С. Ж. Асфендияров атындағЫ
« международные отношения»сөз тіркесінің дұрыс аудармасын көрсетіңіз
жүктеу/скачать 7,09 Mb.
|
9. « международные отношения»сөз тіркесінің дұрыс аудармасын көрсетіңіз. а) халықтармен қатынастартар ә) халық және қатынастар б) халықаралыққа қатынастар в) халықаралықтан қатынастар г) халықаралық қатынастар 10. Қарамен жазылған сөз тіркесіне қойылатын сұрақты көрсетіңіз. Ол Бұқар қаласын қоршауға алған кезде қайтыс болды. а) қандай? ә) қалай? б) қайтіп? в) қанша? г) қашан? 11. Көп нүктенің орнына қойылатын сөзді көрсетіңіз. Қазақ хандығы ... себебі туралы Мұхамед Хайдар дулати жазды. а) құрылуының ә) құрылса б) құрудың в) құрылғаны г) құрылып 12. «главные территории» сөз тіркесінің аудармасын көрсетіңіз. а) шеткі аймақтары ә) орталық аймақтары б) бұрынғы аймақтары в) негізгі аймақтары г) соңғы аймақтары 13. Көп нүктенің орнына қойылатын сөз тіркесін көрсетіңіз. Бұл заң ... ... әдет-ғұрып, ережелер негізінде жасалды. а) бұрынғы бері ә) бұрыннан қалыптасқан б) ежелмен қалыптасқан г) бұрыннан кейін 14. Дұрыс құрылған сөйлемді көрсетіңіз. а) Ақназар хан сауда қатынасымен жандануына үлес қосты. ә) Ақназар хан сауда қатынасының жандануына үлес қосты. б) Ақназар хан жандануына сауда қатынасының үлес қосты. в) Ақназар хан сауда үлес қосты қатынасының жандануына. г) Ақназар хан сауда қатынасының үлес қосты жандануына. 15. Сұрақтың дұрыс жауабын көрсетіңіз. Қасым хан қандай заң шығарды? а) Қасым хан тұсында қазақ хандығы нығайды. ә) Қасым хан орта азиямен сауда байланысын нығайтты. б) Қасым хан қазақ өміріне лайықталған заң шығарды. в) Қасым хан тұсында қазақ хандығы күшейді. г) Қасым хан қазақ жерінің шекарасын кеңейтті. 16. Дұрыс құрылған сөз тіркесін көрсетіңіз. а) оңтүстіктен өңір ә) қайтыс болды б) әлсіреді біраз в) үлеске қосты г) заңға шығарды 17. Сөйлемді аяқтаңыз. Бұл заң бойынша ханның билігі біраз .... а) тоқтап ә) тоқталса б) шектелді в) шектелдің г) азайғаны 18. Көп нүктенің орнына қойылатын қосымшаны көрсетіңіз. Есім хан сыр бойында.. қалаларды азат етті. а) да ә) дың б) ғы в) мен г) ге 19. Қарамен жазылған сөзге қойылатын сұрақты көрсетіңіз. Тарихи деректерде Тәуке ханның 80 мыңдай тұрақты әскері болғаны айтылады. а) қанша? ә) неше? б) неліктен? в) қалай? г) қандай? 20. Көп нүктелердің орнына қойылатын қосымшаларды көрсетіңіз. Қазақтарға жаңа рулар... қосылуы бұдан соң.. жылдары да жүріп жатты. а) дан, қы ә) мен, гі б) дың, ғы в) дан, ғы г) дің, кі Әдебиеттер: 1. Тәттібаева А.Е., Хабдин Қ.Е. Қазақ тілі сабақтары. Алматы, 2004 ж. 1. Қожахметова Х. 40 уроков казахского языка. Алматы, 1989 ж. ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: Қазақтың батыр қыздары (Ә.Молдағұлова, М.Мәметова, т.б.). 2012 ж. Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай 1. Сабақтың тақырыбы: Қазақтың батыр қыздары (Ә.Молдағұлова, М.Мәметова, т.б.). 2. Мақсаты: - Ұлы отан соғысы батырлары туралы мағлұмат беру. - Қазақтың батыр қыздары Ә.Молдағұлова, М.Мәметова туралы мәтінді мәнерлеп оқып, мазмұнын баяндауға үйрету. - Ұлы Отан соғысына қатысқан басқа да қазақ қыздары туралы мәлімет жинап, әңгіме, сұхбат құрғызу - мәтінде кездесетін жаңа сөздердің мағынасын түсіндіру - Түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру - ілік септік пен тәуелдік жалғауының байланысын ереже мен нақты мысалдар арқылы практикалық жолмен меңгерту - өз бетінше сөйлем құрастыруға машықтандыру 3. Міндеті: - болашақ маманның мемлекеттік тілде қарым-қатынас жасау біліктілігін арттыру - студентке мемлекеттік тілді оқып үйренуде өз әрекетінің жемісті екендігін сезінуіне жағдай жасау - мәтінмен еркін аударма жасай отырып, қысқаша мазмұнын айтуға машықтандыру, мәтінді түсініп, соның негізінде, оқылым, тыңдалым, айтылым, жазылымға студенттің жігерін қалыптастыру; - студенттер арасында ашық, еркін шығармашылық қатынас орнату - практикалық жолмен дұрыс сөйлеуге, өз ойын қазақша тиянақты жеткізуге, сауатты жазуға дағдыландыру 4. Негізгі ұғымдар: а) лексикалық тақырып бойынша 1. Ұлы Отан соғысы кезіндегі Қазақстанның хал-ахуалы 2. Ұлы Отан соғысына аттанған қазақ жастарының отан сүйгіштік сезімі 3. Ұлы Отан соғысындағы қазақ жастарының Отан үшін жасаған жан қиярлық ерлік істері. 4. Әлия Молдағұлованың өмірі мен соғыс кезіндегі ерліктері. 5. Мәншүк Мәметованың өмірі мен соғыс кезіндегі ерліктері. 6.Қазақ батырларының ерлігі кейінгі ұрпаққа үлгі, өнеге ә) грамматикалық тақырып бойынша 1. Тіліміздегі септіктердің атқратын қызметі 2. Тәуелдік жалғауының жасалу жолдары 3. Тәуелдік жалғауы мен ілік септіктің сөйлемде қолдану ерекшеліктері 5. Сабақты өткізу жоспары: Кіріспе бөлім ( ұйымдастыру кезеңі ) - 5 мин. Өткен сабақты пысықтау - 25 мин. Үйге берілген жаттығуларды тексеру - 20 мин Үзіліс - 10 мин. Жаңа лексикалық тақырып бойынша жұмыс - 30 мин. Жаңа грамматикалық тақырып бойынша жұмыс - 20 мин. Үзіліс - 10 мин. Лексикалық тақырып бойынша жаңа сөздермен жұмыс - 20 мин. Жаттығу жұмыстары, мәтінді аудару, тест - 20 мин. Қорытындылау, үй тапсырмасын беру, бағалау - 10 мин. Аударма жұмысын жасату, сұрақ-жауап, арнайы тапсырмалармен жұмыс жасау, мазмұндау, қайталау сұрақтары. 6. Өткізу түрі: тәжірибелік 7. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс, грамматикалық тапсырмалар, сұрақ-жауап, аударма жұмысын жасату, тест тапсырмалары, жағдаяттық тапсырмалар, сұхбат құрғызу, салыстыру. 8. Көрнекі қүралдар: Кестелер, суреттер, көркем суретті кітаптар, аудио диск, үлестірмелі карточкалар. Тапсырмалар А) төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасын түсіндіру және кейбір сөздердің синонимдерін табу: батыр, қаһарман, майдан, қаза табу, атақ, мүгедек, жауынгер халық, ерлік. Ә) Мәнерлеп оқып, мәтінге жоспар құрыңыз ӘЛИЯ МОЛДАҒҰЛОВА Әлия Молдағұлова 1925 жылы Ақтөбе облысы, Қобда ауданында туған. Әлияның анасы 8 жасында қайтыс болып, ол нағашысының қолында тәрбиеленген. 1935 жылы Әлия нағашысының отбасымен алдымен Мәскеуге, ал соғыстың алдында Ленинградқа көшіп келді. Елімізге неміс басқыншылары соғыс ашқан кезде, Әлия снайперлерді дайындайтын курста оқып, 1943 жылы Солтүстік Батыс Майданының 5-атқыштар бригадасына аттанады. Онда 4-батальонның снайпері болды. 1944 жылдың қаңтар айында Псков облысының «Казачиха» деревнясын жаудан азат ету кезінде Әлия ерлікпен қаза тапты. 1944 жылы 4-маусымда Әлия Молдағұловаға Совет Одағының Батыры атағы берілді. Әлияның өмірі қысқа да, ерлікке толы. Оның бейнесі халық есінде мәңгі сақталады. Бүгін де Әлияның атында ескерткіштер, көше, мектеп, мұражайлар бар. Әлияға ақындар жырын арнаса, сазгерлер әнін жазды, қылқалам шеберлері Әлия бейнесін жасады. Ғалым – зерттеуші С.Синицкий «Белые ночи» деген кітап жазса, Ә.Нұрмаханова «Шығыс шынары», Ж.Жұмақанов «Әлия» атты повестер жазған. Әлияға ескерткіш Новосокольники қаласында (авторы М.Әйнеков), Ақтөбеде (авторы – Л. Рапутов, М.Штамм), Мәскеуде (суретші Б. Әбішев) тағы да басқа қалалардағы мемориалдық мұражайларда бюстары орнатылған. Санкт-Петербург, Мәскеу, Қазақстанның барлық қалаларында Әлия атындағы мектептер бар. Қазақ - қашанда жауынгер халық, батыр халық. Олардың батырлығы ерлігі ұрпаққа үлгі. «Ер есімі – ел есінде»,-демекші батыр қыздар Әлия Молдағұлова мен Мәншүк Маметованың ерліктерін кейінгі ұрпақ ешқашан ұмытпақ емес. Сөздік Көшіп келді – переехали Неміс басқыншылары – немецкие захватчики Майдан – фронт Совет Одағының Батыры – Герой Советского Союза Солтүстік-Батыс майдан – Северо-Западный фронт Мемориалдық мұражай – мемориальный музей Ұрпақ – поколение Ешқашан – никогда Ұмытпақ емес – не забудет МӘНШҮК МӘМЕТОВА Мәншүк Мәметова (Мәнсия) Жиенғалиқызы Мәметова 1922 жылы Орал облысының Орда ауданында туған. Ата-анасынан ерте айрылған Мәншүк балалық, жастық шағын Алматыда тұратын апайының қолында өткізеді. Ол Алматы қаласындағы №28 мектепте оқыған. Ұлы Отан соғысы басталғанда Мәншүк Алматы медицина институтында оқып жүрді. 1942 жылы тамыз айында ол өз еркімен Қызыл Армия қатарына алынып, 21-атқыштар дивизиясының құрамында ұрысқа қатысты. Аға сержант, пулеметші Мәншүк соғыста өзінің мергендігімен және табанды батылдығымен көзге түсті. Невель қаласы үшін болған ұрыста ақтық демі біткенше пулеметтен оқ боратып,фашистердің қолынан ерлікпен қаза тапты. 1944 жылы аға сержант Мәншүк Мәметоваға Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Соғыс кезінде Павлодар облысының колхозшылары Батыр қыздың құрметіне Мәншүк атындағы танк колоннасын құруға қаражат жинады. Қазақтың батыр қызының ерлігі туралы көптеген жыр, естелік, повесть, әңгімелер жазылды. Көрнекті жазушы Шыңғыс Айтматов: «Соғыс жылдары көрсеткен ерлігі және батырлығымен елді таңдандырған ХХ ғасырдың осы бір тұлғасына әйелдер бейнесін жасайтын, бар өмірін соған арнайтын не суретші, не мүсінші болсам ғой»,- деп жазды. Мәншүк Мәметовамен майдандас болған режиссер Мәжит Бегалин өзінің батыр досы, қаһарман қазақ қызының өмірі мен өшпес ерлігі жайлы «Мәншүк туралы ән» көркем фильмін түсірді. Батыр қызды бала кезінен жақсы білетін ақын Мәриям Хәкімжанова «Мәншүк Мәметова» поэмасын жазған. Осы поэма негізінде режиссер Сейілхан Асқаров «Мәншүктің балалық шағы» телефильмінің сценариін жазды. Сондай-ақ М.Мәметованың майдандастары Александр мен Акентай Хамидуллиндер «Мәншүктің жұлдызды» сәті атты кітап жазды. Туған жерінде оған ескерткіш орнатылған. Невель Алматы, Орал тағы басқа қалаларда Мәншүк атында көшелер, республикамызда ондаған мектептер, Қызылорда қаласында Мәншүк Мәметова атындағы қыздар педагогикалық училищесі бар. 2010 жылы Қазақ Ұлттық медицина университетінде Мәншүк Мәметова атындағы кабинет ашылды. Сонымен қатар университет мұражайында Мәншүк Мәметоваға арналған бөлме бар. Алматы қаласында 1997 жылы Кеңес Одағының Батырлары Мәншүк Мәметова мен Әлия Молдағұлованың құрметіне ескерткіш орнатылды. Сөздік Өз еркімен – добровольно Көзге түсу – отличиться Ерлікпен – героический Естелік – на память Бейне – образ Нағашы – родственник со стороны матери Тҙрбиеленген – воспитывался Неміс басқыншылары – немецкШе захватчики Мәңгі – вечно Мұражай – музей 1-тапсырма. Мәтіндер бойынша сұрақтарға жауап беріңіз Ұлы Отан соғысы қай жылы басталды? Мәншүк Мәметова қай жылы, қайда туған? Мәншүк Мәметованың балалық шағы қайда ,қалай өтті? Соғысқа дейін Мәншүк Мәметова қайда оқыды? Мәншүк Мәметова Қызыл армия қатарына қай жылы шақырылды? Мәншүк Мәметова қай жерде фашистермен соғысты? Мәншүк Мәметоваға қай жылы Батыр атағы берілді? Мәншүк Мәметова туралы жазған кімдердің естеліктерін білесіз? Әлия Молдағұлова қай жылы, қайда туған? Әлия Молдағұлованың балалық шағы қайда ,қалай өтті? Соғысқа дейін Әлия Молдағұлова қайда оқыды? Әлия Молдағұлова Қызыл армия қатарына қай жылы шақырылды? Әлия Молдағұлова қай жерде фашистермен соғысты? Әлия Молдағұлова қай жылы Батыр атағы берілді? Әлия Молдағұлова туралы жазған кімдердің естеліктерін білесіз? Грамматикалық тақырып бойынша Тәуелдік жалғау бір заттың немесе көп заттың екінші бір затқа немесе адамға тәуелді, меншікті екендігін көрсету үшін қолданылады. Мұндағы екі сөздің бірі – меншіктеушіні яғни иеленушіні (обладатель) білдіретін сөз де, екіншісі – меншіктелінетін затты (обладаемый предмет) білдіретін сөз. Меншіктеуші жақ (адам немесе басқа нәрсе) ілік септіктің жалғауларымен (-ның/-нің, -дың/-дің, -тың/-тің) келеді де, меншіктелінетін заттың арнаулы жалғаулары болады. Мәселен, егер мешіктелінетін зат (нәрсе не адам) дауысты дыбыстарға аяқталса, оның арнаулы жалғауы дауыссыз дыбыстардан басталады: Менің ата + м Біздің ата + мыз Сенің ата + ң Сендердің ата + ң Сіздің ата + ңыз Сіздердің ата + ңыз Оның ата + сы Олардың ата + сы Ілік септік отвечает на вопросы: кімнің? ненің? – чей? чья? чье? кімдердің? нелердің? – чьи? Ілік септік обозначает принадлежность предмета, лица кому-либо или чему-либо. Слова в ілік септік имеют следующие окончания: –ның/-нің – после конечных гласных звуков и сонорных м, н, ң. Мысалы: Сәуле + нің, алма + ның, адам + ның, аң + ның. –дың/-дің – после звонких согласных и сонорных р, л, й, у. Мысалы: қыз + дың, үй + дің, тау + дың, қой + дың, қар + дың, мал + дың. –тың/-тің – после конечных глухих согласных и звонких б, в, г, д. Мысалы: мектеп+тің, Омаров+тың, клуб+тың, зауыт+тың, педагог+тың. 2-тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті жалғауларды қойып, сөз тіркестерімен сөйлем құраңыздар. Ана ... жүрегі, отбасы...үйі, мұғалім...сөзі, әке...жұмысы, қыз...ағасы, ата...немересі, әже...шөбересі, күйеу...машинасы, аға...інісі, әпке...сіңлісі, қарындас...ағасы, бала...атасы, ұлың...досы, қызың...жігіті, әжеңіз...сіңлісі, атасы...жұбайы, бастық...кабинеті, студент...дәптері. 3-тапсырма. Ілік септіктігі мен тәуелдік жалғауының асын сызыңыз, мақалды жаттап алыңыз. Ананың көңілі балада, Мать живет заботами детей, Баланың көңілі далады. Дети – своими интересами. Інісі бардың тыныс бар, У кого есть старший брат, Ағасы бардың жағасы бар. У того опора есть У кого есть младший брат, У того подмога есть. Әкенің қадірін Цену отцу узнаешь, Балалы болғанда білесің. Когда появятся собственные дети. 4-тапсырма.Оқып есте сақтаймыз! Әкелері жайында балалары не ойлайды? 6 жасында – Менің әкем бәрін біледі! 20 жасында - Менің әкем біраз нәрсе біледі. 30 жасында - Әкем соншалықты көп нәрсе біле қоймайды. 40 жасында - Мен де әкемдей білемін. 50 жасында - Әкем біраз нәрсе біледі. 60 жасында - Менің әкем бәрін біледі! 70 жасында - Әттең, әкем өмірде болса, әкеммен ақылдассам ғой! 5-тапсырма.Төмендегі ситуациялық сұрақтарға жауап жазыңыз: Әттең! Шіркін! (если бы) ............................................................................................................... Бұл қандай отбасы? ............................................................................................................... Олардың неше баласы бар? ............................................................................................................... Балалары неше жаста? ............................................................................................................... Балалары қандай? ............................................................................................................... Әйелі неге қуанады? ............................................................................................................... Күйеуі неге ренжиді? ............................................................................................................... Балалар неге ата-аналарын ренжітеді? ............................................................................................................... 6 – тапсырма. «Менің отбасым», «Менің анам», «Менің әкем» тақырыптарына шығарма жазыңыз. 7 – тапсырма.Төменде берілген мәтіндегі дауысты дыбыстарға талдау жасап, септік жалғауы бар сөздерді табыңыз. Алғашқы күні Әлия окопта жатып, жаудың алдын байқады, тіпті бір ойпатта олардың көшпелі асханасы тұрғанын көрді. Себебі түс кезінде сол окопқа бір-бірлеп термоспен, котелокпен келушілер көбейе бастады. Сол жерде снарядпен соққылау керек деп, артта тұрған батареяға хабар берді. 8 – тапсырма. Еліміз Ұлы Жеңісің 65 жылдық мерекесін қалай тойлады? тақырыбында досыңызбен болған сұхбатты жазып беріңіз. Бақылау А) лексикалық тақырып бойынша 1. Ұлы отан соғысы батырларынан кімдерді білесіз? 2. Соғысқа қатысқан батыр қыздар жайлы не айтар едіңіз? 3. Алматы қаласында соғыс ардагерлеріне арналған қандай ескерткіштер бар? 4. Бауыржан Момышұлының ерлік істері мен шығармашылығы туралы не айтасыз? 5. Мәлік Ғабдуллиннің соғыс кезіндегі батырлығы және соғыстан кейінгі ерен еңбектерітуралы не айтасыз? 6. 316 атқыштар дивизиясы туралы не айтасыздар? 7. «Ер есімі ел есінде»,- деген мақалды алай түсінесіз? Ә) грамматикалық тақырып бойынша 1. Сөйлемде ілік септігінің атқаратын қызметі қандай? 2. Сөйлемде ілік септігі мен тәуелдік жалғауы қалай байланысады? 3. Тәуелдік жалғауының сөйлемдегі қолданылу ерекшеліктері Тест тапсырмалары: 1.Тіл дыбыстарын зерттейтін тіл білімінің саласын көрсетіңіз а) синтаксис ә) морфология б) фонетика в) лексика г) диалектология 2.Сыртқы тұлғасы, дыбысталуы бірдей болғанымен мағынасы басқа- басқа сөздер қалай аталады? а) синоним ә) антоним б) тұрақты тіркес в) омоним г) мақал-мәтел 3. Айтылуы басқа, мағынасы жақын сөздер қалай аталады? а) синоним ә) антоним б) тұрақты тіркес в) омоним г) мақал-мәтел 4. Мағынасы қарама –қарсы сөздер қалай аталады? а) синоним ә) тұрақты тіркес б) антоним в) омоним г) мақал - мәтел 5.Сөздердің дұрыс жазылу ережесі қалай аталады? а) омоним ә) синоним б) антоним в) орфография г)орфоэпия 6.Тәуелдік жалғаулы сөзді көрсетіңіз а) болашағым ә) заманға б) өнеркәсіп в) комбинаттар г) қоғам 7.Септік жалғаулы сөзді көрсетіңіз а) нарықтық ә) пайдалы б) зауыттар в) саясатының г) арнайы 8.Ойды бейнелеп, әсерлеп айту үшін қолданылатын арнайы сөз тіркестері қалай аталады? а) үндестік заңы ә) бүгін б) орфоэпия в) тұрақты сөз тіркестері г) антоним 9.Үндестік заңына бағынбай тұрған сөзді көрсетіңіз. а) тәуекелші ә) саналы б) арбакеш в) қарлығаштың г) амандасу 10.Тіл білімін зерттейтін ғылымды атаңыз. а) жаратылыстану ә) философия б) археология в) филология г) тарих 11. Тек дауысты дыбыстар берілген қатарды көрсетіңіз. а) к, л, м, о, у ә) а, о, ұ, ы, е б) л, м, н, ң, ә в) ц, ш, щ, ң,б г) й, ж, з, и 12.Тәуелдік жалғауының 1-жағында тұрған сөзді табыңыз. а) орманға қарай ә) тілім барда, халқым бар б) біздің жатақхана в) тіс салу г) еңбектің жемісі 13.Тәуелді жалғаулы сөз тіркесін табыңыз. а) білім алдым ә) кінәлі адам б) кінәсі ашылды в) бітім жасау г) адамнан біл 14.Ілік септігіндегі сөзді табыңыз. а) аз уақыты ә) шөптің басы б) алтын емес в) ауылда қалу г) ұнай ма 15. Сөйлемдегі көп нүктенің орнына қай септіктің жалғауын жалғаймыз?Жамбылдың көптеген өлеңдері дүние жүзі халықтары ... тілдеріне аударылған. а) атау ә) ілік б) барыс в) табыс г) жатыс 16.Көпше түрде дұрыс тәуелденген сөзді көрсетіңіз. а) балаларының ә) дәрігердің кеңесі б) білімді дәрігер в) дәрігерге барды г) қаладан келді 17. Тәуелдік жалғаулы сөзді табыңыз. а) студенттен ә) келгеннен б) дәптеріңіз в) баланың г) анада 18.Септік жалғаулы сөзді көрсетіңіз. а) ақылды ә) көрікті б) сұрады в) елдің г) баласы 19. Тәуелдік жалғауының ІІ жағында тұрған сөзді көрсетіңіз. а) досқа ә) досымыз б) доспенв) досының г) достар 20.Тәуелдік жалғауының ІІІ жағында тұрған сөз тіркесін көрсетіңіз. а) сенің көмегің ә) кітап алды б) емханаға бардыңыз в) болашақ дәрігермін г) оқусыз білім жо Негізгі әдебиеттер: 1. Бектұров Ш. , Бектұрова А. Қазақ тілі Қазақ тілі для начинающих . Алматы .Рауан 1994 2. Хабдин Қ.Е., Тәттібаева А.Е. Қазақ тілі сабақтары. Алматы. Кітап. 2005 ж 15-16 бет 3. Бектұров Ш. , Бектұрова А. Қазақ тілі. Ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы. Әділет 1998 16-17бет Қосымша әдебиеттер: 1.Оразбаева Ф.Ш. Қазақ тілі. Алматы, 2005 ж. 2. Қожахметова Х. 40 уроков казахского языка. Алматы, 1989 ж. 3.Мұрзалина Б. Қазақ тілі. Алматы 2003 38-39бет. ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: Халық қаһармандары –ел мақтанышы (Б.Момышұлы, Т.Әубәкіров). 2012 ж. Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай Сабақтың тақырыбы:Халық қаһармандары –ел мақтанышы (Б.Момышұлы, Т.Әубәкіров). 2. Мақсаты: Студенттерге халық қаһармандары туралы мәлімет беру. Олардың ерлігі туралы айту. Сөйлеу дағдысын қалыптастыру. 3.Міндеті: Қазақ тілінде сөйлеп, өз ойын толық жеткізуге дағдыландыру. Мәтінді дұрыс оқуға, мазмұнын айтуға, тапсырмаларды дұрыс орындауға, жаңа сөздерді білуге үйрету. 4.Негізгі ұғымдар: 1. Б.Момышұлы кім? 2. Б.Момышұлының қандай шығармаларын білесіңдер? 3. Оның даңқы, батырлығы туралы қай кітапта суреттеледі? 4. Ол кітап қай тілдерге аударылды? 5. Ұлы Отан соғысының қандай батырларын білесіңдер? 6. М.Ғабдуллин шығармалары туралы айтып беріңіздер 7. Халық қаһармандары туралы әңгімелеңіз 8. Алғашқы ғарышкер Т.Әубәкіров қайда дүниеге келді? 9. Ол қандай жұмыстар жүргізді? 10. Кеңес Одағының батыры деген атақ қай жылы берілді? 5.Сабақ өткізу жоспары: А) Ұйымдастыру (2-3 минут). Ә) Үй тапсырмасын сұрау (45-48 минут). Б) Жаңа сабақты түсіндіру. -Мәтін бойынша жұмыс (60-65 минут). Жаңа сөздермен. Сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату. -Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс (25-30 минут). -Жаңа сабақты қорыту (10-15 минут). В) Студенттердің білімін бағалау (2-3 минут). 6.Өткізу түрі - тәжірибелік 7.Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері Ситуациялық тапсырмалар, сабақ үстіндегі жұмыс, сұрақ-жауап, сөздердің баламасын табу, топпен жұмыс, сөйлесу т.б. 8.Көрнекі құралдар. Кестелер, карточкалар, рөлдік /іскерлік ойын түрлері. 9.Тапсырмалар 1- тапсырма. Сөз тіркестерін орыс тіліне аударып, сөйлем құрастырыңыз. Дүниежүзілік соғыс, халық қаһарманы, баға жетпес мұра, кітабында суреттелді, шет тілдеріне аударылды, ғылыми жұмыстар, халық өлеңдері, ддүниеге келді, алтын әріппен жазылды, ерлікпен орындалды, ғылыми – зерттеу жұмыстары, атақ алды. 2 -тапсырма: Сөйлемдерді аяқтаңыз. 1.Б.Момышұлы – екінші дүниежүзілік соғыстың даңқты жауынгері, ... . 2.Соғыстан кейін ... . 3.Ел тәуелсіздік алғаннан кейін жылдарда ... . 6.Тоқтар Әубәкіров ... . 7. 1990 жылы ... . 8. Ал, Кеңес Одағының батыры ... . 3 -тапсырма. Сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз. Халық қаһармандары – Б.Момышұлы, Т.Бигальдинов, М.Ғабдуллин, Т.Әубәкіров, Т.Мұсабаев – еліміздің мақтанышы. Б.Момышұлы – әскери педагогика мен әскери психологияны байытушы баға жетпес мұра қалдырған дара тұлға. М.Ғабдуллин – Кеңес Одағының Батыры, қазақ фольклорисі, жазушы, педагог, ғылым қайраткері. Ұлы Отан соғысындағы ерлігі үшін оған Кеңес Одағының Батыры атағы беріледі. Тоқтар Әубәкіров 45 жасында ғарышкер атанды. Есімі облыстық Құрмет кітабына алтын әріппен жазылады. Т.Әубәкіров Қазақстандағы ғарыштық зерттеулердің негізін қалауға, отандық Қарулы күштердің әскери даярлығын жетілдіруге, әскери – патриоттық тәрбие жұмыстарын жолға қоюға белсене араласты. 4 -тапсырма. Мәтінді оқып, түсінгендеріңізді айтыңыздар. Халық қаһармандары – ел мақтанышы (Б.Момышұлы, Т.Әубәкіров т.б).
Бауыржан Момышұлы(1910-1982) – әскери қайраткер, ержүрек қолбасшы, жазушы, Кеңес Одағының Батыры, Қазақстанның «Халық қаһарманы». Ол 1932 жылы әскерге алынып, мергендік өнерді игереді. 1941 жылы Ұлы Отан соғысы басталысымен генерал-майор И.Панфиловтың басшылығымен Алматыда жасақталған 316-атқыштар дивизиясы құрамында майданға аттанады. Батальон, полк командирі болған Б.Момышұлы соғыстың соңғы жылдарында гвардиялық дивизияны басқарады. 1956 жылы демалысқа шығып шығармашылық қызметпен айналысады. Б.Момышұлы шығармаларын қазақ, орыс тілінде жазып, қазақ әдебиетіндегі әскери проза жанрының негізін қалады. Жазушы шығармаларының басты тақырыбы Ұлы Отан соғысы кезіндегі жауынгерлердің тұлғасын жан-жақты суреттеп сомдау болды. Осы шығармашылық мақсаттың айғағы ретінде жазушы қаламынан туған «Офицер жазбалары», «Артымызда Москва», «Ұшқан ұя», «Қанмен жазылған кітап» т.б. туындыларын айтуға болады. «Ұшқан ұя» кітабы үшін жазушы Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты атанды. Тоқтар Оңғарбайұлы Әубәкіров - қазақтың тұңғыш ғарышкері, техника ғылымдарының докторы, профессор, авиация генерал-майоры, Кеңес Одағының батыры, Қазақстан Республикасының Халық Қаһарманы, Қазақстан Республикасының ұшқыш-ғарышкері. 1946 жылы Қарағанды облысы Қарқаралы ауданы 1-Май ауылында туған. Әубәкіров 1988 жылы Кеңес Одағында тұңғыш рет әуеде қонбай ұшаққа 2 рет жанармай құйдыру арқылы солтүстік полюске ұшу сапарын ерлікпен орындады.1990 жылы 2 қазанда Байқоңырдан «Союз ТМ-13» кемесімен ғарышқа ұшты. Онда ол өзге ғарышкерлермен бірге биотехнология, металлургия, медицина салалары және Арал теңізі аймағы бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді. Тоқтар Әубәкіров 45 жасында ғарышкер атанды... Ал, Кеңес Одағының батыры деген жоғарғы атақты 1988 жылы алды. Онда оған бұл биік мәртебе, зор қуаныш дыбыстан да шапшаң ұшатын, мүлде жаңадан жасалған, әлі сынақтан жөнді өтпеген, тағдыры беймәлім «МиГ» ұшақтарын сынауды және оларды кеме палубасына қондырып, одан ұшып шығуды қамтамасыз еткені үшін берілді. 5-тапсырма. Көмекші есімдерді пайдаланып сөйлем құрастырыңыз. Астыңда, үстінде, жанында, маңында, қасында, басында, ішінде, сыртында. 6-тапсырма. Сөйлемдерге тиісті көмекші есімдерді қойып жазыңыз. Ауылдың ... қалың орман бар. Таудың ... қар бар. Үйдің ... үлкен демалыс орталығы орналасқан. Өзеннің ... көптеген адамдар серуендеп жүр. Оның ... әдемі пальтосы бар. Қала ... әдемі йын – сауық комплексі салынып жатыр. 10. Бақылау (тестілер, тапсырмалар т.б.): Тест тапсырмалары: 1. Көп нүктенің орнына керекті көмекші есімді қойыңыз. Үстелдің ... нде кітап жатыр. а) арты ә) үсті б) жаны в) қасы г) маңы 2. Б.Момышұлы қай жылы дүниеге келген? а) 1900ж ә) 1910ж б) 1912ж в) 1915ж г) 1913ж 3.Көмекші есімдерді табыңыз. а) кейін ә) туралы б) жанында в) сондықтан г) дегенмен 4. Б.Момышұлына ҚР Презтденті Н.Ә.назарбаевтың жарлығымен қандай атақ берілді? а) Қоғам қайраткері ә) Халық әртісі б) Халық қаһарманы в) Мәдениет қайраткері г) ғылым қайраткері 5. Қай сөйлемде көмекші есім бар? а) Менің пәтерім таза. ә) Студент кітап алды. б) Университет жанында ағаш көп. в) Ол өте білімді дәрігер. г) Сейіткәрім кездесуге келді. 6. М.Ғабдуллин қай жылы Ғылым академиясының мүшесі болды? а) 1956ж ә) 1958ж б) 1960ж в) 1959ж г) 1962ж 7. М.Ғабдуллин қай жылы еңбек сіңірген ғылым қайраткері атағына ие болды? а) 1960ж ә) 1957ж б) 1961ж в) 1965ж г) 1963ж 8. М.Ғабдуллин кім? а) жазушы ә) тарихшы б) дәрігер в) суретші г) мүсінші 9. М.Ғабдуллин қай жылы «Қазақ халқының ауыз әдебиеті» тақырыбында докторлық диссертация қорғады? а) 1950ж ә) 1954ж б) 1956ж в) 1958ж г) 1952ж 10. Алматыда М.Ғабдуллин атында не бар? а) театр ә) мұражай б) көше в) кітапхана г) мектеп 11. Б.Момышұлының туған жерін атаңыз. а) Шығыс Қазақстан облысы ә) Алматы облысы б) Жамбыл облысы в) Ақмола облысы г) Оңтүстік Қазақстан облысы 12. Т.Әубәкіров кім? а) спортшы ә) педагог б) дәрігер в) ғарышкер г) зерттеуші 13. Т.Әубәкіров қай жылы туылған? а) 1945ж ә) 1943ж б) 1947ж в) 1940ж г) 1946ж 14. Т.Әубәкіров тұңғыш рет әуеге қай жылы ұшты? а) 1990ж ә) 1989ж б) 1988ж в) 1987ж г) 1991ж 15. Т.Әубәкіров неше жасында ғарышкер атанды? а) 30 жасында ә) 35 жасында б) 40 жасында в) 45 жасында г) 42 жасында 16. 1988 жылы Т.Әубәкіров қандай атаққа ие болды? а) Кеңес Одағының батыры ә) Қоғам қайраткері б) Ғылым қайраткері в) Халық қаһарманы г) Мәдениет қайраткері 17. Сөйлемді қазақ тіліне аударыңыз. Университет находится возле театра. а) Театр жанында орналасқан университет ә) Университет орналасқан жанында театр б) Университет театр жанында орналасқан в) Жанында университет театр орналасқан г) Орналасқан университет театр жанында 18.Сұрақтың дұрыс жауабын көрсетіңіз. Жаңа асхана қай жерде? а) Ғимаратта сол орналасқан ә) Келесі үйде тұрады б) Көшенің қиылысына келді в) Мына мекеменің артында г) Саябақта кездесейік 19.Б.Момышұлы кім? а) жазушы ә) ғарышкер б) тарихшы в) суретші г) этнограф 20. Көмекші есімді көрсетіңіз. а) соң ә) бірақ б) өйткені в) шейін г) үсті 11.Әдебиет: 1. Исаева Ж.Т., Тәттібаева А.Е. Қазақ тілі. Алматы, 2011 ж.47-48 бб. 2. Ш.Бектұров, А.Бектұрова. Қазақ тілі (для начинающих). Алматы, 1994 ж. ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: Қазақтың танымал қоғам қайраткерлері 2012 ж. Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай 1. Сабақтың тақырыбы: Қазақтың танымал қоғам қайраткерлері 2. Мақсаты Мәтіннің мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету; жіктік жалғауын орыс тілімен салыстыра отырып, практикалық жолмен меңгерту; түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру; мәтінде кездесетін жаңа сөздер мен сөз тіркестерін меңгерту. 3. Міндеті: Когнитивті – білім компетенциясы: жаттығу жұмыстары арқылы сөйлем құрауға дағдыландыру; жіктік жалғауды дұрыс қолданып, сөйлей білуге машықтандыру. Операционалды – дағды компетенциясы: өтілген мәтін арқылы ойлау қабілеттерін дамыта отырып, ойларын дәл нақты айтуға дағдыландыру, жаңа сабаққа байланысты арнайы тірек сөздерді қолданысқа енгізуге машықтандыру. Коммуникативті компетенция: тілдік материалдар бойынша жаттығу жұмыстарын орындап, сауатты жазу, оқыған мәтінді мазмұндап, берілген сұрақтарға дұрыс жауап беру дағдыларын қалыптастыру. Өзін-өзі дамыту компетенциясы: қазақтың танымал қоғам қайраткерлері туралы мәліметтер беру арқылы студенттердің өз бетінше ізденуін, шығармашылығын арттыру, ұлы тұлғалардың қоғамдық істерін білуге ұмтылдыру. 4.Негізгі ұғымдар: ұлы тұлға, зор сенім көрсету, қазақ зиялылары, аса көрнекті қайраткері, саяси әлеуметтік, мәдени рухани, қазба байлықтары, ғылыми мұра, аспан денелері, баспасөз тарихы, еңбек сіңірген қызметкер. 5. Сабақты өткізу жоспары (уақыты , минут) Ұйымдастыру кезеңі (2-3 мин.) Үй тапсырмасын сұрау ( 45-48 мин.) Жаңа сабақ Грмматикалық тақырып бойынша жұмыс ( 30 мин.) Лексикалық материалмен жұмыс Мәтін алдындағы жұмыс (15-18 мин.) Мәтін бойынша жұмыс ( 15 мин.) Мәтіннен кейінгі жұмыс ( 10 мин.) Жаңа сабақты қорыту (10 мин. ) Студенттің білімін тексеру (15мин.) Студенттің білімін бағалау (3 мин.) 6.Өткізу түрі: танымдық сабақ 7.Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: сұрақ- жауап, әңгімелесу, салыстыру, түсіндіру, жаттығу, сөздік, 8.Көрнекі құралдар: Жіктік жалғауға арналған кесте, үлестірмелі парақшалар, тірек белгілері, қоғам қайраткерлерге арналған бүктемелер. 9.Тапсырмалар. Жаңа сабақ Жіктік жалғау Жіктік жалғау тек қана синткасистік қызмет атқарады. Жіктеу категориясы - қазіргі қазақ тілінде тек етістікке ғана тән қасиет емес, баяндауыш болып қызмет атқара алатын өзге де сөз таптарына, соның ішінде есімдерге де тән қасиет. Жіктік жалғауы, басқа қосымшалар сияқты сөзбен сөзді байланыстырады және қарым-қатынасқа келтіріп тұрады. Жіктік жалғауы жалғанған сөз үнемі баяндауыш қызметіне жұмсалып, бастауышпен жақтық, шақтық жағынан қиыса байланысып келеді. Жіктік жалғауы баяндауыш қызметінде келетін барлық сөздерге де жалғанады. Мысалы: мен дәрігермін, сен дәрігерсін, бүгін кезекші сенсін, біз көппіз, сен келдің. Жіктәік жалғаудың толық түрі және қысқа түрі бар: Толық түрі
Қысқа түрі І –м, -қ, -к ІІ –ң, -ңдар, -ндер -ңыз. –ңіз, -ңыздар, -ңіздер ІІІ жақта жіктік жалғау жалғанбайды. Жіктік жалғаудың қысқа түрі жедел өткен шаққа және шартты райлы етістікке жалғанады: бардым, барсаң, келдің, келсең, айтыңыз, көрсеңіз, барды, барса. В казахском языке, в отличие от русского, существительные, местоимения, прилагательные принимают личные окончания. Следует отметить, что личные окончания принимают и порядковые числительные: сен үшіншісің, мен екіншімін. Обратите внимание: Когда имена и глаголы сочетаются с отрицанием емес, то личные окончания принимают пін, мін бын.Мысалы: мен заңгер емеспін, дәрігермін. Жаттығулар: 1-жаттығу.Берілген сөздерге жіктік жалғауын жалғап, сөйлем құрастырыңыз. Дәрігер, инженер,заңгер, отыр, екінші, ақылды, сен. 2-жаттығу.Көп нүктенің орнына тиісті жіктік жалғауын қойыңыз. Сен бірінші курс студенті... . Біз практикада ауруханада болды... . Сендер сабаққа кешігіп келген жоқ... .Сіздер театрға барған жоқ ... Бүгін кезекші мен емес... жүктеу/скачать 7,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|