшелерінің де қызметі ерекше. Сезім мүшелеріне көру, есту, иіс сезу, дәм сезу, сипап сезу, тепе-теңдікті сезу жатады. Ағзадағы барлық жүйелер арасында әр түрлі жолдар мен өзектер арқылы үздіксіз кең көлемде мәлімет алмасу жүріп жатады. Бұл мәліметтер қан, лимфа және гормон арқылы жүреді. Адамның тіршілік әрекеттері жас кезеңдеріне сәйкес өзгеріп отырады. Өйткені дамудың әрбір сатысында өзіндік физиологиялық көрсеткіштер қалыптасады. Адам өмірі құрсақта даму, балалық шақ және ересек жас болып үш сатыға бөлінеді. I.Құрсақтағы 2 айға жуық ұрықтық даму (эмбриогенез) және 2 айдан 9 айға дейін нәрестелік даму (фетогенез) кезеңдерінен тұрады. II. Балалық шақ (құрсақтан тыс даму) бірнеше кезеңнен өтеді: Жаңа туған (неонаталдық) кезең – туған күннен 4 аптаға дейін, бала қырқынан шыққанша созылады. Бұл кезеңде ағза сыртқы ортаның жаңа жағдайларына икемделеді. Бөбектік шақ – бөбек өмірінің 1-жылы; Сәбилік шақ – 1-3 жас аралығы; Бүлдіршін шақ: 4-7 жас аралығы; Естияр шақ: ұлдарда – 8-12 жас аралығы, қыздарда – 8-11-ге дейінгі жас аралығы; Жеткіншектік – балиғаттық шақ: ұлдарда 13-16 жас аралығы, қыздарда 12-15 жас аралығы; Жас өспірімдік шақ: (бозбала) жігіттерде 17-21 жас аралығы, (бойжеткен) қыздарда – 16-20 жасқа дейін. III.Ересек жас бірнеше кезеңнен құралады: Кәмелеттік кезең: ерлерде 22-35 жас аралығы, әйелдерде 21-35 жасқа дейін. Бұл кезеңде адамның өсуі тоқтайды, ағзаның құрылымы мен қызметі толық қалыптасады, іс-әрекеті белсенді және тиянақты болады. Кемел шақ: ерлерде 36-60 жас аралығы, әйелдерде 36-55 жасқа дейін. Бұл кезде олардың жүйке және эндокриндік жүйелері өзгеріп, қайта қалыптасады, тіршілік әрекеттерінде айтарлықтай өзгерістер болады. Егделік кезең: ерлерде 61-74 жасқа дейін, ал әйелдерде 55-74 жасқа дейін. Бұл кезеңде ағза тез қартаяды. Сондықтан олар осы кезеңдерінде кездесетін ауруларға жиі шалдығады. Кәрілік кезең ерлер мен әйелдер 75-тен асқаннан кейін басталады. Ағза тоза бастайды, негізгі тіршілік әрекеттері күрт төмендейді. Ұзақ өмір сүрушілер 91 жастан асқан адамдар. Ә) Мәтінде кездескен төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасын түсіндіріңіз. Ардақты ат, қастерлеу, табиғаттың ерекше сыйы, атқаратын қызметіне қарай, бірнеше мүшелерден бірігу, жүйе,оттегін сіңіру, әр түрлі сүйектерден құралған, ас қорыту бездерінің әсері, мүшелердің жұмысын реттеу, тепе-теңдікті сезу, ағзаның біртұтастығы, тіршілік әрекеттері, дамудың әрбір сатысы,қырқынан шыққанша, сыртқы орта, қалыптасу, тозу, қартаю, физиологиялық көрсеткіштер, ұзақ өмір сүрушілер, күрт төмендеу. Б) Мәтінде кездескен төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің аудармасын еске сақтаңыз. ағза – организм құрсақ қуысы – брюшная полость оттегі – кислород бұлшық ет – мышцы жұтқыншақ – глотка өңеш – пищевод кеңірдек – трахея зәр, несеп – моча несепағар – мочеточник қуық – мочевой пузырь без – желез өзек – проток, серцевина икемделу – приспособиться кәмелеттік – cовершеннолетний; зрелый естияр – повзрослевший күрт – внезапно; резко В) Мәтінді оқыған адам қандай сұрақтарға жауап ала алады? Сұрақтарыңызды жазыңыз. Г) Жаныңыздағы студенттен осы сұрақтарға жауап беруін өтініңіз. Кімнің сұрақтары көп және дұрыс құрылғандығынына қорытынды жасаңыз. Ғ)Көптік жалғау – көптік мағынаны беретін қосымша ( -лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер). Мәтіннен көптік жалғау жалғанған сөздерді теріп жазыңыз. Д)Мәтіннен төменде берілген қысқа ақпараттарды кеңейтіп толықтыратын үзінділерді табыңыз. Дене мүшелері атқаратын қызметіне қарай бірнеше мүшелерден бірігіп, жүйе құрайды. Қаңқа – денедегі әр түрлі сүйектерден құралған мықты тірек. Адам өмірі құрсақта даму, балалық шақ және ересек жас болып үш сатыға бөлінеді. Балалық шақ бірнеше кезеңнен өтеді. Ересек жасбірнеше кезеңнен құралады. Адам ағзасындағы сезім мүшелерінің қызметі ерекше. Е)Төмендегі етістіктердің қайсысы мәтінде кездеспейді? Қалану, қастерлеу, ренжу, енгізу, түзілу, тыңдау, сезу, ауырмау, есту, төмендеу, алмасу, айғақтау, ренжу, самғау, қалыптасу, қартаю, жабдықталу, қорытылу, кездесу, сақталу, өзгеру, күшею, қамтамасыз ету, хабарлау. Ж) Көп нүктенің орнына тіркестердің мағынасына қарай керекті қосымшаларды қойыңыз. Ежел... қастерлеу Табиғат... сыйы Ұрық... даму Қырқы... шығару Жаңа жағдай... икемделу 91 жас... асқан адам Ас қорыту бездері... әсері Өзін... көрсеткіштер Оттегі... сіңіру Сүйектер... құралған Мүшелердің жұмысы... реттеу Ағза... құрылым З) Сөйлемдерді бастаңыз. ... жұмысын реттеп отырады және ағзаның біртұтастығын қамтамасыз етеді. ... жас кезеңдеріне сәйкес өзгеріп отырады. ... атқаратын қызметіне қарай бірнеше мүшелерден бірігіп, жүйе құрайды. ... туған күннен 4 аптаға дейін, бала қырқынан шыққанша созылады. ... ағзаның құрылымы мен қызметі толық қалыптасады, іс-әрекеті белсенді және тиянақты болады. И) «Даму» етістігімен тіркесетін сөздерді көрсетіңіз және солармен сөйлем құрастырыңыз. 
9. Бақылау жұмыстары: Когнитивті – білім компетенциясы бойынша К) Мағынасына қарай екі бағанды сәйкестендіріңіз.
Қ) Берілген тұжырымдардың дұрыс не қате екенін анықтаңыз. Қан айналу жүйесі мүшелерге оттегі мен көмірқышқыл газын жеткізіп тұрады. Тыныс алу жүйесі мүшелеріне мұрын, көмей, кеңірдек, өкпе, бронхылар жатады. Бүйректе ас қорытылады. Тірек-қимыл жүйесі қаңқа мен бұлшық еттен тұрады. Қаңқа – денедегі бұлшық еттен құралған мықты тірек. Адам бұлшық еттің көмегімен жүреді, жүгіреді, әр түрлі қимылдар жасайды. Ас қорыту жүйесі мұрын қуысынан басталады. Асты қорыту бездерінің әсерінен ас ішек-қарын жолында қорытылады. Адам өмірі құрсақта даму, балалық шақ және ересектік шақ болып үш сатыға бөлінеді. Ағзадағы барлық жүйелер арасында үздіксіз мәлімет алмасу жүріп жатады. Адам өмірі тек қуаныш пен бақыттан тұрады. Коммуникативті компетенциябойынша Л) Мәтінде сіз үшін жаңа ақпарат бар ма? Мәтін мазмұнына өзіңіз білетін осы тақырыпқа қатысы бар мәліметті қосыңыз. Мәтіннен алған жаңа мәліметті пайдалана отырып, өз сөзіңізбен қысқаша айтып көріңіз. М) Төменде Абай өлеңінен үзінді берілген, қарамен жазылған өлең жолдарын қалай түсінесіз? Көзқарасыңызды білдіріңіз. Малда да бар жан мен тән Ақыл, сезім болмаса. Тіршіліктің несі сән, Тереңге бет қоймаса.
10. Негізгі әдебиеттер: 1. Доскеева Б.Ж. Қазақ тілі. Медициналық оқу орындарына арналған. Алматы, 2002 ж. 5-8 беттер. 2. Дәрменқұлова Р.Н.Медициналық мәтіндер жинағы. Алматы, 2002 ж. 9-11беттер. 3. Доскеева Б.Ж. Кәсіби медициналық қазақ тілі. Алматы, 2012 ж. 6-13 беттер. 4. Доскеева Б.Ж. Қазақ тілі. Жалғастырушы топ студенттеріне арналған. Алматы, 2000 ж. 12-17 беттер.
1. Рақышев А. Адам анатомиясындағы халықаралық атау-терминдер. Алматы, 2011 ж. 2. Қазақша-орысша сөздік. ҚР Білім және ғылым министрлігі А. Байтұрынұлы атындағы Тіл білімі институты. – Алматы, 2001 ж.
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР №3 Тақырыбы: Дене мүшелері Сөздің тура және ауыспалы мағыналары 2012 ж.
Хаттама №____, «_____»____________2012ж. «Бекітемін» Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент С.Қ.Суатай
- дене мүшелері туралы мағлұмат беру; - дене мүшелері туралы мәтінінің мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету; - дене мүшелері туралы мәтінді пайдалана отырып, әңгіме-сұхбат құрғызу; -түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру; - cөздің тура және ауыспалы мағыналары туралы түсінікті практикалық жолмен меңгерту; - өз бетінше сөйлем құрастыруға машықтандыру.
1. Адам ағзасындағы мүшелер туралы. 2. Адам ағзасындағы мүшелер туралы әңгімелеудегі тілдік оралымдар. 3. Адам ағзасындағы мүшелердің қызметі туралы. ә) грамматикалық материал бойынша Cөздің тура және ауыспалы мағыналары туралы түсінік. 5. Сабақ өткізу жоспары: А)Ұйымдастыру (2-3 минут). Ә) Үй тапсырмасын сұрау (45- 48 минут). Б) Жаңа сабақты түсіндіру. - Мәтін бойынша жұмыс (60 -65 минут). Жаңа сөздермен, сөз тіркестеріменжұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, пікірталас, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату. - Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс (25-30минут). - Жаңа сабақты қорыту (10-15 минут) В) Студенттердің білімін бағалау(2-3 минут ) 6. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, грамматикалық тапсырмалар, сұхбат құрғызу, пікірталас, аударма жұмысын жасату, жағдаяттық тапсырма. 7. Көрнекі құралдар: Тақта, ноутбук,адам мүшелерінің суреті, оқу құралдарын, үлестірмелі карточкалар пайдалану. 8. Тапсырмалар: А) Мәтінді оқыңыз. Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, жауырын, кеуде, иық, омыртқа, аяқ, жамбас, тізе тағы басқалар жатады. Адамның басында бет, көз, құлақ, мұрын, ауыз, маңдай, шеке, иек, ерін, тіс, тіл, таңдай сияқты мүшелер орналасқан. Бұл мүшелерді біз көзбен көреміз. Бұлардан басқа көзбен көрмейтін мүшелер бар, оларға асқазан, ішек-қарын, бауыр, бүйрек, жүрек т.б. жатады. Дана халқымыз алыс сапардан оралған адамдардан «Он екі мүшең аман-есен оралдың ба?», - деп амандасып, жөн сұрасқан. Кейде «он екі мүшесі аман, соқталдай азамат, ақша табудың неге оңай жолын іздейді ? » деп, ренжіп жатады. Халық жұмбақтарының бірінде: «Дүниеде бір ағаш бар түбі жуан, он екі ұл, алпыс екі қыз бір күн туған», - дейді. Мұндағы 12 ұл адамның 12 мүшесі, 62 қыз – адамның 62 тамыры, ал ағаш – адамның өзі. Халқымыз он екі мүше дегенді адамның дене бітіміне байланысты айтқан: он екі мүшеге мыналар жатады: бас (біреу), омыртқа (біреу), жамбас (екеу), жауырын (екеу), тоқпан жілік (екеу), асықты жілік (екеу), кәрі жілік (екеу). Бір жылда 12 ай болса, адамның 12 мүшесі бар. Уақыт көшінің бір жылы 365 күннен тұрса, қытай емшілерінің айтуынша, адамның да буыны соншама. Мұның бәрі адамның табиғатпен тығыз байланысты екендігін айғақтайды. Көне заманғы халық емшілері адамның әр мүшесі бір тәуліктің ішінде өзінің жоғарғы, төменгі деңгейіне алмасып отыратынын дәлелдеп берген. Оны қазіргі ғылыми медицина да мойындайды. Осынау ғылыми тұжырымдама бойынша адамның тәуліктегі күш-қуаты мынандай: Таңғы сағат 3 – 5-тердің шамасында өкпесінің қуаты артады. Таңғы сағат 5-тен 7-ге дейін тоқ ішектің қуаты күшейеді. Таңғы сағат 7-ден 9-ға дейін асқазанның қуаты үсті-үстіне жақсарады. Сағат 9-дан 11-ге дейін ұйқы безінің қуаты еселеп артады. Сағат 11-ден 13-ке дейін жүректің қызметі айрықша күшейеді. Түскі сағат 13-тен 15-ке дейін аш ішектің қуаты барынша артады. Түстен кейін сағат 15-тен 17-ге дейін қуықтың қуаты өте жоғары болады. Сағат 17-ден 19-ға дейін бүйректің қуат көзі ерекше күшейеді. Түнгі сағат 21-ден 23-ке дейін иық сүйегінің қуаты барынша артады. Түнгі сағат 23-тен түнгі сағат 1-ге дейін өттің күш-қуаты молаяды. Түнгі сағат 1-ден 3-ке дейін бауырдың қуаты шарықтау шегіне жетеді. Тек 12 сағаттан кейін әр мүшенің қабынуы өз қалпына түседі, төменгі шегіне жетіп, тынышталады. Яғни, мүшелердің қабынуы немесе қалпына келуі 12 сағаттық мерзімге байланысты. Ә) Мәтін бойынша кездескен сөздер мен сөз тіркестерін есіңізге сақтаңыз. асықты жілік– большеберцовая кость тоқпан жілік – плечевая кость кәрі жілік– локтевая кость жауырын – лопатка жамбас – тазовая кость омыртқа – позвоночник ортан жілік – бедренная кость қуық – мочевой пузырь өт – желчь ұйқы безі – поджелудочная железа дене бітімі – телосложение Б) Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз. Адамның көзбен көретін дене мүшелеріне қандай мүшелер жатады? Адамның басында қандай мүшелер орналасқан? Көзбен көрмейтін мүшелер қандай мүшелер жатады? Халқымыз алыс сапардан оралған адамдардан не деп амандасып, жөн сұрасқан? Он екі мүшеге нелер жатады? Көне заманғы халық емшілері нені дәлелдеп берген?
Қалану, ренжу, енгізу, тыңдау, ауырмау, есту, айғақтау, самғау, жұбату, ұғыну, қалыптастыру, жабдықталу, кездесу, сақталу, өзгеру, күшею, хабарлау. 9. Бақылау жұмыстары: Когнитивті – білім компетенциясы бойынша Г) Төмендегі мысалдарда қалың, бас, қисық, суық, жылы, ауыр деген сөздердің қандай мағынаны білдіретінін айтыңыз. Қалың дәптер, қалың қар, қалың шөп, қалың тұман, қалың жылқы, қалың жаңбыр, қалың киім. Малдың басы, таудың басы, өзеннің басы, жиналыстың басы, жұмыс басы. Қисық ағаш, қисық мінез. Суық күн, суық сөз, суық хабар. Жылы су, жылы сөз. Ауыр тас, ауыр жұмыс, ауыр сөз, мінезі ауыр. Ғ)Қарамен терілген сөздерді жақша ішіндегі сөздермен тіркестіріп айтқанда, мағыналарында қандай өзгеріс болатынын түсіндіріңіз. Қоңыр (сиыр, жіп, дауыс, салқын, күз, қаз, жел, аю, тарту); қара (қарындаш, сөз, жүрек, тер, дауыл, су, көлеңке); қалың (киім, жұрт, қамыс, бет); жуан (жіп, кісі, ауыл, сіңірлі); жылы (су, сөз, киім, өң); суық (су, сөз, хабар, өң); сары (май, маса, уайым, уыз, қотыр, қарын, ауыз, бауыр, балақ, аяқ, су); бет (әжімі, моншақ, алды, перде, бұрыс, алыс, ашылу, бақтырмау, ашар, қайту, орамал); арам (шөп, тамақ, тер, ойлы, ас); адал (ас, адам, жүрек, кәсіп, құс, ойлы, тілек, сөз, дос). Операционалды – дағды компетенциясыбойынша Д)Мәтіндегі сөйлемдерді мағынасына қарай толықтырып, мазмұнын айту. 1. Әрбір ... белгілі қызмет атқарады. 2. Адамның кеуде ... өкпе, жүрек орналасқан. 3. ... қуысында зәр шығару, көбею мүшелері орналасқан. 4. Қаңқа әр түрлі сүйектерден құралған ... . 5. Сүйектерге ... бекиді. 6. Зәр шығару жүйесіне бүйрек, несепағар, жатады. 7. Жүйке жүйесі мүшелердің ... реттейді. 8. Тыныс алу жүйесінде оттегінің сіңіру және көмірқышқыл газын бөлу процесі ... . 9. Ас ... арқылы өңешке, асқазанға барады. Коммуникативті компетенциябойынша Е) Сөйлемдердің шын, өтірік екенін анықтаңыз. Адамның бас мүшесінде жауырын, кеуде, иық, омыртқа, иек, тіс, тіл, таңдай сияқты мүшелер орналасқан. Көзбен көретін мүшелер бар, оларға асқазан, ішек-қарын, бауыр, бүйрек, жүрек т.б. жатады. Халқымыз он екі мүше дегенді адамның дене бітіміне байланысты айтқан. Он екі мүшеге мыналар жатады: бас (біреу), омыртқа (біреу), жамбас (екеу), жауырын (екеу), тоқпан жілік (екеу), асықты жілік (екеу), кәрі жілік (екеу). Бір жыл 365 күннен тұрса, қытай емшілерінің айтуынша, адамның да буыны соншама. Мұның бәрі адамның табиғатпен тығыз байланысты екендігін айғақтайды. Таңғы сағат 3 – 5-тердің шамасында өкпесінің қуаты артады. Таңғы сағат 5-тен 7-ге дейін бауырдың қуаты күшейеді.
1. Тілінен тапты. 2. Құлағын шулатты. 3. Алақанына салды. 4. Бас десең құлақ дейді. 5. Мойны жар бермеді. 6. Жүрегі қарс айрылды. 7. Тізесін жазбады. 8. Санын соқты. 9. Бауырына басты. 10. Аяғы жерге тимеді. 10. Негізгі әдебиеттер: 1. Доскеева Б.Ж. Қазақ тілі. Медициналық оқу орындарына арналған. Алматы, 2002 ж. 5-8 беттер. 2. Дәрменқұлова Р.Н.Медициналық мәтіндер жинағы. Алматы, 2002 ж. 9-11беттер. 3. Доскеева Б.Ж. Кәсіби медициналық қазақ тілі. Алматы, 2012 ж. 6-13 беттер. Қосымша әдебиеттер: 1. Рақышев А. Адам анатомиясындағы халықаралық атау-терминдер. Алматы, 2011 ж. 2. Қазақша-орысша сөздік. ҚР Білім және ғылым министрлігі А. Байтұрынұлы атындағы Тіл білімі институты. – Алматы, 2001 ж.
№4 Тақырыбы: Ағзадағы аурулар Тұрақты сөз тіркестері 2012 ж.
Кафедра мәжілісінде талқыланды Хаттама №____, «_____»____________2012ж. «Бекітемін» Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент С.Қ.Суатай
- ағзадағы аурулар туралы мағлұмат беру; - ағзадағы аурулар туралы мәтінінің мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету; - ағзадағы аурулар туралы мәтінді пайдалана отырып, әңгіме-сұхбат құрғызу; - түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру; - тұрақты сөз тіркестері туралы түсінікті практикалық жолмен меңгерту; - өз бетінше сөйлем құрастыруға машықтандыру;
1. Адам ағзасындағы аурулар туралы. 2. Адам ағзасындағы аурулар туралы әңгімелеудегі тілдік оралымдар. 3. Адам ағзасындағы ауруларды анықтау жолдары туралы. ә) грамматикалық материал бойынша Тұрақты сөз тіркестері туралы түсінік. 5. Сабақ өткізу жоспары: А)Ұйымдастыру (2-3 минут). Ә) Үй тапсырмасын сұрау (45- 48 минут). Б) Жаңа сабақты түсіндіру. - Мәтін бойынша жұмыс (60 -65 минут). Жаңа сөздермен, сөз тіркестеріменжұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, пікірталас, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату. - Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс (25-30минут). - Жаңа сабақты қорыту (10-15 минут) В) Студенттердің білімін бағалау(2-3 минут ) 6. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, грамматикалық тапсырмалар, сұхбат құрғызу, пікірталас, аударма жұмысын жасату, жағдаяттық тапсырма. 7. Көрнекі құралдар: Тақта, ноутбук,адам ауруларын анықтайтын құралдардың суретін, оқу құралдарын, үлестірмелі карточкалар пайдалану. 8. Тапсырмалар: А) Төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің аудармасымен танысыңыз. жынысы – пол қақырық – макрота көкбауыр – селезенка қуық – мочевой пузырь қондырғы – установка ақау – дефект, порок туа пайда болған – врожденный жүре пайда болған – приобретенный кескін – внешний облик; черты лица Ә)Төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасын түсіндіріңіз. Құбылыс, қозғаушы күш, ауруды тудыратын себептер, айтып баяндау, саусағының басымен соғу, толықтыру үшін, болжам, жуық, әуелі, сәуле, рентген сәулесiнiң көмегiмен, қасы, енгізілу, қатерлі, ауытқу. Б) Мәтінді оқып шығыңыз. Ауру дегеніміз не? Ол қалай пайда болады, оның себебі неде? Міне, бұл сұрақтар адам баласын ерте кезден мазалап келеді. Ауру дегеніміз – ол анатомиялық және физиологиялық құбылыс. Ауру – микробтар не басқа да аса күшті қозғаушы күштің әсерінен пайда болатын адам ағзасындағы өзгерістер. Ауруды тудыратын себептер көп, дегенмен негізгі себептері мыналар: механикалық, физикалық, биологиялық, химиялық, психикалық, генетикалық, саяси-әлеуметтік және т.б. жағдайлар. Осындай нәрселердің әсерінен ауырған адамда сырқат белгілері пайда болады (яғни симптомдары). Бұл белгілерін ауру айтып баяндайды, кейін дәрігер көзімен көріп (қарау), сипап (пальпация), саусағының басымен соғып (перкуссия), тыңдап (аускультация) анықтайды. Содан кейін алынған мәліметтерді толықтыру үшін қосымша лабораториялық (қанын, зәрін, қақырығын т.б.өткізу) және әртүрлі аспаптық әдістер қолданады. Алынған мәліметтерді жинап, негізгі клиникалық белгілерді айыра отырып, науқас адамның ауруы туралы болжам жасалуы керек. Ол үшін алдыменен сұрап тексеруден алынған мәліметтер, сосын объективті тексерістерден алынған белгілер және тағы лабораториялық, аспаптық тексерістермен дәлелденген мәліметтер болжамдық синдромның негізін құрайды. Алынған мәліметтер науқастың түрін анықтап, диагноз қоюға мүмкіндік береді. Ауруды анықтау үшін дәрігер алдымен аурудың белгілерін білуі тиіс. Қазіргі кезде 10000-ға жуық аурудың түрлері, 1600-ден аса әртүрлі синдромдар белгісі табылып отыр. Медицина саласында ауру түрін анықтау үшін қолданылатын тәсілдердің бірі – рентген тәсілі. Рентген сәулесін 1895 жылы неміс физигі Вильгельм Конрад Рентген ашқан. Ол әуелі әйелі Бертаның колын рентгенге түсірген. Сол замананнан бері «Берта қолы» деп аталған рентген суреті бүкіл әлемге таныс. 1901 жылы Рентгенге осы сәуленi ашқаны үшiн физиктердiң арасында бiрiншi болып Нобель сыйлығы берiлдi. Медицинада рентген сәулесiнiң көмегiмен мүшелер мен олардың жүйелерiнiң құрамын, қызметiн зерттеп, аурудың рентгендiк диагностикасын қояды. Негізгі рентген тәсілдері: рентгеноскопия – рентген сәулесi арқылы айнада қарау; рентгенография – рентген суретiне түсiру; флюорография – фотографиялық пленкаға флюоресценттік (сәулелендіруші) экраннан зерттелетін нысанның рентгендік кескінін алу.  
Кейінгі жылдары медицина саласында дерт түрін анықтау үшін ультрадыбыс тәсілін жиі қолданып жүр. Оған себеп: біріншіден, тәсілдің қарапайымдылығы; екіншіден, қортындысының дәлдігі; үшіншіден, мамандарға, зерттеліп жүрген адамдарға тәсілдің қауіпсіздігі. 
Осыған байланысты зерттеу жұмысын керек болса бірнеше рет қайталауға да болады. Ультрадыбыс аспаптары күн санап жаңарып жетілдіруде, яғни оларға ұдайы техникалық жаңалықтар енгізіліп тұрады. Бұның барлығы зерттеу тәсілінің сапасын арттырып, алатын мәліметтерді тереңдете, толықтыра түседі. Бүгінгі күні дәрігерлік салада УД тәсілін қолданбайтын мамандық жоқтың қасы. Мысалы, ультрадыбыс тәсілімен жүрек дерттерін анықтау кезінде оның ішкі бөлшектерін, ақауларын көріп, іштен туа, не жүре пайда болған жүрек дерттері екенін анықтайды. Сол сияқты бауырдың, көкбауырдың, бүйректің, қуықтың, т.б. мүшелерді көзбен көріп, дерттерін зерттеп, сырқат түрін анықтауға болады. УД тәсілін нейрохирургия, акушерия және гинекологияда, онкологияда жиі қолданып өте маңызды деректер алады. Ультрадыбыстық тексеру жолымен сырқат адамның денесіндегі әртүрлі ауытқулар — қатерлі ісіктер, дене мүшелері пішінінің өзгерулері анықталады. жүктеу/скачать 7,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|