С. Ж. Асфендияров атындағЫ
жүктеу/скачать 7,09 Mb.
|
3-жаттығу.Берілген сөздерді қатыстырып, сөйлемдер жазыңыз. Қай сөз табы екенін анықтаңыз. Студентсіңдер, агрономсыз, көріктісің, үшіншімін, отырсың, оқыпты. 4-жаттығу. Қазақ тіліне аударып, жазып алыңыз. Он вчера не пошел в театр. Ты купил книгу С.Муканова «Ботагоз»? Вы прочитали роман М.Ауэзова «Путь Абая»? Нет, я не читал его, скоро прочту. Мы сидим за столом и слушаем урок. 5-жаттығу. Өлеңді мәнерлеп оқыңыз, жаттап алыңыз. Жіктік жалғауындағы сөздерді тауып, теріп жазыңыз. МЕН ҚАЗАҚПЫН Мен – қазақпын мың өліп, мың тірілген, Жөргегімде таныстым мұң тілімен. Жылағанда жүрегім, күн тұтылып, Қуанғанда күлкімнен түн түрілген. Мен қазақпын, ажалсыз анамын мен, Құрсағыма сыйдырам даланы мен. Пәк сәбимін бесікте уілдеген, Дәуірлермен құүрдаспын, данамын мен. Мен жігітпін, айқасқа, сынға асықпын, Жүрегі бар кеудемде шын ғашықтың. Жанартаудай жойқынмын жұлқынғанда, Шарықтасам, қыран боп шыңға шықтым. Мен қара көз сұлумын, сайтан қызбын, Сайрай қалсам, тілімнен бал тамыздым. Сүйер болсам, өмірдей өле сүйдім, Қас батырмен қайрасқам балтам жүзін. Ж.Молдағалиев Мәтін алдындағы жаттығу жұмыстары 1-тапсырма. «Қазақтың танымал қоғам қайраткерлері» мәтіні бойынша кездесетін жаңа сөздер мен сөз тіркестерін оқып, есіңізге сақтаңыз.
2-тапсырма. Мәтін бойынша берілген сөз тіркестерін оқытушының көмегімен орыс тіліне аударыңыз. Курсивпен берілген сөз тіркестеріне сөйлем құрастырыңыз. Қоғамдық және мемлекеттік істер, ұлт - азаттық көтеріліс, өшпестей із қалдыру, ұйымдастырушы, тау-кен ісі саласы, орденмен марапатталу, негізін салған, теміржол құрылысы, металлогениялық болжам карталары. 3-тапсырма.Мәтінді оқып шығып, орыс тіліне аударыңыз. Қазақтың танымал қоғам қайраткерлері Елімізде қоғамдық және мемлекеттік істерге араласып, басшылық жасаған қайраткерлер көптеп саналады. Олардың бірі Қазақстандағы ұлт - азаттық көтеріліске және мемлекеттік істерге басшылық жасаса, енді бірі әр ғылым саласында жаңалық ашып көлемді еңбектер қалдырды. Қазақтың танымал қоғам қайраткерлеріне Ә.Бөкейханов, Т.Рысқұлов, Д.Қонаев, Қ.Сатпаев, Ә.Марғұлан т.б ірі тұлғалар жатады. Әлихан Бөкейханов (1866-1938ж.ж) -19 ғ. соңы мен 20 ғ.басындағы қазақ зиялылары, қоғам және мемлекет қайраткерлері қатарындағы аса ерекше, Алашорда мемлекеті мен Алаш партиясын (1917-1920ж.ж) ұйымдастырушы әрі төрағасы, публицист, ғалым, аудармашы ретінде қазақ халқының саяси әлеуметтік, мәдени рухани тарихында өшпестей із қалдырған ұлы тұлға. Ол 1866 жылы қазіргі Қарағанды облысының Ақтоғай ауданында туған. 1917жылы желтоқсанда бүкіл қазақтардың құрылтайында Алаш автономиясы жарияланып, Ә.Бөкейханов сол алғашқы Қазақ республикасының тұңғыш төрағасы (президенті) болып сайланады. Тұрар Рысқұлов (26.12.1896.-10.02.1938) - көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, саясатшы, ғалым, Кеңес Үкіметі мен Компартияның Түркістандағы аса көрнекті қайраткері. 1918-37жылдар аралығында әр түрлі мемлекеттік басшылық қызмет атқарды.1926 жылдан бастап (11жыл) Тұрар Рысқұлов Қазақстан автономиялы Республика ретінде құрамына кірген Ресей Федерациясы Халық Комиссарлар Кеңесі төрағасының орынбасары болып істеді. Тұрар Рысқұлов - Орта Азиядағы ең бірінші Кеңес тарихшыларының бірі. Ол Қазақстандағы ұлт-азаттық қозғалысқа, ауылдарда социализмнің орнауына, қазақ баспасөз тарихына, Түркістан-Сібір теміржол құрылысына және тағы басқа мәселелерге арнап кітаптар, ғылыми мақалалар және кітапшалар жазды. Т.Рысқұлов 10- нан астам кітаптың, тарихи және экономикалық тақырыптарға арналған 100-ден астам гаэет, журнал мақалаларының авторы. Оның редакциялауымен 7 кітап жарық көрді. 1938 жылы Т.Рысқұлов репрессия құрбаны болды. Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев (1912-1993ж.ж.)-КСРО және КОКП Орталық Комитетінің, Кеңестік Қазақстанның аса көрнекті басшысы, академик. Қазақстанның мәдениеті мен экономикасын дамытуға ерекше үлес қосқан ұлы тұлға. Социалистік Еңбек Ері атағын үш рет алған (1972,1976,1982 ж.ж.) 1952 жылы 17 сәуірде Қазақстан ғалымдары зор сенім көрсетіп, Д.Қонаевты Қазақ КСР ҒА-ның академигі және оның президенті етіп сайлады. Тау-кен ісі саласының ірі ғалымы Д.Қонаев Ғылым академиясының дамуы жолында зор еңбек сіңірді. Қаныш Имантайұлы Сәтбаев (1899-1964.ж.ж) - аса көрнекті ғалым, академик. Қазақстан ғылымының негізін салған. Қазақ КСР Ғылым Академиясының шаңырағын көтерген және оның тұңғыш президенті. Қ.Сәтбаев 1958 жылы Орталық Қазақстанның металлогениялық болжам карталарын жасағаны үшін ғылым саласында тұңғыш Лениндік сыйлыққа ие болды. 1963 жылы геология ғылымын дамытып, Қазақстанның қазба байлықтарын зерттеудегі еңбектері үшін төртінші рет Ленин орденімен марапатталды. Қазақта тұңғыш аспан денелеріне есімі берілген ғұлама және тұңғыш академик атағын алған ғылым адамы. Әлкей Хақанұлы Марғұлан (1904-1985ж.ж) Ақпеті болысында (қазіргі Павлодар облысы, Баянауыл ауданы) дүниеге келді. Ол - Қазақстан археология мектебінің негізін салушы, ғылымның көптеген салалары этнография, тарих, шығыстану, әдебиеттану, өнертану бойынша көрнекті қайраткер. Филология ғылымдарының докторы (1945), Бүкілодақтық География қоғамының толық мүшесі, Қазақ КСР ҒА академигі (1958), профессор (1960), Қазақ КСР ғылымының еңбек сіңірген қызметкері (1961). Ә.Марғұлан 1943 жылдан Оңтүстік Қазақстандағы Сырдария, Шу, Талас өзендері бойында және көне Отырар, Сауран, Сығанақ қалаларының орындарында қазба жұмыстарын жүргізіп, соның негізінде «Ежелгі Қазақстан қалалары мен құрылыс өнерінің тарихынан» («Из истории городов и строительного искусства древнего Казахстана») деген монографиялық еңбек жазды. Ол – тарих, археология, этнография, әдебиет және өнер тарихынан 300-ден астам ғылыми зерттеу жұмысының, 100-ден астам энциклопедиялық мақалалардың авторы. Академик Ә.Х.Марғұлан берілген мәліметтер бойынша 14 томдық негізгі еңбектерінен тұратын зор ғылыми мұра қалдырды. Әлкей Марғұланның ұзақ жылғы қоғамдық өмірдегі және ғылымдағы үлкен еңбегі жоғары бағаланып, ол Ленин және Еңбек Қызыл Ту ордендерімен және бірнеше медальдармен марапатталды. 4-тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз. Қазақтың танымал қоғам қайраткерлерін атаңыз. Әлихан Бөкейханов кім? Қайда дүниеге келген? Тұрар Рысқұлов туралы не білесіз? Қазақ КСР Ғылым Академиясының тұңғыш президенті кім? Әлкей Марғұлан кім? Оның қоғамдық қызметтері қандай? Д.Қонаев қандай қоғамдық қызметтер атқарды? 5-тапсырма. Тірек сызбаны пайдаланып, мәтін құраңыз. 
Студенттің білімін бақылау Когнитивті – білім компетенциясы: Тест тапсырмалары: 1.Жіктік жалғауындағы сөзді көрсетіңіз. а) оқыдың ә) баршы б) кітабымды в) бірге г) сөзді 2.Жіктік жалғауының көпше түрінің І жағын көрсетіңіз. а) Неткен табиғат әдемі еді! ә) Сен Алматыда тұрасың ба? б) Концертке кеше барғанбыз. в) Тауға барып демалды. г) Ол суретті жақсы салды. 3.Жіктік жалғауының жекеше түрінің ІІ жағын көрсетіңіз. а) оқисың ә) жазды б) емдеу в) досым г) өнегесі 4.Көп нүктенің орнына қай сөз сәйкес келеді? Х.Досмұхамедұлы атқыштар батальонында әскери кіші.... қызмет атқарды. а) дәреже ә) дәрігерлік б) саяси в) алға г) жан 5.Жіктік жалғауын көрсетіңіз. а) лар, лер ә) ды, ны б) сың, пыз в) на,не г) ма, ме 6.Жіктік жалғауының ІІ жағын көрсетіңіз. а) студентсің ә) үйіңнің б) әркімге в) жеріңе г) отырмын 7.Жіктеліп тұрған етістікті көрсетіңіз. а) аудардың ә) ағайыным б) сапалы в) жатыр г) жазу 8.Қай сөз табы жіктеледі? а) шылау, зат есім ә) есімдік, сын есім б) етістік, еліктеуіш в) сан есім, септеулік г) үстеу, зат есім 9.Дұрыс емес аударманы көрсетіңіз. а) ұлт -национальность ә) ерлік -мужество б) бөлім - воин в) шеберлік -мастерство г) бесік –колыбель 10.Сөйлемді толықтырыңыз. Ә.Марғұланның ұзақ жылғы қоғамдық өмірдегі және ... үлкен еңбегі жоғары бағаланды. а) ғылымдағы ә) сапармен б) аңшылық в) сыпай г) шеберлік Операционалды – дағды компетенциясы: Берілген сөздерді пайдаланып сөйлем құраңыз. Жіктік жалғаудың қандай сөз таптарына жалғанып тұрғанын түсіндіріңіз. Емдеу, қыдыру, ақылды, жетінші, байсалды. Коммуникативті компетенция: а) лексикалық материал бойынша: Қоғам қайраткерлер деп кімдерді айтамыз? Әлихан Бөкейхановтың қоғамдағы орны қандай? Тұрар Рысқұлов қай салада жұмыс істеді? Д.Қонаев туралы не білесіз? Әлкей Марғұлан қай жерлерде қазба жұмыстарын жүргізді? ә) грамматикалық материал бойынша Жіктік жалғау қалай жасалады? Жіктік жалғау көбіне қай сөз табына жалғанады? Жіктік жалғаудың есімдікке жалғануына мысал келтіріңіз. Етістіктің жіктелуіне үш мысал келтіріңіз. Адамның кәсібін көрсететін есім сөздердің жіктелуіне екі мысал келтіріңіз Өзін-өзі дамыту компетенциясы Жоғарыда аталған қоғам қайраткерлерінен басқа қандай тұлғаларды білесіз? Сол туралы қысқаша мәтін құраңыз. Негізгі әдебиеттер: Бектұров Ш.К. Бектұрова А.Ш. Қазақ тілі для начинающих. Алматы, 1994. 110-б. Бектаев А. Қазақ тілі сабақтары. Алматы, 1994. Хабдин Қ.Е., Тәттібаева А.Е. Қазақ тілі сабақтары. Алматы, 2004 ж. Қосымша әдебиеттер: Бектаев Қ. Үлкен қазақша-орысша, орысша-қазақша сөздік. Алматы, 2001. 2. Құлмағамбетова Қ., Елемисова Ж., Қазақ тілін үйренушілерге көмек. Алматы, 1990. 46-б. 3. Қожахметова Х. 40 уроков казахского языка. Алматы, 1989. 50-51 бб. ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: Қазақтың көрнекті ақын-жазушылары (М.Мақатаев, Ж.Молдағалиев, Ә.Кекілбаев, М.Шаханов т.б. ) 2012 ж. Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай 1. Тақырыбы: Қазақтың көрнекті ақын-жазушылары (М.Мақатаев, Ж.Молдағалиев, Ә.Кекілбаев, М.Шаханов т.б. ) Мақсаты: Қазақтың көрнекті ақын-жасушыларының өмірі, шығармашылығы туралы мәлімет беру. Мәтінде кездесетін жаңа сөздердің мағынасын түсіндіру; Мәтіннің мазмұнын өз бетінше баяндауға үйрету; Aдамгершілікке тәрбиелеу, оқушыға Патриоттық рухта тәрбие беру; Міндеті: лексикалық – грамматикалық ерекшеліктердің қолдану аясын білуге машықтандыру; терминдердің жазылу үлгісін, оларға қойылатын талаптарды, біліктілікті қалыптастыру; ғылыми мәліметтерді, әдебиеттерді, қолдана алу, мәтінді түсініп, оқылым, айтылым, тыңдалым, жазылымға ниетін қалыптастыру; қазақша өз ойын тиянақты түрде жеткізу, сауатты жазуға үйрену. Негізгі ұғымдар: а) лексикалық тақырып бойынша 1. ХХ ғасыр әдебиетінің көрнекті өкілдері туралы мәлімет 2. М.Мақатаевтың қазақ әдебиетіндегі орны 3. М.Мақатаевтың шығармалары туралы мағлұмат 4. М.Мақатаевтың аудармалары 5. Ж.Молдағалиевтың поэмаларының тақырыбы 6. Мұхтар Шахановтың өлеңдерінің ерекшеліктері 7. Әбіш Кекілбаев шығармаларының тақырыбы Сабақты өткізу жоспары: 1. Кіріспе бөлім (ұйымдастыру кезеңі) - 5 минут 2. Өткен сабақты пысықтау - 25 минут 3. Үйге берілген жаттығуларды тексеру - 20 минут ҮЗІЛІС 4. Жаңа лексикалық тақырып бойынша жұмыс - 30 минут 5. Жаңа грамматикалық тақырып бойынша жұмыс - 20 минут ҮЗІЛІС 6. Лексикалық тақырып бойынша жаңа сөздермен жұмыс - 20 минут 7. Жаттығу жұмыстары,тестілер - 20 минут 8. Қорытындылау,үй тапсырмасын беру, бағалау - 10 минут Өткізу түрі: тәжірибелік Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс, грамматикалық тапсырмалар, сұрақ-жауап, аударма жұмысын жасату, тест тапсырмалары. Көрнекі құралдар: кестелер, суреттер, үлестірмелі карточкалар. Тапсырмалар: а) Төмендегі сөздердің ауармасымен танысу: Көрнекті-видный Үлес қосу-внести вклад Жыр жинақтары-сборник стихов Шығармашылық-творчество Шығармалар-произведения Шеберлік-мастерство Қазына-сокровище Жоғары атақ-высокое звание Қолдану-применять Қоғамдық-общественный Мемлекетік-государственный Халық тағдыры-судьба народа Азаматтық сарын-гражданский моти ә) Мәтінді оқу. Қазақтың көрнекті ақын-жазушылары ( М.Мақатаев, Ж.Молдағалиев, Ә.Кекілбаев, М.Шаханов т.б. ) Әдебиет –сөз өнері.Өйткені оның өмірді,адамдар тағдырын бейнелеп таныту құралы-сөз.Көркем сөз құдіреті арқылы ақын, жазушылар өмірдің түрлі көріністерін бейнелі де суретті түрде танытады. ХХ ғасырдың екінші жартысында қазақ поэзиясының дамуына үлкен үлес қосқан ақын -Мұқағали Мақатаев(1931-1976)Ақынның шығармашылығы туған жер, туған ел,ана тілі,адамгершілік,махаббат тақырыптарына арналған.Оның кез келген шығармаларынан жердің,елдің биік рухы сезіледі. Ақынның «Армысыңдар, достар», «Қарлығашым,келдің бе ?», «Аққулар ұйықтағанда » т.б.жыр жинақтарын халық сүйіп оқиды. Мұқағали Мақатаев аударма саласында да өзіндік шеберлігін танытқан ақын.Ол Дантенің «Құдіретті комедиясының » «Тамұқ » атты бөлімін, Шекспирдің «Сонеттерін », Уолт Уитменнің өлеңдерін қазақ тіліне аударған. Ж.Молдағалиев (1920-1988жж)- қазақтың белгілі ақыны, Ұлы Отан соғысына қатысушы. Соғыстан оралғаннан кейін түрлі қызметтер атқара жүріп, шығармашылықпен айналысты. Ж.Молдағалиев жалынды жырларымен ұлттық әдебиет әлемінде тез танылды.Ақынның тұңғыш жинағы «Жеңіс жырлары » деген атпен 1949 жылы жарық көрді. Ж.Молдағалиев « Жыр туралы », « Сел », « Мен қазақпын », « Туған жер », « Арман қанаты », «Кісен ашқан » т.б.көптеген поэмалар жазған.Ақын шығармаларында азаматтық сарын мен көңіл күйі лирикасы басым.Оның поэмаларында қазақ халқының өмірі,ұлттық ерекшелігі реалистік тұрғыда берілген. «Кісен ашқан» поэмасында Құрманғазының осы аттас күйіне құлақ қойып, ой жібере отырып,өскен өнер,өркендеген халық тағдыры баяндалған.Оның ақындық өнерін айқын танытқан бұл шығармасына Мемлекеттік сыйлық берілді. Сонымен бірге Ж.Молдағалиев А.С.Пушкиннің, М.Ю.Лермонтовтің, Назым Хикметтің өлеңдерін қазақ тіліне аударған. Ол өзінің атақты Мен қазақпын деп аталатын поэмасымен қазақ әдебиетінің ірі тұлғасына айналған,отансүйгіштік жырларымен халық жүрегінен орын алған ақын. Ақынның шығармалары көптеген шетел тілдеріне аударылған. Мұхтар Шаханов (1942 жылы туған)– ақын, қоғам қайраткері. Ақын шығармаларында туған жер, тіл, ел тағдыры жырланады.Өлеңдерінде философиялық ой басым. Бірнеше өлең жинақтарының және халық арасына кең тараған бірқатар әндердің авторы. Балладалары мен поэмалары дүние жүзі халықтарының 20-дан астам тілдеріне аударылған. «Махаббат заңы », «Сенім патшалығы», «Сократты еске алу түні » атты драмалары республикамызда және шетел театрларында қойылған. «Шыңғыс ханның пенделік құпиясы » атты драмалық шығармасы негізінде Украинаның Довженко атындағы киностудиясы екі сериялы телефильм шығарды. Әбіш Кекілбаев-көрнекті жазушы,мемлекеттік және қоғам қайраткері.Жазушының «Бір шөкім бұлт », «Дала балладалары », «Үркер» және т.б.шығармалары бар.Әбіш Кекілбаев шығармаларының тілі шешен.Ол шығармаларында ана тілінің бай қазынасын шебер қолдана біледі. Жазушы тек шығармашылықпен ғана емес,сонымен бірге қоғамдық, мемлекеттік істермен айналысады. Ол Қазақстанның халық жазушысы деген жоғары атаққа ие. б) мәтінді аударып, мәтінге жоспар құрыңыз. 1-тапсырма. Берілген сөздер мен сөз тіркестерін аударып,сөйлемдер құраңыз. Литература, литературный герой, история создания, судьба народа, особенности, творчество, сборник стихов, мастерство, внести вклад,образно 2-тапсырма. Берілген сөздер мен сөз тіркестерімен сөйлем құраңыз Ел үшін, ана тілі туралы, жыл сайын, өнер жайлы,еңбек туралы, достық туралы,отан үшін,аударма арқылы. 3-тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз Ж.Молдагалиев-автор многих поэм В поэме ‘’Песнь о песне” Ж.Молдагалиев рассказал о татарском поэте, Герое Советского Союза Мусе Джалиле.Героиня поэмы “Судьба вдовы”-казашка,прошедшая суровый жизненный путь и ставшая борцом за новую жизнь.Влиро-публицистических поэмах “Степной дастархан” и “Я-казах”,рисующих исторический путь казахского народа, эпическая многоплановость сочетается с глубоким лиризмом,яркой образностью.А в поэме “Разбивший оковы” воссоздан образ народного композитора Курмангазы. Бақылау. Тест тапсырмалары 1.Дұрыс емес аударылған сөзді табыңыз 1.әдебиет-литература 2.шығармашылық-творчество 3.шеберлік-мастерство 4.үлес қосу-внедрить+ 5.аудару-переводить 2.Дұрыс аударылған сөзді табыңыз 1.суреттеу-внести вклад 2.шығармашылық-мастерство 3.шеберлік-творчество Үлес қосу-изображать 5.қазына-сокровище+ 3.Көп нүктенің орнына керекті шылауды қойыңыз Ол көбінесе ана тілі тағдыры ...... жазған. 1.туралы + 2.сияқты 3.дейін 4.кейін 5.сәйкес 4.Қазақ тілінде неше септік бар 1.Бес 2.Алты 3.Жеті+ 4.Төрт 5.Сегіз 5.Атау септігінің шылауларын атаңыз 1. Үшін,арқылы,туралы+ 2.Дейін,шейін,қарай 3.Кейін,бұрын,бері 4.Қатар,бірге 5.Сәйкес,жуық 6.Дұрыс емес аударылған сөзді табыңыз а) әдебиет-литература ә) шығармашылық-творчество б) шеберлік-мастерство в)+ үлес қосу-внедрить г) аудару-переводить 7.Дұрыс аударылған сөзді табыңыз а) суреттеу-внести вклад ә) шығармашылық-мастерство б) шеберлік-творчество в) үлес қосу-изображать г)+ қазына-сокровище 8.Көп нүктенің орнына керекті шылауды қойыңыз Ол көбінесе ана тілі тағдыры ...... жазған. а)+ туралы ә) сияқты б) дейін в) кейін г) сәйкес 9. «Мен қазақпын» поэмасының авторы кім ? а) Абай Құнанбаев ә) Мұқағали Мақатаев б) Мағжан Жұмабаев в)+ Жұбан Молдағалиев г) Мұхтар Шаханов 10.Атау септігінің шылауларын атаңыз а)+ Үшін,арқылы, туралы ә) Дейін,шейін,қарай б) Кейін,бұрын,бері в) Қатар,бірге г) Сәйкес,жуық 11.Атау септігінің сұрақтарын көрсетіңіз а) кімнің ненің ә) кімге неге б) кімде неде в) кіммен немен г) +кім не 12.Көп нүктенің орнына тиісті шылауды қойыңыз Студенттер әдебиет,өнер .......өз ойларын айтып,пікірсайыс өткізді. а)+.туралы,жайлы ә) бойы,сайын б) дейін, кейін в) сайын,қарай г) бұрын,соң 13.Дұрыс қолданған септеулік шылауды көрсетіңіз. а) университетке кейін ә) сенен туралы б) онымен үшін в) сабақ соң г)+ білім үшін 14.Көп нүктенің орнына тиісті шылауды қойыңыз. Ол өзінің өлеңдері ....... жастарды өнер-білімге шақырды. а) жайында ә) туралы б)+ арқылы в) бойы г) сайын 15.Әдебиет- а) би өнері ә) +.сөз өнері б) бейнелеу өнері в) қол өнері г) сәулет өнері 11. Негізгі әдебиеттер: 1. Бектұров Ш.К. Бектұрова А.Ш. Қазақ тілі для начинающих. Алматы 1994. 2. Бектұров Ш.К. Бектұрова А.Ш. Қазақ тілі. Ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы: Атамұра, 2008. 3. Хабдин Қ .Е., Тәттібаева А.Е. Қазақ тілі сабақтары. Алматы, 2002. Қосымша әдебиеттер: Ақыжанова А.Т. Мемлекеттік тілде оқып үйренейік. Алматы, 2002. Қожахметова Х. 40 уроков казакского языка. Алматы, 1989. ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: Адамзаттың Абайы 2012 ж. Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай 1. Тақырып: Адамзаттың Абайы 2. Мақсаты: Қазақ халқының ұлысы, қазақ әдебиетінің негізін қалаушы, ақын өмірі мен шығармашылығы жайлы мағұлымат беру. Абай сынды ұлы адамдардың ұлағатты істерін әрқашан естерінде сақтап, үлгі тұтып жүруге баулу. Мәтін арқылы жаңа сөздер мен сөз тіркестерін, синтаксистік оралымдарды меңгерту. Студенттің сөздік қорын байыту. Барыс септігінде тұрған сөздердің мағынасын меңгерту. «Абай Құнанбаев» мәтінін пайдалана отырып әңгіме-сұхбат құрастыруды үйрету 3. Міндеті: Мәтін соңында қойылған сұрақтарға жауап беруге дағдыландыру. Мәтін бойынша өздеріне сұрақ қойдырып үйрету. Мәтіннің қысқаша мазмұнын айтуға машықтандыру. Жаңа сөздермен сөйлем құрай алуды, жаттығуларды толық түрде меңгерту. Қазақ тілінің медицинаға және күнделікті өмірге қажетті сөздерін, сөз тіркесін үйрету. 4. Негізгі ұғымдар: а) лексикалық тақырып бойынша 1. Абай Құнанбаев туралы жалпы мағлұмат беру; 2. Абай Құнанбаев шығармаларын атау; 3. Абай Құанбаев атындағы мекемелерді білу; 4. Абай Құнанбаев туралы кітаптарды атау; ә) грамматикалық тақырып бойынша 1. Барыс септік, сұрақтары, жалғаулары, 2. Барыс септік шылаулары. 5. Сабақты өткізу жоспары: 1. Кіріспе бөлім (ұйымдастыру кезеңі) - 5 минут 2. Өткен сабақты пысықтау - 25 минут 3. Үйге берілген жаттығуларды тексеру - 20 минут ҮЗІЛІС 4. Жаңа лексикалық тақырып бойынша жұмыс - 30 минут 5. Жаңа грамматикалық тақырып бойынша жұмыс - 20 минут ҮЗІЛІС 6. Лексикалық тақырып бойынша жаңа сөздермен жұмыс - 20 минут 7. Жаттығу жұмыстары,тестілер - 20 минут 8. Қорытындылау -5 минут 9. Үй тапсырмасын беру, бағалау - 5 минут 6. Өткізу түрі: тәжірибелік 7. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс, грамматикалық тапсырмалар, сұрақ-жауап, аударма жұмысын жасату, тест тапсырмалары. 8. Көрнекі құралдар: кестелер, суреттер, үлестірмелі карточкалар. 9. Тапсырмалар: а) Төмендегі сөздердің ауармасымен танысу: Абайдың музыкалық мұрасы-духовные наследие Абая ырғақ-ритм аудармашы-переводчик саяси қайраткер-политический деятель әлеуметтік-социальный өнер-искусство шығармашылық-творчество рухани-духовный ерекше-особый, особенный тек- род,порода қисса-поэма, кисса телегей-теңіз-огромное, громадное әдет-ғұрып-обряд,обычай игеру- овладеть,усваивать алуан-всевозможный,разносторониий мүдде-желание,цель,намерение зерек-сообразительный, способный көреген – дальновидный әулет – династия күш-жігерін аямаған – не жалея сил үлгі – пример сапа – качество жан-жақты - разносторонний ә) Мәтінді оқып, мазмұнын айту, жоспар құру. Адамзаттың Абайы Абай Құнанбаев 1845 жылдың тамыз айында Семей өлкесінің төрінде әйгілі Шыңғыс тауында дүниеге келді. Ел молдасы баланың құлағына үш рет айғайлап Ибраhим деп атын қойды. Баланың ата – тегі Орта жүздің Тобықты руынан шыққан атақты билер әулеті еді. Әкесі Құнанбай өз заманындағы беделді адамдардың бірі болған. Ол дін жолын қатты ұстанып, елде мұсылмандықтың кең тарауына күш – жігерін аямаған. Жас Ибраhимді анасы Ұлжан Абай деп атаған. Осы есіммен Абай тарихқа енді. Абай жастайынан ерекше қабілетімен, ақылдылығымен көзге түседі. Көреген әке Абайға көп үміт артып, 9 жасында Семей қаласындағы Ахмет Риза медресесіне оқуға береді. Болашақ ақын дін сабақтарын жеңіл үйреніп, бос уақытын кітап оқып, өз бетімен ізденуге жұмсайды. Шығыстың классик ақындары Низами, Саади, Хафиз, Новои, Физули шығармаларымен, ертегі, дастан, қисса сияқты әдеби мұралармен танысып, оларды қызыға оқиды.Медресенің соңғы жылында өз бетімен орыс мектебіне барып, тіл үйренеді. Бұл – Абайдың кейін орысшаны игеріп кетуіне негіз болады. Абай 13 жасқа келгенде әкесі қасына алып, әкімшілік – билік жұмыстарына араластырмақ болады. Сөйтіп Абай ел ісіне араласады. Ел ісіне араласу – зерек те талапты жас Абайдың халықтың әдет – ғұрып, салт – тұрмыстарымен кеңінен танысуына жол ашады. Ол қазақтың телегей – теңіз ауыз әдебиетінен, батырлар жырлары мен ғашықтық жырларынан сусындайды. Сонымен қатар орыстың - Пушкин, Белинский, Герцен, Чернышевский, Некрасовтарды, Европаның Гете, Байрон сияқты ақындарын, Спенсер, Спиноза, Льюис, Дарвин сынды ғұламаларының туындыларын оқиды. Сөйтіп, Абай, бірінші, өз жұртының,екінші араб-парсы тілді жұрттың, үшінші орыс, Европа жұртының ой-өнерінен нәр алады. Шығыс, батыс, орыс мәдениетін өз шығармаларына үлгі етіп, сол арқылы өз өлеңдерінің сапасын жоғарлатты. Абай қазақ әдеби тілінің негізін салды, қазақ поэзиясын жаңа деңгейге көтерді. Өз шығармаларында халықтың мүддесін, арман-мұңын жырлады, жарқын болашақты аңсады. Ақынның шығармашылықпен еркін араласуы 1860 жылдары басталады. Ол кезде Абай өлеңдерін басқа аттармен жариялаған, тек 1886 жылы «Жаз» деген өлеңінен бастап өз атын қоя бастайды. Ақынның өлеңдерінің күні бүгінге дейін мәні зор. Ақын айтқан: өсек, өтірік, мақтаншақтық, еріншектік, бекер мал шашу сияқты теріс әрекеттер әлі де бар. Ал, талап, еңбек, ғылым - біздің қазіргі тәрбиеге дәл келеді. Абай өлеңдерінің тақырыбы жан – жақты, әлеуметтік аясы кең. Өлеңдері халықты өнерге, білімге, табиғатты сүюге, ғылымға шақырады, махаббат тақырыбын көп жырлайды. Ақын адамның адамдық қасиеті еңбекте, ғылым – білім үйренуде, адамгершілік мінез – құлықта деп ұқты. 90-жылдар ішінде Абай өзінің бір алуан шығармаларын қара сөзбен жазған. Абайдың қара сөздерінің жалпы саны елуге жақын. Олардың әрқайсысы өз кезіндегі әлеуметтік өмірдің күрделі мәселелеріне арналған. Кейбір әңгімелер тақырыбы, кейде мазмұны жағынан бірін-бірі толықтырып отырады. Абайдың қара сөздерінің өзінше ерекшелігі бар. Оның сөйлем құрылысы да басқашалау болып келеді. Сөздердің көлемі аз болса да, мағынасы терең, мазмұны мол. Көпшілігі сұрау, жауап, не оқушыларымен, не өзімен-өзі кеңесу үлгісінде құрылады. Қазақ топырағында реалистік аударма дәстүрі Абайдан басталады. Аударма мәдениеті де сол Абайдан тарайды. Абай аудармамен айналысқан кезде орыс әдебиетіне қанық, орыс тіліне жетік еді. Абай өлеңдері мен поэмалары , қарасөздерінен басқа ән шығармашылығы да қазақтың халық музыкасында ерекше орын алады. «Сегіз аяқ», «Айттым сәлем, Қаламқас», «Желсіз түнде жарық ай», «Көзімнің қарасы» және тағы да басқы әндері әлі күнге дейін халықтың жүрегіне жақын. Қазақ әдебиетінің көрнекті жазушысы Мұхтар Әуезов Абайды «қазақ поэзиясының күн шуақты асқар биігі» деп орынды атаған. 1-тапсырма.Мына шылауларды аударып, бірнеше сөйлем құрастырыңыз. Осылардың ішінен септеулік шылауларды ажыратып, атап беріңіз. Дейін, кейін, туралы, жайлы, мен, әлде, немесе, үшін, шейін, кейде, не, қасында, жанында, алдында, бойы, бірге. 2-тапсырма.Мына сөздерге барыс септік шылауларын тіркестіре отырып бірнеше сөйлем құраңыздар. Абай, өлең, үйрену, араласу, мешіт, ел, ғылым, тәрбие. 10. Бақылау ( біліктілікті, коммуникативтік, практикалық дағдыларды, өзін-өзі дамытуға арналған сұрақтар, тапсырмалар). Абайдың туып-өскен жері мен туған жылы. Абай деген атты кім қойды? Шын аты кім? Абай неше жасында, қайда оқуға барды? Шығыс классиктерінен кімдердің шығармаларымен танысты ? Абай қандай тілдерді жетік білді? Ақын шығармашылықпен қай жылдары еркін араласып, өз атынан жаза бастады ? Абайдың сазгерлік қырын танытатын қандай шығармаларын білесіз? Абайдың қанша қарасөзі бар? Қанша поэмасы бар ? Аттарын атап беріңіз. Абай туралы көлемді шығарма жазған адам кім? Барыс септігінің қандай жалғауларын білесіз? Барыс септік шылауларын атап беріңіз. Қандай септеулік шылаулар бар? Септеулік шылауларға мысал келтіріңіз. Тақырыпқа байланысты тестер: 1. Барыс септігі бар сөйлемді көрсетіңіз. а) Науқас жақсы күтінк керек. ә) Науқастың жасын, ауру түрін ескеру керек. б) Досыма рұқсат етіңіз. в) Дана көмектесу керек. г) Дәріні дұрыс ішу керек. 2. Барыс септігіндегі сөзді көрсетіңіз. а) дәкемен ә) тамызуға б) қасиеттері в) шөптерден г) тамырын 3.Барыс септігінде тұрған сөзді анықтаңыз. а) бауырына ә) емдел б) деканның в) сынақты г) дәптерің 4.Барыс септігінде тұрған сөз тіркесін көрсетіңіз. а) тағам құрамында ә) мал өнімдерінде б) бауырдың ауруына в) балық бауырында г)азық-түліктерде 5.Абайдың анасының аты кім? а) Зере ә) Ұлжан б) Әйгерім в) Айша г) Хадиша 6.Барыс септігінде тұрған есімдікті көрсетіңіз. а) осыған ә) менде б) менде в) нешене? г) неде? 7.Барыс септігіндегі есімдікті табыңыз. а) менен ә) өзіңді б) оған в) онда г) осымен 8.Барыс септігінің жалғауын көрсетіңіз. а) -на, -не ә) -ды, -да б) -н, -ты в) -да, -де г) -ның, -нің 9.Барыс септігін меңгеретін шылауды көрсетіңіз. а) аурудың қоздырғышы ә) микроб арқылы б) аурудың алдын алу в) дәріханаға дейін г) түрлі әсерге 10. Барыс септігі бар сөйлемді көрсетіңіз. а) Дәрігердің кеңесін тыңдаған жөн. ә) Бұл асқазан ауруына шалдықтырады. б) Гүлдің аталығы көптеген ұсақ дәннен тұрады. в) Ғылыми еңбекте айтылған. г) Мерзімі өткен дәріні тастау керек. Абай қай жылы дүниеге келді? а) 1845 ә) 1865 б) 1925 в) 1878 г) 1912 11.Барыс септікпен тіркесетін септеулік шылауды көрсетіңіз. а) шейін, қарай ә) басқа, гөрі б) қаралы, жақында в) ғой, ғана г) мен, сіз, ол 12.Барыс септіктегі сөзді көрсетіңіз. Көреген әке Абайға көп үміт артып, 9 жасында Семей қаласындағы Ахмет Риза медресесіне оқуға береді. а) Семей ә) жасында б) береді в)Абайға г) қаласындағы 13.Барыс септігіндегі сөзді табыңыз. Картоп, бидай сияқты өсімдіктер крахмалға бай: а) картоп ә) бидай б) өсімдіктер в) крахмалға г) бай 14.Барыс септіктегі сөзді табыңыз. Әр адамның гүл тозаңына аллергиясы болуы мүмкін. а) адамның ә) гүл б) тозаңына в) болуы г) мүмкін 15. Абайдың шын аты кім? а) Абдулла ә) Ибраһим б) Фараби в) Мағауия г) Ахмет 11.Әдебиеттер: 1. Исаева Ж.Т., Тәттібаева А.Е. Қазақ тілі. Алматы, 2011 ж. 62-63 бб. 2. Қанапиянова Ә.Ж. Кәсіби қазақ тілі. Алматы, 2008 ж.40 б. 3. Тәттібаева А.Е., Хабдин Қ.Е. Қазақ тілі сабақтары. Алматы, 2004 ж.20бет 4. Ақыжанова А.Т. Қазақ тілі. Мәтіндер мен жаттығулар. Алматы, 2005 ж. 26 бет ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: Мәдениет және өнер қайраткерлері (Ш.Айманов, К.Бәйсейітова, Ш.Қалдаяқов, Ә.Қашаубаев, Н.жантөрин, Ә.Қастеев т.б.). 2012 ж. Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай 1. Сабақтың тақырыбы: Мәдениет және өнер қайраткерлері (Ш.Айманов, К.Бәйсейітова, Ш.Қалдаяқов, Ә.Қашаубаев, Н.жантөрин, Ә.Қастеев т.б.). 2. Мақсаты: Жаңа сөздермен сөйлем құрай алуды, жаттығуларды толық түрде меңгерту. «Мәдениет және өнер қайраткерлері» мәтінін пайдалана отырып әңгіме-сұхбат құрастыруды үйрету. 3. Міндеті: Қазақ тілінің медицинаға және күнделікті өмірге қажетті сөздерін, сөз тіркесін үйрету. 4. Негізгі ұғымдар: Музыканың өмірдегі рөлі туралы түсінік Қазақтың ұлттық музыкасының арғы аталары кімдер? Қазақстанның музыка ұжымдарытуралы әңгімелеп беріңіз. Театрда тұңғыш қай қойылым қойылды? Көрген театрлық қойылымыңыз туралы әңгімелеп беріңіз. Кино өнерінің салаларын туралы мәлімет беру Бейнелеу өнері туралы не білесіз, қандай суретшілерді білесіз? Табыс септік дегеніміз не? Оның сұрақтары қандай? Жатыс септік дегеніміз не? Оның сұрақтары қандай? 5.Сабақ өткізу жоспары: А) Ұйымдастыру (2-3 минут). Ә) Үй тапсырмасын сұрау (40-48 минут). Б) Жаңа сабақты түсіндіру. -Мәтін бойынша жұмыс (45-55 минут). Жаңа сөздермен. Сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату. -Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс (35-40 минут). -Жаңа сабақты қорыту (15-20 минут). В) Студенттердің білімін бағалау (2-4 минут). 6.Өткізу түрі - тәжірибелік 7.Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Ситуациялық тапсырмалар, сабақ үстіндегі жұмыс, сұрақ-жауап, сөздердің баламасын табу, топпен жұмыс, сөйлесу т.б. 8.Көрнекі құралдар. Кестелер, карточкалар, рөлдік /іскерлік ойын түрлері. 9.Тапсырмалар ☺Табыс септігіндегісөздер кімді? нені? кімдерді? нелерді? деген сұрақтарға жауап береді. Табыс септігінің жалғаулары: -ны, -ні, -ды, -ді, -ты, -ті, -н. Бұл жалғаулар буын және дыбыс үндестігі заңдылықтарын сақтап жалғанады. Табыс септігіндегі сөз тура толықтауыш қызметін атқарады. (Винительный падеж образуется с помощью окончаний -ны, -ні, -ды, -ді, -ты, -ті, -н, которые могут прибавляться неспосредственно к основе, окончаниям множественного числа, окончаниям притяжательности в соответсвии с законами сингармонизма. Винительный падеж отвечает на вопросы кого? что?). Мысалы: Мен Сараны (кімді?) көрдім. – Я видела Сару. 
☺Жатыс септігіндегісөздер кімде?не де? кімдерде? нелерде? қайда? қашан? деген сұрақтарға жауап береді. Жатыс септігінің жалғаулары: -да, -де, -та, -те, -нда, -нде. Бұл жалғаулар буын және дыбыс үндестігі заңдарына сәйкес жалғанады. Жатыс септігіндегі сөздер кімде? неде? деген сұрақтарға жауап бергенде толықтауыш болса, қайда? қашан? деген сұрақтарға жауап бергенде пысықтауыш болады. Жатыс септігіндегі сөздер көбінесе пысықтауыштың қызметін атқарады. (Местный падеж образуется с помощью окончаний: да, -де, -та, -те, -нда, -нде, которые прибавляются к основе, окончаниям множественного числа и окончаниями притяжательности в соответсвии с законами сингармонизма. Местный падеж отвечает на вопросы у кого? в ком? в чем? на чем? у чего? где? когда?. В предложении местный падеж выполняет функцию обстоятельства и дополнения). Мысалы: Сенің жүрегіңде (неде?) адамға деген жылылық бар. – В твоем сердце есть тепло для людей. 
Студенттердің өз бетімен істейтін жұмыс түрлері: жүктеу/скачать 7,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|